GRESKE OG ROMERSKE GUDAR

Gudar på   U

Forfatta av Aslak Nedregård

Til Framsida

Gresk

Romersk

UNDERVERDA

URANIA

URANOS

URTIDSMYTENE

UMBRIA

UNI

UMBRIA

Umbria var romersk gudinne for skuggar og løyndommer. Hennar namn tyder skugge, og hennar søster var Natta – NOX. Umbria bestyrte nattemørket; ho var det personifiserte nattemørket. Umbria regjerte også i Underverda, saman med DIS PATER.

Umbria kunne inngå som ei av dei tre gudinnene i ein gudinne-triade. Då representerte ho den skumle, minkande Måne – reisa mot alderdom og død.

Umbria var vernegudinne for alle gøymde gjenstandar, og alle hemmelege løyndommar.

UNDERVERDA

Du kan lese om den greske Underverda under HADES.

UNI

Uni er ei av dei eldste sør-europeiske gudinnene for heksekunst vi kjenner. Ho var himmel-dronning, og kasta tordenkilar når ho vart sint. Var ho i godlage, så hjalp ho til med å lette og trygge fødslar; ho sørgde for at barna fekk god passasje ut av mora. Den viktigaste kultstaden for Uni var hennar tempel i den etruskiske havnebyen Pyrgi. Dyrkarane hennar bar til ho gåver av sølv og gull.

Uni fungerte også som vernegudinne for toscanske landsbyar - særleg for dei kvinnelege innbuarane.

URANIA

Urania var ei av MUSENE. Sjå MUSENE. Hennar namn tyder “himmel”, og ho var muse for astronomi og astrologi. Filosofar og diktarar dyrka gjerne Urania. Ho vart avbileta som ei jomfru, med ei himmelkule og ei stang i hendene.

URANOS

Uranos var den personifiserte Himmelen; han var født av GAIA, og hadde ingen far. (Sjå også GAIA og URTIDSMYTENE).

Uranos vart knytt til med Gaia av kjærleiken, EROS. Slik kunne Universet bli forma.

Uranos var ein hard og vond far. Han sperra inne barna sine, (CYKLOPANE, HEKATONKHEIRANE, GIGANTANE, THETIS, MNEMOSYNE, IAPETOS, CHRONOS) i dødsriket TARTAROS, der korkje sol eller måne lyste. GAIA likte dette ille, og egga sonen CHRONOS til opprør og hemn. Ho gav han ein skarp sigd til våpen. Med sigden hogg Chronos mannslemmet av faren sin. Dette fall i havet. Havets skum samla seg omkring, og i dette skummet vart AFRODITE, kjærleiksgudinna - (romerske VENUS), født. Ho vassa i land på strand-engene på øya Cythere. Chronos detroniserte altså sin far Uranos, og tok posisjonen som gudanes høvding, og verdas styrar. Så lenge det varte. (Sjå under TITANANANE).

Det heiter i mange myter at ERINYENE (FURIENE), dei tre hemngudinnene i Underverda, var døtre av Uranos og Gaia.

Gigantane var kjemper med 50 hovud; fødde av GAIA/URANUS. Dei var enorme, fryktinngytande vesen med 100 armar og veldige kroppskrefter. Hekatonkheirane var endå digrare.

Thetis, Mnemosyne, Iapetos og Chronos var av den søskenflokken som vart kalla TITANANE. Dei var 12 eller 14 til saman.

Uranos vart truleg dyrka i eldre tider - i historisk tid kjenner vi ikkje til Uranos-dyrking i Hellas.

Det ser ut til at Uranos vart identifisert med eine aspektet av den ariske, maskuline trippel-guddommen – Varuna. Varuna var himmelgud, og derfor vart Uranos også himmelgud, og ”Uranos” vart av dette grekarane sitt namn for Himmelen. Men før dette var Uranos feminin, og heitte Ur-ana. Ur-ana var ”verdas dronning”.

URTIDSMYTENE

Den pelasgiske skapingsmyten

I byrjinga steig EVRYNOME, gudinna for alle ting, naken fram av KAOS. Men ho fann ingenting fast å kvile føttene på, og derfor skilde ho Havet ut frå Himmelen, og dansa eisam på havets bølger. Ho dansa mot sør, og det danna seg ein vind bak henne. Denne vinden var ny og merkeleg, og med den ville Evrynome byrje å skape. Ho virvla omkring, fekk fanga Nordavinden, og gneid han mellom hendene. Då sprang den store slangen OPHION fram! Og Evrynome dansa for å halde varmen – villare og villare. Av dette vart Ophion kåt, og kveila seg om hennar guddommelege lekam, og kopulerte med ho.

Ophion er også kalla BOREAS, og det namnet tyder fræve-givar. Ein kan sjå at når merrer er utan hingst, så snur dei bakenden mot Nordavinden, og då vert dei med føll utan hjelp av hingst. Nå var Evrynome fræva.

Så skapte Evrynome seg om til ei due, og la seg til å verpe på bølgene. Då tida var inne, fødte ho Verdsegget. Ho baud Ophion at han skulle kveile seg sju gangar omkring egget, og etter noko tid vart det klekt - det delte seg i to. Ut kom alle ting som eksisterer - Evrynomes barn: sol, måne, planetar, stjerner, jorda med sine fjell og elver, tre, urter og levande dyr.

Evrynome og Ophion bygde seg heim på Olympos-fjellet, men der ergra Ophion Evrynome ved å hevde at det var han som hadde skapt Universet. Ho knuste hovudet hans med hælen (som Eva i Paradis), sparka ut tennene hans, og fordømde han til å søke tilhald i dei mørke, underjordiske grottene.

Så skapte gudinna dei sju planet-kreftene, og sette ein TITAN og ei TITANINNE til å bestyre kvar av dei. THEIA og HYPERION styrte Sola. FOIBE og ATLAS styrte Månen. DIONE og KRIOS styrte planeten Mars. METIS og KOIOS styrte planeten Merkur. THEMIS og Evrymedon? styrte planeten Jupiter. TETHYS og OKEANOS styrte planeten Venus. RHEA og CHRONOS styrte planeten Saturn.

Det første mennesket var PELASGOS, og han er stamfar til Pelasgarane. Han sprang ut av Arkadias jord, og fleire menneske sprang ut av jorda etter han. Og han lærte dei å bygge hytter og ernære seg på eikeneter. Og han lærte dei å sy seg kapper av svineskinn; slike som fattigfolk ennå brukar i Euboea og Phocis.

Det er historikaren Hesiod som har nedteikna dei gamle, greske skapingsmytene for oss. Ordet Kaos var eit hokjønns-substantiv i gresk språk. Ein trur det fans eit eldre ord for omtrent same omgrep på Kreta.

Kaos var utan lys, masse, rørsle og form, men Kaos inneheldt alle muligheiter. Alt kunne skapast ut av Kaos, for Kaos bar i seg energiar som bare venta på å bli tatt i bruk.

Kvinna dominerte i den urgamle, pelasgiske skapingsmyten. Det fans ingen gudar eller prestar – bare ei universiell gudinne og prestinnene hennar. Menn var ringeakta, og farskap var ei ukjendt omgrep. Når kvinnene vart med barn, så meinte ein det skuldast vinden, eller eting av bønner; eller kanskje vart kvinna gravid fordi ho slumpa til å få eit insekt i halsen. Arvelina var matri-linær; (dattera var moras arving). Folk som døde vart attfødde som slangar, trudde ein.

Evrynome tyder ”den vidt vandrande”. Dette var ein tittel på den guddommelege  MÅNEN. I Sumer-riket kalla dei Månen Iahu, som tyder ”opphøgde due”. I hebraisk mytologi vart Iahu til Jehova, og han rekna hebrearane som verdas skapar. I Bibelen er Jehova utlagt som maskulin, men truleg vart den eldste Jehova betrakta som feminin. I Sumer-riket dukka ein maskulin guddom, Marduk, med tida opp, og hans prestar skar ei due i to under ein årleg, rituell vårfest. Marduk representerte lov og orden – eit motstykke til den gamle matriarkalske kulturen, som var dominert av kjensler – romantikk, ekstase, etc.

Ophion (Boreas) er slangen som var verdas skapar i tidleg hebraisk og egyptisk mytologi. I Middelhavs-kunst frå denne tida finn vi stadig den universielle gudinne i hans selskap. Pelasgarane hevda dei vart født av Jorda – at dei sprang ut av Ophions tenner som vart sådde i Jorda. Slangen Ophion vart like gjerne kalla drake som slange. Pelasgarane hevda dei var født av draketenner.

Ein trur pelasgarane var eit folk frå yngre steinalder som arkeologane kallar ”krukkemålarfolket”, og at dei utvandra frå Palestina til det greske fastland ca. år 3 500 fvt. Då dei første Helladane ankom Pelopponnes 700 år seinare, fann dei pelasgarane vel etablerte der. Pelasgarane dreiv med erotiske orgie-festar som Helladane stygdes ved. Dei vart også kalla storke-folket, så storken (Pelargi) var kanskje totemdyret deira. Kanskje stammar legenden om at det er storken som kjem med småbarn frå den pelasgiske kulturen?

Titanane og Titaninnene ser ut til å vere arva frå tidleg babylonsk og palestinsk astrologi, der dei var guddommar som bestyrte dei sju dagane i den heilage, planetariske veka. Men seinare vart Titan-kulten avskaffa i hellensk område, og sju-dagars-veka vart også oppheva. Somme myte-forteljarar påstod nå at tallet på titanar var tolv, kanskje for at det skulle høve med tallet på månadar i året og stjernebilete i dyrekretsen. Dei sju babylonske titanane var alle menn, bortsett frå Beltis, som var kjærleiks-gudinne. I keltisk (og germansk) mytologi var søndag, tirsdag og fredag bestyrt av gudinner.

Den orfeiske skapingsmyten

I opphavet var den svart-venga Natta. Til og med Zevs viser stor age for ho. Natta vart kurtisert av Vinden, og ho vart fræva og la eit sølv-egg i Mørkets livmor. Egget vart klekt, og ut kom EROS (somme kalla han PHANES). Eros sette Universet i rørsle. Eros var tve-kjønna og hadde gylte venger og fire hovud. Stundom brølte han som ein okse eller ei løve, og han kunne kvese som ein slange og bræke som ein bukk. Natta døypte han Ericepaius og Phaëthon Protogenus, og ho budde med han i ei grotte. Nå framstod Natta som ei triade-gudinne. Hennar tre aspekt var Natt, Orden og Justis.

Framfor grotta sat den uforgjengelege mor RHEA og spela på ei messingtromme, for å påkalle folk for å kome og lye til trippel-gudinnas ORAKEL.

Phanes skapte Jord, Himmel, Sol og Måne, men trippel-gudinna styrte Universet, til hennar majestets-septer vart overtatt av URANOS.

Mysteriereligionen ORFISMEN utvikla seg i Trakia og Skytia i 7. og 6. århundre fvt. (Sjå under ORFEOS).

Den orfeiske skapingsmyten er av seinare dato enn den pelasgiske, og er påverka av ein mystisistisk doktrine om kjærleiken (Eros). Med Natta meines ”det tomme inkje”. Nattas sølvegg er Månen; (sølv er Månens metall). Namnet Ericepaius tyder ”den som ernærer seg på røsslyng”, og meininga med dette er at Eros var ei himmelsk bie, som sanka røsslyng-honning.

Den orfeiske skapingsmyten verkar vere ganske lokal – knytt til eit lokalt orakel som var oppretta i tilknyting til ein bi-kultus. Oppfinninga av birøkt var eit storhende for folka i oldtida, liksom oppdaginga av eikeneter som ernæringskilde, korndyrking, vinproduksjon, med meir. Religiøse kultstadar oppstod omkring birøkt-kunsten, og tempel-prestinner prøvde å halde kunsten dølgd for folk flest. Ved dette fekk templa makt, og kunne håve inn kapital. Å drive med orakel-spådommar var ei ekstra inntekstkjelde.

Vidare hadde nokre tidlege filosofar studert bi-samfunnet, og komt til at dette måtte vere det ideelle samfunn, som menneska burde prøve å etterlikne. Vi er langt på veg komne dit i dag – ei regjering (samt nokre meir eller mindre dølgde makt-grupper) lagar lover og reglar, og gir ordrer om kva oppgåver som skal utførast. Denne maktkjerna er bidronninga. Resten av samfunnet utfører oppdraga dei får seg tildelt, og prøver etter beste evne å leve etter lovene og reglane. Dei er arbeidarane, i eit samfunn med ganske totalitære trekk.

Det ideelle, bikube-liknande samfunn som ein higa etter, vart kalla Gullalderen. Då draup det med honning frå alle tre.

Rheas tromming på messingtrommer var opphavleg eit reiskap som for å styre biene, så dei ikkje skuille sverme på feil stadar. Dagens birøktarar kjenner visst ikkje denne metoden. Tromminga jaga også bort vonde ånder som kunne truge biene. Okse-brøl vart også framkalla med spesielle instrument, for å jage bort vonde ånder.

Eros vart også kalla Phanes tyder ”åpenbarar, fakkel, lys”. Han var son av den store gudinne; som var Natta, ifølge mytologien til kulten som gav oss den orfeiske skapingsmyten.

Phanes  vart også kalla Phaëthon Protogenus, som tyder ”førstefødte skinar”. Det er Sola som er meint med dette. I Orfeos-kulten var sola symbol for opplysing. Phanes’ fire hovud representerte dei fire årstidene. Kvar årstid hadde sitt totem-dyr. Ved oraklet i byen Colofon i Lydia på Lille-Asia-kysten, såg dei det slik: Phanes var den transendentale gud IAO. Han hadde fire aspekt: ZEVS var ein bukk (vær) og representerte våren. HELIOS var ei løve, og representerte sommaren. HADES var ein slange, og representerte vinteren. Dionysos var ein okse, og representerte nyåret.

Det var då patriarkatet overvann matriarkatet at URANOS overtok Nattas majestets-septer.

Den olympiske skapingsmyten

I opphavet var KAOS. Så oppstod Mor Jord av Kaos. Medan ho ennå sov, fødte ho sin son URANOS. Frå dei høgaste fjella skoda Uranos lukkeleg ned på si mor, og han let falle fræve-givande regn over alle hennar dulgde kløfter, og ho fødte gras, blomar og tre, med villdyr og fuglar som kunne ernære seg på dei ulike plantene. Og det same regn gjorde elvane flaumdigre, og dei fylte senkningar i jordas landskap med vatn, og slik vart innsjøane og hava til.

Jordas første menneskeliknande avkom var dei hundre-hendte GIGANTANE - BRIAREOS, Gyges og Kottos. Så dukka dei ville, einaugde CYKLOPANE fram. Dei bygde enorme murar og var meister-smedar; først i Trakia; seinare på Kreta og i Lykia. Deira namn var BRONTES, STEROPES og ARGES, og deira sjeler har kvilt i vulkanen Etna sidan APOLLON drepte dei, for å hemne ASKLEPIOS.

Denne skapingsmyten skriv seg frå den olympiske, patriarkalske kulten, og er yngre enn dei to føregåande omtalte. Vi kjenner til fleire andre skapingsmyter, eller brotstykke av dei, knytt til kulturane omkring Middelhavet. Somme filosof-skular komponerte sine eigne skapingsmyter. Skapingsmytene prøvde å forklare menneskas plass i Universet, og tilhøva mellom menneske og natur, og mellom mann og kvinne. Ein del politisk propaganda var også lagt inn i dei ulike mytene. (Sjå også under URANOS).

Til framsida