Hávamál

Gáttir allir

áðr gangi fram

um skoðaz skyli

um skygnaz skyli;

Þvi at óvist er at vita

hvar ovinir

sitia á fleti fyrir.

Gefendr heilir!

Gestr er inn kominn!

hvar skal sitia siá?

miök er bráðr

sá er á bröndom skal

síns um freista frama.

Eldz er þörf

þeims inn er kominn

ok á kné kalinn;

matar ok váða

er manne þörf,

þeim er hefir um fiall farit.

Vatz er þorf

þeim er til verðar kømr,

þerro ok þióðlaðar,

góðs um œðis,

ef sér geta mætti,

orðz ok endrþögo.

Vitz er þörf

þeim er víða ratar;

dælt er heima hvat;

at augabragði verðr

sá er ekki kann

ok með snotrom sitr.

At hyggiandi sinni

skylit maðr hrœsinn vera,

heldr gætinn at geði;

þá er horskr ok þögull

kømr heimisgarða til,

sialdan verðr víti vörom,

þvíat óbrigðra vin

fær maðr aldregi

en manvit mikit.

Enn vari gestr

er til verðar kømr,

þunno hlióði þegir,

eyrom hlýðir,

en augom skoðar;

svá nýsiz fróðra hverr fyrir.

Hinn er sæll

er sér um getr

lof ok líknstafi;

ódælla er við þat

er maðr eiga skal

annars brióstum í.

Sá er sæll

er siálfr um á

lof ok vit meðan lifir;

þvíat ill ráð

hefir maðr opt þegit

annars brióstom ór.

Byrði betri

berrat maðr brauto at

en sé manvit mikit;

auði betra

þikkir þat í ókunnom stað,

slíkt er válaðs vera.

Byrði betri

berrat maðr brauto at

en sé manvit mikit;

vegnest verra

vegra hann velli at

en sé ofdrykkia öls.

Era svá gott,

sem gott kveða

öl alda sonom;

þvíat færa veit

er fleira drekkr,

síns til geðs gumi.

Óminnis hegri heitir

sá er yfir ölðrom þrumir,

hann stelr geði guma;

þess fugls fiöðrom

ek fiötraðr vark

í garði Gunnlaðar.

Ölr ek varð,

varð ofrölvi,

at ins fróða Fialars;

því er ölðr bazt,

at aptr uf heimtir

hverr sit geð gumi.

Þagalt ok hugalt

skyli þióðans barn

ok vígdiarft vera;

glaðr ok reifr

skylii gumna hverr

unz sinn bíðr bana.

Ósniallr maðr

hyggz muno ey lifa,

ef hann við víg varaz;

en elli gefr

hánom engi frið,

þótt hánom geirar gefi.

Kópir afglapir

er til kynnis kømr,

þylsk hann um eða þrumir;

alt er senn,

ef hann sylg um getr,

uppi er þá geð guma.

Sá einn veit

er víða ratar

ok hefir fiölð um farit,

hverio geði

stýrir gumna hverr,

sá er vitandi er vits.

Haldit maðr á keri,

drekki þó at hófi miöð,

mæli þarft eða þegi;

ókynnis þess

vár þik engi maðr,

at þú gangir snemma at sofa.

Gráðugr halr,

nema geðs viti,

etr sér aldrtrega;

opt fær hlœgis,

er með horskom kømr,

manni heimskom magi.

Hiarðir þat vito

nær þær heim skolo

ok ganga þá af grasi;

en ósviðr maðr

kann ævagi

síns um mál maga.

Vesall maðr

ok illa skapi

hlær at hvívetna;

hitki hann veit

er hann vita þyrpti,

at hann era vamma vanr.

Ósviðr maðr

vakir um allar nætr

ok hyggr at hvívetna;

þá er móðr

er at morni kømr;

alt er víl, sem var.

Ósnotr maðr

hyggr sér alla vera

viðhjæiendr vini;

hitki hann fiðr,

þótt þeir um hann fár lesi,

ef hann með snotrom sitr.

Ósnotr maðr

hyggr sér alla vera

viðhlæiendr vini;

þá þat finnr

er at þingi kømr,

at hann á formælendr fá.

Ósnotr maðr

þikkiz alt vita,

ef hann á ser i vá vero;

hitki hann veit,

hvat hann skal við kveða,

ef hans freista firar.

Ósnotr maðr

er með aldir kømr,

þat er bazt at hann þegi;

engi þat veit

at hann ekki kann,

nema hann mæli til mart,

veita maðr,

hinn er vætki veit,

þótt hann mæli til mart.

Fróðr sá þykkiz

er fregna kann

ok segia it sama;

eyvito leyna

mego ýta sønir,

því er gengr um guma.

Œrna mælir

sá er æva þegir

staðlauso stafi;

hraðmælt tunga

nema haldendr eigi,

opt sér ógott um gelr.

At augabragði

skala maðr annan hafa,

þótt til kynnis komi;

margr þá froð þikkiz,

ef hann freginn erat

ok nái hann þurrfiallr þruma.

Fróðr þikkiz

sá er flótta tekr

gestr at gest hæðinn;

veita görla

sá er um verði glissir,

þótt hann með grömom glami.

Gumnar margir

erosk gagnhollir,

en at virði vrekaz;

aldar róg

þat mun æ vera

órir gestr við gest.

Árliga verðar

skyli maðr opt fá,

nema til kynnis komi;

sitr ok snópir,

lætr sem sólginn sé,

ok kann fregna at fá.

Afhvarf mikit

er til illz vinar,

þótt á brauto búi;

en til góðs vinar

liggia gagnvegir,

þótt hann sé firr farinn.

Ganga skal,

skala gestr vera

ey i einom stað;

liúfr verðr leiðr,

ef lengi sitr

annars fletion á.

Bú er betra,

þótt lítit sé,

halr er heima hverr;

þótt tvær geitr eigi

ok taugreptan sal,

þat er þó betra en bœn.

Bú er betra,

þótt lítit sé,

halr er heima hverr;

blóðugt er hiarta

þeim er biðia skal

sér í mál hvert matar.

Vápnom sínom

skala maðr velli á

feti ganga framarr;

þvíat óvíst er at vita

nær verðr á vegom úti

geirs um þörf guma.

Fanka ek mildan mann

eða svá matar góðan,

at ei væri þiggia þegit,

eða síns fiár

svági [giöflan],

at leið sé laun, ef þegi.

Fiár síns,

er fengit hefr,

skylit maðr þörf þola;

opt sparir leiðom

þats hefir liúfom hugat;

mart gengir verr en varir.

Vápnom ok váðom

skolo vinir gleðiaz,

þat er á siálfum sýnst;

viðrgefendr ok endrgefendr

erosk lengst vinir,

ef þat bíðr at verða vel.

Vin sínom

skal maðr vinr vera

ok gialda giöf viðgiöf;

hlátr við hlátri

skyli hölðar taka,

en lausung við lygi.

Vin sínom

skal maðr vinr vera,

þeim ok þess vin;

en óvinar síns

skyli engi maðr

vinar vinr vera.

Veitztu, ef þú vin átt,

þann er þú vel trúir,

ok vill þú af hánom gott geta,

geði skaltu við þann blanda

ok giöfom skipta,

fara at finna opt.

Ef þú átt annan,

þannz þú illa trúir,

vildu af hánom þó gott geta,

fagrt skaltu við þann mæla,

en flátt hyggia

ok gialda lausung við lygi.

þat er enn of þann

er þú illa truir

ok þér er grunr at hans geði,

hlæia skaltu við þeim

ok um hug mæla;

glíok skolo giöld giöfom.

Ungr var ek forðom,

fór ek einn saman;

þá varð ek villr vega;

auðigr þóttumz

er ek annan fann;

maðr er mannz gaman.

Mildir, frœknir

menn bazt lifa,

sialdan sút ala;

en ósniallr maðr

uggir hotvetna,

sýtir æ gløggr við giöfom.

Váðir mínar

gaf ek velli at

tveim trémönnum;

rekkar þat þóttuz

er þeir rift höfðu.

Hrørnar þöll,sú er stendr þorpi á,

hlýrat henne börk né barr;

svá er maðr,

sá er manngi ann;

hvat skal hann lengi lifa?

Eldi heitari

brennr med illom vinom

friðr fimm daga;

en þá sloknar

er inn sétti kømr,

ok versnar allr vinskapr.

Mikit eitt

skala manne gefa;

opt kaupir sér í litlu lof;

með hálfom hleif

ok með höllo keri

fekk ek mér félaga.

Lítilla sanda,

lítilla sæva,

lítil ero geð guma;

þvíat allir menn

urðot iafnspakir,

hálf er öld hvar.

Meðalsnotr

skyli manna hverr,

æva til snotr sé;

þeim er fyrða

fegrst at lifa,

er vel mart vito.

Meðalsnotr

skyli manna hverr,

æva til snotr sé;

þvíat snotrs mannz hiarta

verðr sialdan glatt,

ef sá er alsnotr er á.

Mealsnotr

skyli manna hverr,

æva til snotr sé;

ørlög sín

viti engi fyrir;

þeim er sorgalausastr sefi.

Brandr af brandi

bernn unz brunnin er,

funi kveykiz af funa;

kaðaf manni

verðr at máli kuðr,

en til dœlskr af dul.

Ár skal rísa

sá er annars vill

fé eða fiör hafa;

sialdan liggiandi úlfr

lær um getr,

né sofandi maðr sigr.

Ár skal rísa

sá er á yrkendr fá,

ok ganga síns verka á vit;

mart um dvelr

þann er um morgin sefr,

hálfr er auðr und hvötom.

þurra skiða

ok þakinna næfra,

þess kann maðr miöt,

ok þess viðar

er vinnaz megi

mál ok missere.

þveginn ok mettr

ríði maðr þingi at,

þótt hann sét væddr til vel;

skúa ok bróka

skammiz engi maðr,

þótt han hafit góðan.

Snapir ok gnapir

er til sævar kømr

örn á aldinn mar;

svá er maðr

er með mörgom kømr

ok á formælendr fá.

Fregna og segia

skal fróðra hverr,

sá er vill heitinn horskr;

einn vita,

ne annar skal,

þioð veit ef þríro.

Ríki sitt

skyli ráðsnotra hverr

í hófi hafa;

þá hann þat finnr

er með frœknom kømr,

at engi er einna hvatastr.

Orða þeira

er maðr öðrom segir,

opt hann giöld um getr.

Mikilsti snemma

kom ek í arga staði,

en til síð ísuma;

öl var drukkit,

sumt var ólagat,

sialdan hittir leiðr í lid.

Hér ok hvar

myndi mér heim uf boðit,

ef þyrptak at málungi mat,

eða tvau lær hengi

at ins tryggva vinar,

þars ek havða eitt etit.

Eldr er beztr

með ýta sonom

ok sólar sýn,

heilyndi sitt

ef maðr hafa náir,

án við löst at lifa.

Erat maðr allz vesall,

þótt hann sé illa heill;

sumr er af sonom sæll,

sumr af frændom,

sumr af fé œrno,

sumr af verkom vel.

Betra er lifðom

ok sæl lifðom;

ey getr kvikr kú;

eld sá ek upp brenna

auðgom manni fyrir,

en úti var dauðr fyr durom.

Haltr ríðr hrossi,

hiörð rekr handarvanr,

daufr vegr ok dugir;

blindr er betri

en brendr sé;

nýtr mangi nás.