Achternaam: Haverschmidt

Voornaam: François

Geboren: 14-02-1835 (Valentijnsdag!)

Te: Leeuwarden

Overleden: 19-01-1894

Te: Schiedam

Pseudoniem(en): In zijn studententijd schreef hij onder het pseudoniem Piet Paaltjens 'Snikken en grimlachjes'. Hij schreef zijn achternaam zelf met een hoofdletter S - HaverSchmidt.

Werk:

Poëzie:

• Barend Krul, grotesk-komisch gedicht in vier zangen (1849)
• Leven en sterven van Jelle Gal (1849)
• Snikken en grimlachjes. Academische poëzie van Piet Paaltjens (1867)
• Nagelaten snikken van Piet Paaltjens (samenst. Hans van Straten) (1961)
• F. Haverschmidt, de dominee, de dichter, de mens (bloemlezing met inleiding van J.J. Borger) (1968)
• Ter Gelegenheid Van... (bezorgd door R, Nieuwenhuys) (1981)
• 4 immortellen (bibliofiel, 99 ex.) (1983)

Proza:

• Wat hebt gij gedaan (toespraak) (1870)
• Familie en kennissen (1876)
• Mijn eerste gemeente (1880)
• Steek af naar de diepte (toepsraak) (1889)
• Uit geest en gemoed (tien preken) (1894)
• Twee voordrachten (ingeleid door R. Nieuwenhuys) (1981)
• Gedelgde schuld (nieuwjaarsgeschenk uitgeverij) (1988)

Dagboeken:

• Souvenir Beekhuizen (1998)
• Souvenir Beekhuizen (met aantekeningen van John Jansen van Galen) (1999)

Brieven:

• 1 brief van François Haverschmidt aan Willem van der Kaay in 'Briefgeheim', samengesteld door René van Stipriaan (1993)

Vertalingen:

Vertaald:

• 'Snikken en Grimlachjes' werd in het Duits en in het Frans vertaald.

Bloemlezingen:

'Gebloemleesd'

Poëzie:

• 1 gedicht: 'De Friesche Poëet' in 'De muze op reis', bijeengebracht door Han G. Hoekstra en Victor E. van Vriesland (1950)
• 1 gedicht: 'uit Immortellen' in 'De speelse muze', bijeengebracht door Jaap Romijn (1952)
• 1 gedicht: 'Hoor ik...' in 'Twee muzen', uitgezocht door Jan Engelman en Wouter Paap (1955)
• 1 gedicht: 'Aan Betsy' in 'De Muze en het meisje', bijeengebracht door Ad den Besten en Bert voeten (1957)
• 1 gedicht: 'Des zangers min' in 'De Muze vertelt', bijeengebracht door J.C. Brandt Corstius en Han G. Hoekstra (1958)
• 1 gedicht: 'Hoor ik...' in 'Muziek en poëzie', bijeengebracht door Johan de Molenaar (1959)
• 25 gedichten in: 'Spectrum van de Nederlandse Letterkunde 18, Verbeeldingswereld zijn geen grenzen aangewezen, Gedichten uit de romantiek', samenstelling, inleiding en toelichting Dr. M.C.A. van der Heyden (1970)
• 2 gedichten in: 'Liefdesgedichten', Bulkboek 69 (1977)
• 2 'Snikken en grimlachjes' in bulkboek nr. 92 'Studentenhaver' (1979)
• 9 gedichten in 'De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw in 1000 en enige gedichten, samengesteld door Gerrit Komrij (1980)
• 3 gedichten in 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• 2 gedichten in 'Gelezen worden ze ontelbre malen. De bekendste gedichten uit de Nederlandse literatuur', samengesteld door Robert-Henk Zuidinga (1986)
• 2 gedichten in Grote poëziebloemlezing 'Mij liet je leven', samenstelling Aldert Walrecht (1987)
• 5 gedichten in 'Hier ligt Poot Hij is dood', samengesteld door Robert-Henk Zuidinga (1990)
• 5 gedichten in 'Wilminks keus I' samengesteld door Willem Wilmink (1992)
• 5 gedichten in 'Ik heb de liefde lief. De mooiste liefdesgedichten uit de Nederlandse en Vlaamse poëzie', samengesteld door Willem Wilmink (1993)
• 4 gedichten in 'Domweg gelukkig in de Dapperstraat', samengesteld door C.J. Aarts en M.C. van Etten (1994)
• 1 gedicht: 'De Friesche poëet' in 'Dichten over dichten. Bloemlezing uit de Nederlandse poëzie van de 19de & 20ste eeuw, samengesteld door Atte Jongstra en Arjan Peters (1994)
• 2 gedichten in 'Gestampte mensjes. Vrolijke gedichten voor jong en oud', samengesteld door Nanda Jansen-Meijnen en Martine Kremers (1998)
• 1 gedicht: 'Aan Rika' in 'Het liefste gedicht. De favoriete liefdesgedichten van Nederland en Vlaanderen', met een inleiding van Gerrit Komrij (2001)
• 1 gedicht: 'Immortele XVI' in 'Het lichte gedicht. De grappigste en gekste gedichten van Nederland en Vlaanderen' (2002)
• 1 gedicht: 'Hoor ik op Sempre een waldhoorn' in: 'De light scheurkalender 2004', samengesteld door Jean Pierre Rawie & Driek van Wissen (2003)

Proza:

• 1 citaat in 'Andermans wijsheid', bijeengebracht door K. ter Laan (1961):
  'Ik geloof, hij kreeg een betrekking,
  En ook een echtgenoot;
  Zij blonk wel niet uit door schoonheid,
  Maar haar inkomen, zei men, was groot.
  Ook kocht hij een stel witte dassen,
  En de wereld riep er van,
  Dat hij zich van zondaar bekeerd had
  Tot een braaf en fatsoenlijk man.'
• 1 fragment in 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• 2 citaten in 'Kosmos groot citatenboek' (1986)

Tijdschriften:

• In de studentenalmanak van 1856 verschenen 'gedichten van Piet Paaltjens'. In volgende jaargangen almanakken volgen meer gedichten 'uit de nalatenschap van Piet Paaltjens'.

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• In Leiden staat aan de Klikspaanweg een beeld van 'Piet Paaltjens'.
• R. Nieuwenhuys, De dominee en zijn worgengel; van en over Fr. Haverschmidt: preken, voordrachten, brieven en andere documenten (1964)
• Bzzlletin bracht in maart 1981 een Haverschmidt-nummer uit.
• Johnny Hoes maakte in 1981 een LP met 12 verzen van Piet Paaltjens: 'Snikken en Grimlachjes van Piet Paaltjens gezongen door Johhny Hoes'.
• Jeroen Brouwers besteedt in 'De laatste deur. Essays over zelfmoord in de Nederlandstalige letteren' (1983) ruimschoots aandacht aan François Haverschmidt.
• François Haverschmidt/Piet Paaltjens: 'Dichter bij de dood', Met o.a. Rob Nieuwenhuys, Marita Mathijsen en Peter van
  Zonneveld, Regie: Marian Smit; scenario: Tippie van Breukel, Produktie: Stichting Qui Vive Filmprodukties (1994)
• 'Snikken en grimlachjes' verscheen in 1998 in de 'Grote Lijster'-serie van Wolters Noordhoff.
• Het Tom Kwakernaat Ensemble zette poëzie van Paaltjens op muziek (2002)
• In de consistoriekamer van de kerk van Foudrum werd in 2004 een klein informatiecentrum over Paltjens ingericht.

Opmerkingen:

• François Haverschmidt groeit op in Leeuwarden. Zijn vader is apotheker en wijnkoper. Ze woonden op Voorstreek 80.
• Zijn overgrootvader heette Haver en kwam uit Duitsland (Pommeren). Zijn grootvader werd in Nederland geboren en opgevoed door een oom die Schmidt heette. Hij nam óók de naam van deze oom aan en zo ontstond de naam Haverschmidt, die François zelf als HaverSchmidt schreef.
• Al jong schreef hij - jolige - gelegenheidsgedichten.
• In september 1852 - hij is dan 17 jaar - gaat hij na het staatsexamen gedaan te hebben in Leiden theologie studeren. Hij woonde op de Hogewoerd 63 (boven een doodbidder).
• Hier publiceert hij zijn gedichten onder het pseudoniem Piet Paaltjens in studentenalmanakken.
• In 1867 worden deze gedichten gebundeld als 'Snikken en Grimlachjes'.
• Hij heeft steeds ontkend dat hij Piet Paaltjens was.
• De meeste gedichten gaan over of verwijzen naar zijn studentijd, die de gelukkigste van zijn leven was.
• De 'Snikken en Grimlachjes' zijn zonder twijfel nu de meest gelezen poëzie uit de negentiende eeuw.
• In 1858 studeert hij af en wordt in 1859 predikant in Foudgum en Raard in Friesland. Het verschil tussen het vrolijke studentenleven in Leiden en het ernstige leven als Friese predikant valt hem zwaar. In 1862 verhuist hij naar Den Helder.
• In Foudgum is later de straat waar de pastorie aan staat herdoopt in 'Piet Paaltjenspad'. De pastorie staat daar nog steeds op nr. 3.
• In Den Helder stonden kerk en pastorie aan de Weststraat.
• In 1863 trouwt hij met Jacoba Osti. Ze krijgen drie kinderen. Het was geen gelukkig huwelijk.
• Na Den Helder verhuizen ze in 1864 naar Schiedam, waar hij tot zijn dood predikant zal zijn. Ze woonden in de pastorie op de Lange Haven 134ab.Hier is men (in eerste instantie) zeer tevreden over de nieuwe dominee. Haverschmidt zelf denkt met weemoed terug aan zijn studententijd, nog extra, doordat hij optreed met zijn gedichten. Hij wordt steeds zwaarmoediger. Op den duur klagen de parochianen dat ze zo somber worden van zijn preken.
• In 1885 zegt hij tijdens een preek: 'Hij, de worgengel, verstaat geen scherts, wie hem spelend de hand reikt, die laat hij niet meer los, die sleept hem mee tegen wil en dank om in het eind hem neer te storten in een eigenwillig gedolven graf.'
• François Haverschmidt was een bewonderaar van Victor Hugo, F. von Schiller, Charles Dickens en Heinrich Heine.
• Willem Wilmink constateert in 'Wilminks keus I' (1992) overeenkomsten met het werk van Heinrich Heine. Met name 'Hoor ik op Sempre een waldhoorn' vergelijkt hij met 'Hör ich das Liedchen klingen' en de overeenkomsten zijn overduidelijk. Paaltjens zal het ooit gehoord hebben en het zal in zijn hoofd zijn blijven hangen. (Er zijn overeenkomsten, het is geen vertaling).
• Van 17 juni tot 29 juli 1870 hield François Haverschmidt met zijn gezin een vakantie in hotel Beekhuizen bij Velp. Hier hield hij een klein dagboekje (op rijm) bij. Dit dagboekje is teruggevonden en in 1998 uitgegeven. In 1999 nogmaals, met aantekeningen van John Jansen van Galen, die de plekken opzocht die Haverschmidt beschreef.
• In 1891 overlijdt zijn vrouw. Hij wordt steeds somberder en zwaarmoediger.
• In 1893 zocht hij in de zomermaanden rust in een herstellingsoord in de bossen van Laag Soeren.
• Zijn depressies werden erger. Op 19-01-1894 pleegde hij zelfmoord, hij hing zich op iaan het gordijnkoord van zijn bedstee, waar hij - in doodsangst - met zijn schoenen het houten beschot van de bedstede bekraste. Jeroen Brouwers schreef in Bzzlletin dat hij zich 'in de armen van de worgengel wierp'.
• In Schiedam werd over de zelfmoord van de dominee niet gesproken. Hij werd op 22-01-1894 begraven op Begraafplaats Beukenhof (graf BA 89).

Anderen over François Haverschmidt:

• Maar de poëzie van Piet Paaltjens is meer dan een reeks grappen. Misschien heb jij ook wel eens gemerkt hoe je jezelf in de weg kunt zitten bij je gevoelens: je meent het zo echt, maar het is of je voor een spiegel zit en je eigen verdriet of verliefdheid bekijkt, waardoor het onecht gaat lijken. (Willem Wilmink, In de keuken van de muze, blz. 79, Ernst vermomd als grap)
• François Haverschmidt is bekend om zijn zelfmoord, zijn pseudoniem en zijn poëziec - in die volgorde. Het elzend publiek is altijd nogal aangenaam getroffen dat Haverschmidt niet alleen over zelfmoord schreef maar het ook in de praktijk bracht. Zo'n dichter heeft iets betrouwbaars. (Paul Marijnis, NRC, 11-12-1981)
• Piet Paaltjens revised
  
  Leiden -
  heb ik ooit jongens of meiden
  uit een andere stad bemind?
  
  D. aan de Oranjegracht heb ik verblind
  - krakend in het ledikant - van alles toegezworen
  K., maoïste op de Doezastraat
  beschonken bij het ochtendgloren
  hartstochtelijk bepraat
  er is niemand buiten jou terwijl R. een middag later werd bedacht
  mijn koninkrijk voor deze pracht
  om tenslotte met B. in de Bakker Korffstraat te wonen
  die trouw met ontrouw zou belonen
  
  want in een stad als Leiden
  verhuis je niet de liefde maar het lijden
  
  (Boudewijn Büch, De sonnetten, in: Het land der letteren, blz. 365)

Mijn favoriete citaat:

Links:

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Piet Paaltjens/François Haverschmidt
• Project LJ Coster - Piet Paaltjens
• Gedicht: -Des zangers min
• Piet Paaltjens - Enkele gedichten
• Piet Paaltjens te koop - Leidse Universiteit
• Restaurant Piet Paaltjens (Leeuwarden)

Bronnen o.a.:

• Het land der letteren, samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1982)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Prisma van de pseudoniemen (1992)
• C. Gerritsma, Schrijvers van vroeger (1995)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Encarta '98 (1997)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot (1997)
• De grote lijsters - dossier (1998)