europeano
Latino Vulgar e Latino Litterari
Prof. Jonas Negalha, Ph.D.
Un del errores plus evidente del civilisation esseva le adoption del latino litterari o classic, e non le latino vulgar o popular, como lingua universal.
Interlingua es, in effecto, le latino vulgar regularisate, o un synthesedel linguas neolatin, originate ab le dialectation del latino parlate in le Imperio Roman.
Le "sermo vulgaris" o "sermo popularis" esseva un lingua vivente; le "sermo urbanus" o "sermo classicus" esseva un lingua artificial del classe dominante. Illo non poteva appellar se "urbanus" proque le populo de Roma ipse non parlava lo. Iste lingua artificial habeva le fin del cosas artificial: le morte. Hodie illo es un lingua morte, como illo semper ha essite: un vehiculo de communication de elite, non del populo.
Intertanto le latino parlate per le populo continua in le linguas romanic.
Le creation de Interlingua ha essite un travalio altemente scientific: illo es le resultato del incidentia de radices e formas. Si on demandava a un computator de facer iste recerca, le resultato esserea le mesme.
Le unic utilltate del latino classic
Iste lingua de scriptores esseva complicate, illogic, plen de exceptiones. Mesmo le bon scriptores confundeva le declinationes: le quarte con le secunde, le quinte con le prime.
Como comprehender que le genitivo de lupus esseva lupi, sed illo de cantus esseva cantus e non canti? Il existeva scriptores qui faceva le declination de materies in le prime declination: materia, ae.
Altere complication esseva le cosas inanimate con generes neutre, masculin, e feminin, quando iste cosas deberea haber solmente le genere neutre.
Alicun scriptores simplificava le lingua e usava le preposition in vice del declination. Nos vide in Plauto le phrase sequente con genitivo analytic e non synthetic: "nil gustabit de meo". E in Cicero appare le mesme genitivo: "Partem de istius imprudentia".
Appare anque le preposition ad in le accusativo de textos como: "ad me magna muntiavit" (Plauto), "ad propinquos restituit" (Tito Livio).
Un sol e grande utilitate habeva le latino classic: le vocabulario scientific e cultural.
Le structura de iste latino esseva justemente un fonte de mal-esser pro le studiantes.
Durante que le personas "culte" diceva "domus Petri", le populo diceva "casa de Petru". In vice de "amor". "amatus sum", in vice de "amabo": "amare habeo", in vice de "laus Deo": "Laus a Deus".
Proque Iste selection?
Le ecclesia catholic ha essite le vehiculo del civilisation occidental durante le Medie Etate. Illo habeva un formation hybrida: le historia sacrateesseva hebraic, le theologia grec, le administration roman. In tote iste mixtura il existeva le culto grec del intellecto, del ration.
Sancte Thomas se vestiva del tunica de Aristotele pro analysar Deo. Le ecclesia ha seligite le latino classic, artificial e morte. Sed Jesus, si ille habeva habite le opportunitate de facer le selection, certemente seligerea le latino vulgar, le lingua del populos qui habitava le imperio.
Assi le lingua morte esseva artificialmente vive durante quasi duo mille annos. Si le latino vulgar habeva essite seligite, illo esserea vive ancora. Illo esserea plus o minus le Interlingua. Le mal voluntate del studiantes contra le latino, un terror como le mathematica, es juste. Iste lingua ha un structura obsolete pro le homines moderne. On diceva que saper latino esseva signal de intelligentia. Le latino in le branca del litteras, como le mathematica in le branca del scientias, esseva le test pro saper si le studiantes esseva genios o asinos, Sancte ignorantia! Le major polyglottes non es bon latinistas, proque illes vole communicar se e reciper communicationes in le plus grande numero possibile de linguas. Il es ridicule esser bon latinista e non esser un bon polyglotte.
Il existe personas qui dice que le latino disveloppa le intellecto como le mathematico. Isto es un nonsenso. Le linguas evolve verso le simplicitate. Le complexitate es negative. Nos cognosce quasi tote le latinistas e mathematicos e nos sape que illes non es plus intelligente que illes qui detesta le latino classic e le mathematica. In general iste duo materias scholar es symbolo de ideas stricte, rational, e de curte vision.
Duo genios del scientia pote finir iste question. Einstein diceva: "Dostoiewski insenia me plus que Gauss". E Pascal ha scribite: "Rarmente le mathematico es intuitive o le intuitive es mathematico; le causa del facto que le intuitive non es mathematico es simple: le intuition ja include le calculo.
Le vice de Interlingua
Interlingua es le latino vulgar restaurate, modernisate e simplificate. Qui apprehende lo pote apprehender italiano, francese, portugese, espaniol, e le radices del anglese e de altere linguas.
Io habeva le mesme experientia que Ingvar Stenstrom: qui sape leger in interlingua, synthese de omne radices del linguas del civilisation, es capabile de leger textos in plure linguas.
Il es necessari que le inseniamento del vocabulario international, como es facite in le nove gymnasio svedese, sia imitate in omne paises. Le latino classic ha essite abolite e non debe esser restituite: illo es un lingua de orgoliose homines de litteras. Dante habeva le genio de refusar lo e
scriber in su dialecto materne, le toscan, que deveniva un lingua litterari, le italian.
Le vocabulario international, con su radices e affixos, duce nos al synthese admirabile del latino ver, vivente e eterne, que le Dr. Alexander Gode sapeva uniformar e transformar in un efficiente instrumento de communication.
Le anglese antique esseva un lingua difficile, con declinationes: le invasion normanne e le influentia del latino, a transverso le francese, ha simplificate lo, e illo transformava se in un lingua de grammatica simple.
Le mesme simplification eveniva con le dialectos creol del portugese, lingua franc in le costas de Africa, India, e Indonesia durante le seculos XVI e XVII, alicunos del quales existe ancora in parve communitates. Il existe dialectos creol del francese, del espaniol, e del proprie anglese diffundite sur le mundo.
Il es ridicule dicer que un lingua creol non pote haber un bon litteratura: le anglese moderne es creol, comparate al ancian, e totevia ha producite Shakespeare e Milton.
Interlingua es le creol del linguas del civilisation occidental, le latino moderne e immortal.
Le ecclesia catholic deberea corriger le error del Medie Etate e adoptar nunc le latino vulgar modernisate, le Interlingua. E nos poterea vider como le encyclicas sonarea melio e esserea comprehendite per tote personas.
Il es absurde que le Organisation del Nationes Unite non admitte ancora le Interlingua como lingua international, in vice del cinque linguas official ja adoptate: anglese, francese, russe, chinese, e espaniol.
Qual es le criterio pro iste selection de linguas in le plus alte organisation mundial de nationes? Le numero de populos qui parla un lingua determinate? Le importantia de un pais?
Le criterio es absurde: le russe e le chinese es linguas de un sol pais, non parlate ultra le frontieras. Si le russo e le chinese es adoptate, proque illos es linguas de paises grande, tunc le portugese deberea esser adoptate in vice del espaniol, pois que nulle pais de lingua espaniol ha le importantia
del Brasil. E, si le criterio de selection es le numero de nationes que parla un lingua, le russo e le chinese deberea esser reimplaciate per le arabe.
In tote iste casos il existe le interesses del nationes e del imperialismo economic e politic. Interlingua esserea le solution pro le ONU e pro le amicitate del America Latin, que ha duo linguas simile (portugese e espaniol) ma que es rival, e solo un lingua neutre poterea unificar los in un sol sentimento de fraternitate continental.
De "Currero de Interlingua" N. 6/1/1980.
Ulterior information e le catalogo complete del publicationes in Interlingua
es requiribile de:
Servicio de Libros U.M.I., Frits Goudkuil, Zonnegloren 30, 7361 TL Beekbergen
(Olanda),
o a Union Interlingua de Helvetia, CH-7604 Borgonovo (Suissa),
In futuro nos habe disponibile plus amplio informatione de Giuseppe Peano.
|
|
|
"INTERLINGUA
de PEANO"
|
