Achternaam: Gerhardt

Voornaam: Ida

Doopnamen: Ida Gardina Margaretha

Geboren: 11-05-1905

Te: Gorinchem

Overleden: 15-08-1997

Te: Zutphen

Pseudoniem(en): Voor zover mij bekend heeft Ida Gerhardt niet onder pseudoniem gepubliceerd.

Werk:

Poëzie:

• Kosmos (1940)
• Het veerhuis (1945)
• Buiten schot (1947)
• Kwatrijnen in opdracht (1948)
• Sonnetten van een leraar (1951)
• Het levend monogram (1955)
• De argelozen (1956)
• De hovenier (1961)
• De slechtvalk (1966)
• De ravenveer (1970)
• Twee uur: de klokken antwoordden elkaar (1971)
• Kwatrijnen in opdracht (herschreven) (1971)
• Vijf vuurstenen (1974)
• Uit de eerste hand (keuze uit eigen werk) (bibliofiel, 100 ex.) (1975)
• Vroege verzen (verzamelbundel) (1978)
• Het sterreschip (1979)
• Verzamelde gedichten (1980)
• Dolen en dromen (1980)
• De zomen van het licht (1983)
• Verzamelde gedichten (1985)
• Negen verzen van zonsopgang (bibliofiel, 70 ex.) (1985)
• De adelaarsvarens (1988)
• In tekenen (bibliofiel, 80 ex.) (1992)
• Verzamelde gedichten (1993)
• Verzamelde gedichten (3 delen) (1998/1999)
• Zeven maal om de aarde te gaan. Een keuze uit haar gedichten (door Gerrit Komrij) (2001)

Proza:

• Nu ik hier iets zeggen mag (4 dankwoorden) (1980)

Brieven:

• Gerard Reve, 'Zeergeleerde vrouwe' (2 brieven aan Ida G.) (1982)
• Brieven van Ida Gerhardt in: Ad ten Bosch, 'Gebroken lied - Een vriendschap met Ida Gerhardt' (1999)

Vertalingen:

• Ida Gerhardt promoveerde in 1942 op een gedeeltelijke vertaling van 'De rerum natura' (De natuur en haar vormen) van Lucretius.
• Vergilius, Het boerenbedrijf (Georgica) (1949)
• Psalmen (met Marie H. van der Zeyde) (1972)
• Wijs de weg van de eeuwigheid mij (met Marie H. van der Zeyde) (bibliofiel) (1990)

Bloemlezingen:

'Gebloemleesd'

Poëzie:

• 1 gedicht: 'De akelei' in 'Dichters van dezen tijd', door D.A.M. Binnendijk (15e druk, 1946)
• 1 gedicht: 'Een liedje van het water' in 'Religieuze poëzie. Een keuze uit de Nederlandse religieuze lyriek van 1880 tot 1950', samengesteld door Dirk Coster en Anton Deering (1949)
• 1 gedicht: 'Het Carillon' in 'Barnsteen'. Een verzameling gedichten voor jonge mensen', bijeengebracht door C. Prinsen (1951)
• 1 gedicht: 'Het zoldervenster' in 'De muze en de dieren', bijeengebracht door M. Vasalis (1954)
• 1 gedicht: 'Het carillon' in 'Twee muzen', uitgezocht door Jan Engelman en Wouter Paap (1955)
• 1 gedicht: 'Zondagmorgen' in 'Poëtisch akkoord. Honderd gedichten uit tien jaar Noord- en Zuid-Nederlandse literatuur', samenstelling: Pierre H. Dubois, Hubert van Herreweghen, Maurice Roelants en Garmt Stuiveling (1956)
• 4 gedichten in: 'Met twee maten, de kern van vijftig jaar nederlandse poëzie geïsoleerd en experimenteel gesplitst' samengesteld door Paul Rodenko (1956)
• 1 gedicht: 'Thuiskomst' in 'De muze zwerft door Nederland' bijeengebracht door Ed. Hoornik (1956)
• 2 gedichten in 'Muziek en poëzie', bijeengebracht door Johan de Molenaar (1959)
• 1 gedicht: 'Wandeling in Vlaanderen' in 'Vlaanderen' (serie: Beeldende poëzie), bijeengebracht door Adriaan Morriën (1959)
• 1 gedicht: 'De grassen' in 'De natuur' (serie: Beeldende poëzie), bijeengebracht door Adriaan Morriën (1959)
• 2 gedichten in 'Ritme en rijm deel 2', (Schoolradio, 1960)
• 1 gedicht: 'Scherzo' in 'De Muze viert feest', samengesteld door Gerrit Borgers (1960)
• 1 gedicht: 'Eindvergadering' in 'Het werk' (serie: Beeldende poëzie), bijeengebracht door Adriaan Morriën (1961)
• 1 gedicht in 'De Muze op school', Bijeengebracht door W. van Beusekom (1961)
• 2 gedichten in 'Een nieuwe bundel verzen', verzameld door Dr. G. Kazemier (13e druk, 1967)
• 1 gedicht: 'Till death us do part', in 'Dichters omnibus. 14e bloemlezing', samengesteld door Ad den Besten (1967)
• 1 gedicht: 'Kinderportret' in 'Dichtersomnibus, 16e bloemlezing' samengesteld door Ad den Besten (1969)
• 3 gedichten in 'Gedichten die mij vergezellen', samengesteld door Dr. J.J. Buskes (z.j.)
• 1 gedicht: 'Het vers van Gorter' in 'Dichters omnibus 18e bloemlezing', samengesteld door Ad den Besten (1971)
• 1 gedicht: 'Thuiskomst' in: 'Het grote Nederlandse verhalenboek. Een bundel van de opmerkelijkste verhalen, gedichten en prenten uit de laatste 50 jaar' (red. Hella S. Haasse, Ad Petersen, Koos Postema en Willem van Toorn) (VARA, 1977)
• 5 gedichten in: 'Liefdesgedichten', Bulkboek 69 (1977)
• 10 gedichten in 'De spiegel van de Nederlandse poëzie', samengesteld door Hans Warren (1979)
• 4 gedichten in 'Veelzijdig, Werk van Nederlandse schrijfsters na 1918', gekozen en ongeleid door Hella S. Haasse (1979)
• 2 gedichten in: 'Het kind', door Willem Wilmink en Fetze Pijlman (1979)
• 1 gedicht: 'Pasen' in 'Geloven in gedichten', samengesteld en verklaard door H. van der Ent (1980)
• 1 gedicht: 'Lof van het onkruid' in 'Wie zegt dat ik na veertien regels zwijg? Bloemlezing uit Nederlandse sonnetten van 1966 tot 1980', samengesteld door Driek van Wissen (1980)
• 10 gedichten in 'De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw in 1000 en enige gedichten, samengesteld door Gerrit Komrij (1980)
• 1 gedicht: 'In memoriam patris' in 'Het gezin', Bulkboek 114, (1981)
• 5 gedichten in 'Is dit genoeg: een stuk of wat gedichten (2 delen), samengesteld door C. Buddingh' en Eddy van Vliet (1982)
• 4 gedichten in 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• 1 gedicht: 'Studentenkamer' in 'Utrecht in tekst & beeld', samengesteld door Arjaan van Nimwegen en Richard den Dool (1984)
• 8 gedichten in 'Poëzie is een daad van bevestiging. Noord- en Zuidnederlandse poëzie van 1945 tot heden', gebundeld door C. Buddingh' en Eddy van Vliet (2e druk, 1984)
• 2 gedichten in 'Klasseboek. Gedichten over school', samengesteld door Anton Oskamp (1986)
• 1 gedicht: 'In memoriam patris II' in 'Vader. Een blijk van genegenheid', samengesteld door Adam Arie Martinus (1986)
• 2 gedichten in '68 dichters op weg naar huis' (bulkboek 171), samengesteld door Patty Voorsmit (1987)
• 3 gedichten in Grote poëziebloemlezing 'Mij liet je leven', samenstelling Aldert Walrecht (1987)
• 4 gedichten in 'Hier ligt Poot Hij is dood', samengesteld door Robert-Henk Zuidinga (1990)
• 1 gedicht: 'Thuiskomst in Holland' in: 'Spoorleesboekje 5 1991' (1990)
• 1 gedicht: 'Weerzien op zolder' in 'Als je goed om je heen kijkt zie je dat alles gekleurd is', samengesteld door Tine van Buul en Bianca Stigter (1991)
• 1 gedicht: 'Weerzien op zolder' in 'Beregoed! De mooiste verhalen en gedichten over beren', samenstelling Nanda Meijnen (1991)
• 1 gedicht:'Wintermorgen in Ierland' in 'Europa 1992', Bulkboek 204 (1992)
• 1 gedicht: 'De afwijzing' in 'Ik heb de liefde lief. De mooiste liefdesgedichten uit de Nederlandse en Vlaamse poëzie', samengesteld door Willem Wilmink (1993)
• 1 gedicht: 'Uittocht' in 'Het boek der boeken. De bijbel in de Nederlandse literatuur', Bulkboek 220 (1994)
• 1 gedicht: 'Het carillon' in 'Domweg gelukkig in de Dapperstraat', samengesteld door C.J. Aarts en M.C. van Etten (1994)
• 5 gedichten in 'Dichten over dichten. Bloemlezing uit de Nederlandse poëzie van de 19de & 20ste eeuw, samengesteld door Atte Jongstra en Arjan Peters (1994)
• 15 gedichten in: 'En al mijn levensdagen stonden in uw boek. Gedichten naar de Bijbel uit de twintigste eeuw', samengesteld door Huub Oosterhuis (1995), waarvan 'Uittocht' ook door Jos Brink voorgelezen op de bijbehorende CD.
• 3 gedichten in: 'Die dag in mei vergeet ik niet. De mooiste Nederlandse bevrijdingspoëzie', gekozen door Hans Warren (1995)
• 2 gedichten in 'Met gekleurde billen zou het gelukkiger leven zijn', 250 onvergetelijke gedichten met zorg verzameld door Jan van Coillie (1996)
• 1 gedicht: 'Inmemoriam patris' in 'De selectie van de eeuw. De 200 beste gedichten van Nederland en Vlaanderen', gekozen door Hugo Brems, Rob Schouten en Rogi Wieg (1999)
• 7 gedichten in 'Groot verzenboek. Vijfhonderd gedichten over leven, liefde en dood. Een thematische bloemlezing uit de Nederlandstalige poëzie van de twintigste eeuw', samengesteld door Jozef Deleu (1999)
• 3 gedichten in: 'Familie duurt een mensenleven lang. De honderd mooiste Nederlandse gedichten over vaders, moeders, dochters en zonen', samengesteld door Menno Wigman (1999)
• 6 gedichten in 'Nog één keer door die hoge gang. De honderd mooiste schoolgedichten uit de Nederlandse literatuur', samengesteld door Hans Werkman (2000)
• 1 gedicht 'De sneeuwhaas' in 'Alleen de dood is tussen u en mij. Literaire dodenkalender van de twintigste eeuw', samengesteld door Dirk Baartse e.a. (2000)
• 1 gedicht: 'Finis' in 'Het liefste gedicht. De favoriete liefdesgedichten van Nederland en Vlaanderen', met een inleiding van Gerrit Komrij (2001)

Proza:

• 2 fragmenten in 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• 1 citaat in 'Kosmos groot citatenboek' (1986):
  Als langs de duisterende waterbaan
  de veerboot aan de meerpaal is gebracht,
  begint het rijkste wat ik ken: te nacht
  hoor ik het water aan de schoeiing slaan
  (I. Gerhardt, Het veerhuis)

Tijdschriften:

• Ida Gerhardt publiceerde in 'De Gids' en in 'Maatstaf'.

Boeken over Ida Gerhardt:

• M.H. van der Zeyde, 'De hand van de dichter; over Ida Gerhardt' (1974)
• Bzzlletin wijdde een special aan Ida Gerhardt (september 1980).
• Jan van der Vegt, 'Het ingeklonken lied; de poëzie van Ida Gerhardt' (1980)
• Frank Esper, 'Beheerd domein' (1982)
• Anneke Reitsma, 'In de taal verscholen' (1983)
• M.H. van der Zeyde, 'De wereld van het vers. Over het werk van Ida Gerhardt'. (1985)
• Een bijdrage over Ida Gerhardt in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door R.L.K. Fokkema (februari 1991)
• 'Parmentier' bracht een themanummer uit over Ida Gerhardt (winter 1993/1994)
• Hans Werkman, 'Uren uit het leven van Ida Gerhardt' (1997)
• Frans Berkelmans werkt aan een serie studies over het werk van Ida Gerhardt. elk deel heeft een bundel van Gerhardt tot onderwerp. Begin 1999 verscheen bijv. van hem 'Blinde groenling' over Gerhardts bundel 'Buiten schot'.
• Marie H. van der Zeyde, 'De wereld van het vers'.
• Ad ten Bosch, 'Gebroken lied - Een vriendschap met Ida Gerhardt' (1999)
• Frans Berkelmans, 'Kwatrijnen, sonnetten & kleengedichtjes. Over drie genrebundels van Ida Gerhardt' (2001)
• Mieke Koenen, Stralend in gestrenge samenhang - Ida Gerhardt en de klassieke oudheid (2002)

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• Cherry Duyns maakte de film 'De Wording' waarin Ida Gerhardt werd geportretteerd terwijl ze bezig was met een gedicht dat later (zonder titel) in de bundel 'De adelaarsvarens' (1988) verscheen.
• Lucebert maakte rond 1980 een schilderij dat geïnspireerd was door een strofe uit het gedicht 'Het gebed' van Ida Gerhardt:
  Drie maal per dag, naar vaste wetten,
  nemen zij de eigen plaatsen in,
  en gaan zich rond de tafel zetten;
  van haat eendrachtig: het gezin.
• De universiteit van Leiden organiseerde in 2000 een tentoonstelling over 'Ida Gerhardt en de klassieke oudheid'.
• In Leiden is, in het kader van het project 'muurgedichten' het gedicht 'Code d'Honneur' van Ida Gerhardt te lezen op de muur van Cleveringaplaats 1 (singelzijde), Leiden.
• Haar 'Verzamelde gedichten' verscheen voor het eerst in 1980. Ze werden in af en toe gewijzigde vorm herdrukt in 1985, 1988, 1989, 1992, 1995, 1997, 1999 en 2001.
• Bij de vierde druk van 'Dolen en dromen' (2001) was een CD gevoegd, waarop Gerhardt zelf het gedicht voorleest.
• Ida Gerhardt staat op de boekenbon van zeven euro vijftig.
• Op 15-08-2002 werd in Eefde het Ida Gerhardt Genootschap (IGG) opgericht. Het wil een aanspreekpunt zijn en publicaties (laten) verzorgen. Het genootschap verzorgt ook lezingen, o.a. in het Letterkundig Museum.

Literaire prijzen o.a.:

• Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1943 voor 'Het veerhuis'.
• Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam 1956 voor 'Het levend monogram'.
• Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam 1962 voor 'De hovenier'.
• Marianne Philips-prijs 1967 voor haar gehele oeuvre.
• Voor haar vertalingen kreeg Ida Gerhardt de Martinus Nijhoff-prijs 1968.
• Culturele prijs van de gemeente Arnhem 1970 voor haar gehele oeuvre.
• Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam 1971 voor 'De ravenveer'.
• Prijs voor Meesterschap van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde 1979 voor haar gehele oeuvre.
• P.C. Hooft-prijs 1979 voor poëzie voor haar gehele oeuvre.
• T.g.v. de eerste Landelijke Gedichtendag op 27 januari 2000 was er een verkiezing van het 'meest favoriete gedicht. 'De gestorvene' eindigde op de derde plaats.

In december 1998 besloot de gemeenteraad van Zutphen (beheerder van de literaire nalatenschap van Ida Gerhardt) tot het instellen van de Ida Gerhardt Poëzie Prijs. In maart 2000 was Kees 't Hart de eerste winnaar. Hij kreeg de prijs voor zijn bundel 'Kinderen die leren lezen'.

Opmerkingen:

• Ida Gerhardt werd geboren in de Haarstraat in Gorinchem. Haar vader (Dirk Reinier Gerhardt) was directeur van de ambachtsschool. Hij had zich 'opgewerkt' van timemrman tot directeur. Het gezin verhuisde naar Schiedam (Overschiestraat 12, later Plein Eendracht 23 beneden) toen haar vader daar directeur van de ambachtsschool werd. Haar moeder (Ida Blankevoort) was een sterk overheersende vrouw (die mij naar het leven stond / in al mijn levensdagen).
• Ida Gerhardt had een oudere zus - Truus Gerhardt (22-08-1899/13-02-1960) - die ook dichteres was. Van deze zus verschenen: 'De engel met de zonnewijzer' (1935), 'Laagland' (1937) en 'Verzamelde gedichten' (1961). Ze had ook een jongere zus - Mia.
• Ida Gerhardt volgde het Erasmiaans gymnasium in Rotterdam. Hier was zij een leerling van de dichter J.H. Leopold, door wie haar werk beïnvloed is.
• Ida Gerhardt studeerde klassieke talen. Ze promoveerde in 1942 op een gedeeltelijke vertaling van 'De rerum natura' van Lucretius. Ze studeerde in Leiden en enige tijd in Utrecht. Haar vriendin Marie van der Zeyde zegt hierover: 'had zij zich in Leiden als een vis in het water gevoeld, in Utrecht was zij veeleer een vis op het droge'.
• Vanaf 1937 werkte ze als lerares, de eerste jaren als volontair (onbetaald dus!) aan het gymnasium in Groningen.
• Samen met Marie H. van der Zeyde vertaalde ze de psalmen. Ze had er speciaal Hebreeuws voor geleerd. De Katholieke Bijbelstichting nam de psalmen in haar bijbelvertaling op.
• Ze woonde tot 1951 in Kampen. Daar werkte ze aan het gymnasium. In de bundels 'Het veerhuis' en 'Sonnetten van een leraar' zijn haar ervaringen in Kampen verwerkt.
• In 1951 verhuisde ze naar Bilthoven. Hier werkte ze van tot 1963 als lerares klassieke talen aan de Werkplaats van Kees Boeke. Later verhuisde ze naar Eefde.
• Haar werk is eenvoudig, maar technisch heel knap en uiterst vormvast
• In haar vroegste werk vallen vooral de natuurgedichten op, verder schreef ze veel gedichten over het dichten.
• Ida Gerhardt vond het voor een dichter(es) een voorwaarde om outsider te zijn en zo naar het leven te kijken.
• Ida Gerhardt is veel in Ierland geweest en dit is in haar gedichten terug te vinden.
• De laatste jaren van haar leven woonde Ida Gerhardt in verzorgingstehuis Berkelstaete in Warnsveld.
• Ida Gerhardt werd gecremeerd in Crematorium Steenbrugge in Diepenveen. Haar as werd verstrooid boven de Noordzee.
• Na haar overlijden vermelden veel kranten dat ze de dichteres was van de (veel in rouwadvertenties gebruikte regels) 'Rust nu maar uit, je hebt je strijd gestreden'. Deze regels zijn echter van Nel Benschop!

Anderen over Ida Gerhardt:

• Zij is zich bewust van haar waarde als dichter, maar zij heeft altijd geweigerd om zich, ter wille van het succes, te richten naar de smaak van het publiek. Zij blijft het christelijk geloof trouw in een periode waarin de meeste schrijvers van christelijke herkomst hun literaire kracht zoeken in de afrekening met dat geloof. Zij is christelijk en zij is een vrouw, maar zij maakt geen populaire christelijke damespoëzie. Haar taal is zwaar en gedragen, met veel aandacht voor de vorm, en dat in een tijd waarin vormelijkheid de mensen afschrikt. (K.L. Poll, NRC, 12-01-1979)
• Ida Gerhardt is de dichter van een technisch zeer sterk, afgerond oeuvre dat door de jaren heen een constante kwaliteit vertoont en dat in de middenperiode bepaald heel goed te noemen is. Overschatting als reactie op een kritische en publieke miskenning is uit den boze, maar met het met de Meesterschapsprijs bekronen van dit gehele poetische werk, lijkt mij recht gedaan. Die bekroning heeft bovendien als belangrijke nevenfunctie dat zij een hoogst noodzakelijke opening biedt naar een herstel van het contact met de traditie. (Elly de Waard, Volkskrant, 03-11-1979)
• Water, en alles wat daarin, naast en boven is - dat is Gerhardts geestelijk element. Water welt op, water wordt gedronken, bevaren, gevreesd en om zijn rust bemind. (Willem J. Pieters, AD, 03-10-1980)
• Rancune wordt bij Ida Gerhardt gecombineerd met mededogen en schuldgevoel. Via het eigen falen en onvermogen komt zij tot grootse poëzie. Wie in een geaccidenteerd terrein de toppen wil bereiken, zal zo nu en dan ook door dalen moeten gaan. (Karel Soudijn, NRC, 06-02-1981)
• Toen we zaterdag in de boekwinkel van Ad ten Bosch aankwamen, bleken er al veel belangstellenden binnen.We zagen Ida Gerhardt achter een tafeltje zitten. Precies zoals ik me haar had voorgesteld: heel klein, kaarsrecht, met zeer kort gekinpt, kunstloos grijswit haar. De ogen waren kleiner, blauwer en minder doordringend dan ik verwacht had. Ze heeft heel stevige benen. (Hans Warren, Geheim dagboek 1982-1983, 13-02-1983, blz. 82)
• De waarschuwende stem is in haar poëzie steeds dringender geworden, de tekenen van onheil voor dit land van haar taal werden talrijker. Er is misschien geen dichter bij wie het Nederlands landschap, met zijn rivieren vooral, zo centraal staat. (Kees Fens, Doorluchtig glas. Vijftig jaar P.C. Hooft-prijs, blz. 68)
• Wat maakte sommige gedichten zo onverdraaglijk? Haar neiging Holland als een uitverkoren natie te beschouwen. Een natie die volgens haar aan de heilige plicht had verzaakt. Waarop Ida Gerhardt als een oudtestamentische profetes haar volk een spiegel voor kwam houden. En dat volk bestond het haar te negeren, zo niet te kleineren. Dat klinkt belachelijk, maar haar pretenties in deze richting waren ook belachelijk. (Hans Warren, Gelders Dagblad, 16-06-2001)

Mijn favoriete citaat:

Naar een overzicht van citaten van Ida Gerhardt

Links:

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Ida Gerhardt
• Neeltje van Pel en Emilie de Leur - Ida Gerhardt
• Ida Gerhardt Genootschap
• 5 gedichten (over de dood)
• gedicht - De afwijzing
• Muurgedichten Leiden: Code d'Honneur

Bronnen o.a.:

• Lexicon van de moderne Nederlandse literatuur (1978)
• H.J.M.F. Lodewick e.a., Ik probeer mijn pen (1979)
• Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1982)
• NRC (03-02-1984)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (1986)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Vrouwenlexicon (1989)
• Wilminks keus II (1993)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Spectrum encyclopedie (1997)
• Encarta '98 (1997)
• Kees Fens, Doorluchtig glas. Vijftig jaar P.C. Hooft-prijs (1997)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot (1997)
• Trouw (23-01-1999)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)