Achternaam: de Hartog

Voornaam: Jan

Geboren: 22-04-1914

Te: Haarlem

Overleden: 15-09-2002

Te: Houston

Pseudoniem(en): Jan de Hartog schreef in het begin van zijn carrière een aantal detectiveromans onder het pseudoniem F.R. Eckmar (Verrek maar). Deze boeken zijn later onder zijn eigen naam herdrukt.

Werk:

Proza:

• Het huis met de handen (verhalen) (1934)
• Een linkerbeen gezocht (detective) (1935)
• Spoken te koop (detective) (1936)
• Ave Ceasar (1936)
• Ratten op de trap (detective) (1937)
• Drie doode dwergen (detective) (1938)
• Oompje Owadi. Verhalen uit het oude Rusland (1938)
• De maagd en de moordenaar (detective) (1939)
• Hollands glorie. Roman van de zeesleepvaart (1940)
• Gods geuzen (trilogie) (1947-1949) - The spiral road (1957)
• Stella (1950) - The Key (1949)
• Mary (1951) - Mary (1950)
• Thalassa (1951) - Thalassa (1950)
• The distant shore (1952) - Stella. Thalassa (1980)
• The artist (1959) - De kunstenaar (1959)
• The inspector (1960) - De inspecteur (1961)
• Jan de Hartog omnibus (Stella/De kleine Ark/Scheepspraat/De Kunstenaar/Schipper naast God) (1961)
• The Hospital (1963) - Het ziekenhuis (1965)
• The Call of the Sea (The Lost Sea/The Distant Shore/A Sailor's Life) (1966)
• The captain (1966) - De kapitein (1967)
• The lost sea (1951) - Herinneringen van een bramzijgertje (boekenweekgeschenk 1967)
• De kinderen (1968) - The Children (1969)
• Stella. Mary. Thalassa (1970)
• The peaceable kingdom - Het koninkrijk van de vrede (4delen):
• deel 1: De kinderen van het licht (1972) - (The Children of the Light (1971)
• deel 2: Het heilig experiment (1973) - The Holy Experiment (1971)
• deel 3: Het uitverkoren volk (1974) - The Peculiar People (1975)
• deel 4: De oorlog van het lam (1975) - The Lamb's War (1975)
• F.R. Eckmar omnibus (Een linkerbeen gezocht/ Ratten op de trap/Drie dode dwergen) (1979)
• Nieuwe F.R. Eckmar omnibus (De maagd en de moordenaar/Spoken te koop) (1981)
• Het Koninkrijk van de Vrede (De Kinderen van het Licht/Het Heilig Experiment) (1981)
• Het Koninkrijk van de Vrede (Het Uitverkoren Volk/De Oorlog van het Lam) (1981)
• Star of peace (1982) - Schipper naast God (1983)
• The trail of the serpent (1983) - De vlucht van de Henny (1984)
• De commodore (1987)
• De buitenboei (1994)
• De Centauer
• De Vlucht (met Marjorie de Hartog) (1999)

Voor kinderen:

• The little ark (1953) - De kleine ark (1953)
• De grote brand (1981) - (The great Fire) (1981)

Brieven:

• Brieven van De Hartog in 'Hier schijnt de zon, schrijvers over Schoorl, Groet en Camperduin - Van Bernlef tot Reve' (2003)

Toneel:

• De ondergang van de 'Vrijheid' (1937)
• Mist (1939)
• De duivel en juffer Honesta (1941, niet in druk verschenen)
• Schipper naast God (1942, in druk verschenen in 1956) - Skipper next to God (1945) (voor het eerst gespeeld in het Theatre Royal in Windsor, met Jan de Hartog zelf in de hoofdrol).
• Dood van een rat (bewerking van 'Mist') (1949, in druk verschenen in 1956)
• The Fourposter (1951) - Het hemelbed (1952)

Vertalingen:

Sinds 1943 schrijft Jan de Hartog meestal in het Engels en vertaalt dan zijn werk zelf naar het Nederlands. Enkele van zijn boeken zijn door anderen in het Nederlands vertaald, bijv. door Parma van Loon, Dolf Koning en Theun de Vries.

• Marco Page, Misdaad in folio (vertaald door F.R. Eckmar) (1939)

Vertaald:

• 'Een linkerbeen gezocht' werd vertaald in het Tsjechisch (1966)
• 'Ratten op de trap' werd vertaald in het Tsjechisch (1968)
• 'Drie dode dwergen' werd vertaald in het Tsjechisch (1968)
• 'De maagd en de moordenaar' werd vertaald in het Duits (1959), Tsjechisch (1968) en Hongaars (1970)
• 'Hollands glorie' werd vertaald in 17 talen, o.a. in het Noors (1942), Zweeds (1944), Duits (1947), Frans (1949), Engels (1952), Spaans (1958), IJslands (1959), Deens (1959), Zuidafrikaans (1961), Pools (1962), Sloveens (1969), Tsjechisch (1972), Bulgaars (1976) en Japans.
• 'Skipper next to God' (Schipper naast God) werd in zeventien landen opgevoerd.
• 'Het Hemelbed' werd vertaald in 23 talen, o.a. in het Engels (1951), Frans (1953) en Duits (1953)
• 'Gods Geuzen' werd vertaald in het Duits (1952), Engels (1957), Zweeds (1958) en Deens (1960)
• 'De dood van een rat' werd vertaald in het Engels (1945) en het Duits (1961)
• 'The Key' (Stella) werd vertaald in het Frans (1951), Duits (1951), Deens (1952), Spaans (1953), Italiaans (1958), Fins (1960), Zuidafrikaans (1966), Hongars (1966), Noors (1970), Sloveens (1971) en Zweeds (1973)'
• 'Mary' werd vertaald in het Frans (1951), Duits (1952), Deens (1952), Pools (1963) en Sloveens (1971)
• 'Thalassa' werd vertaald in het Frans (1952), Duits (1953), Deens (1953) enn het Sloveens (1971)
• 'De kleine Ark' werd vertaald in het Frans (1954) en het Deens (1954)
• 'The Inspector' werd vertaald in het Frans (1962) en het Hebreeuws (1962)
• 'The Captain' werd vertaald in het Frans (1968)
• 'The Lost Sea' werd vertaald in het Duits (1958)
• 'The trail of the serpent' werd vertaald in het Frans (1984)
• 'Stella' werd in het Hongaars vertaald.

Essays/reportages:

• A sailor's life (1956) - Scheepspraat (1958)
• Waters of the New World (1961) - De wateren van de nieuwe wereld (1966)
• Herineringen aan Amsterdam (autobiografisch) (1981)

Televisie/Radio/Film:

• Ergens in Nederland (film over de marine, regisseur Ludwig Berger, Jan de Hartog als acteur) (1939)
• Tober and the Tulpa (scenario) (1939)
• Een linkerbeen gezocht (hoorspel)
• Ratten op de trap (hoorspel)
• Schipper naast God (hoorspel)
• Hollands Glorie (hoorpsel, 12 delen)
• The Geisha and the Milkman (scenario) (1948)
• William and Mary (scenario) (1949)
• Maître après Dieu (Schipper naast God) (film) (1950)
• The Fourposter (Het hemelbed) (film) (1953)
• The Key (Stella) (film, met o.a. Sophia Loren) (1958)
• Das Riesenrad (Het hemelbed) (film) (1961)
• The Spiral Road (Gods Geuzen) (film) (1962)
• The Inspector (Lisa) (film) (1962)
• The Little Ark (De kleine Ark) (film) (1972)
• Schipper naast God (tv-serie door Walter van der Kamp) (1977)
• Hollands Glorie (tv-serie door Walter van der Kamp) (1977)
• Herinneringen aan Amsterdam (tv-serie) (1980)
• The Quakers (tv-serie) (1982)

Bloemlezingen:

• Feestelijke Ondergang. Leven en werk van Johan C.P. Alberts (1950)

'Gebloemleesd'

Proza:

• 3 citaten in 'Standaard modern Citatenboek' samengesteld door Gerd de Ley (1973)
• 1 fragment: 'God zal het winnen' in 'Je weet niet wat je leest', een min of meer komplete doorsnee-bloemlezing van wat de nederlander leest (1978)
• 1 fragment: 'Zuiderzee-kijkers' in 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• 1 verhaal: 'Artis Natura Magistra' in 'De geneugten van de roem. Nederlandse schrijvers over zichzelf en het publiek', samengesteld door Tilly Hermans en Wouter Donath Tieges (1985)
• 1 citaat in 'Kosmos groot citatenboek' (1986)
• 1 verhaal: 'De Zuidelijke Lage Landen van Noord-Amerika (1960)' in 'Kerstboek voor het Wereld Natuur Fonds', samengesteld door Ted van Turnhout (1987)
• 'De Commodore' werd in 1988 opgenomen in 'Het Beste Boek' (131) van Reader's Digest.

Tijdschriften:

• Elseviers Maandschrift plaatste in 1931 de eerste publicatie van Jan de Hartog: 'Het zwijgen van Boeda'.
• Tijdens de nachtwachten op het IJ begon hij met schrijven: 'De geheimen van het IJ' als feuilleton geplaatst door het Algemeen Handelsblad.

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• 'Stella' verscheen als Bulkboek 24.
• 'Herinneringen van een bramzijgertje' verscheen als nr. 11 in de Bulkboek Brugreeks.
• 'Het hemelbed' werd verfilmd in 1952 met als titel 'The Fourposter' en als musical opgevoerd met als titel 'I do, Ido'.
• Hilde Dons, 'Projectie van het Quaker-geloof in de romans van Jan de Hartog' (1973)
• Godelieve Geeraerts, 'Speurders op het spoor. De vijf detectiveverhalen van Jan de Hartog' (1978)
• Gerard Reve, Max Denderdmonde e.a., 'Jan de Hartog' (1981)
• Frans van Campenhout, 'Leven en werk van Jan de Hartog' (1985)
• Diverse boeken van Jan de Hartog verschenen in de 'Grote Letter Bibliotheek'.
• 'Hollands glorie' werd in 1986 door C.J. Aarts en N. van der Meulen in hun boek 'Het literair eeuwboek. Honderd jaar het boek van het jaar' uitgeroepen tot het beste boek van 1940.
• In 1990 werd 'Herinneringen van een bramzijgertje' uitgegeven ter gelegenheid van 25 jaar watersportboeken bij Uitgeverij Hollandia.
• Een interview in 'Jong in de jaren dertig' (1999) van Paul Arnoldussen en Hans Renders.
• De hoorspelversie van 'Ratten op de trap' is door het Nederlands Audiovisueel Archief op CD uitgebracht.
• Een bijdrage over Jan de Hartog in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door Siem Bakker (november 2000)

(Literaire) onderscheidingen:

• Kruis van Verdienste 1943
• Mr. H.G. van der Vies-prijs 1939 voor 'De ondergang van de vrijheid'.
• Antoinette Perry Memorial Award 1952 voor 'The Fourposter'.
• Critics Award San Francisco 1952 voor 'The Fourposter'.
• Officier de l'Académie (1953)
• Edmond Hustinx-prijs 1966 voor zijn toneeloeuvre.
• Jacobson-prijs 1990 voor zijn gehele oeuvre.
• Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw in 1996
• In Amerika werden hem vier ere-doctoraten toegekend.

Opmerkingen:

• Jan de Hartog is de tweede zoon van Arnold Hendrik de Hartog, hoogleraar theologie en apologie van het Christendom aan de Universiteit van Amsterdam (en befaamd redenaar) en Utrecht en J.LG. de Hartog-Meyjes, schrijfster van religieuze boeken en gespecialiseerd in de middeleeuwse mystiek.
• Toen hij tien was liep hij weg van huis en werd 'bramzijgertje' bij de Zuiderzee-viserij. Later lichtmatroos op het hospitaal-kerkschip 'De Hoop' en halfmatroos bij de Stoomvaartmaatschappij 'Oostzee'.
• Hij haalde zijn MULO-B diploma en ging naar de Kweekschool voor de Zeevaart in Amsterdam.
• Hier werd hij na drie maanden ontslagen vanwege aantekeningen die werd uitgelegd als 'voorbereiding voor chantage'. Naar aanleiding hiervan schreef hij later 'Ave Caesar' (1936)
• Hierna leerde hij het 'zeevak' in de praktijk op de zeevaart en de zeesleepvaart.
• Hij volgde het avondgymnasium terwijl hij werkte als stoker bij de Amsterdamse Havenpolitie. Tijdens de nachtwachten op het IJ begon hij met schrijven: 'De geheimen van het IJ' als feuilleton geplaatst door het Algemeen Handelsblad.
• In 1938 trok het Amsterdams Toneel hem aan als adviseur voor een stuk over de scheepvaart. Hij bleef als vrijwilliger aan dit gezelschap verbonden en bestudeerde het toneel.
• 'Hollands Glorie' schreef hij in de jaren 1938-1940. Het versheen in 1940 en werd in 1942 door de Duitsers verboden omdat Jan de Hartog zich niet had gemeld bij de Kultuurkamer. Bovendien was het boek een symbool van verzet tegen de Duitsers geworden. Het stond bijv. in winkels (slagers, bakkers) in de etalage als symbool voor 'Hollands glorie'.
• In 1943 vluchtte Jan de Hartog uit Nederland en bereikte na een zwerftocht van een half jaar Engeland. Hier ging hij werken voor de Regerings Voorlichtingsdienst. Over deze tocht maakte Ike Bertels een documentaire, die de NCRV op 03-05-1999 uitzond. In mei 1999 kwam ook het boek 'De Vlucht' uit.
• Jan de Hartog trouwde met Marjorie Mein.
• Hij heeft als hoogleraar dramaturgie gedoceerd aan de Universiteit in Houston.
• Sinds hij in Amerika woont publiceert Jan de Hartog in het Engels, wat ongetwijfeld heeft bijgedragen aan zijn bekendheid.
• Jan de Hartog bezit een tjalk 'de Rival'.
• Jan de Hartog is 'Quaker' en stelt vanuit deze levensvisie (in zijn latere werk) sociale misstanden aan de kaak. Een voorbeeld daarvan is 'Het ziekenhuis' (1965) over misstanden in het Jefferson Davis-hospitaal in Houston, waar hij niet alleen over schreef, maar met zijn vrouw ook twee-en-half jaar vrijwillig heeft gewerkt om aan die misstanden daadwerkelijk wat te doen.
• Toen - in juni 1966 - Hanoi en Haipong werden gebombardeerd, begon een groep Quakers een hulpactie. Ze wilden vooral weeskinderen helpen. Ook Jan de Hartog was actief in deze actie. Er kwam o.a. een adoptieprogramma uit voort. Ook Jan en Marjorie de Hartog adopteerden twee Aziatische kinderen. Over zijn ervaringen hiermee schreef hij - ook om andere adoptieouders tips te geven - 'De kinderen'.
• Het boekenweekgeschenk 1967: 'Herinneringen van een bramzijgertje' vertelt het (geromantiseerde) verhaal van zijn eigen ervaringen als kind op de Zuiderzeevaart. Het verscheen in een oplage van 237.000 exemplaren.
• Jan de Hartog overleed in het ziekenhuisi n Houston. Hij lag hier i.v.m. een heupoperatie. Hij raakte geïnfecteerd door een ziekenhuisbacterie, die een hartstilstand veroorzaakte.
• Er wordt wel gesteld, dat Jan de Hartog na Anne Frank de meest gelezen Nederlandse auteur is.

Anderen over Jan de Hartog:

• In het duister van een Rotterdamse filmzaal heb ik op zestienjarige leeftijd (..) een prachtige film gezien. Het was precies drie weken voor ik zelf voor het eerst ging varen. Misschien is die film wel de aanleiding geweest waarom ik zelf over de zeeën ben gaan zwalken. Als ik mij niet vergis was het een rolprent gemaakt naar een boek van Jan de Hartog, die ik mateloos bewonder. (J.M.A. Biesheuvel, Storm op zee, blz. 65)
• Ik ben bang dat Jan de Hartog tot een uitstervend soort auteurs behoort - tot die schrijvers die nog de moed hebben zich als mens bij hun verhalen betrokken te voelen, die iets afschuwelijks lelijk of verrukkelijk mooi kunnen vinden, een mens heel aanbiddelijk of heel barbaars, of heel goed, of heel verdorven. En dat is langzamerhand in een steeds klinischer wordende leefgemeenschap niet meer in. (Johan van der Woude, Nieuwsblad van het Noorden).
• De eerste keer dat ik hem ontmoette was vroeg in de ochtend. Ik logeerde ergens en hoorde in de kamer naast de mijne plotseling een bulderend gelach. Ik vind zoiets niet gewoon want het wakker worden is bij mij een pijnlijk proces. Aan een vroege ontbijttafel vertelde hij met opgewekt dreunende stem een paar onbetekende ervaringen maar hij vertelde zo goed dat ik slap van de lach over mijn spiegeleieren hing. Ik geloof dat dat de eerste keer was dat ik tijdens het ontbijt meer deed dan glimlachen. Wat een vitaliteit. Hij schept zijn eigen gunstige omstandigheden zoals wij allemaal zouden moeten doen. (Aya Zikken, 's Morgens en 's avonds niet bellen, blz. 124)
• Dit is een schrijver die blijft. Waarom? Omdat hij een fijn verhaal vertelt. (Gerard Reve, geciteerd Marja Pruis, Gouden fictie. Het fenomeen everseller, blz. 12)
• Over Jan de Hartog's literaire verdiensten zal in Nederland nog lang gediskussieerd worden. Feit is dat zijn werk ongelooflijk goed verkocht èn gelezen wordt. (Patty Knippenberg, Bulkboek 24, blz. 1)
• Zijn de boeken van Jan de Hartog werkelijk zo slecht als hun reputatie? De vraag intrigeerde me om een oneigenlijke reden: het besef, tevens de ergernis, dat het tot de nationale folklore behoort om een lage dunk te hebben van onszelf. Het is een gêne die het vermakelijkst tot uitdrukking komt in de positieve gevoelswaarde van de (onder recensenten gekoesterde) kwalificatie 'onnederlands'. Het nationale oordeel over De Hartog, ook al kende ik zijn werk in het geheel niet, leek me de omgedraaide, hooghartige variant van hetzelfde verschijnsel. (Diny Schouten, Vrij Nederland, 29-07-1989.
• Jan de Hartog, in Nederland bijna door alle critici hooghartig terzijde geschoven, geldt in Amerika als een vooraanstaand schrijver, en telt ook in Frankrijk, Duitsland en Engeland volop mee. (J.J. Oversteegen, De Gids, juli-augustus 1990)
• Hij was een indrukwekkende man, waar alle Hollandsheid uitgewaaid was. (Kees Fens, Volkskrant, 24-09-2002)

Mijn favoriete citaat:

Uit Van Dale groot woordenboek der Nederlandse taal (blz. 437)

Links:

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Jan de Hartog
• The Quaker liar - Jan de Hartog
• Commandeur in de Orde Nederlandse Leeuw - Persbericht
• Crime.nl - Jan de Hartog
• HOUSTON CHRONICLE - Jan de Hartog , controversial Dutch-born author

Bronnen o.a.:

• P.H. Dubois, hedendaagse nederlandse kunst, letterkunde (1956)
• Lexicon van de moderne Nederlandse literatuur (1978)
• De vijftig boekenweekgeschenken (1985)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Frans van Campenhout, Leven en werk van Jan de Hartog (1985)
• Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (1986)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Prisma van de pseudoniemen (1992)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Spectrum encyclopedie (1997)
• Encarta '98 (1997)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)