europeano
LE LATINO SINE FLEXIONE
Articulo de Ric Berger in Interlingua de IALA
Durante que Julius Lott, un homine del populo, partiva del linguas vivente, un altere cercator, circa in 1900, un scientista, Giuseppe Peano, professor de mathematica in le universitate de Torino, construev un systema naturaliste basate sur le latino.
Supprimente, in latino, le grammatica, le flexiones, e mesmo le marca del plural quando illo non es indispensabile al intelligentia del texto, Peano obteneva un sorta de latino simplificate cognite sub le nomine de Interlingua (prime edition!), o *Latino sine flexione* (LSF).
Ecce un specimen, scribite per Peano ipse:
"Post philosophos Descartes, Leibniz, etc., in 1879 veni Volapuek,
lingua multo plus facile quam omne lingua naturale, et que obtine
magno
diffusione. Tunc surge multitudine de novo L.I., semper meliore, et
resulta: existe magno vocabulario commune ad linguas de Europa;
grammatica pote es pauco o nihil. Volapuekistas in congresso de 1887
funda Academia, que seque et promove progressu. In 1909 me propone
nomine Interlingua pro lingua de Academia: nullo systema de L.I. usque
illo tempore habe nomine Interlingua, et Academia approba in 1910. In
idem anno Accademia redde libero ingressu ad fautores de omne
systema.
Libertate, necessario in scientia, produce concordia, non confusione".
Il non existe un LSF con un Fundamento inviolabile, como in Esperanto. Post haber date alcun directivas, Peano lassa su discipulos simplificar Latino, cata uno a su guisa. Iste directivas son:
(1) Adoptar omne parolas commun al septe linguas principal de Europa, e omne parola latin habente un derivato in anglese.
(2) Adoptar le orthographia original pro le parolas latin: in, non, decem, rosa, anno, dente, die, novo, ama, habe, scribe, audi, etc.
(3) Nulla derivation inter nomines, adjectivos e verbos.
"Le Latino sine flexione de Peano", scribe prof. Bohin, director del schola moderne de Strasbourg, "esserea un solution excellente si le lingua latin poterea adaptar se perfectemente al vita contemporanee. Ora, le philologos insenia nos que le tertio circa del parolas latin ha cessate de viver in le linguas moderne, e que, de un altere parte, milles de parolas international ha essite create e trahite de altere linguas (ex. Algebra, alcohol, cigarro, tabaco, club, gas, cafe, etc.). In ultra, le absentia del articulo in latino pare esser un defecto satis grave, nam le introduction del articulo in un lingua moderne era precisemente un consequentia del cadita del flexiones. Il dunque semblarea que le latino sine flexione deberea logicamente posseder un articulo. Ma illo face sin lo, e iste facto rende le comprension plus difficile al cerebros del XX seculo".
Peano e su discipulos rendeva grande servicios al interlinguistica e establiente patientemente le inventario del vocabulos greco-latin passate in le linguas moderne. Veniente post le prime essayos de Liptat e Lott, iste obra permiteva a altere cercatoires de construer systemas coherente, basate sur le naturalitate.
In 1907, Peano era invitate per un altere mathematico, Couturat, de Paris, a partecipar al labores del delegation, ma le tendentia de Couturat a contentar se per un Esperanto ameliorate non placeva a Peano qui era partisano de un lingua naturaliste, excludente omne fabrication, o deformation del parolas natural.
Presto poste le prime contactos con le Delegation troppo infeudate al semi-artificialitate, Peano reveniva a su idea favorite: le latino simplificate, disembarassate de su flexiones, includite le marca del plural, Latino que ille nominava Interlingua, o anque Latino sine flexione (plus exactemente: sin su flexiones).
Iste lingua habeva, durante longe, organos, ma le ultime guerra e le apparition del lingua de IALA reduceva a quasi nihil su activitate.
Duo linguas simile
Sin dubita on demandara: Proque dunque IALA dava a su lingua, in 1947 le mesme nomine jam seligite per Peano pro su projecto?
In realitate, le nomine Interlingua era, pro comenciar, un simple nomine commun sia in le lingua de Peano, sia in iste de IALA, nam in le duo linguas un *interlingua* es un lingua international. Ma rapidemente le nomine deveniva un nomine proprie commode. Proque le lingua de Peano habeva un altere nomine, illo es Latino sine Flexione, le termino era applicate pauc a pauc exclusivemente al lingua de IALA.
Comparation
Pro permitter un comparation inter le duo linguas, nos da le texto scribite per un Hungaro, in un brochure nominate "Versus Interlinguistica", i.e. Szilagyi, in 1931:
"18. De puncto de vista de sociologia, es observando, quod vita in gruppos interlinguista paesenta exemplos classico pro studio de gruppos organizato. Hic nos vol da aliquo indicationes ad isto thema. Volapuek, adhaerentes de que forma uno secta satis fanatico, debe peri pro persona nimis severo de suo ductore. Charactere de elemente patre de suo auctore, redde possibile pro Esperanto de supervive uno 'reformatione' (de Ido); et isto ultimo praesenta imagine characteristico de omne reformatione concepto secundum schema de surrectione contra patre. Caeterum, apud Esperanto nos pote seque, in modo optimo, analogia de movemento religioso; et observa etiam genesi de rituale, cerimoniale, et, usque certu gradu, de mytho. Alio systema de Interlingua, etsi ptrovisto per perfecto motivatione rationalistico, debe peri pro impaternale persona ducente, et pro particularitate de ultra-individualistico adherentes, qui non pote identifica-se, in modo sufficiente, cum ductore".
E nunc nos da le traduction de iste texto in le Interlingua de IALA:
"Del puncto de vista del Sociologia, es a observar que le vita in un gruppo interlinguiste presenta exemplos classic pro le studio de gruppos organisate. Hic nos vole dar alicun indicationes a iste thema. Volapuek, le adherentes del qual forma un secta satis fanatic debe perir pro le persona troppo sever de su ductor. Le character de clemente patre de su autor rende possibile pro Esperanto de superviver un 'reforma'; e iste ultime presenta imagines characteristic de omne reformationes, concipite secundo schemas de insurrection contra le patre. Cetero, apud Esperanto, nos pote sequer optimemente le analogia con un movimento religiose; e on observa etiam le genese de un ritual, ceremonial e, usque a un certe grado, de mytho. Altere systemas de Interlingua, benque proviste de perfecte motivationes rationalistic, debe perir a causa del impaternal persona ducente, e pro particularitate de ultra-individualistic adherentes qui non pote identificar se in modo sufficiente, con le ductor".
On pote vider que le parolas se succede quasi identic in le duo linguas. Le sol differentia jace in le final del adjectivo, que es -o in LSF e -e in Interlingua de 1951. E anque in LSF in le absentia del articulo. E-ione in vice de -ion.
Le vita de Peano
In re su vita, Sr. Ramstedt de Helsinki publicava in Cosmoglotta de 1932 le sequente precisationes:
"Ille nasceva in 1858, studiava in le universitate de Torino e recipeva le titulo de doctor in mathematica in 1880, era nominate professor in le Academia de Artilleria in 1887, e professor in le universitate de Torino in 1890. Prof. Peano era un del plus celebre mathematicos de su tempore, venerate in tote le mundo scientific, autor de docte obras e membro de multe societates scientific. Habente scribite su prime obra in Latino, ille constatava le difficultate de usar le lingua classic in le scientia moderne, e in 1903 ille publicava coragiosemente in su 'Revista de Mathematica' un projecto de Latino simplificate nominate Latino Sine Flexione per le qual ille rendeva su nomine inoblidabile in le historia del interlinguistica. In 1915, prof. Peano publicava su 'Vocabulario commune ad Latino-italiano-francese, anglese-german'. 32 paginas, 650 columnas, un obra grandiose, 14000 vocabulos international es explicate concernente signification e origine, con derivatos in 5-10 linguas europee".
Articulo originalmente publicate in le jornal quotidian danese "Frederiksborg Amts Avis", le 1 de augusto 1992:
In futuro nos habe disponibile plus amplio informatione de Giuseppe
Peano.
|
|
"INTERLINGUA
de PEANO"
|
