Taal en tinken

P. Kramer

In tocht lyn brocht immen de teoary nei foaren dat it folksaard fan 'e Dútskers beskaat wêze soe troch de Umlaut-lûden. Spitigernôch komme deselde lûden yn it Frânsk ek foar, al wurde se dêr oars skreaun. Noch earder soe men tinke kinne dat de Fryske 'brutsene' lûden sa'n ynfloed hawwe kinne, mar guon dêrfan komme ek al yn it Frânsk foar! It Fryske 'folksaard' sil dan ek earder te krijen hawwe mei syn twadderangs posysje yn it neie ferline.

Hjir woe ik in oar aspekt nei foaren bringe, ntl. dat fan klank-assosiaasjes. In klassyk foarbyld is dêrby it al fan Piter Jelles Troelstra yn syn tinkskriften neamde gearfallen fan kast en kost, wêrtroch't in bern miene kin dat "juffer by de bakker yn 'e kast sit".

As it wier is, dat de taal it tinken foarmet, dan moatte hjir by Fryske bern oare tinkwegen lein wêze as by Hollânske: in Frysk bern sil yn syn tinken earder fan kost by kast komme. Om't sokke oerienkomsten of benei-oerienkomsten folle mear foarkomme, soe men jin tinke kinne dat Fryske bern lâns oare paadsjes tinke as Nederlânske en dat se op dy wize ek wolris systematysk ta oare konklúzjes komme kinne.

Om dat nei te gean soe men oan bern net-ôfmakke ferhaaltsjes foarlizze kinne dêr't sokke oerienkomsten yn ferskûle sitte. Troch se dan in beslút kieze te litten dêr't dy oerienkomsten al of net yn meispylje, soe men dan ta ferskillen komme moatte.

As sokke ferskillen wier systematysk optrede, dan soe dat in wichtich argumint wêze foar de wearde fan taalferskaat. Want alhoewol't in mûglike 'Fryske' tinkwize net needsaaklikerwize better hoecht te wêzen as in oaren, is it dochs sa dat in grutter ferskaat fan ideeën liede kin ta in better oplossen fan problemen op allerhande gebieten. PK 30-9-2000.