Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΦΑΓΙΑΣ:
ΜΙΚΡΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ, ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ



Στην ιστορία της ανθρωπότητας (και στην προϊστορία της φυσικά) το χειρότερο στίγμα για ένα λαό ή μια ομάδα εθνοτήτων, ο χειρότερος χαρακτηρισμός και η βαρύτερη μομφή ήταν η σύνδεση του λαού αυτού (στη συνείδηση κάποιου άλλου) με το κατεξοχήν βάρβαρο έθιμο της ανθρωποφαγίας. Πολλοί λαοί κατηγορήθηκαν για κανιβαλισμό και στις ημέρες μας δεν είναι λίγοι όσοι πιστεύουν πως ο κανιβαλισμός είναι ένα από τα "περίεργα" της ζωής των "απολίτιστων" λαών. Φυσικά, πρώτοι στον κατάλογο των απολίτιστων μπαίνουν πάντα -από τον καιρό που άρχισε η γενοκτονία τους και η πιο απάνθρωπη εκμετάλλευσή τους -οι νότιοι λαοί: οι μαύροι.

‘Oταν ο Χριστόφορος Κολόμβος περίγραψε το ταξίδι του ανέφερε πως στα νησιά της Καραϊβικής (βλ. ΣΗΜΕΙΩΣΗ) υπήρχαν άνθρωποι που έτρωγαν τους εχθρούς τους. ‘Οταν ακόμη οι ισπανοί Κονκισταδόρες αφάνισαν τους Αζτέκους και τον πολιτισμό τους (που χρονολογικά αντιστοιχεί στην εποχή του ευρωπαϊκού μεσαίωνα), ανέφεραν πως οι Αζτέκοι κατασπάραζαν τα θύματά τους. Ακόμα, ο δημοσιογράφος Χένρυ Στάνλευ έγραψε και αυτός, πως ταξιδεύοντας μέσα στην Αφρική για να βρει το Λίβιγκστον, συνάντησε πολλές φορές φυλές ανθρωποφάγων.

Και σε παλιότερες εποχές αναφέρονται από ιστορικούς και γεωγράφους όπως ο Ηρόδοτος, ο Πτολεμαίος και ο Στράβων περιπτώσεις και παραδείγματα λαών που επιδίδονταν σε κανιβαλικές εκδηλώσεις.

Αφού λοιπόν η ανθρωποφαγία είναι ένα γνώρισμα αρκετών λαών, έστω και "κατώτερων", οι ανθρωπολόγοι θέλησαν να ερμηνεύσουν τον κανιβαλισμό και να δουν ποιον κοινωνικό σκοπό εξυπηρετεί αυτό το έθιμο. ‘Ετσι, χωρίς προκαταλήψεις για βαρβάρους και απολίτιστους ανθρώπους, μερικοί ανθρωπολόγοι έφτασαν στο συμπέρασμα πως η ανθρωποφαγία ήταν μια λύση ανάγκης για όσους λαούς ή φυλετικές ομάδες είχαν ανάγκη από πρωτεΐνες δηλ. από τροφή όπως το κρέας των ζώων, τα ψάρια κ.λπ. Είναι πιθανό συνεπώς πως όλοι οι λαοί θα πέρασαν από το στάδιο της ανθρωποφαγίας! Και μάλιστα σε πολιτιστικές περιόδους σχετικά προηγμένες, όταν ήδη είχαν ανακαλύψει τη γεωργία δηλ. την καλλιέργεια της γης (που όμως δίνει πολύ λιγοστές πρωτεΐνες από ότι το κυνήγι, πράγμα που εξηγεί κάπως για ποιο λόγο στους κυνηγετικούς λαούς δεν παρατηρείται το φαινόμενο της ανθρωποφαγίας).

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η θρησκευτική ερμηνεία σύμφωνα με την οποία τα μέλη μιας ανθρωποφαγικής φυλής, επιδίδονται στην ανθρωποφαγία από θρησκευτική υποχρέωση, επειδή δηλαδή πιστεύουν πως τρώγοντας τις σάρκες ενός δικού τους (π.χ. ενός συγγενή που πέθανε) αυτός θα συνεχίσει να ζει μέσα τους και θα μείνει έτσι αθάνατος. Αν πάλι το άτομο που τρώγεται είναι ένας επιφανής ήρωας, φίλος ή εχθρός - όπως στην περίπτωση του ‘Αγγλου θαλασσοπόρου Τζαίημς Κούκ που σκοτώθηκε το 1779 στη Χαβάη και κατασπαράχτηκε, όπως αναφέρεται, από τους ιθαγενείς - η ανθρωποφαγία έχει για σκοπό τη μεταφορά των ιδιοτήτων του νεκρού σ' αυτούς που τρώνε τις σάρκες του. (Δεν αποκλείεται φυσικά η πρωτεϊνική ερμηνεία να καλύπτει τη θρησκευτική, αν θεωρήσει κανείς πως η θρησκευτική εντολή "πλάθεται" στη φυλή των ανθρωποφάγων με σκοπό να υποχρεωθούν τα μέλη τους να φάνε ανθρώπινη σάρκα - πράγμα που ίσως τους δυσαρεστεί).

Πέρα όμως από τις ανθρωπολογικές αυτές ερμηνείες για την προέλευση και τη σημασία της ανθρωποφαγίας, ένα άλλο ερώτημα πιο βασικό και θεμελιώδες είναι τούτο:

Υπάρχουν πραγματικά ανθρωποφάγοι;

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης William Arens με το βιβλίο του «Ο μύθος της ανθρωποφαγίας» (The Man Eating Myth) δίνει μια απερίφραστη και τεκμηριωμένη απάντηση: ‘Οχι.

Αν εξαιρέσει κανείς περιστασιακές ανθρωποφαγίες ( όπως π.χ. σε περιπτώσεις λιμού κ.λπ.), η ανθρωποφαγία δεν αποτελεί -υποστηρίζει ο Ουίλλιαμ 'Ειρενς- τακτικό έθιμο κανενός λαού.

Αφετηρία του αμερικανού επιστήμονα αποτελεί το γεγονός πως όσοι αναφέρουν κατά καιρούς τα περί ανθρωποφάγων κ.λπ. δεν υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες ανθρωποφαγικών εκδηλώσεων αλλά μετέφεραν όσα είχαν ακούσει. Σε μερικές, μάλιστα περιπτώσεις έχουν επινοηθεί και ανυπόστατες ιστορίες ανθρωποφαγίας που δυσφημίζουν τους μαύρους.

‘Οπως υποστηρίζει ο 'Ειρενς:

"ο κανιβαλισμός είναι ένας μύθος που χρησιμοποιήθηκε από τους Ευρωπαίους για να δικαιολογηθεί

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Από παραφθορά του ονόματος των κατοίκων τους Καρίβων, που σημαίνει "γενναίοι και τολμηροί" βγαίνει και η λέξη κανίβαλος. Από τα πρόσωπα του σαιξπηρικού έργου Η Τρικυμία, το όνομα του Κάλιμπαν έχει πλαστεί με παραφθορά του εθνωνυμίου των Καρίβων! Στα "πρόσωπα του έργου", ο Σαίξπηρ περιγράφει τον Κάλιμπαν ως "άγριο και παραμορφωμένο ιθαγενή από το νησί". Είναι βέβαιο ότι το πολιτιστικό εποικοδόμημα των πολεμικών λάων των νεώτερων χρόνων, πρόσφερε πολλά στη διαμόρφωση της αρνητικής εικόνας που έχουμε για τον κατ'εξοχή "άλλο" μέσα στην ιστορία του πολιτισμού: τον υπόδουλο μαύρο. Φυσικά η εικόνα αυτή πέρασε και στο λογοτεχνικό και παιδαγωγικό εποικοδόμημα και άλλων κοινωνιών, όπως η ελληνική. Βλέπουμε στο σχέδιο από το παιδικό περιοδικό Η διάπλαση των παίδων (19 Ιουνίου 1899) ένα φανερό στοιχείο στο οποίο η σχετική εικονογράφηση κάνει άμεση γελοιογραφική παραπομπή στην ιδέα του μαύρου ανθρωποφάγου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Do People Really Eat People?, Time, Oct., 22, 1979

Roberto Bosi, Μαγεία και Θρησκεία στις ρίζες της ανθρωποφαγίας, Περ. Ιστορία, Μάρτιος 1969

Stanley Wells and Gary Taylor, [Editors:], William Shakespeare, The Complete Works, The Tempest, pp.1167-1189, Clarendon Press, 1988(1991)

C.T. Onions, [Edited by:], The Oxford Dictionary of English Etymology, Clarendon Press, 1966.

[HOME PAGE] | [ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ] | [ΕΙΔΟΣ ΘΕΜΑΤΩΝ] | [ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ] | [ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ]

This page hosted by GeoCities Get your own Free Home Page



1