Achternaam: Hillesum

Voornaam: Etty (Esther)

Geboren: 15-01-1914

Te: Middelburg (n.b. In 'Querido's letterkundige reisgids van Nederland' wordt als geboorte-adres opgegeven: Albertus Perkstraat 81 (nu 121) in Hilverum (?) )

Overleden: 30-11-1943

Te: Auschwitz

Pseudoniem(en): In 1943 werden een brief van december 1942 en een brief van 24 augustus 1943 van Etty van Hillesum illegaal uitgegeven door de journalist David Koning, met als titel: 'Drie brieven van den kunstschilder Johannes Baptiste van der Pluym (1843-1912)'.

Werk:

Dagboeken:

• Het verstoorde leven (1981)
• In duizend zoete armen (1984)
• Etty: De nagelaten geschriften van Etty Hillesum, 1941-1943 (door K.A.D. Smelik) (1986)

Brieven:

• Drie brieven van den kunstschilder Johannes Baptiste van der Pluym (1843-1912) (illegaal uitgegeven - 1944)
• Twee brieven uit Westerbork (1962)
• Het denkende hart van de barak (1982)
• 1 brief van Etty Hillesum aan Johana en Klaas Smelik e.a. (03-07-1943) in 'Briefgeheim', samengesteld door René van Stipriaan (1993)

Vertaald:

• 'Het verstoorde leven' werd in veertien talen vertaald:
  - Engeland: 'Etty - A Diary' (1983)
  - Duitsland: 'Das denkende Herz der Baracke' (1983)
  - Denemarken: 'Et kraenket liv' (1983)
  - Noorwegen: 'Det tenkende hjerte' (1983)
  - Zweden: 'Det förstörda livet' (1983)
  - Finland: 'Päiväkirja, 1941-1943' (1984)
  - Amerika: 'An Interrupted Life' (1984)
  - Brazilië: 'Uma vida interrompida' (1984)
  - Frankrijk: 'Une vie bouleversée' (1985)
  - Italië: 'Diario 1941-1943' (1985)
  - Argentinië: 'Una vida interrumpida' (1985)
  - Israël: 'Chajjiem kerotiem; Jomana sjel' (1985)
  - Japan (1985)
  - Hongarije
• Letters from Westerbork (1986)
• Lettres de Westerbork

Bloemlezingen:

'Gebloemleesd':

Proza:

• 1 citaat in 'Kosmos groot citatenboek' (1986): 'We hebben nog zoveel met onszelf te doen, dat we aan haat tegenover onze zogenaamde vijanden niet eens toe zouden moeten komen.'

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• Bulkboek 73 (1978) was aan Etty Hillesum gewijd, met als titel: 'Twee brieven uit Westerbork'.
• In mei 1984 werd een documentaire over Etty Hillesum op tv uitgezonden onder de titel: 'Het verstoorde leven'.
• 'Drie brieven van den kunstschilder Johannes Baptiste van der Pluym (1843-1912)' werd in 1986 door C.J. Aarts en N. van der Meulen in hun boek 'Het literair eeuwboek. Honderd jaar het boek van het jaar' uitgeroepen tot het beste boek van 1944.
• Een bijdrage over Etty Hillesum in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door Jos Paardekoper (augustus 1988)
• 'Men zou een pleister op vele wonden willen zijn. Reacties op de dagboeken en brieven van Etty Hillesum' (1989)
• In de Roggestraat in Deventer is in 1996 in een voormalige synagoge/Joodse school het Etty Hillesum Centrum opgericht. Er is veel informatie te vinden over Etty Hillesum en over Joods Deventer.
• Margreet Blanken maakte en speelde in 1999 de theatervoorstelling 'Etty'.
• Paul Lebeau, 'Etty Hillsum. Een sprituele zoektocht' (2000)
• In Deventer is een school naar haar genoemd: het Etty Hillesumlyceum.
• Sylvie Germain, 'Etty Hillesum, een spirituele biografie' (Franse uitgave, in 2001 in het Nederlands vertaald door Kees Diekstra en Thérèse Fischer)
• Ria van den Brandt en Klaas A.D. Smelik, 'Wachten jullie op mij? Etty Hillesum in beeld' (2003)
• Sinds 1989 wordt jaarlijks in de schouwburg van Deventer de 'Etty Hillesum-lezing' gehouden, een lezing over een bepaald aspect van of een trend in de literatuur, georganiseerd door Etty Hillesum Lyceum. De lezing is een voortzetting van de 'Alexander Hegius-lezing'.
• Ria van den Brandt en Klaas A.D. Smelik, 'Etty Hillesum in facetten' (2004)

Opmerkingen:

• Etty Hillesum was de dochter van Dr. L. Hillesum, een joodse gymnasiumrector/leraar oude talen aan het Stedelijk Gymnasium in Deventer. Haar vader werd in 1940 uit zijn ambt gezet.
• Thuis werd ze 'Esthertje' genoemd.
• Haar moeder was een geboren Russische.
• Haar broer Jaap werd arts.
• Etty Hillesum ging naar de Graaf van Burenschool in Deventer en daarna naar het Stedelijk Gymnasium.
• Na haar doctoraal rechten studeerde ze Slavische talen en psychologie. Dit waren vaak 'wilde colleges'. Illegaal, soms bij professoren thuis. Ze volgde deze colleges samen met o.a. Karel van het Reve.
• Etty woonde aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam (Gabriel Metsustraat 6) bij de weduwnaar HanWegerink (Wegerif?), met wie ze een verhouding had.
• Ze was, vanaf februari 1941, bevriend met Julius Spier. Via hem maakte ze kennis met de psychochirologie (handleeskunde).
• Julius Spier had longkanker, hij stierf op 15-09-1942, twee dagen voordat de Duitse Gestapo hem kwam halen voor Westerbork. Hij werd begraven op
• Etty Hillesum woonde tot de zomer van 1942 in Amsterdam.
• In juli 1942 ging ze - op eigen verzoek - naar Westerbork. Ze was daar in juli, augustus en december 1942 steeds veertien dagen. In juni 1943 ging ze definitief naar Westerbork.
• Etty Hillesum verrichtte werkzaamheden voor de Joodse Raad. Daarom mocht ze regelmatig heen en weer reizen tussen Westerbork en Amsterdam. Ze bracht brieven en pakjes over en haalde soms medicijnen.
• Ze schreef haar dagboeken in Amsterdam. Waarschijnlijk heeft ze ook in Westerborg een dagboek bijgehouden, maar hiervan is niets bekend.
• Met haar ouders en haar broer Mischa werd ze op 7 september 1943 gedeporteerd naar Auschwitz, waar ze is vergast. Haar ouders stierven al tijdens het transport.
• Haar dagboekaantekeningen en brieven bleven lang na de oorlog in bezit van haar vrienden. De uitgifte van twee van haar brieven (in de oorlog al eens illegaal uitgegeven) bleef in 1962 onopgemerkt. On november 1960 waren de twee brieven ook al in 'Maatstaf' verschenen. De uitgifte in 1981 van 'Het verstoorde leven' werd wel opgemerkt en maakte grote indruk. Er volgde vele herdrukken.
• In 1982 verscheen 'Het denkend hart van de barak'. Dit boek bevat brieven van Etty Hillesum uit het kamp. 24 brieven geschreven van 19-11-1942 t/m 02-09-1943. Verder een briefkaartje dat ze op 07-091943 uit de trein gegooid heeft en dat door boeren op 15-09-1943 op de post is gedaan. De 3e en de 22ste brief zijn in 1943 illegaal verschenen als: 'Drie brieven van den kunstschilder Johannes Baptiste van der Pluym' en in 1962 nog eens uitgegeven als: Twee brieven uit Westerbork'.
• 'In duizend zoete armen' (1984) bevat meer dagboekfragmenten.
• J. Presser had 'Twee brieven uit Westerbork' gelezen en was er zeer van onder de indruk, toen hij 'De nacht der Girondijnen' schreef.
• Etty Hillesum bewonderde het werk van Rainer Maria Rilke.

Anderen over Etty Hillesum:

• Zij is een in 1914 in Middelburg geboren en in november 1943 te Auschwitz vergaste juriste, slaviste en psychologe, die de pen voerde als weinigen en die, getuige haar houding, het hoogste idealisme wist te verenigen met een grote allure... het geweten van Etty Hillesum beschaamt ieders geschipper of agressiviteit. Zij wilde niet de hoeveelheid haat in de wereld vergroten, maar de wereld herbergzamer maken door meer liefde te geven. (Hans Warren, Geheim dagboek 1958-1962, blz. 86/87, 04-05-1959)
• Zij schrijft haar bestaan neer in fragmenten die, eenmaal gelezen, nooit meer uit de herinnering verdwijnen. (J.G. Gaarlandt, voorwoord bij 'Het denkend hart van de barak, blz. 5)
• Het verstoorde leven verscheen in het najaar van 1981. Dat was het najaar van de kruisraketten. Plotseling daalde de kernoorlog af uit het rijk van het onmogelijke naar de werkelijkheid van alledag. De media stonden bol van beschouwingen over het toekomstige slagveld en er werd op ongekende schaal gedemonstreerd voor een vaag omschreven, maar hartstochtelijk gewenste vrede. Oorlog werd een realiteit. Ik zeg niet dat hij dreigde, ik zeg dat hij zich manifesteerde als een reële optie voor politici en een reële bedreiging voor gewone mensen.
  In deze situatie nu rees een publiciteitsgolf op rond Etty Hillesum. Zij presenteerde een kant-en-klare houding tegenover oorlog. Zij bood, dat was en is mijn stellige overtuiging, een filosofie om te sterven, niet om te leven. (Koos van Zomeren, Vrij Nederland, 29-07-1989)
• 'Je hebt van die akelig positieve mensen,' had ze gezegd, 'van die Etty Hillesum-achtige types die je achter het prikkeldraad kunt sperren, die je kunt slaan, vernederen, door de drek mag sleuren, kunt laten verhongeren en die dan nog jubelend van het geloof in de mensheid en in de zaligheid van het eigen lot creperen, maar zo ben ik niet. Ik verdom het mijn rampen te zegenen. ik treur erom, dagelijks. (Connie Palmen, De erfenis, blz. 42/43)
• Pellen we Etty Hillesum onder alle veronderstellingen en spiritueel geneuzel uit, dan blijft een labiele vrouw over, die voor de broodnodige mentale steun leunde op mensen als de charlatan Julius Spier, en na diens dood op een zelfgeknutselde God. Uiteindelijk liet ze zich na wat collaboratie als een mak schaap naar de slachtbank leiden. Een deerniswekkend geval, en zeker geen lichtend voorbeeld voor de jeugd van tegenwoordig, die je strijdbaarder mag hopen. Waarom ze in Deventer nou juist naar zo iemand een hele scholengemeenschap hebben genoemd blijft een raadsel. (Enno de Witt, n.a.v. Sylvie Germain - Etty Hillesum, een spirituele biografie, Gelders Dagblad, 11-10-2001)

Mijn favoriete citaat:

Naar een overzicht van citaten van Etty Hillesum

Links:

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Etty Hillesum
• Schrijversnet - Etty Hillesum

Bronnen o.a.:

• Etty Hillesum, Het denkend hart van de barak (1980)
• Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1983)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Kosmos groot citatenboek (1988)
• Prisma uittrekselboek Nederlandse Literatuur 1880-1945 (1992)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Encarte '98 (1997)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot (1997)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)