MiSAFiRPERVERLiK

Misafirperverlik Çerkeslerin en büyük faziletlerindendir. Kusur gösterineyi af etmezler. Bir atasözlerinde: “Söhret için keskin kiliç, ve kirk sofra lazimdir” derler. Savasta kiliçla, meclisler de güzel hitabelerle söhret kazanildigi gibi misafirperverliklerde de nam almaya çalisirlar. Kafkasyada her evin muhakkak bir misafir odasi vardir ve daima açiktir. Misafirin mevkiine göre yatak ve yemek çikarinak üzere hazirlikli bulunmakta her kadinin seref vazifesidir.

Atli, misaifr olacagi odaya yaklasinca, ev sahibinini mevki ve serefine göre odadan ne kadar uzak mesafede inmesi gerekecegini takdir eder. Yasli söylu ve Thamadeler ancak odanin önüne kadar attan inmeden gelebilir. Digerleri ev sahibi sayilir bir zat ise 30 – 40 metre uzakta attan inerler.

Vücut dik olarak attan süratle ve sol tarafindan inmek kibarlik icabindan olmakla beraber atin omuzuna dogru ziyadece egilmek ayiptir. Inerken sol eli ile yalniz basi tutar. Hayvanin yelesini tutmak ayiptir. Misafir attan inecegi vakit etraftaki gençler derhal ati tutarlar Sag eli ile dizgini, sol eli ile uzengiyi tutarak misafirin inisine yardim eder. At, teri kuruyuncaya kadar gezdirildikten sorira yaz
ise misafir odasinin yaninda bulunmasi adet agaglarin golgesine, kis, ise ahir baglanir. Bazi misafir odalarinin önünde at baglamaya mahsus 5-6 çatalli bir agaç dikili bulunur. 4-ö sat geçmedikge atin
egerini almazlar. Buna atin sirti kabarinamasi için dikkat ederler. Misafir atina bakilmasinin ev sahibine birakir. Kendisinin hayvana gidip bakmasi itimatsizlik gibi bir kabalik sayilir.

Atindan inen misafir açik bulunan kamçisi elinde oldugu halde ev sahibine ve hazir bulunanlara yanasarak selam verir. Ev sahibide (yeblag) diyerek misafir odasina alir.

Misafir silahlari üzerinde olarak misafir odasina girince ev sahibi, yahut misafire hizmet edecek aile efradinin gençleri veyahut o sirada hazir bulunan baska bir genç, derhal misafirin üzerinde varsa evvela basliçini ve yamcisini, sorira kamcisini, tüfengini, tabancasini, kilicini sira ile alarak asar. Sorira misafire oturinasi teklif olunursa da ev sahibi muhterem ve ihtiyar, yahut bulunanlar içinde saygi deger zat var ise oturinaz. Evvela oturulmasini misafir mukabil olarak teklif eder ve müteakiben bu teklifi bir kaç defa tekrar ederler. Nihayet misafir oturunca orada bulunanlar bir müddet ayakta durur ve bu esnada evvela ev sahibi (Fesapsi) der. Sorira tanis olsun olmasin (su zepesa) yani iyi misiniz diye hatirini sorar. Misafirde (zepaso su sa' - mesut, yasayiniz ) diye cevap verir. Hemen o sirada kimsiniz? Diye sorinaz. Varsa maiyetindeki Pserhe den misafirin huviyeti, gidecegi yer ve seyahat maksadi ogrenilir. Yoksa ev sahibi yalnizca “nereden geldiçinizi ögrenebiliriniyim?” diye soru sorabilir. Misafirde hüviyetini bildirir.

Ev sahibinden baska misafirin yanina giren ziyaretcilerin hepside «Fesaps» diye misafiri selamlar ve hatirini sorarlar, fakat kim oldugünu soramazlar. Misafir pek muhterem bir zat ise, sahibi ile digerleri yanina geçip kendiliklerinden oturamazlar. Ancak misafirin teklifi ve bu teklifin bir kaç defa tekrari üzerine yasli basli olup oturinak hakkina haiz olanlar misafir odasinin gerisinde otururlar. Fakat misafirin oturdugu uzun sedirin üzerine kimse oturinaz. Oturinak hakkini haiz olmayanlara teklif edilmez. Bunlarda oturinazlar Ayakta dururlar. Oturinak hususundaki teklife karsi hakkini, mevkiini taniyan kimseler, misafiri üzecek derecede israra mecbur etmezler ve teklifin hangi aninda oturinak münasip olacagini takdir ederler. Uzun isrardan sorira oturinayi nezaket edenleri “Kibarlik bilmeyeni oturtmak, Tekenin derisini yüzmek gibidir” diye alay ederler.

Hayli kalabalik olan Çerkes misafir odasinda sanki hükümdar varinis gibi konusmada büyük bir vekar ve nezaket görünür. Birisi söz söylerken digerleri yanliz dinler, kendisine söz düsmeyen kanusmaya karismaz. Söz söyleyenler agir ve ciddi olarak söylerler, tebessum var, fakat laubali kahkaha asla yoktur.

Bagirarak soz söylemekte nezakete aykiri sayilir. Misafir odasindaki konusma tarzi ve sekli güzel, kibar olur.

Misafirin hal ve hatirini soranlar, bir müddet sorira odadan çikacaklari vaikit «rahat olunuz» der, sorira misafire daha fazla saygi yapmak isteniyorsa kapiya kadar arka arkaya gider ve yüzü misafire dönük oldugu halde kapidan disari çikar. Misafirde çikan adamin mevkiine göre ya tamamen ayaga kalkar, yahut yarim bir kalkma yapar.

Misafir odasina ziyaretçi geldikçe kendi yerine gelen ziyaretçinin yasina, serefine göre biraz kalkma yahut tam kalkma arasinda degisen bir sekilde riayet eder. Bu sekli tayin etmek onun inceliçine baglidir. Gelen ziyaretçi ihtiyar ve muhterem ise misafir ona evvela oturinayi teklif edersede tabiati ile kabul etmez. Misafir oturduktan sorira o da kendisi için münasip yer neresi ise orada oturur.

Misafir ayaga kalktikça oturanlarda ona uyarlar. O oturinadan kimse yerine oturinaz. Misafir muhterem bir ihtiyar ise, yahut asil olup pek genç degilse sedirin ocaga yakin bas kosesine otutur. Bu sifati haiz olmiyan misafirin biraz asagida oturinakla o mevkie hakki yokmus gibi kendisini gösterinesi kibarlik, alçak gönüllülük icabi sayilir.

Misafir gelisi esnasinda hemen gelip sedire konmaz mütad olan pamuk veya kus tüyü yastiçin üstüne degil kenarina iliserek oturur, Üzerine oturinak kabalik telakki edilir. Ancak pek ihtiyarlar, üzerine oturabilirler.

Misafir, sedirin uzerinde sandalyada oturur, gibi ayaklari dik ve yerde olarak bir tarafa yaslanmayip dürüst ve güzel oturinaga dikkat eder. Ayak uzatmak, ayak ayak üstüne atmak kendini üstün görmee ve hazir bulunanlara karsi hakaret sayilir. Bagdas kurinakta ayiptir (Deve oturusu) diye tezyif eyledikleri diz çökmekte çirkindir. Hasili korsali bir kiz gibi dik ve dürüst oturmak gereklidir. Çelik vücutları bu merasime dayaniklidir.

Misafirin elile bıyığını ve sakalını karıstırıp oynaması, konusmalarında laubali davranması hoş görülmez. 

Çerkeslerde kahve yoktur. Onun yerine çay verirler. Çayı olmayanlar yemekten evvel bir sey getirmezler. Sabah, Ögle, Aksam olmak üzere üç defa yemek verdikleri için misafir yemek zamanını bekler, Fakat yemek vaktinden evvel ayrilacaksa yemek acele verilir. Bu en çok dikkat edilecek mevzuudur. Sofra insanlarin terbiye inceliklerini gösteren bir imtihan yeridir. Bu imtihani basari ile geçirmek bir muvaffakiyettir. Çerkesler (sofra terbiyle mihengidir) derler. Ve (Pxesi – Phesi) dedikleri yani “agaç kili” diye nitelendirdikleri kaba adam sofrada belli olur atasözünü hatirlarlar. Yemegi agir yemek, lokmalari orta büyüklükte bulundurmak, kibarca almak, basi sofra üzerine çok egmemek, lokma agza yanasmadan agzi acmamak, bir lokmayi çigneyip mideye indirineden diger lokmayi almamak, avurtu şişirimemek, sofra uzerine aksirinamak, ekmek ve börek gibi seyleri isirinayip lokmayi el ile koparinak, az yemek, fakat kibarlik edecegim diye aç kalmamak, dereceyi iyi tayin ederek (Çerkeslerin “Zi ahe zefemishirer Femif” yani (hakkini yemeyen hamdir) tabiriyle kasdettikleri beceriksizligi gösterinemek fakat haddini asip «PSlÇ» yani manda dedirtmemek, bir yemege luzumundan fazla istah gösterip (hiç görinemis mi?) diye alay mevzuu olmamak, yemekleri medhetmek, yahut begenmemezlik tavirlarini belirtmek... gibi tükenmez inceliklere dikkat etmek lazmidir.

Misafirle beraber ev sahibi pek muhterem bir zat degilse, oturinaz. Yemek esnasinda ayakta bekler. Hazir bulunanlar arasinda oturinaga hak kazanmis ihtiyar varsa, bir ve nihayet iki kisi sofraya oturabilir. Fakat bu oturinak tekrar edilen teklif üzerine kabul edilir.

Misafir gece kalacak ise hos geldin merasimim yapildiktan sorira istirahat devresi gelince elbiselerinden yalniz dizliçini çikarir. O vakit Pserhasi yahut hizmet eden bir genç dizliçini çekerek çikarir. Gece yatacagi vakit yatak hazirlaninca ev sahibi muhterem bir zat ise “çhash maf - hayirli gece” diyerek çekilir. Odada kalan pserhalar misafirin soyunmasina yardim ederler. Ayak kabisini (Çerkes ayakkabilari biraz güç çikar), pantolonunu çekip çikartirlar. Elbiselerini güzelce derleyip bir tarafa birakirlar. Legen, ibrik ve kafi mikdarda çira hazirladiktan sorira misafirin yataga girinesinden sorira onlarda “çhash maf” diyerek çekilirler.

Misafirin hizmetindeki Pserha, yanindaki odada yatar. Oda yoksa misafir odasinin geri tarafinda yatagini yapar. Pserha misafirle beraber yemek yemez, yaninda oturamaz, evde hizmet edecek gençler varken, misafire hizmet etmez, ancak atlara nezaret eder.

Misafir odasinin disarisinda genç akranile sohbet eder. Harplere, dugünlere, eglentilere ve kizlara dair gençlik sohbetlerile vakit geçirir. Ev sahibinin kizi varsa hareme girerek ziyaret eder. Köydeki diger guzel kizlara ugramayida bilhassa bekar ise his ihmal etmez. Çunku memleketin kizlanni gördukten sonra eş seçecektir. Gençlere Pşeherliği sevdiren de işte bu hallerdir.

Misafir hareket edecegi vakit atlar hazirlaninca yaver makaminda olan pserha içeri girerek (hazir) der. Bunun üzerine misafir ayaga kalkar. Pserhalar silahlarini, duvarda asildigi tertip üzere sira ile verirler. Silahlarini takindiktan sorira disari çikar. Ata binmeden evvel ev sahibi ile, sayani hürinet dostlarile veda eder ve sarilirlar. Sarilma esnasinda biri birini öpme adeti yoktur. Ancak kucaklasmadan sorira el sikarlar. Bazanda veda esnasinda yalniz el tutma ile iktifa ederler. Misafir giderken ev sahibine tesekkür etmez (Çünkü vazifesini yapmistir. Ancak (Hos kaliniz) der. Geldi-ginde oldugu. kadar giderken de misafir ata binecegi yerin mesafesini kendisi takdir ve tayin eder. Pserheler ati odaya yakin getirirlerse, misafir saygi gösterinek istiyorsa 'biraz uzaga çektirir ve atin basi odaya ve cemeata dönük olarak tutulur. Misafir atabinecegi vakit kolana bakabilir. Çerkesler kolani pek sik baglamagi binicilikte mahir olmadiçinin delili sayarlar. Bunun icin ekseriya ata bindikten sorira kolan atin karni altinda bir parink sigacak derecede ara ile sarkar.

Misafir ata sol taraftan biner, binme esnasinda sol eli ile hem dizgini, hemde egerin kayisini birlikte tutar. Atin yelesini tutup binmek ayiptir. Sag eliylede arkadaki kasi tutar. Çevik iyi süvariler ekseriya yalniz sol eliyle öndeki kasi tutmakla iktifa ederek süratle binerler.

Ata binerken vücudu atin basina dogru fazla egmemek, süratle dürüst bir boy ile binmek lazimdir. Binerken sag ayagi atin sagrisina dokundurinak pek ayiptir. Ati tutan pserha sol elile dizgini, sag eli ilede üzengiyi tutar. Fakat üzengiye çok asilmaz. Çünkü bu, süvarinin binicilik mahareti ile alay etmektir.

Misafirin maiyetindeki pserheler 30 –40 metre daha ötede, misafir atina bindikten sorira atlarina binerler. Buna öyle dikkat ederlerki misafirin ata binmesi bitince kendiside egerinde bulunmus olur. Daha evvel binemez. Pserhelerin atlari baskasi tarafindan ekseriye tutulmaz.

Misafir ata bindikten sorira (Sötxej – Söthej) yani mesut olunuz diyerek vedasini bitirirken at bir hamle yapiyor gibi gidecegi yere dogru süratle yürür. Iyi terbiye edilmis Çerkes atlari bu hamleyi öyle tabii bir süratte yaparlarki süvarisi farkina bile varinaz. Süvarinin geme hafif bir dokunmasi, yahut üzengi içindeki ayagini ata temas ettirinesi üzerine o guzel hareketi yapar.

Misafir bir az uzaklasmadan atina kamçi vurinaz. Yüz metre ilerleyince bir defa kamçiyi ata vurarak sakirdatir. Bununla da ata kimin bindiçini ihtar eder. Baska vakit zaruret hasil olmadikça ati kamçi ile dövmek ayiptir. Kamçiyi vuracagi vakit eli kulaga dogru kaldirinayip ancak ileriye kaldirip gen çekmek suretile vurinak lazimdir. Atlar gayet iyi terbiye gördüklerinden kamçi darbesine ihtiyaç gösterinezier. Sag elde dördüncü ince bir sirimla takili olan ve daima açik olarak tutulmasi mutad bulunan kamçinin ucu hafif temas edince at bundan sahibinin arzusunu anlar. Pserhede Thamatesi, yani büyügü önunden geçtikten sorira arkasi sira yürür. Orada hazir bulunanlarda veda edip ayrilan misafire “Goq Maf” yani ugurlu yol diye mukabele ederler.

Çerkeslerde misafirlik müddeti misafirin arzusuna baglidir. Bazen 5-6 ay, hatta bir seneye varir. Fakat ne kadar uzarsa uzasin hakkindaki hürinet eksilmez. Bilakis dostlarinin çogalmasi sebebiyle misafir odasi günden güne kalabaliklasir, dugün yeri gibi olur.

Çerkesya'da Sosyal Yaşayış-Adetler