Ο ΚΥΚΛΟΣ του Jafar Panahi
Όταν η πόλη περιγράφει τη γυναίκα του Ιράν
Ο ΚΥΚΛΟΣ του Jafar Panahi
Όταν η πόλη περιγράφει τη γυναίκα του Ιράν
Η ταινία "Ο κύκλος" του ιρανού σκηνοθέτη Jafar Panahi είναι ένα έργο της πόλης. Είναι δηλαδή, πολύ απλά, ένα έργο του δρόμου, του έξω, του εξωτερικού. Αυτό συμβαίνει επειδή οι γυναίκες που είναι ηρωίδες του είναι αναγκασμένες να κυκλοφορούν έξω. Ας εξηγήσουμε πως δεν πρόκειται για – κατά την κοινή έκφραση – "γυναίκες του δρόμου", όπως θα μπορούσε κανείς να υποθέσει. Είναι απλά γυναικείες υπάρξεις που τις κυνηγούν, τις διώκουν και τις διώχνουν και συνεπώς παίρνουν τους δρόμους της μεγάλης πόλης. (Όπως θα δούμε και πιο κάτω στην ανάλυσή μας δεν ξέρουμε αν πρόκειται για μεγάλη ή για μικρή πόλη επειδή η σκηνοθετική επιλογή του δημιουργού της ταινίας αποκλείει κάθε ευρύ και βαθύ πλάνο που θα μας επέτρεπε να κρίνουμε το μέγεθος της πόλης ή να μάθουμε για πια πόλη πρόκειται).
Μια σειρά από εικόνες του δρόμου, γίνονται αυτόματα το ντεκόρ των διαφόρων σκηνών της ταινίας. Το περίπτερο, ένα μικρομάγαζο, το καροτσάκι του μικροπωλητή, το γκισέ ενός κινηματογράφου, το ταμείο ενός πρακτορείου λεωφορείων, ένα ιδιωτικό αυτοκίνητο με τρεις επιβάτισσες στην μπροστινή θέση, ένα λεωφορείο αποτελούν, μέσα στην εξέλιξη, φυσικά περιβάλλοντα όπου διαδραματίζονται οι σκηνές και όπου έγιναν οι διάφορες λήψεις. Στην ταινία παρουσιάζονται και μερικές είσοδοι σπιτιών και άλλων κτιρίων, δηλαδή πόρτες, που είναι όμως κλειστές για τις ηρωίδες. Το εσωτερικό αποτελεί πράγματι εξαίρεση εκτός και αν παρεμβάλλεται για να συμβάλει στην αποκορύφωση της δράσης. Η κλινική στην οποία προσφεύγει μια από τις ηρωίδες αποτελεί, για παράδειγμα, ένα από τα λίγα εσωτερικά. Εξάλλου, σε μερικές περιπτώσεις, το εσωτερικό συμμετέχει μόνο ηχητικά, δηλαδή παρακολουθούμε τα τεκταινόμενα ενώ βρισκόμαστε, ως θεατές, έξω από την κλειστή πόρτα, την οποία θα διαβεί σε λίγο η ηρωίδα διωγμένη από το σπίτι της. Επειδή αμάρτησε… Γι'αυτό άλλωστε θα χρειαστεί τη βοήθεια κάποιας φίλης της που εργάζεται σε κλινική.
Σε αυτή την ταινία του έξω το εσωτερικό παρεμβάλλεται λοιπόν ελάχιστα αλλά και καθοριστικά συνθέτοντας τον μύθο. Επιπρόσθετα, αξιοποιείται για να αρχίσει και να τελειώσει την ταινία προσδίδοντάς της τον απαιτούμενο δραματικό τόνο. Στην αρχή, το εσωτερικό του μαιευτηρίου μας θυμίζει πόσο κακό είναι για μερικές κοινωνίες να γεννηθεί σε μια οικογένεια ένα κορίτσι. Το αντιλαμβανόμαστε από το διάλογο που διαμείβεται μεταξύ της νοσοκόμας που ανακοινώνει τη γέννηση του κοριτσιού και της γιαγιάς του νεογέννητου που δεν πιστεύει στην "κακή" είδηση. Την αποδίδει σε κάποιο λάθος αφού μάλιστα ο γυναικολόγος τούς είχε διαβεβαιώσει ότι το κυοφορούμενο θα είναι αγόρι. (Σε μερικές κοινωνίες, οι γυναικολόγοι ενδέχεται να λένε κάποια ψεματάκια σε σχέση με το φύλο του αναμενόμενου τέκνου).
Είπαμε λοιπόν πως οι συνθήκες κάτω από τις οποίες διαβιώνουν οι ηρωίδες της ταινίας ευνοούν μια κινηματογραφία όπου υπερισχύει το εξωτερικό. Μη φαντασθούμε όμως ότι πρόκειται για ένα ενιαίο και εντυπωσιακό εξωτερικό πόλης. Κάθε άλλο. Στην ταινία παρατηρούμε ένα ελάχιστο εξωτερικό που μόλις και αρκεί για να συμπεριλάβει στα πλάνα και τα καδραρίσματα τις ηρωίδες μας. Πολύ συχνά, κάδρα που αντιστοιχούν σε φυσικές διαστάσεις 2 επί 3 μέτρα είναι αρκετά για να μας περιγράψουν εύγλωττα την κατάσταση. Μπορούμε να πούμε πως πρόκειται για μικρά κομμάτια ενός πνιγηρού εξωτερικού που μεταφέρει την κατάσταση σκοτούρας, αγωνίας και ανυπομονησίας στην όποια βρίσκονται τα δρώντα πρόσωπα. Οι γυναίκες του Ιράν.
Ποιες γυναίκες; Η μία μετά την άλλη, οι σχεδόν ανεξάρτητες ιστορίες των γυναικών της ταινίας μας δίνουν τα χαρακτηριστικά της κάθε μιας από τις ηρωίδες και μαθαίνουμε και το λόγο για τον οποίον αυτές βρίσκονται έξω, στο δρόμο της πόλης. Η πρώτη, για παράδειγμα, επιθυμεί να ταξιδέψει σε μια άλλη πόλη και απευθύνεται στη θυρίδα πληροφοριών και έκδοσης εισιτηρίων του υπεραστικού σταθμού. Όμως για να ταξιδέψει μια Ιρανή είτε πρέπει να συνοδεύεται από το σύζυγό της ή, εάν δεν είναι παντρεμένη, πρέπει να είναι φοιτήτρια. Η ηρωίδα μας προσπαθεί να πείσει τον ταμία ότι είναι φοιτήτρια και ότι έχει ξεχάσει την ταυτότητα της...
Οι ηρωίδες λοιπόν παρελαύνουν μέσα στην πόλη μεταφέροντας τα προβλήματά τους και τις αγωνίες τους. Έτσι η ταινία αυτή, που είναι μια ταινία γυναικών, γίνεται και ταινία της πόλης. Από την πλευρά της προσέγγισης της κινηματογραφίας της πόλης (και της ανθρωπογεωγραφίας της) βλέπει κανείς με την ταινία αυτή, καθώς και με πολλές άλλες, με ποιο τρόπο μια σημαντική ταινία-καταγγελία βοηθιέται από τις ποικιλόμορφες επιφάνειες της πόλης για να μοντάρει το «κατηγορώ» που περιέχει και να κάνει το μήνυμά της ευκρινέστερο. Ωστόσο, αν και ταινία της πόλης και του έξω, "Ο Κύκλος" του Panahi κλείνει με μια δυνατή και ειρωνική σκηνή του "μέσα". Του μέσα όπως το εννοούμε μεταφορικά - τη φυλακή. Και μάλιστα με ένα καντράρισμα πάνω στο παράθυρο του κελιού στο οποίο βρίσκονται οι γυναίκες που είχαμε παρακολουθήσει τόση ώρα στην ταινία. Ο κύκλος έκλεισε λοιπόν όπως είχε αρχίσει με ένα παρόμοιο καντράρισμα σαν και εκείνο στο μαιευτήριο όπου μας είχε προαναγγελθεί πως είναι κακό, σε μερικές εποχές και μερικές χώρες να γεννηθείς γυναίκα.
HOME PAGE] |
Get your own Free Home Page
