Achternaam: Bordewijk

Voornaam: Ferdinand

Doopnamen: Ferdinand Johan Wilhelm Christiaan Karel Emiel

Geboren: 10-10-1884

Te: Amsterdam

Overleden: 28-04-1965

Te: Den Haag

Pseudoniem(en): F. Bordewijk debuteert onder het pseudoniem Ton Ven in 1916 met de gedichtenbundel 'Paddestoelen'. Onder het pseudoniem Emile Mandeau schreef hij in 1944 de novelle 'Verbrande erven. Een plaatsbeschrijving'.

Werk:

Poëzie:

• Paddestoelen (1916)
• Plato's dood (symfonisch gedicht bij muziek van zijn vrouw) (1948)
• Rotonde (libretto bij opera van zijn vrouw) (1948)
• Jade, jaspis en jitterbrug. Wijsheid en schoonheid uit het leven van Baron van Stralen (onder pseud. Ton Ven) (1964)

Proza:

• Fantastische vertellingen I (1919)
• Fantastische vertellingen II (1923)
• Fantastische vertellingen III (1924)
• Blokken (1931)
• Knorrende beesten (1933)
• Bint, Roman van een zender (1934)
• De laatste eer (grafredenen) (1935)
• Rood paleis. Ondergang van een eeuw (1936)
• De wingerdrank (1937)
• Keizerrijk (1937)
• Karakter (1938)
• De korenharp (1940)
• Het gele huis (met o.a. A.H. Mulder, H. van Eyk, J. Last) (1940)
• Appollyon (1941)
• Verbrande erven. Een plaatsbeschrijving (later opgenomen in 'Bij gaslicht') (1944)
• Eiken van Dodona (1946)
• Veuve Vesuvius (1946)
• Félicie, een jeugdbekoring (1947)
• Bij gaslicht (verhalen) (1947)
• Vijf fantastische vertellingen (bloemlezing) (1947)
• Noorderlicht (1948)
• Het eiberschild (verhalen) (1949)
• Nachtelijk paardengetrappel (bloemlezing) (1949)
• Zwanenpolder. 20 verhalen (1949)
• Blokken/Knorrende beesten/Bint (1949)
• Vertellingen van generzijds (verhalen) (1950)
• Studiën in volkstructuur (verhalen) (1951)
• De eenheid in de tegendelen (1951)
• De korenharp. Nieuwe reeks (1951)
• De doopvont (1952)
• Meneer en mevrouw Richebois (verhalen) (1954)
• Haagse mijmeringen (1954)
• Onderweg naar de Beacons (verhalen) (1955)
• Arenlezing uit De korenharp (bloemlezing) (1955)
• Bloesemtak (1955)
• Halte Noordstad (1956)
• Tien verhalen (1956)
• Tien parodieën (1957)
• De aktentas (verhalen) (1958)
• De zigeuners (verhalen) (1959)
• Centrum van stilte (verhalen) (1960)
• Tijding van ver (1961)
• Wandelingen door Den Haag en omstreken (onder pseud. Ton Ven) (1962)
• Lente (verhalen) (1964)
• De Golbertons (1965)
• Het Keizerrijk (1965)
• Dreverhaven en Katadreuffe (novelle geschreven in 1928, voor het eerst uitgegeven in 1981 door P.H. Dubois)
• Fantastische vertellingen (door P.H. Dubois) (1981)
• De Joodse cel (bibliofiel, 175 ex.) (1981)
• Kelders en paleizen (door P.H. Dubois) (1982)
• Zeven fantastische vertellingen (door J. Dautzenberg) (1982)
• Huissens (1982)
• Verzameld werk (13 delen) (1982-1991)
• Vijf kleine verhalen (niet eerder gebundeld) (1983)
• Het vegetarisme van mr. J.P. de Vries (1984)
• De fruitkar (met inleiding van W.F. Hermans) (1984)
• Huis te huur. Elf surrealistische verhalen (1999)

Brieven:

• Geachte confrère; Splendeurs en misères van het beroep van advocaat (gefingeerde brieven aan een collega-advocaat) (1956)

Toneel:

• Drie toneelstukken (1941) :
  - 'Sumbo N. V. Spel van olie, dood en leven in drie bedrijven'
  - 'Driehoek met den huisgenoot. Blijspel in één bedrijf'
  - 'De stier van Opland. Klucht in één bedrijf'
• Halte Noordstad - Vermeerderd met drie eenacters en een monoloog (1956)

Essays:

• Kritisch proza (red. D. Kroon) (1982)

Wetenschappelijk werk:

• Stellingen ter verkrijging van den graad van doctor in de rechtswetenschappen (proefschrift) (1912)
  

Vertalingen:

Vertaald:

• 'Karakter' is o.a. vertaald in het Duits ('Büro Rechtsanwalt Stroomkoning' - 1939), het Engels ('Charecter. A novel of Father and Son - 1966) en het Zweeds (Karakter, 1941).

Bloemlezingen:

'Gebloemleesd'

Poëzie:

• 1 gedicht: 'De zwoeger' in 'Roland Holst, ten afscheid', redactie Wim Ramakers (1977)
• 1 gedicht: 'Variaties op een thema van H. Tollens, Cz.' in 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)

Proza:

• 1 verhaal 'Huis te huur' in 'Drie novellen' (boekenweekgeschenk 1938)
• 1 verhaal: 'Aren lezen' in Nieuwe Nederlandse verhalen' verzameld en ingeleid door P. Maassen (z.j.)
• 2 verhalen in 'Nederlandse schrijvers en schrijfsters II', L. Leopold (17e druk, 1961)
• 1 bijdrage: 'Fondsbezorging (en de ziekte van Prins)' in '5 auteurs over hun uitgever', uitgegeven t.g.v. 125 jaar Nijgh & van Ditmar (1962)
• 1 verhaal: 'Xandra en de pendule' (uit 'Onderweg naar de Beacons') in de Prisma-pocket 'Moderne Nederlandse verhalen' door C.J. Kelk (z.j.)
• 1 verhaal: 'Grafrede [op een filiaalhouder door een zwager]' in 'Op de kleine trom of De kunst van het stukje', samengestel door Barend de Goede (z.j.)
• 2 citaten in 'Standaard modern Citatenboek' samengesteld door Gerd de Ley (1973)
• 1 verhaal: 'Het gele huis' in 'Vluchtig omzien. Een halve eeuw nederlandstalige letterkunde', samengesteld door C.J.E. Dinaux (1975)
• 1 verhaal: 'Op A 307' in: 'Het grote Nederlandse verhalenboek. Een bundel van de opmerkelijkste verhalen, gedichten en prenten uit de laatste 50 jaar' (red. Hella S. Haasse, Ad Petersen, Koos Postema en Willem van Toorn) (VARA, 1977)
• 2 fragmenten in 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• 1 verhaal: 'Examen, vakantie, het herbegin' in 'Uit de school geklapt. Schoolleven in proza' een bloemlezing door Bert Smit (1984)
• 1 verhaal: 'Op het station-Maliebaan' in 'Utrecht in tekst & beeld', samengesteld door Arjaan van Nimwegen en Richard den Dool (1984)
• 2 citaten in 'Kosmos groot citatenboek' (1986)
• 1 verhaal: 'Een treinramp' in: 'Spoorleesboekje 3 1989' (1988)
• 1 verhaal: 'Eenzaam station' in 'Spoorleesboekje 6, 1992', selectie Arie-Jan Gelderblom (1991)
• 1 verhaal: 'Allen tevreden' in 'Kort. Honderd Nederlandse en Vlaamse verhalen uit de twintigste eeuw', bijeengebracht door C.J. AartsM.C. van Etten (1993)
• 1 verhaal: 'Het horloge' in 'Een witte kerst', samengesteld door Jaap Voerman (1994)
• 1 verhaal: 'Het horloge' in 'Kerstverhalen', samengesteld door Loek Polders (z.j.)
• 1 verhaal: 'De Rennen' in 'Inkt & Bits. Over literatuur en technologie', Bulkboek 243 (1996)
• 1 fragment uit 'Bint' + een foto van zijn graf in 'Alleen de dood is tussen u en mij. Literaire dodenkalender van de twintigste eeuw', samengesteld door Dirk Baartse e.a. (2000)
• 1 verhaal: 'De kerst van Kram' in 'Kerstverhalen', samenstelling Loek Polders (2000)

Tijdschriften:

• F. Bordewijk debuteerde met het verhaal 'Een koning van de frase' in 'Groot Nederland' in 1918.
• Het verhaal ''t Ongure Huissens' verscheen in 1936 in 'De Vrije bladen'.
• 'Halte Noordstad' verscheen in 'De Gids' in 1941.
• Het zesde nummer van de eerste jaargang (1953) van 'Maatstaf' was een thema-nummer over Den Haag. Van F. Bordewijk stond hierin: 'La Haye, par un habitant'.
• Bordewijk publiceerde fantastische vertellingen in 'Groot Nederland' en in 'De vrijheid'.
• In 1928 vescheen in 'De Vrijheid' het feuilleton 'Dreverhaven en Katadreufe'. Dit kan beschouwd worden als een opzet voor 'Karakter'. Het is in 1981 afzonderlijk uitgegeven.
• Van 1946 tot 1955 schreef Bordewijk literaire kritieken in het 'Utrechts Nieuwsblad'.

Over F. Bordewijk:

• P.H. Dubois, 'Over F. Bordewijk. Een karakteristiek van zijn schrijversarbeid' (1953)
• Dr. C.G.L. Apeldoorn e.a., 'F. Bordewijk - Blokken/Knorrende beesten/Bint' (Nederlandse keur 54) (1964)
• Bzzlletin wijdde een themanummer aan Bordewijk (mei 1982)
• Een bijdrage over F. Bordewijk in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door H. Anten (februari 1984).
• Ferdinand Bordewijk, Schrijversmap, bibliotheekwinkel (1990)
• Siem Bakker, 'Ik ben maar een dilettant' (1991)
• Reinold Vugs,'F. Bordewijk, een biografie', handelseditie proefschrift (1995)
• José Buschman, 'Den Haag, stad, boordevol Bordewijk' (1999)
• Marja Pruis nam 'Karakter' op in een lijst van 100 (nationale en internationale) 'eversellers': 'Gouden fictie' (2001)
• Anneke van Luxemburg-Albers promoveerde in februari 2002 op een proefschrift over 'Bint'.

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• Victor E. van Vriesland stelde in 1949 een bloemlezing samen uit het werk van F. Bordewijk in de serie 'Schrijvers van heden'.
• 'Fantastische vertellingen' verscheen als Bulkboek 10.
• 'Karakter' werd door Walter van der Kamp voor de televisie bewerkt en uitgezonden in 1971, met Ko van Dijk en Lex vn Delden als vader en zoon en Andrea Domburg als Joba.
• Bint uit 'Bint' en Jacob Willem Katadreuffe uit 'Karakter' werden door Inez van Eijk en Rudi Wester beschreven in hun 'Honderd helden uit de Nederlandse literatuur'.
• 'Bint' werd in 1986 door C.J. Aarts en N. van der Meulen in hun boek 'Het literair eeuwboek. Honderd jaar het boek van het jaar' uitgeroepen tot het beste boek van 1934.
• 'Karakter' werd in 1986 door C.J. Aarts en N. van der Meulen in hun boek 'Het literair eeuwboek. Honderd jaar het boek van het jaar' uitgeroepen tot het beste boek van 1938.
• De universiteitbibliotheek van Nijmegen wijdde in 1991 een tentoonstelling aan Bordewijk n.a.v. de voltooiing van het 'Verzameld werk'.
• 'Karakter' verscheen als Bulkboek 236.
• 'Karakter' wordt in 1997 verfilmd door Mike van Diem en krijgt in 1998 een Oscar voor de beste buitenlandse film.
• In de 'top-100' van boeken die scholieren in 1997 op hun lijst zetten staat 'Karakter' op nummer 23. Op 6% van de lijsten komt het boek voor. 'Bint' staat op nummer 26 en komt op 5% van de lijsten voor.
• 'Bint' verscheen in 1998 in de 'Grote Lijster'-serie van Wolters Noordhoff.
• Op het Nederlands Filmfestival 1999 wed een top-twintig van de 'Nederlandse film van de eeuw' gepresenteerd. 'Karakter' eindigde op de derde plaats.
• Max Pam maakte voor HP/De Tijd (10-09-1999) een lijst met de 100 beste boeken van de eeuw.
  Hij nam hierin van F. Bordewijk op:
  Op nr. 15 'Rood paleis' (Ik was nog jong en het was voor het eerst dat ik een boek las dat in een bordeel speelt. Ik las het met rode oortjes, hoewel er geen onvertogen woord in voorkomt).
  Op nr. 37 'Karakter' (Een noeste roman over weerbarstige personages).
• 'Het Parool' nam 'Karakter' op in een (internationale) lijst van De honderd mooiste boeken van de eeuw.
• 'Karakter' werd in 2002 uitgegeven in de 'Kroonlijster-serie'.

Literaire prijzen:

• Prijs voor kunsten en wetenschappen 1949 voor 'Noorderlicht'.
• P.C. Hooft-prijs 1953 voor 'Studiën in de volksstrucuur' en 'De doopvont'.
• Constantijn Huygens-prijs 1957 voor zijn gehele oeuvre.

F. Bordewijk was lid van de jury voor de volgende prijzen:

• Constantijn Huygens-prijs 1947, 1948, 1949, 1950, 1951
• Vijverberg-prijs 1948, 1949, 1950
• Jan Campert-prijs 1948, 1949, 1950
• P.C. Hooft-prijs 1956.

Opmerkingen:

• Bordewijk werd - als derde van vier zoons - geboren in Amsterdam (Jan Steenstraat 255). Het gezin woonde later op Singel 198. Toen hij tien jaar was verhuisden ze naar Den Haag. In Den Haag woonde Bordewijk de rest van zijn leven, o.a. op de adressen Van Swietenstraat 88, Alexander Gogelweg 32, de Schimmelpennincklaan 87 en Jacob de Graefflaan 8a. Alleen na de verwoesting van zijn huis in de Tweede Wereldoorlog heeft hij nog kort buiten Den Haag gewoond.
• Bordewijk volgde het Stedelijk Gymnasium aan het Hoge Westeinde (1898-1904).
• Bordewijk studeerde rechten in Leiden. In 1912 promoveerde hij tot doctor.
• In 1913 werd hij als advocaat beëdigd en ging werken bij een advocatenkantoor in Rotterdam. In de eerste jaren als advocaat gaf hij tevens les op handelsscholen in Den Haag (Alkemadeplein) en in Rotterdam.
• Op 01-08-1914 trouwde Bordewijk met Johanna S.H. Roepman. Zij kregen een dochter (Nina) en een zoon (Robert).
• Johanna S.H. Roepman werd bekend als componiste van beiaardmuziek, koor- en orkestwerken en van de opara 'Rotonde'.
• F. Bordewijk debuteerde onder het pseudoniem Ton Ven in 1916 met de gedichtenbundel 'Paddestoelen' (nonsens-versjes). Met deze dichtbundel en met zijn bundels 'Fantastische vertellingen' (onder invloed van Edgar A. Poe) had hij weinig succes. Dat succes kwam in de dertiger jaren vanaf 'Blokken'.
• Vanaf 1918 was Bordewijk verbonden aan het Rotterdams 'Bureau voor rechtsbijstand aan on- en minvermogenden'.
• Bordewijk vestigde zich in 1919 in Schiedam als zelfstandig advocaat. Hij bleef deze praktijk (vanaf 1945 samen met zijn zoon) tot zijn dood uitoefenen (o.a. op Tuinlaan 46, Tuinlaan 118 en Lange nieuwstraat 187). In 1919 ontdeed hij zich officieel van 5 van zijn 6 doopnamen. Alleen Ferdinand vond hij genoeg.
• Vanaf 'Blokken' meet hij zich een heel eigen stijl aan. Korte zinnen, soms met vreemde woorden en een afwijkende zinsbouw. Een 'advocatenstijl': kort, bondig, helder en zakelijk. De beschrijving van de personen is suggestief en surrealistisch, waardoor ze nachmerrie-achtige karikaturen worden (dit nog versterkt door hun namen: Valcoog, Klotterbooke, Katadreuffe).
• Vanaf 'Noorderlicht' (1948) werden de beschrijvingen evenwichtiger en menselijker. Zijn laatste boeken hebben vooral de dood en de ouderdom als thema.
• Bordewijk schreef 'Karakter' tijdens een vakantie in Engeland.
• Bordewijk weigert zich in de Tweede Wereldoorlog aan te sluiten bij de cultuurkamer. Hierdoor mocht hij niet meer schrijven. Onder het pseudoniem Emile Mandeau schreef hij in 1944 de novelle 'Verbrande erven. Een plaatsbeschrijving'.
• In de Tweede Wereldoorlog (maart 1945) werden zijn huis en inboedel bij een bombardement vernield. Ze verhuisden naar Leiden en later naar Schevenigen.
• In 1947 werd Bordewijk voorzitter van de Ereraad voor Letterkunde. Deze raad moest oordelen over het gedrag van schrijvers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wie 'fout' geweest was krijgt een publicatieverbod.
• Van 1947 tot 1952 was Bordewijk voorzitter van de door de gemeente Den Haag opgerichte Jan Campertstichting ter bevordering van de Nederlandse Letterkunde.
• In 1947/1948 heeft Bordewijk te kampen met ernstige complicaties na een galblaasoperatie.Hij ligt ruim een jaar in het ziekenhuis.
• Vanaf 1949 werkte hij voor de gemeente Rotterdam als juridisch adviseur.
• In 1954 werd Bordewijk benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau.
• in 1955 kreeg Bordewijk de Erepenning van de Schiedamse Gemeenschap.
• Bordewijk wordt gerekend tot de 'Nieuwe zakelijkheid', zij streefden, als reactie op het expressionisme, naar een objectief realisme. Gerard Walschap wordt in België als belangrijkste vertegenwoordiger van deze stoming gezien. Ook in de architectuur komt deze stroming voor (Dudok, Berlage).
• Een aantal straatnamen in Den Haag is bedacht door Bordewijk. Burgemeester en wethouders zagen niets in zijn suggesties als: Arendsdreef, Distelbron, Sparrenrust en Windveer, maar andere suggesties werden wel overgenomen: Roggekamp, Finnenburg, Kornalijnhorst en Dignaland. De toenmalige nieuwbouwwijk 'Mariahoeve' was daarom dankzij Bordewijk waarschijnlijk de eerste in Nederland met straatnamen op -horst en -kamp.
• Bordewijk wilde zichzelf zien als een amateur-schrijver, die zijn hobby - het schrijven - bedreef als hij tijd en zin had. In totaal schreef hij 12 romans, 150 verhalen en ruim 250 literaire kritieken.
• In zijn laatste jaar leed hij aan een longontsteking die hem de hele winter aan bed gekluisterd hield. Hij overleed hieraan in zijn huis aan de Jacob de Graefflaan 8a.
• Aan Bordewijks dood op 28 april 1965 werd (op zijn uitdrukkelijk verzoek) geen ruchtbaarheid gegeven Op 18 augustus ontving zijn vrouw postuum de Zilveren Penning van de gemeente Den Haag. Zijn vrouw overleed in 1971. Zijn zoon Robert werkt ook nu nog op het advocatenkantoor in Schiedam, nu met zijn eigen zoon.
• F. Bordewijk werd op 03-05-1965 begraven op Begraafplaats Oud Eik en Duinen in Den Haag. Hij deelt zijn graf (A2 I-2084) met zijn vrouw.

Anderen over F. Bordewijk:

• Iemand, die zo de beknoptheid weet uit te buiten, heeft recht op beknoptheid. Hij onderscheidt zich soortelijk van degenen die het korte beoefenen, omdat zij aan het lange nog niet eens toe zijn. (Menno ter Braak, Het Vaderland, 27-01-1935)
• Wie achteraf de boeken van Bordewijk ter hand neemt, zal in tal van gevallen tot de ontdekking komen, dat hij eigenlijk wordt geconfronteerd met de stukken van een proces. (P. H. Dubois)
• Over duizend jaar zal men Rotterdam leeren kennen uit dezen roman. En over tienduizend jaar zullen de symbolische namen Dreverhaven en Katadreuffe wellicht in één adem genoemd worden met die van sommige Griekse goden. (Simon Vestdijk (1962), geciteerd in 'Het literair eeuwboek. Honderd jaar het boek van het jaar')

Mijn favoriete citaat:

Links:

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van F. Bordewijk
• Schrijversnet - Bordewijk
• Boekverslag - Bint
• Bij gaslicht - een site ter bewondering van F. Bordewijk

Bronnen o.a.:

• P.H. Dubois, hedendaagse nederlandse kunst, letterkunde (1956)
• Lexicon van de moderne Nederlandse Literatuur (1978)
• H.J.M.F. Lodewick e.a., Ik probeer mijn pen (1979)
• Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1982)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (1986)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Prisma uittrekselboek Nederlandse literatuur1945-1980 (1987)
• Prisma van de pseudoniemen (1992)
• Prisma uittrekselboek Nederlandse literatuur1880-1945 (1992)
• Internet: Schiedam in de literatuur (zie: links) (09-09-1996)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Uittreksel top-100
• Kees Fens, Doorluchtig glas. Vijftig jaar P.C. Hooftprijs (1997)
• Spectrum encyclopedie (1997)
• Encarta '98 (1997)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot? (1997)
• De grote lijsters - dossier (1998)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)