Achternaam: Engelman

Voornaam: Jan

Doopnamen: Johannes Aloysius Antonius

Geboren: 07-06-1900

Te: Utrecht

Overleden: 20-03-1972

Te: Amsterdam

Pseudoniem(en): Jan Engelman gebruikte het pseudoniem Antipholus van Ephesus voor de rijmprent 'Ballade van de waarheid' in 1944. Hij gebruikte ook het pseudoniem Redcel Elf.

Werk:

Poëzie:

• Het roosvenster (1927)
• Sine Nomine (1930)
• Tuin van Eros (1932)
• Tuin van Eros en andere gedichten (1934)
• Het bezegeld hart (1937)
• Bij de bron (1937)
• De dijk (1937)
• Philomela (1941)
• Noodweer (1942)
• Hart en lied (1944)
• Ballade van de waarheid (rijmprent) (1944)
• Vrijheid (1945)
• Verzamelde gedichten (1960)
• Het Bittermeer (1969)

Toneel:

• Prinses Turandot (1934)
• Om de dooje dood niet, of Jan Klaassen komt naar huis (1938)
• Sint Willibrord (1939)
• Kindje wiegen (1945)
• Mattheus-Passie (oratorim) (1948)
• Philomela (operatekst- muziek Hendrik Andriessen) (1950)
• Koning Oidipoes (naar Sofokles) (1951)
• Kindje wiegen. Een Kerstspel (bibliofiel, 175 ex.) (1975)

Vertalingen:

• Mattheus-Passie (1948)
• Sofokles, Koning Oidipoes (1955)
• De Barbier van Sevilla
• De ontvoering uit het serail
• Hoffmann's vertellingen
• De schoone Helena

Vertaald:

• Werk van Jan Engelman werd o.a. vertaald in het Frans, Duits, Spaans en Grieks.

Essays:

• Torso (essays over beeldende kunst) (1930)
• Parnassus en Empyreum (1931)
• Moissy Kogan (1933)
• Nieuwe schilderkunst in Holland (1933)
• Tympanon (1934)
• Pyke Koch (1941)
• In het verborgene gedrukt (1945)
• Een naald vol dromen (1947)
• Mattheus-Passie (oratorium) (1948)
• In memoriam Charles Nypels (1953)
• Tweemaal Apollo. Brieven uit Griekenland (1955)

Bloemlezingen:

• Twee Muzen, (met Wouter Paap) (Boekenweekuitgave voor jonge mensen, 1955)

'Gebloemleesd'

Poëzie:

• 1 gedicht: 'Maria te Canne' in 'Kent uw dichters. gedichten van 100 dichters' (1932)
• 1 gedicht: 'Lezende Titus' in 'De wijde kim. Een bundel proza en poëzie', verzameld door G. Horreus de Haas, H. Ploeg jr. en G. Stuiveling (1937)
• 1 gedicht: 'Advent' in 'In de donkere dagen voor Kersttijd...', bijeengebracht door Han G. Hoekstra (1941)
• 5 gedichten in 'Dichters van dezen tijd', door D.A.M. Binnendijk (15e druk, 1946)
• 4 gedichten in 'Religieuze poëzie. Een keuze uit de Nederlandse religieuze lyriek van 1880 tot 1950', samengesteld door Dirk Coster en Anton Deering (1949)
• 1 gedicht: 'De Dijk' in 'Barnsteen'. Een verzameling gedichten voor jonge mensen', bijeengebracht door C. Prinsen (1951)
• 3 gedichten in 'Singel 262. Zeventien dichters' (1952)
• 1 gedicht: 'En rade' in 'De speelse muze', bijeengebracht door Jaap Romijn (1952)
• 1 gedicht: 'Vondel' in 'Kleine literatuurgeschiedenis in verzen over Nederlandse schrijvers', bijeengebracht door Theo Vesseur (1953)
• 2 gedichten in 'Nieuwe griffels schone leien', samengesteld door Paul Rodenko (1954)
• 1 gedicht: 'Advent' in 'Met engelen en herders', samengesteld door Chr. Leeflang (1954)
• 1 gedicht: 'Muziek...' in 'Twee muzen', uitgezocht door Jan Engelman en Wouter Paap (1955)
• 1 gedicht: 'Romeinsche brief' in 'Poëtisch akkoord. Honderd gedichten uit tien jaar Noord- en Zuid-Nederlandse literatuur', samenstelling: Pierre H. Dubois, Hubert van Herreweghen, Maurice Roelants en Garmt Stuiveling (1956)
• 4 gedichten in: 'Met twee maten, de kern van vijftig jaar nederlandse poëzie geïsoleerd en experimenteel gesplitst' samengesteld door Paul Rodenko (1956)
• 1 gedicht: 'Meimorgen in Limburg' in 'De muze zwerft door Nederland' bijeengebracht door Ed. Hoornik (1956)
• 1 gedicht: 'Ambrosia' in 'De Muze en het meisje', bijeengebracht door Ad den Besten en Bert voeten (1957)
• 1 gedicht: 'En rade' in 'Ritme en rijm deel 1', (Schoolradio, 1957)
• 1 gedicht: 'In memoriam' in 'Muziek en poëzie', bijeengebracht door Johan de Molenaar (1959)
• 1 gedicht: 'Nieuw voorjaar', in 'De muze en het heelal', bijeengebracht door Guus Sötemann (1959)
• 1 gedicht: 'Advent' in 'Een ster wees de weg. Kerstgedichten uit alle tijden', bijeengebracht door Chr. Leeflang (1959)
• 3 gedichten in 'Gedichten lezen' (1959)
• 1 gedicht: 'De dijk' in 'Ritme en rijm deel 2', (Schoolradio, 1960)
• 5 gedichten in 'Nederlandse schrijvers en schrijfsters II', L. Leopold (17e druk, 1961)
• 1 gedicht: 'Poco meno mosso' in 'Gastenboek van Singel 262', met nieuw werk van tweeënveertig Nederlandse auteurs (1963)
• 1 gedicht: 'Orgelpunt' in 'Liefdespoëzie', bijeengebracht door Hendrik de Vries (z.j.)
• 1 gedicht: 'Adieu' in 'Liederen & romances, bijeengebracht door C. Buddingh' '
• 1 gedicht: 'Deze dag' in 'Paasfeest vieren. Verhalen en gedichten' (z.j.)
• 1 gedicht: 'Maria te Canne' in 'Balladen en Refereinen', bijeenverzameld door C. Buddingh' (z.j.)
• 1 gedicht: 'Apollo en Dionysos' in 'Om een bokaal vol wijn. Een bundel met 24 verzen van eigentijdse dichters, uitgegeven bij het 125e wijnjaar van Robbers & Van den Hoogen (1967)
• 1 gedicht: 'Ballade van de waarheid' in 'Een nieuwe bundel verzen', verzameld door Dr. G. Kazemier (13e druk, 1967)
• 1 gedicht: 'Vis temperata' in 'Dichters omnibus 17e bloemlezing' samengesteld door Ad den Besten (1970)
• 1 gedicht: 'De kerseboom', in: 'Het grote kerstboek', samengesteld door D. van der Stoep (z.j.)
• 1 gedicht: 'De omkeer' in 'Vluchtig omzien. Een halve eeuw nederlandstalige letterkunde', samengesteld door C.J.E. Dinaux (1975)
• 1 gedicht: 'Annabel' in: 'Het grote Nederlandse verhalenboek. Een bundel van de opmerkelijkste verhalen, gedichten en prenten uit de laatste 50 jaar' (red. Hella S. Haasse, Ad Petersen, Koos Postema en Willem van Toorn) (VARA, 1977)
• 2 gedichten in: 'Liefdesgedichten', Bulkboek 69 (1977)
• 1 gedicht: 'Arne Borg' in 'Groot verzenboek voor al wie jong van hart is', samengesteld door Karel Jonckheere (1978)
• 3 gedichten in 'De spiegel van de Nederlandse poëzie', samengesteld door Hans Warren (1979)
• 2 gedichten in 'De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw in 1000 en enige gedichten, samengesteld door Gerrit Komrij (1980)
• 3 gedichten in 'Is dit genoeg: een stuk of wat gedichten (2 delen), samengesteld door C. Buddingh' en Eddy van Vliet (1982)
• 2 gedichten in 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• 2 gedichten in 'Utrecht in tekst & beeld', samengesteld door Arjaan van Nimwegen en Richard den Dool (1984)
• 2 gedichten in 'Gelezen worden ze ontelbre malen. De bekendste gedichten uit de Nederlandse literatuur', samengesteld door Robert-Henk Zuidinga (1986)
• 1 gedicht: 'Vera Janacopoulos' in Grote poëziebloemlezing 'Mij liet je leven', samenstelling Aldert Walrecht (1987)
• 2 gedichten in 'Domweg gelukkig in de Dapperstraat', samengesteld door C.J. Aarts en M.C. van Etten (1994)
• 1 gedicht: 'Vera Janacopoulos' in 'Dichten over dichten. Bloemlezing uit de Nederlandse poëzie van de 19de & 20ste eeuw, samengesteld door Atte Jongstra en Arjan Peters (1994)
• 2 gedichten in: 'En al mijn levensdagen stonden in uw boek. Gedichten naar de Bijbel uit de twintigste eeuw', samengesteld door Huub Oosterhuis (1995)
• 2 gedichten in: 'Die dag in mei vergeet ik niet. De mooiste Nederlandse bevrijdingspoëzie', gekozen door Hans Warren (1995)
• 1 gedicht: 'Meimorgen in Limburg' in 'Literair landschap. Dichters en schrijvers over Nederland', samengesteld door Peter van Zonneveld (1998)
• 2 gedichten in 'Groot verzenboek. Vijfhonderd gedichten over leven, liefde en dood. Een thematische bloemlezing uit de Nederlandstalige poëzie van de twintigste eeuw', samengesteld door Jozef Deleu (1999)
• 1 gedicht: 'Vera Janacopoupos' in 'Het liefste gedicht. De favoriete liefdesgedichten van Nederland en Vlaanderen', met een inleiding van Gerrit Komrij (2001)

Proza:

• Een bijdrage: 'Gerard Bruning' in 'Geschenk 1933'.
• 1 citaat in 'Andermans wijsheid', bijeengebracht door K. ter Laan (1961): ' Gedenk uw doden, die den goeden strijd Gestreden hebben in gerechtigheid. Draag voort hun vlam; zij zijn gebleven, Maar in dien gloed wordt nieuw ons leven.' (opschrift Monument Domplein Utrecht)
• 1 verhaal: 'Vergeelde papieren' in 'Literair akkoord 5', bijeengebracht door C. Bittremieux, Bert Decorte, Ed. Hoornik en Sybren Polet (1961)
• 1 citaat in 'Spectrum citatenboek', samengesteld door C. Buddingh' (1967): 'Uit doem en uit ellende / Rijst soms het rankste lied'
• 1 citaat in 'Standaard modern Citatenboek' samengesteld door Gerd de Ley (1973): 'Ieder literair genre is goed behalve het vervelende. Er is veel vervelends tegenwoordig.'
• 2 citaten in 'Kosmos groot citatenboek' (1986)
• 1 verhaal: 'Charley te Chicago' in 'Kort. Honderd Nederlandse en Vlaamse verhalen uit de twintigste eeuw', bijeengebracht door C.J. AartsM.C. van Etten (1993)
• 1 citaat in 'Prisma van de citaten' (1994): 'Uit doem en uit ellende / Rijst soms het rankste lied'

Tijdschriften:

• Jan Engelman ging, na het halen van zijn MULO-diploma, werken bij dagblad 'Het Centrum'.
• Jan Engelman was in 1924 mede-oprichter van 'De Gemeenschap'. In 1930 verliet hij de redactie.
• In 1946 richtte Jan Engelman met M. Nijhoff en A. Roland Holst het bibliofiele tijdschrift 'De Harp' op.
• Jan Engelman was redacteur van 'De Roeping'.
• Jan Engelman schreef o.a. literaire- en kunstkritieken voor 'De Nieuwe Eeuw' (1926-1941), 'Je maintiendrai' en 'De Tijd' (waar hij Anton van Duinkerken opvolgde).
• Jan Engelman was redacteur van 'Dietsche Warande en Belfort'.
• Jan Engelman werkte mee aan o.a. 'De Gids', 'De Vrije Bladen', 'De Nieuwe Eeuw' en 'Forum'.
• Jan Engelman publiceerde in 'De Nieuwe Stem', 'Blijmoedig Maandblad' en 'Maatstaf'.

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• Jan H. Cartens, Jan Engelman (ontmoetingen) (1960)
• Jan Cartens, 'De ongesluierde Venus' (1965)
• Jan H. Cartens, Orpheus en het lam. Jan Engelman en H. Marsman, 1925-1940 (1966)
• Een interview met Jan Engelman in: José de Ceulaer, 'Te gast bij Nederlandse auteurs' (1966)
• 'Raam' gaf in mei 1970 een Engelman-nummer uit (t.g.v. zijn zeventigste verjaardag).r
• In de serie 'Stemmen van schrijvers' verscheen bij Querido een 45-toerenplaat, waarop Jan Engelman uit eigen werk voorlas. Aan de andere kant stond Anton van Duinkerken.
• Een hoofdstuk over Engelman in 'Lier en lancet' van Simon Vestdijk (1974)
• Lucebert maakte in 1983 in het Letterkundig Museum een grote wandschildering, waarin hij 36 literaire citaten verwerkte. Van Engelman is hier terug te vinden 'o muze in het morgenlicht / o minnares en slank gedicht / er is een god verscholen'.
• Gerben Holwerda, 'De correspondentie Marsman-Engelman' (doctoraalscriptie)
• 1 artikel/hoofdstuk over Jan Engelman in Cola Debrot, 'Verzameld werk 5. Over literatuur' (1987)
• Het Poëtisch Liedgenootschap:"Tot Innerlijke Bloei" brengt vele tientallen gedichten van Jan Engelman, waarvan veel uit 'Tuin van Eros' (zie 'Links')
• Liesbeth Feikema, Roman Koot en Edwin Lucas (red), 'Op gezang en vlees bewust - Over leven, werk en stad van Jan Engelman' (2000)

Literaire prijzen:

• Meiprijs van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde 1934 voor 'Tuin van Eros'.
• Declamatoriumprijsvraag (AVRO) 1936 voor 'De dijk'.
• Poëzieprijs van de stad Amsterdam 1945 voor 'Ballade van de waarheid'.
• Verzetsprijs voor letterkundigen 1945.
  
  

  Hiernaast het commentaar op deze verzetsprijs door Fokke Sierksma in 'Podium' van september 1945. Het eerste nummer van de tweede jaargang (de eerste legale jaargang). Een curieus commentaar, dat uiteraard wel gelezen moet worden tegen de achtergrond van dat moment, kort na de bevrijding.

  
  
  
• Constantijn Huygens-prijs 1954 voor zijn hele oeuvre.
• Essayprijs van de gemeente Amsterdam 1956 voor 'Tweemaal Apollo'.
• ANWB-prijs 1958 voor 'Tweemaal Apollo.

Jan Engelman was lid van de jury voor de volgende prijzen:

• C.W. van der Hoogt-prijs 1938, 1939
• Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1940, 1941, 1942, 1943, 1945, 1946, 1947, 1948, 1949, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955, 1956, 1957, 1958
• Koepel-prijs 1940
• J.M. Meulenhoff-essayprijs 1947
• Prisvraag voor een kinderboek 1947
• Prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945, 1953
• Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam 1953, 1958, 1961
• Prijs der Nederlandse Letteren 1956

Opmerkingen:

• Jan Engelman werd geboren in Utrecht, op Vismarkt 13. Zijn vader (Kees Engelman) had hier een vishandel.
• Jan Engelman volgde de HBS. Hij spijbelde veel en zijn vader stuurde hem naar de MULO.
• Van zijn veertiende tot zijn zestiende tekende en schilderde Jan Engelman veel.
• Jan Engelman was een oom van C.C.S. Crone.
• Jan Engelman trouwde in 1922 met Bep Oosterman. Ze kregen twee kinderen: Lies en Carla.
• Jan Engelman woonde in Utrecht o.a. op de Van Asch van Wijckkade 29 A bis en op Oude Gracht 341.
• Jan Engelman debuteerde in 1927 met de bundel 'Het roosvenster'.
• In zijn poëzie zoekt Jan Engelman op een religieus geïnspireerde manier naar een verloren paradijs.
• Vooral in de periode tussen de wereldoorlogen speelde Jan Engelman een belangrijke rol in het literaire leven.
• In 1937 kreeg hij een relatie met Joanna Diepenbrock. in 1948 kregen ze een zoon, Florian.
• Vanaf 1946 was Engelman lid van de Gemengde Technische Commissie tot uitvoering van het Cultureel Accoord Nederland-België.
• Sinds 1947 was Engelman lid van de directie van het Provinciaal Utrechts Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen.
• Vanaf 1953 was Jan Engelman hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Jan van Eyckacademie in Maastricht.
• Daarna(ast) was hij journalist.
• Jan Engelman was bevriend met H. Marsman, M. Nijhoff en A. Roland Holst. Deze vriendschappen achtte hij zelf van invloed op zijn werk.
• Hij maakte reizen naar Griekenland en Italië en vond zelf dat deze reizen zijn werk beïnvloed hebben.
• Zijn poëzie is religieus én erotisch geïnspireerd.
• In de jaren zestig ging zijn gezondheid achteruit. Hij ging, na haar overlijden, in het huis van Joanna Diepenbrock aan de Johannes Verhulststraat wonen. Hier werd hij tot zijn dood verzorgd door een vriendin.
• Jan Engelman overleed aan een longziekte.
• Hij werd op 23-03-1972 op de RK Begraafplaats in Buitenveldert bijgezet in het graf van de componist Alfons Diepenbrock (graf I-A-238).
• Jan Engelman was Officier in de Orde van Oranje-Nassau en Commandeur in de Orde van Leopold II.

Anderen over Jan Engelman:

• Vergis ik mij, wanneer ik vermoed, dat de eigenlijkste aandrift in zijn leven een smachtend verlangen is naar een schoner en gelukkiger tijd dan die, waarin wij gedoemd zijn te vertoeven. (P.H. Ritter, Ontmoetingen met schrijvers, blz. 56)
• Of Jan Engelman als dichter bekend zal blijven betwijfel ik. Daarvoor is het grootste gedeelte van zijn werk te zwak, te gekunsteld, opgeschroefd. Maar als curiositeit zal het gedicht Vera Janacopoulos waarschijnlijk de tijd trotseren. Vera Janacopoulos, geen Griekse maar een Braziliaanse zangeres, is gestorven. Ik vraag me af hoe Engelman tot zijn cantilene kwam. Hoorde hij haar zingen, bezocht hij een van haar optredens? (Hans Warren, Geheim dagboek 1956-1957, blz. 21, 31-01-1956)
• Verrukkelijk doch onverstaanbaar gestamel. (Anton van Duinkerken over 'Sine Nomine', geciteerd in 'Te gast bij Nederlandse auteurs' José de Ceulaer, blz. 39)
• In de verste hoek stond Engelmans bureau, een burcht van kranten en brieven en daarop naast elkaar veel vellen beschreven papier. Van Duinkerken had twee vellen nodig voor een kolom, Engelman tien. Men wist nooit met zekerheid, of hij er zat. Hij onttrok zich aan de waarneming door die stapels kranten, maar verried nu en dan zijn aanwezigheid door rookkronkels van een sigaar, die hij uit mijn kist had opgediept en waarvan hij steevast, en soms tot mijn ergernis, de peuk in mijn asbak kwam deponeren, met de mededeling, dat het hem goed gesmaakt had. Van tijd tot tijd vroeg Van Duinkerken: 'Is Jan er ook?' Dan kwam er een gil of een aria van Mozart achter de krantenmuur vandaan: Jan wàs er. (A. van Domburg in: Jeroen Brouwers, Zachtjes knetteren de letteren, blz. 133)

Mijn favoriete citaat:

Links:

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Jan Engelman
• Gedicht: Zacht branden
• Gedicht: Adieu
• Koninklijke Bibliotheek - over 'Vera Janacopoulos’
• Het poëtisch Liedgenootschap - Jan Engelman"

Bronnen o.a.:

• P.H. Dubois, hedendaagse nederlandse kunst, letterkunde (1956)
• Gedichten lezen (1959)
• Jan H. Cartens, Jan Engelman (ontmoetingen) (1960)
• José de Ceulaer, Te gast bij Nederlandse auteurs (1966)
• Wie is die.... Auteurs van Singel 262 (1966)
• Lexicon van de moderne Nederlandse literatuur (1978)
• Ik hou van jou. Drieënnegentig auteurs van Querido (1982)
• Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1982)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (1986)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Prisma van de pseudoniemen (1992)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot (1997)
• Boekenpost (mei/juni 2000)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)