Ter gelegenheid van het 25jarig architektenjubileum van Theo Oving verscheen in de zomer "Oving Architekten, 25 jaar". Een bijzonder boek, waarin Oving verantwoording aflegt van zijn werk als architekt. Spijkerhard wilde wel eens met hem praten over zijn ervaringen in Groningen. Maar daar heeft hij niet zoveel zin in. Dat staat immers allemaal al in het boek. Liever haalt hij wat leuke herinneringen op en zet hier en daar wat recht. "Ik hoop dat je er wat van kunt maken", zegt hij aan het eind van het gesprek, "ik praat soms nogal chaotisch".

door Hans Bergman

Ik studeerde af aan de Academie voor Bouwkunst op het onderwerp Wonen in de Stad. Ik had me daarbij geconcentreerd op het gebied rond de Harmonie. Dat was in de periode van Max van den Berg en Goudappel met zijn tangenten dwars door de stad heen. In die tijd verpauperde de binnenstad heel erg, omdat de woonfunctie eruit verdween. Er kwamen heel veel panden leeg te staan, die vervolgens gebruikt werden als pakhuis of garage. Bijna niemand wilde meer in de binnenstad wonen. Dat proces liep heel hard. Mede als gevolg van de druk van die tangenten. Langs De Laan zou ook zo'n tangent komen. De gemeente had daar al zo'n driekwart van de grond aangekocht. Het stuk tussen de Noorderhaven en de Turftorenstraat was in feite al rijp voor de aanleg van een vierbaansweg. In mijn afstudeerproject had ik hier woningen gepland en Max zag daar wel wat in. We hebben toen doodleuk nieuwbouw op het tracé van die geplande vierbaansweg neergezet. En mede daarom is ie er nooit gekomen. Zo simpel zit dat.

Mijn eerste sociale woningbouwproject had ook al zo'n strategische lading.
Dat was aan de Palmslag achter het Cultuurcentrum in de Oosterpoort.
Dat is daar echt neergezet als een dijk voor de buurt, tegen het Cultuurcentrum.Want die hele wijk zou plat.Er zouden allemaal hotels en meer van dat soort stedelijke functies komen. Toen hebben we met Max en de buurt overlegd dat, als we daar nou woningen vóór zouden zetten, een volgend college die eerst plat zou moeten gooien voor ze verder konden gaan.
Maar dat hele project is weer een verhaal op zich. Het was in de tijd dat Lewenborg gebouwd werd. Toen moesten de plannen eerst nog voorgelegd worden aan de HID (Hoofd Ingenieur Directeur van het ministerie van VROM).
Er werd destijds gebouwd in het kader goed en goedkoop.
Je kreeg een subsidie van 4000 gulden per woning op de grondkosten. Ik kreeg opdracht van Max van den Berg om woningen te maken met een huur van 200 gulden per maand.
Die grond kostte per kavel 36.000. Minus 4000 subsidie bedroegen de grondkosten dus 32.000 per woning.
Toen heb ik een plan gemaakt dat ik op één kavel drie woningen neer kon zetten. Eén beneden en twee boven.
De grondkosten per woning werden derhalve teruggebracht tot 12.000 minus 4000 subsidie is 8000. Dat scheelde even 24.000 per woning aan grondkosten.
Het was evenwel ingewikkelder bouwen dan in Lewenborg, dus was ik genoodzaakt de bouwkosten duurder te maken. En daarover kon ik het niet met de HID eens worden, want mijn woningen waren per vierkante meter te duur.
Toch waren de bouwkosten maar f.44.444 per woning. Ik zei toen, als ik ze wel voor jullie prijs maak, dan kan ik daar maar één, en met heel veel gepuzzel twee woningen bouwen, maar niet voor 200 gulden huur. Ik vond dat ik zoveel op de grondkosten had verdiend, dat de bouwkosten wel wat hoger uit mochten vallen. Ja toch?" Lachend: "Simpele redenering als je nergens verstand van hebt, hè?
Want ik wist nog helemaal niets van sociale woningbouw af. Ik had alleen nog maar utiliteitsbouw gedaan. Dus ik dacht, zo simpel is het toch.
Toen kwam Schaefer (toenmalig staatssecretaris van VROM ) hier op bezoek en belde Max mij op of ik even langs wilde komen met dat plan voor de Oosterpoort.
Ik kwam binnen op die vergadering en zag dat de HID er ook zat. Vooruit Theo, zei Max, vertel het maar. Nou ik vertel het daar net zo simpel als ik het nu aan jou vertel. En Schaefer keek die HID eens aan en zei, als jullie er van de week niet uitkomen, dan stuur je het maar naar Zoetermeer en dan beslis ik wel.
De volgende morgen moest ik al bij de HID komen. Toen hebben we de woningen tien cm breder gemaakt en de stootborden van de trappen hebben we veranderd van multiplex naar spaanplaat. En we waren eruit!"

TERUG NAAR HOMEPAGE KLIK HIER

Heb je die regelgeving nooit als een belemmering gezien?
"Ik heb eigenlijk nooit geaccepteerd om alleen voor de subsidies te bouwen. Je kunt er niet zonder, want je hebt het nodig voor die zaken, die we echt graag willen met zijn allen en die we niet van de grond kunnen krijgen. Op een gegeven moment was die subsidie evenwel tot norm verheven en werd er alleen nog maar om die subsidie gebouwd. En datzelfde had je ook met die regels, die holden altijd achter de feiten aan. Ik zit nu met de regelgeving van het Bouwbesluit en ik vind het allemaal best hoor, het irriteert me ook niet meer. Ik zou op dit moment niet eens een bouwaanvraag in kunnen dienen. Het klinkt raar, maar ik moet de jongens vragen hoe het moet. Dan denk ik, nou ja, je wordt oud hè. Aan de andere kant heb ik daarvoor 25 man aan het werk. Ik moet gewoon zorgen dat er nieuw werk komt."

Maar zo af en toe stuit ik toch wel weer op die regeltjes. Zo had ik bedacht dat in het westen een grote woningnood onder de starters heerst, terwijl er daar ondertussen ook een miljoen vierkante meter kantoorruimte leegstaat. Nou, ik heb huizen gebouwd in pakhuizen en in kerken, je kunt het zo gek niet bedenken waar we ze niet in gebouwd hebben. Waarom dan ook niet in die kantoren? Dus heb ik een ontwerp gemaakt voor het oude BVD kantoor in Den Haag en voor twee kantoortorens in Rijswijk. Ik dacht, ik maak gewoon 120 vierkante meter ruimte, ik zet er een natte cel, cv en keuken in en die jongens redden zich maar. Alles uitgerekend en de koopsom kwam uit onder de twee ton. En dan had ik ook nog tien jaar verzekerd onderhoud in de koopsom zitten. Nou, dan denk ik bingo, een prachtplaatje. Kom ik vervolgens bij de gemeente en zit daar zo'n ambtenaar met het Bouwbesluit en die zegt, sorry meneer, maar dit gaat om een functiewijziging en dan moet het bestemmingsplan eerst gewijzigd worden. Daar had hij gelijk in. Maar door die functiewijziging moesten de woningen voldoen aan de eisen die het Bouwbesluit aan nieuwe woningen stelt. Dat betekende in dit geval dat de bestaande prachtige stevige stalen puien met glas van een centimeter dik eruit moesten, omdat ze niet aan de isolatienorm voldeden. Dat hield in dat ik het hele gebouw zou moeten strippen en weer opnieuw opbouwen, waardoor je niet op twee, maar ver over de drie ton uitkomt. Want er moest ook nog een balkon bij van zes vierkante meter omdat ik zo'n groot huis maakte. Dat mocht evenwel weer niet aan de zonkant zitten, want daar was de geluidsbelasting te hoog. Dus ik moest het balkon aan de noordkant maken, waar je er geen ruk mee doet, want die gebouwen liggen op vijf minuten loopafstand van het Scheveningse strand. Nou, zo wordt de zaak dus getorpedeerd. En straks worden die gebouwen gewoon gesloopt en maken we er weer keurig puin van. Daarvan stoppen we dan weer twintig procent in nieuw beton en dan bouwen we zogenaamd duurzaam. Maar we hebben er wel weer een berg afval bij, terwijl je zo 25.000 woningen kunt bouwen voor een categorie woningzoekenden waarvoor we niet meer nieuw kunnen bouwen in het westen. Ik heb overigens contacten gelegd met de Hanze Hogeschool om hier een milieu effect rapportage van te maken."

Ervaar je die strijd niet als een gevecht tegen de bierkaai? "Ja, toch wel wat en daarom ben ik me een jaar of vijf geleden voor Polen gaan interesseren. Die jongens daar moeten wat en die staan tenminste nog ergens voor open. Wij hebben alles al en we willen het alleen nog maar beter hebben. Maar daar hebben ze niks en daarom kun je daar nog met je boerenverstand werken. Dat kan hier niet meer."

Oving op de vlucht voor de regelgeving? "Nou nee, geen vlucht. Er zit veel meer achter. Kijk, ik heb het hier nou 25 jaar meegemaakt. Ik weet hoe het in de stadsvernieuwing gaat en daar staan ze nog helemaal aan het begin. Nou, als je ze daar een beetje bij kunt helpen, waarom niet? Ik vind het gewoon leuk om de mensen daar te adviseren."

Ik heb overigens ook altijd mijn eigen verantwoordelijkheid genomen. Ik bedoel, ik dacht ergens op een bepaalde manier over en dan deed ik het ook zo. Zo heb ik het altijd benaderd en dat klikte bij de één wat beter dan bij de ander. Kijk, Ypke wilde wat meer architektuur hebben en van Smink weet ik nog niet wat hij wil."

Maar met Gietema klikte het niet echt? "Ik vind dat de stad van ons allemaal is. Maar ik zal nooit een gevel maken waar niet achter gewoond kan worden. Voor mij is de schoonheid van de gevel ondergeschikt aan het wonen. Stel dat ik een gevel zou moeten maken waarvan de borstwering op 1.10 meter zit. Dat was in de periode van de Amsterdamse School gebruikelijk. Maar als je dan in je stoel zit, kun je niet eens naar buiten kijken. Dus zo'n gevel maak ik niet. En dat soort schoonheid bedoelde Ypke. Dat beeld, dat het van buiten mooi moest zijn, stond bij hem voorop. En bij mij stond voorop dat ik gewoon goede huizen wilde maken en dan zou die uitstraling vanzelf wel komen. Ypke's verwijt was vaak dat ik er toch nog méér uit had kunnen halen. Daar had hij soms wel gelijk in en dat mocht hij ook wel van mij vragen, want daar ben je altijd mee bezig. Maar als een projectontwikkelaar bij hem zat was het allemaal mooipraterij en een half uur later, bij mij op kantoor, draaide diezelfde projectontwikkelaar mij de nek om. Dan praatte zo'n man heel anders."

Geldt dat ook voor de kritiek op het plan dat je in Corpus neer hebt gezet? "Ik heb daar geknokt om er tuinmuurtjes en al dat soort dingen in te krijgen. Ik heb op een gegeven moment zelfs de opdracht teruggegeven aan de woningbouwvereniging. En gezegd, je kunt mijn honorarium er bij terugkrijgen, laat de aannemer het plan maar maken. Nou, zo gingen we dus niet met elkaar om, was de reactie. De gemeente heeft me daar nooit één gram steun in gegeven. En ik zit ook niet zo in elkaar dat ik dan gelijk jankend naar het Zuiderdiep ren van, alsjeblieft, kom me even helpen. Dat is ook de aard van het beestje. Je hebt geleerd dat je je eigen broek op moet houden. Daar zit dan ook de kern van het conflict met Niek Verdonk. De gemeente heeft heel veel tijd besteed aan het eerste project met Mecanoo en Gruno, en wij moesten ons maar redden. Ik kon daar bijvoorbeeld niet over het stucwerk praten, dat was gewoon onbespreekbaar met woningbouwvereniging Groningen. Maar ik durf rustig te beweren, dat wat wij daar gemaakt hebben, voldoet aan het programma van eisen dat Gruno aan Mecanoo gesteld heeft en Mecanoo niet gemaakt heeft. Binnen in de woningen, wel te verstaan."

Ligt daar dan de frictie, dat jij de binnenkant van de woning centraal stelt? "Ja, want daar máák ik ze voor. En niet voor de tijdschriften of het Zuiderdiep. Want zij scoren met het plaatje. Zij kunnen alleen de buitenkant laten zien. En dát is een ander belang. Rond het bouwproces zitten een heleboel belangen. En als architekt ben je constant aan het jongleren om het evenwicht tussen al die belangen te bewaren en ondertussen moet je ook nog aan het produkt zelf werken. Ik vind echt niet dat wij in Corpus minder gebouwd hebben dan de architekten van buiten. Vergelijk over 25 jaar maar eens hoe ons project en dat van Mecanoo erbij staat. Als de tand des tijds gaat werken."

En als ik dan eens een mooi plan heb gemaakt, dat er ook aan de buitenkant mooi uitziet, dan laten ze je vallen als een baksteen. Neem nou Fongersstede. Dat had ik in rode steen gepland. Vlammende, harde Groninger rode steen met witte kozijnen. Altijd zo gedacht tijdens het ontwerpen. Allemaal muurtjes om de voortuinen, op het binnenterrein een grote bult grond, waarop een schuine tuin aangelegd zou worden. Daar kon je dan 's winters op sleetje rijden en 's zomers op zonnen. Op een gegeven moment zei de directeur van projectontwikkelaar Delta Lloyd, rode steen is voor de arbeiders, gele steen is veel luxer. Je moet gele stenen gebruiken met hard-houten kozijnen en die mag je niet schilderen, die moet je blank houden. Ik ben bij wethouder Max van den Berg geweest, bij de Welstandscommissie, ik ben bij iedereen langs geweest en ze lieten me allemaal vallen. Ik kreeg mijn plan niet voor elkaar. 't Is nu gele steen geworden, veel te zacht, nu zie je de smeer er al op. Die bult grond is er nooit opgekomen, de tuinmuurtjes ook niet. Ik heb toen nog aangeboden om 25.000 van mijn honorarium in te leveren om het toch voor elkaar te krijgen. Maar ik kreeg geen enkele steun. Van niemand, ook niet van de gemeente."

Waarom lieten ze je dan vallen? Met een diepe zucht: "Omdat ze geen ruzie met Delta Lloyd wilden hebben. Die bracht hier 25 à 30 miljoen heen en dat was de eerste investeerder weer in die periode. Kijk, en dan is het makkelijk om mij de schuld ervan te geven, hè. Om te zeggen, wat heb jij er een rotsteen voor gebruikt. Maar het verhaal erachter, dat kennen de mensen niet. Voor Ypke is architektuur een beeldende kunst en ik vind het een maatschappelijk gebonden kunst. Het is geen vrije kunst, nee. Een wethouder ziet alleen het plaatje, en zijn kiezers zien het, en zijn visite en daar kan hij mee scoren. En daarom heb ik die knallende ruzies met Ypke gehad, om dat verschil. Maar als we samen door de stad lopen, spugen ze hem in 't gezicht en mij zeggen ze goeiendag."

De Semarangstraat vind ik nog altijd een prachtig verhaal. Ik was daar gekozen door de bewoners om een groot onderhoudsplan te maken. Nou dat plan kwam er en dat kostte zo'n 45.000 per woning. En de boekwaarde van die woningen was iets van zeven à achtduizend gulden. En wat er voor die 45.000 gulden aan gedaan zou worden leverde voor de bewoners niks extra op. Helemaal niks. Bovendien betaalden ze al een hoop huur en waren ook nog eens veel kwijt aan energiekosten. Toen heb ik gezegd, dat ik die 45.000 gulden weggegooid geld vond. Ik ben ook belastingbetaler, ik vond dat doodzonde. Nou, dat was oorlog. Dan moest ik de opdracht maar teruggeven. Toen zei ik, oké dan maak ik het plan wel, maar ik wil wel dat mijn verhaal in het bouwverslag komt. Want ik moet achteraf geen smoesjes hebben in de trant van, waarom heb je dat nooit eerder gezegd. Nou het plan werd gemaakt en toen ging VHV aan het rekenen. Toen kwamen ze heel snel tot de conclusie dat, als ze al hun nog op te knappen woningen op deze manier zouden aanpakken, dat ze dan failliet waren. Toen heeft het een aantal jaren stilgelegen en toen kwam uiteindelijk de grote renovatie. Nu zeg je, het staat er weer goed bij, het kan er weer 25 jaar tegen. De straat heeft een totaal ander karakter gekregen en de bewoners zijn enthousiast. Je moet ook leren dat niet alleen de bewoner een belang heeft, maar de verhuurder net zo goed. En die belangen moet je in evenwicht zien te krijgen. Als we in het geval van de Semarangstraat die 45.000 gulden hadden besteed, dan hadden de bewoners binnen drie jaar weer op straat gestaan. Want ze werden er niks beter van. Ik kan nog steeds goed opschieten met de bewoners van die straat. Ik kom er ook nog wel. Het is niet verkeerd gegaan, omdat de bedoeling goed was. Ik wou voor die mensen een goed huis hebben. Dat is ook een kwestie van vertrouwen. Dat de mensen niet denken dat je dat ingefluisterd hebt gekregen van je opdrachtgever. Dat hebben mensen gauw door hoor, of je eerlijk bent."

Naast een eerlijk, sta je ook bekend als een bescheiden mens. Staat daarom je naam alleen maar op de brievenbus? Ik kon je kantoor bijna niet vinden. "Kijk, ze moeten weten waar je zit, maar dat hoeft niet met een schreeuwende lichtreclame. Het scheelt me een hoop tijd aan vertegenwoordigers, die me niet kunnen vinden. Ik zeg altijd, laat een ander de medailles maar vangen. Als je voor jezelf maar weet hoe het zit, dat vind ik het belangrijkste. Natuurlijk vind ik het mooi als ik een keer een schouderklopje krijg. En dat ze zeggen, goed gedaan, jochie. Dat stimuleert je weer. Maar zo zitten we hier in het noorden niet in elkaar."

Maar die schouderklopjes krijg je toch wel? "Jawel, je krijgt ze in ieder geval van bewoners, dat zondermeer. Ik durf bij elk huis dat ik gebouwd heb aan te bellen en te zeggen wie ik ben. Omdat ik weet dat ons kantoor zich er optimaal voor ingespannen heeft. Dan vind ik dat je heel wat bereikt hebt. Zo zal ik die bewoonster uit de Oosterpoort nooit vergeten. Die woonde in één van die eerste nieuwbouwhuizen in de Oosterpoort. Ze zat in de wijkraad. Ik had haar misschien 15 jaar al niet meer gezien. We zaten in de kerk aan de Meeuwerderweg, want daar zou de wijkraad formeel worden opgeheven. En ineens ging ze staan, midden in de zaal en riep, Theo, toch heb ik het mooiste huis van de hele Oosterpoort. Dat schreeuwde ze zo door de zaal heen. Kijk dát bedoel ik, na 15 jaar zo'n opmerking. Daar kreeg ik tranen van in mijn ogen."

"Ik heb altijd mijn eigen verantwoordelijkheid genomen. Ik bedoel, ik dacht ergens op een bepaalde manier over en dan deed ik het ook zo."

bron:SPIJKERHARD(uitgave Woonbond Groningen dec.1995)

TERUG NAAR HOMEPAGE KLIK HIER