January 22, 1998

THA'I BI`NH, XUA^N LO^.C o^' DDO^`NG NAI: NHU+~NG MO^'C CHUYE^?N DDO^.NG CU?A CSVN TRE^N TIE^'N TRI`NH TU+. HU?Y

NGUYE^~N CAO QUYE^`N, VAP
Ky? nie^.m nga`y Quo^'c te^' Nha^n quye^`n na(m 1997

Nhu+~ng va^'n dde^` chi'nh tri. va` kinh te^' cu?a Vie^.t Nam tu+` sau na(m 1975 dda~ ho^~ tu+o+ng a?nh hu+o+?ng va` pho^'i ho+.p ba^'t dda('c di~ dde^? ta.o ne^n mo^.t cuo^.c khu?ng hoa?ng tra^`m tro.ng trong no^.i ti`nh dda?ng Co^.ng sa?n. Nhie^`u nha` quan sa't quo^'c te^' co' tha^?m quye^`n cho ra(`ng cuo^.c khu?ng hoa?ng na`y co' the^? la` ma`n cho't cu?a che^' ddo^..

Quan sa't hie^.n tu+o+.ng su.p ddo^? cu?a Lie^n So^ va` cu?a ca'c nu+o+'c DDo^ng A^u sau na(m 1988, ngu+o+`i ta tha^'y ra(`ng dda?ng CS cu?a ca'c quo^'c gia no'i tre^n dda~ ro+`i kho?i chi'nh quye^`n kho^ng pha?i vi` mo^.t cuo^.c no^?i da^.y vo~ trang cu?a qua^`n chu'ng ma` vi` tu+ tu+o+?ng cu?a mo^.t so^' nha^n va^.t la~nh dda.o trong to^? chu+'c cu?a ho. dda~ thu+'c ti?nh, vi` nhu+~ng ma^u thua^~n trong lo`ng xa~ ho^.i cu?a ho. dda~ kho^ng the^? na`o gia?i quye^'t.

Sau ho+n 10 na(m "DDo^?i Mo+'i" dda?ng CSVN nga`y nay cu~ng ddang o+? trong ti`nh tra.ng no'i tre^n. Cung ca'ch la`m a(n theo kinh te^' thi. tru+o+`ng va` nhu+~ng ddo`i ho?i cu?a phu+o+ng thu+'c pha't trie^?n na`y dda~ buo^.c nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o co^.ng sa?n ca`ng nga`y ca`ng pha?i xa ro+`i a?o tu+o+?ng xa~ ho^.i chu? nghi~a cu?a ho. lu'c ban dda^`u. Su+. vie^.c na`y reo ra('c hoang mang va` ngo+` vu+.c trong qua^`n chu'ng cu~ng nhu+ trong gio+'i dda?ng vie^n thuo^.c mo.i ca^'p vi` ngu+o+`i ta tha^'y ra(`ng lo+`i no'i cu?a ca'c la~nh tu. gio+` dda^y dda~ kho^ng co`n ddi ddo^i vo+'i vie^.c la`m.

Chi'nh sa'ch "DDo^?i Mo+'i", ma(.t kha'c, cu~ng ga^y ba^'t ma~n tra^`m tro.ng kha('p no+i vi` no' dda~ ta.o ne^n mo^.t giai ca^'p gia`u co' go^`m toa`n ho. ha`ng va` gia ddi`nh ca'c dda?ng vie^n tham nhu~ng, trong khi nhu+~ng ngu+o+`i la`m a(n lu+o+ng thie^.n va` dda.i dda so^' qua^`n chu'ng, co^ng nha^n cu~ng nhu+ no^ng da^n, va^~n bu+~a no bu+~a ddo'i va` va^~n ngu.p la(.n trie^`n mie^n trong su+. thie^'u tho^'n tru+o+`ng ky` ve^` mo.i ma(.t cu?a cuo^.c so^'ng.

Mo^.t cuo^.c khu?ng hoa?ng tra^`m tro.ng kho^ng lo^'i thoa't, do ddo', dda~ xa?y ra trong no^.i ti`nh dda?ng CSVN va` da^`n da^`n lan ro^.ng ra ca? nu+o+'c. Ta^.p ddoa`n la~nh dda.o ddo^.c ta`i, ngoan co^' va` ba^'t lu+.c tuy va^~n ngo^`i li` vi` ho. ddang co`n su+'c ma.nh nhu+ng cho^~ ngo^`i cu?a ho. dda~ ba('t dda^`u lung lay, kho^ng vu+~ng cha('c. Bao gio+` va` ba(`ng ca'ch na`o ho. se~ su.p ddo^?, ddie^`u ddo' chu+a the^? tie^n ddoa'n, nhu+ng trong li.ch su+? la^u ddo+`i cu~ng nhu+ ca^.n dda.i cu?a ca'c xa~ ho^.i loa`i ngu+o+`i hi`nh nhu+ chu+a co' mo^.t che^' ddo^. chi'nh tri. tham nhu~ng va` tho^'i na't na`o tu+o+ng tu+. la.i co' the^? tru+o+`ng to^`n va` nguye^n ve.n.

Nhu+~ng ddoa.n vie^'t sau dda^y se~ giu'p ddo^.c gia? theo do~i tie^'n tri`nh suy su.p cu?a CSVN mo^.t tie^'n tri`nh ddu+o+.c the^? hie^.n ra^'t ro~ ne't qua co+n khu?ng hoa?ng ke'o da`i dda~ nhie^`u na(m ma` kho^ng co' hy vo.ng gi` cha^'m du+'t. Tu+` trong nu+o+'c, nhu+~ng vu. no^?i da^.y ta.i Tha'i Bi`nh, Xua^n Lo^.c, DDo^`ng Nai ddang xua^'t hie^.n du+o+'i con ma('t cu?a nhu+~ng nha` quan sa't quo^'c te^' nhu+ nhu+~ng mo^'c chuye^?n ddo^.ng cu?a mo^.t che^' ddo^. ddo^.c ta`i tre^n tie^'n tri`nh tu+. hu?y.

I. Ngo~ bi' kho^ng lo^'i thoa't

Che^' ddo^. ddo^.c ta`i Stalini't ma` nhu+~ng ngu+o+`i co^.ng sa?n a'p du.ng o+? Vie^.t Nam tu+` mo^.t nu+?a the^' ky? nay dda~ ddu+o+.c ngu.y trang du+o+'i co^ng thu+'c mi. da^n lu+`a bi.p: "DDa?ng la~nh dda.o, nha^n da^n la`m chu?, nha` nu+o+'c qua?n ly'". Tre^n thu+.c te^', vi` dda?ng va` nha` nu+o+'c la` mo^.t ne^n dda?ng vu+`a la~nh dda.o vu+`a qua?n ly', co`n nha^n da^n tuy ddu+o+.c khoa'c cho nha~n hie^.u "la`m chu?" chi? co`n bie^'t cu'i dda^`u va^ng le^.nh nhu+ mo^.t ddoa`n no^ le^..

DDa?ng la~nh dda.o co' nghi~a la` quye^`n ha`nh ddu+o+.c tha^u to'm trong tay mo^.t nho'm ngu+o+`i ngo^`i trong Bo^. Chi'nh tri. (BCT). Sau ma^'y chu.c na(m ddu+o+.c da^n chu'ng tuye^.t ddo^'i tua^n phu.c, nho'm ngu+o+`i na`y dda~ tro+? tha`nh hu+ ho?ng, tu+. cao tu+. dda.i va` tu+. cho ra(`ng ho. co' su+' me^.nh li.ch su+? pha?i vi~nh vie^~n o+? la.i chi'nh quye^`n. Su+. ta^.p trung quye^`n ha`nh trong tay mo^.t nho'm ngu+o+`i, ne^'u co' pha^`n na`o ho+.p ly' trong tho+`i ky` chie^'n tranh, thi` khi ho`a bi`nh tro+? la.i dda~ tro+? tha`nh nguye^n nha^n cu?a mo.i no^~i ba^'t ha.nh cu?a da^n to^.c. Tha?m tra.ng cu?a dda^'t nu+o+'c hie^.n nay ba('t nguo^`n tu+` su+. kie^.n nhu+~ng ngu+o+`i ngo^`i trong BCT toa`n la` nhu+~ng ngu+o+`i kho^ng co' mo^.t chu't hie^?u bie^'t gi` ve^` kinh te^' thi. tru+o+`ng, nhu+~ng ngu+o+`i dda~ bi. dda` tie^'n cu?a xa~ ho^.i sau tho+`i "DDo^?i Mo+'i" dda`nh ro+'t la.i dda(`ng sau. DDo^~ Mu+o+`i la` hi`nh a?nh dda(.c tru+ng cho nhu+~ng ke? ddang ga^y tai ho.a cho to^? chu+'c.

Le~ so^'ng va` ly' do to^`n ta.i cu?a BCT dda?ng CSVN la` co^' duy tri` ba(`ng mo.i gia' mo^.t be^` ngoa`i ddoa`n ke^'t. Tuy trong di~ va~ng dda~ kho^ng co' nhu+~ng cuo^.c thanh toa'n dda^~m ma'u nhu+ o+? Lie^n So^ va` Trung Co^.ng nhu+ng nhu+ va^.y kho^ng co' nghi~a la` ho. dda~ dda.t to+'i mo^.t ti`nh tra.ng ddo^`ng thua^.n ha`i ho`a tre^n mo.i la~nh vu+.c. Thu+.c te^' va` li.ch su+? dda?ng CSVN dda~ chu+'ng minh la` dde^? giu+~ mo^.t su+. nha^'t tri' gia? ta.o, BCT dda~ kho^ng the^? co' nhu+~ng quye^'t ddi.nh chung mo^~i khi co' nhu+~ng vie^.c quan tro.ng pha?i gia?i quye^'t. No'i kha'c su+. ddo^`ng thua^.n trong no^.i bo^. cu?a ho. dda~ chi? co' the^? thu+.c hie^.n ddu+o+.c o+? mu+'c ddo^. tha^'p va` ddie^`u na`y la` nguye^n nha^n chi'nh ye^'u cu?a cuo^.c khu?ng hoa?ng kho^ng lo^'i thoa't hie^.n nay.

Su+. ba^'t lu+.c no'i tre^n cu?a BCT ta.o ddie^`u kie^.n cho ca'c chi'nh quye^`n ddi.a phu+o+ng quye^'t ddi.nh va` ha`nh xu+? ddo^.c la^.p. Ha^.u qua? la` nhu+~ng pha'p le^.nh xua^'t pha't tu+. trung u+o+ng tu+` la^u dda~ kho^ng co`n ddu+o+.c nghie^m chi?nh tua^n ha`nh. Chi'nh sa'ch "DDo^?i Mo+'i" va` kinh te^' thi. tru+o+`ng ca`ng la`m cho ha^.u qua? na`y mo^~i nga`y mo^.t the^m tra^`m tro.ng. Y' thu+'c ddu+o+.c ti`nh tra.ng nguy hie^?m no'i tre^n, sau na(m 1991, BCT dda~ ra mo^.t loa.t quye^'t ddi.nh dde^? tu+o+'c bo+'t quye^`n ha`nh cu?a ddi.a phu+o+ng nhu+ng mo.i co^' ga('ng dde^`u to? ra vo^ hie^.u. DDi.a phu+o+ng tie^'p tu.c to? tha'i ddo^. ddo^.c la^.p va` chi? thi ha`nh nhu+~ng pha^`n quye^'t ddi.nh na`o cu?a trung u+o+ng co' lo+.i cho ho.. Mo^.t ti`nh tra.ng "tha^.p nhi. su+' qua^n" thu+.c su+. ddang ngu+. tri. tre^n mo^i tru+o+`ng chi'nh tri. suy ta`n va` trong ne^`n kinh te^' pha't trie^?n cu+.c ky` ho^~n loa.n ta.i Vie^.t Nam.

Thu+.c tra.ng na`y dda~ buo^.c nhu+~ng tha`nh pha^`n trong BCT pha?i ke'o be` ke'o ca'nh vo+'i ddi.a phu+o+ng dde^? giu+~ a?nh hu+o+?ng cu?a mi`nh. Na.n be` pha'i do ddo' ca`ng nga`y ca`ng ba`nh tru+o+'ng, Nuo^i du+o+~ng ba^'t co^ng tham nhu~ng va` la`m ma^'t kha? na(ng cai tri. cu?a dda?ng. DDa^y la` mo^.t hie^.n tu+o+.ng quen thuo^.c vi` no' la` ha^.u qua? ta^'t ye^'u cu?a mo.i che^' ddo^. chi'nh tri. Stalini't, dda~ xa?y ra ddo^`ng loa.t ta.i ca'c quo^'c gia co^.ng sa?n DDo^ng A^u trong giai ddoa.n thoa'i tra`o tru+o+'c khi su.p ddo^?. Trong giai ddoa.n na`y su+. ma^'t phu+o+ng hu+o+'ng va` su+. lu'ng tu'ng dda~ khie^'n nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o CSVN tro+? ne^n tra^ng tra'o va` ha`nh ddo^.ng tu`y tie^.n vo^ chi'nh sa'ch.

II. Ha^.u qua? cu?a khu?ng hoa?ng

Ne't tra^ng tra'o de^~ tha^'y nha^'t la` ta^m tu+ va` tha'i ddo^. cu?a nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o ddo^'i vo+'i kinh te^' thi. tru+o+`ng. Tuy kho^ng no'i ra nhu+ng, trong tha^m ta^m, ho. dda~ nhanh cho'ng que^n he^'t nhu+~ng ddie^`u ra(n da.y cu?a Marx dde^? cha^'p nha^.n vo+'i mo^.t su+. ngu+o+~ng mo^. cung ki'nh ca'c la^.p lua^.n cu?a Adam Smith. Su+. ngu+o+~ng mo^. na`y tre^n thu+.c te^' dda~ chuye^?n vi. tha`nh ha`nh ddo^.ng: ke^? tu+` na(m 1988 chi'nh sa'ch ca(n ba?n cu?a nha` nu+o+'c CSVN la` ngu+o+`i da^n co' quye^`n la`m gia`u mo^.t ca'ch chi'nh dda'ng. Vo+'i mo^.t gio.ng ra^'t "tu+ ba?n" ho. do~ng da.c tuye^n bo^': "da^n co' gia`u nu+o+'c mo+'i ma.nh, quan nie^.m lo^~i tho+`i cho^'ng ddo^'i la~nh vu+.c kinh te^' tu+ nha^n pha?i du+'t khoa't loa.i bo?".

Lo^'i la^.p lua^.n na`y ga^y nga.c nhie^n va` hoang mang kho^ng i't cho nhu+~ng ngu+o+`i co^.ng sa?n trung kie^n, suo^'t ddo+`i ta^.n tu.y vo+'i a?o tu+o+?ng ho. theo dduo^?i. Mo^.t su+. ngo+` vu+.c nguy hie^?m ddang lan tra`n trong ha`ng ngu~ dda?ng vie^n dde^? tro+? tha`nh mo^.t ta^m tra.ng ba^'t ma~n cao ddo^. khi ho. tha^'y nhu+~ng ke? co+ ho^.i co' dda(.c quye^`n dda(.c lo+.i dda~ la`m gia`u phi pha'p mo^.t ca'ch qua' nhanh cho'ng trong khi tha^n pha^.n cu?a ho. cu~ng nhu+ tha^n pha^.n cu?a dda.i dda so^' nha^n da^n thi` bi. dda?ng va` nha` nu+o+'c bo? ro+i mo^.t ca'ch ta`n nha^~n va` the^ tha?m. Ngu+o+`i ta ddang nghi~ va` no'i dde^'n mo^.t su+. "pha?n bo^.i" tu+` phi'a nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o.

Su+. pha?n bo^.i na`y co' nguye^n nha^n o+? tri`nh ddo^. tha^'p ke'm va` lo`ng tham kho^ng dda'y cu?a nhu+~ng tha`nh pha^`n hie^.n ddang ngo^`i trong Ba('c Bo^. Phu?. Nha^.n tha^'y kinh te^' thi. tru+o+`ng la` lo^'i thoa't duy nha^'t cho co+n bi~ cu+.c hie^.n nay, ho. dda~ tha?n nhie^n ddi ngu+o+.c la.i nhu+~ng ly' tu+o+?ng "dda('t gia'" lu'c ban dda^`u ma` 3 trie^.u ngu+o+`i Vie^.t Nam dda~ pha?i tra? ba(`ng sinh ma.ng va` ga^`n nhu+ nu+?a nu+o+'c dda~ pha?i tra? ba(`ng nhu+~ng su+. chi.u ddu+.ng va` hy sinh vo^ bo+` be^'n. Ho. kho^ng nha^.n thu+'c ddu+o+.c ra(`ng kinh te^' thi. tru+o+`ng se~ ddu+a dde^'n nhu+~ng ha^.u qua? nguy ha.i cho chi'nh kha? na(ng to^`n ta.i cu?a ho. trong vi. the^' la~nh dda.o dda^'t nu+o+'c ne^'u kho^ng co' nhu+~ng su+. ddie^`u chi?nh va` thi'ch u+'ng ki.p tho+`i ve^` ca'c ma(.t xa~ ho^.i va` chi'nh tri.. Ca'i che^'t cu?a ho. la` o+? cho^~ ddo'. Ho. co' the^? ngoan co^' ke'o da`i tho+`i gian ngo^`i la.i chi'nh quye^`n ba(`ng ba.o lu+.c va` dda`n a'p nhu+ng ne^'u ti`nh tra.ng na`y cu+' tie^'p die^~n thi` mo^.t mo^ thu+'c xa~ ho^.i kha'c se~ tha`nh hi`nh ngoa`i ta^`m tay cu?a ho. nhu+ no' dda~ thu+.c su+. tha`nh hi`nh ta.i Vie^.t Nam.

Ca'i mo^ thu+'c xa~ ho^.i xa^'u xa va` be^.nh hoa.n a^'y, gio+` dda^y, go^`m ra^'t ddo^ng nhu+~ng pha^`n tu+? chi? bie^'t cha.y theo tie^'ng go.i cu?a ddo^`ng tie^`n. Vi` tie^`n ho. co' the^? la`m ba^'t cu+' vie^.c gi` ke^? ca? vie^.c su+? du.ng to^.i a'c. Ho. la` nhu+~ng te^n lu+u manh vo^ dda.o va` nhu+~ng te^n ca'n bo^. bie^'n cha^'t. No'i to+'i va^'n dde^` bie^'n cha^'t cu?a ca'n bo^., ca^`n lu+u y' ngay dde^'n su+. kie^.n la` sau na(m 1995, trong so^' 2 trie^.u dda?ng vie^n, ha`ng ngu~ nhu+~ng ngu+o+`i gia nha^.p dda?ng vi` ly' tu+o+?ng co^.ng sa?n dda~ ca`ng nga`y ca`ng thu+a tho+'t dde^? nhu+o+`ng cho^~ cho ca'c ke? co+ ho^.i, gia nha^.p dda?ng vo+'i mu.c ddi'ch tie^'n tha^n va` thu? lo+.i. DDo' la` ly' do ta.i sao CSVN nga`y nay dda~ mang ddu? ca'c tho'i hu+ ta^.t xa^'u: ha~nh tie^'n, quan lie^u, buo^n la^.u, tham nhu~ng, la^'y ca('p cu?a co^ng, a(n cho+i dda`ng ddie^'m, bo'c lo^.t va` ha` hie^'p nha^n da^n.

Na(m 1990 co' ngu+o+`i dda~ dde^` nghi. dduo^?i ra kho?i dda?ng tu+` 30 dde^'n 40% dda?ng vie^n bie^'n cha^'t nhu+ng tu+` ddo' dde^'n nay chu+a co' mo^.t cuo^.c thanh lo.c na`o dda'ng ghi nha^.n. Ti`nh tra.ng bie^'n cha^'t gio+` dda^y dda~ ta(ng tru+o+?ng to+'i mu+'c ddo^. ga^`n nhu+ toa`n die^.n va` nhu+~ng te^. na.n no'i tre^n ddang tro+? tha`nh mo^.t tai ho.a ddi'ch thu+.c cho da^n to^.c. Hie^.n ddang co' nhie^`u da^'u hie^.u cho tha^'y te^. na.n tham nhu~ng la` ddo^.ng co+ ba^'t o^?n chi'nh ye^'u cu?a che^' ddo^. va`, ne^'u kho^ng ddu+o+.c kha('c phu.c, cha('c cha('n se~ tro+? tha`nh nguye^n nha^n la`m che^' ddo^. tie^u tan.

III. Bo^. ma(.t cu?a tham nhu~ng

Vie^.t Nam nga`y nay ddu+o+.c mo^ ta? nhu+ la` mo^.t quo^'c gia co' te^. trang tha.m nhu~ng ddu+'ng va`o ha.ng thu+' ba tre^n the^' gio+'i. Tham nhu~ng xua^'t hie^.n vi` nhie^`u ly' do nhu+ tre^n dda~ tri`nh ba`y nhu+ng be^n ca.nh ca'c ly' do na`y mo^.t so^' nha` quan sa't quo^'c te^' co`n cho ra(`ng ddo' la` vi` nha` nu+o+'c CSVN dda~ nuo^i a?o tu+o+?ng to^?ng ho+.p ddu+o+.c hai mo^ thu+'c pha't trie^?n tu+ ba?n va` xa~ ho^.i chu? nghi~a. A?o tu+o+?ng na`y mo^~i nga`y la`m tra^`m tro.ng the^m su+. que` qua(.t cu?a che^' ddo^. va` su+. suy ye^'u cu?a chi'nh quye^`n trung u+o+ng. Ba(`ng chu+'ng quan tro.ng nha^'t cu?a su+. suy ye^'u na`y la` vie^.c qua^n ddo^.i, sau mo^.t tho+`i gian da`i thanh lie^m va` trong sa.ch, sau cu`ng cu~ng dda~ bi. ho+i tie^`n khua^'t phu.c. Mo^.t khi qua^n ddo^.i dda~ nha^.p cuo^.c "tham nhu~ng" thi` kha? na(ng va` quye^'t ta^m ba?o ve^. che^' ddo^. cha('c cha('n se~ kho^ng co`n ddu+o+.c bao nhie^u.

Te^. tra.ng tham nhu~ng xua^'t hie^.n du+o+'i ba hi`nh tha'i: ho^'i lo^., buo^n la^.u va` chie^'m hu+~u dda^'t ddai ba^'t ho+.p pha'p.

Na.n ho^'i lo^. hay no'i ddu'ng ho+n na.n ddo`i ho^'i lo^. no+? ro^. tu+` sau nga`y "ddo^?i mo+'i". Co' the^? no'i ma` kho^ng so+. sai la^`m la` trong he^. tho^'ng chi'nh quye^`n CSVN nga`y nay kho^ng mo^.t bo^. pha^.n na`o la.i kho^ng ma('c pha?i te^. tra.ng na`y. No' dda~ tro+? tha`nh mo^.t ca'i "mo^'t", mo^.t ca'i quye^`n ddu+o+ng nhie^n cu?a ba^'t cu+' ca' nha^n na`o co' chu't quye^`n lu+.c trong tay, ke^? tu+` ngu+o+`i ga'c co^?ng tro+? le^n to+'i ngu+o+`i ca^`m dda^`u chi'nh phu?. Ha^.u qua? nguy ha.i cu?a na.n thi ddua ddo`i ho^'i lo^. la` su+. ru't lui cu?a ca'c co^ng ty ngoa.i quo^'c, tuy dda~ bo? vo^'n ra dda^`u tu+ nhu+ng kho^ng co' tho'i quen chi.u ddu+.ng nhu+~ng su+. sa'ch nhie^~u tie^`n ba.c theo kie^?u "tham quan o^ la.i tho+`i thu+.c da^n phong kie^'n". No' cu~ng la`m chu`n bu+o+'c nhu+~ng ngu+o+`i co' y' ddi.nh dde^'n la`m a(n vo+'i Vie^.t Nam. Ngu+o+`i ta nga^`n nga.i vi` bie^'t ra(`ng tham nhu~ng tu+` la^u dda~ xa^m nha^.p ca? va`o he^. tho^'ng ca'c to`a a'n cu?a xu+' na`y va`, be^n ca.nh va^'n dde^` tham nhu~ng, he^. tho^'ng lua^.t pha'p cu?a nha` nu+o+'c co^.ng sa?n co`n qua' ddo+n so+ va` thie^'u so't, kho^ng ddu? kha? na(ng dde^? che cho+? cho ba^'t cu+' ai mo^~i khi co' chuye^.n ca^`n ddu+o+.c pha^n xu+? tru+o+'c tu.ng ddi`nh.

Hi`nh tha'i thu+' hai cu?a tham nhu~ng la` buo^n la^.u. Te^. tra.ng na`y pho^? bie^'n ho+n na.n ddo`i ho^'i lo^. vi` no' co' dda^'t du.ng vo~ ca? trong la^~n ngoa`i pha.m vi cu?a chi'nh quye^`n. Kha'c vo+'i na.n ddo`i ho^'i lo^., no' co' the^? suy ra tha`nh tie^`n va` nhu+ va^.y su+. thie^.t ha.i ga^y ne^n mang ti'nh ca'ch cu. the^? va` ro~ re^.t ho+n nhie^`u. Na(m 1995 so^' ha`ng nha^.p la^.u va`o Vie^.t Nam dda~ le^n to+'i 1,8 ty? ddo^ la so vo+'i to^?ng so^' 6,5 ty? ddo^ la ha`ng nha^.p kha^?u ho+.p pha'p (The Financial Times tha'ng 2, 1996 - Indochina Chronology ca'c tha'ng 10 va` 12, 1995, trang 7). Na.n buo^n la^.u ca`ng nga`y ca`ng ba`nh tru+o+'ng kho^ng co' ca'ch chi da^.p ta('t ddu+o+.c. Chi'nh nha` nu+o+'c co^.ng sa?n cu~ng dda~ pha?i nhi`n nha^.n ra(`ng nhu+~ng co+ quan va` chu+'c quye^`n dda(.t ra dde^? cho^'ng buo^n la^.u dda~ nhanh cho'ng tro+? tha`nh nhu+~ng to^? chu+'c buo^n la^.u, ddo^i khi co`n kho' pha't hie^.n ho+n. (US Foreign Broadcast Information Service - FBIS - 1/11/1994, trang 74).

Hi`nh tha'i thu+' ba cu?a tham nhu~ng la` vie^.c chie^'m hu+~u dda^'t ddai ba^'t ho+.p pha'p. DDa^y la` te^. tra.ng co' ta^`m mu+'c pho^? bie^'n nha^'t va` ddo^`ng tho+`i cu~ng la` te^. tra.ng nguy hie^?m nha^'t vi` no' co' kha? na(ng la`m no^? tung che^' ddo^..

O+? Vie^.t Nam, tu+` sau nga`y "DDo^?i Mo+'i", ca'n bo^. co^.ng sa?n dda~ la`m gia`u nhanh cho'ng nho+` vie^.c chie^'m du.ng dda^'t ddai ba^'t ho+.p pha'p dde^? ba'n, ca^`m co^', vay tie^`n hoa(.c chung vo^'n vo+'i ca'c co^ng ty nu+o+'c ngoa`i dde^'n dda^`u tu+. Va`o giu+~a na(m 1995 dda~ co' to+'i 40,000 vu. vi pha.m lua^.t nha` dda^'t, xa?y ra kho^ng nhu+~ng chi? o+? ca'c ddo^ thi. xa^`m ua^'t ma` co`n ca? o+? nhu+~ng vu`ng no^ng tho^n nghe`o ddo'i. Ho+n 4 trie^.u he'c-ta dda^'t tro^`ng ca^'y ta.i ca'c vu`ng que^ dda~ bi. bo.n cu+o+`ng ha`o a'c ba' co^.ng sa?n ti.ch thu tra('ng tro+.n dde^? chuye^?n nhu+o+.ng ba^'t ho+.p pha'p cho ngu+o+`i nu+o+'c ngoa`i la^'y tie^`n ddu't tu'i. (US. FBIS 1/11/1994 dda~ da^~n).

DDie^`u te^. ha.i la` nhu+~ng vu. vi pha.m dda^'t ddai du` quan tro.ng va` ro~ re^.t dde^'n dda^u cu~ng kho^ng bi. tru+`ng pha.t vi` chi'nh nhu+~ng o^ng quan co^.ng sa?n, ca`ng quye^`n cao chu+'c tro.ng bao nhie^u thi` la.i ca`ng ba^.y ba^'y nhie^u. (US.FBIS 29/1/1996 trang 65 va` 29/3/1996 trang 64). Ngu+o+`i da^n bi. tu+o+'c ddoa.t dda^'t ddai mo^.t ca'ch tra('ng tro+.n va` ta`n te^. dda~ leo thang pha?n ddo^'i. Tu+` ca'c vu. Tho. DDa`, Kim No^? vo+'i ha`ng tra(m ngu+o+`i bie^?u ti`nh mo+'i chi? ca'ch dda^y ho+n mo^.t na(m, nga`y nay ngu+o+`i ta dda~ chu+'ng kie^'n ca'c vu. Tha'i Bi`nh, Xua^n Lo^.c, DDo^`ng Nai vo+'i ha`ng nga`n ngu+o+`i ba^'t ma~n xuo^'ng ddu+o+`ng. Ba.o ddo^.ng cu~ng dda~ leo thang trong ca'c vu. pha?n ddo^'i na`y ba^'t cha^'p mo.i dda`n a'p va` khu?ng bo^'. Phong tra`o pha?n kha'ng cu?a da^n chu'ng vi` dda^'t ddai bi. ca'n bo^. co^.ng sa?n cu+o+~ng chie^'m, gio+` dda^y, dda~ ddu+o+.c pha't ddo^.ng co' to^? chu+'c vo+'i khi' the^' mo^~i lu'c mo^.t le^n cao va` quy mo^ ca`ng nga`y ca`ng lan ro^.ng. Thu`ng thuo^'c no^? na`y ddang tie^'p tu.c lo+'n le^n vo+'i tho+`i gian vi` chi'nh quye^`n tham nhu~ng dda~ ma^'t he^'t kha? na(ng gia?i quye^'t.

IV. Nhu+~ng tu+? huye^.t cu?a che^' ddo^.

Nhi`n va`o xa~ ho^.i Vie^.t Nam nga`y nay ngu+o+`i ta tha^'y uy quye^`n cu?a dda?ng co^.ng sa?n ddang o+? tre^n mo^.t tie^'n tri`nh gia?m su't tra^`m tro.ng. Cuo^.c khu?ng hoa?ng chi'nh nghi~a dda~ khie^'n qua^`n chu'ng xa ro+`i nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o va` kho^ng co`n thie^'t tha gi` to+'i ca'c va^'n dde^` chi'nh tri..

Sau mo^.t tho+`i gian da`i hy sinh hie^.n ta.i dde^? xa^y du+.ng thie^n ddu+o+`ng co^.ng sa?n, mo^.t a?o a?nh kho^ng bao gio+` dda.t to+'i, ngu+o+`i da^n gio+` dda^y chi? co`n tin va`o su+'c ma.nh cu?a ddo^`ng "ddo^ la" Hoa Ky`. Ho. thi ddua ra'o rie^'t dde^` tranh thu? to^'i dda loa.i ma~i lu+.c quo^'c te^' na`y vi` coi no' nhu+ cha^n gia' tri. cu?a ha.nh phu'c. Giu+~a dda?ng va` nha^n da^n kho^ng co`n mo^'i lie^n he^. keo so+n nhu+ tru+o+'c nu+~a. DDa?ng dda~ hie^.n nguye^n hi`nh tha`nh giai ca^'p bo'c lo^.t co`n nha^n da^n, nga^.m dda('ng nuo^'t cay vi` bi. dda'nh lu+`a, chi? cho+` co+ ho^.i la` vu`ng le^n ho?i to^.i nhu+~ng ke? dda~ manh ta^m la`m gia`u tre^n xu+o+ng ma'u cu?a chi'nh ho. va` gia ddi`nh ho.. Ma^'t the^' nha^n da^n dda?ng chi? co`n tro^ng ca^.y va`o so^' 2 trie^.u dda?ng vie^n nhu+ng, nhu+ tre^n dda~ no'i, nhu+~ng ngu+o+`i na`y cha('c cha('n se~ kho^ng bao gio+` co`n muo^'n lie^`u che^'t cho dda?ng nhu+ thuo+? xa xu+a vi` ho. chi? toa`n la` nhu+~ng ke? co+ ho^.i. DDa?ng nhu+ mo^.t con be^.nh ddang o+? trong tho+`i ky` me^ sa?ng vi` no' so+. ca'i bo'ng cu?a chi'nh no'. Ca'i bo'ng ddo' la` "da^n chu? dda nguye^n" va` "die^~n bie^'n ho`a bi`nh".

Tre^n thu+.c te^', tuy che^' ddo^. chi'nh tri. ta.i Vie^.t Nam nga`y nay chu+a pha?i la` da^n chu? nhu+ng no' dda~ mang ti'nh ca'ch dda nguye^n. DDa nguye^n vi` BCT dda~ pha^n ho'a tha`nh hai phe ddo^'i nghi.ch (ca?i ca'ch va` ba?o thu?). DDa nguye^n vi` ca'c ddi.a phu+o+ng gio+` dda^y kho^ng co`n tua^n le^.nh cu?a trung u+o+ng. Ti`nh tra.ng na`y kho^ng pha?i do mo^.t the^' lu+.c "pha?n ddo^.ng" na`o ga^y ne^n ma` do chi'nh su+. bie^'n cha^'t cu?a ca'c tha`nh pha^`n trong dda?ng ta.o tha`nh.

Ba`i ho.c ru't ra tu+` kinh nghie^.m cu?a ca'c quo^'c gia DDo^ng A^u sau khi ca'c quo^'c gia na`y ru~ bo? che^' ddo^. co^.ng sa?n la` muo^'n co' die^~n bie^'n ho`a bi`nh thi` xa~ ho^.i da^n su+. dda~ pha?i tha`nh hi`nh, nhu+ mo^.t ddie^`u kie^.n tie^n quye^'t. Thie^'u ddie^`u kie^.n na`y cuo^.c dda^'u tranh cu?a sinh vie^n Trung Quo^'c dda~ tha^'t ba.i va`o tha'ng 4 na(m 1989. Vie^.t Nam nga`y nay tuy cu~ng chu+a co' mo^.t xa~ ho^.i da^n su+. theo ddu'ng nghi~a cu?a cu.m tu+` na`y nhu+ng khi nha^.n xe't ra(`ng toa`n da^n dda~ tu+. ta'ch ro+`i kho?i dda?ng va` kho^ng co`n ma`ng gi` to+'i ca'c va^'n dde^` chi'nh tri. nu+~a thi` nhu+ the^' co' nghi~a la` mo^.t da^n su+. dda~ manh nha va` chi? co`n cho+` co+ ho^.i dde^? hoa`n chi?nh to^? chu+'c. Ti`nh tra.ng na`y cu~ng la` do chi'nh ba?n tha^n dda?ng ga^y ra.

Ta'c gia? J.F. Brown trong cuo^'n Surge to Freedom (1991 trang 2 va` 4) dda~ pha't hie^.n 6 ly' do khie^'n ca'c nu+o+'c co^.ng sa?n DDo^ng A^u su.p ddo^?. Nhu+~ng ly' do ddo' ddu+o+.c lie^.t ke^ nhu+ sau: 1- 40 na(m tha^'t ba.i trong vie^.c xa^y du+.ng che^' ddo^. xa~ ho^.i chu? nghi~a; 2- kho^ng co' chi'nh nghi~a; 3- nha^n da^n ba^'t ma~n va` cho^'ng ddo^'i; 4- la~nh dda.o ma^'t tin tu+o+?ng va` ma^'t kha? na(ng cai tri.; 5- lie^n he^. DDo^ng-Ta^y ca?i thie^.n; 6- chi'nh sa'ch co+?i mo+? cu?a Gorbachev. Ne^'u ddem a'p du.ng nhu+~ng ly' do na`y cho tru+o+`ng ho+.p cu?a Vie^.t Nam thi` ta tha^'y, ngoa`i ly' do thu+' 6 kho^ng co' lie^n quan ma^.t thie^'t, ta^'t ca? 5 ly' do co`n la.i xem nhu+ dda~ co' pha^`n na`o quen thuo^.c. So+? di~ CSVN chu+a su.p ddo^? la` vi` cu+o+`ng ddo^. cho^'ng ddo^'i cu?a nha^n da^n chu+a ddu? ma.nh.

Pha^n ti'ch ky~ no^.i ti`nh cu?a dda?ng CSVN hie^.n nay co' the^? kha'm pha' hai nguy co+ la`m cho co^.ng sa?n tie^u vong:

1- Nguy co+ thu+' nha^'t, de^~ nha^.n tha^'y, la` su+. bie^'n cha^'t va` tho^'i na't cu?a ca'c ca'n bo^. dda?ng vie^n. Kinh nghie^.m cu?a ca'c quo^'c gia DDo^ng A^u chi? cho ta tha^'y ra(`ng su+. pha?n loa.n se~ xua^'t pha't tu+` chi'nh ha`ng ngu~ cu?a dda?ng va` mo^.t khi quye^`n la~nh dda.o cu?a dda?ng bi. tha'ch thu+'c thi` se~ cha(?ng co' ai muo^'n ddu+'ng ve^` phe ho. nu+~a. Su+. pha?n loa.n co' the^? xa?y ra ba^'t cu+' lu'c na`o trong giai ddoa.n tho^'i na't hie^.n nay.

2- Nguy co+ thu+' hai la` su+. ba^'t ma~n cu?a nhu+~ng ngu+o+`i co^.ng sa?n trung kie^n. Nhu+~ng ngu+o+`i na`y ddang ra^'t pha^~n ua^'t vi` bi. dda'nh lu+`a. Gio+` dda^y ho. ddang chu+'ng kie^'n mo^.t ca'i xa~ ho^.i xa ddo.a va` ba^'t co^ng co`n ho+n ca? ca'i xa~ ho^.i ma` ca'ch dda^y nu+?a the^' ky? ho. dda~ du`ng ta^'t ca? cuo^.c ddo+`i dde^? dda^'u tranh loa.i bo?. Pha?n u+'ng cu?a ho. ra^'t nguy hie^?m vi`, nhu+ tru+o+`ng ho+.p cu?a Roumanie, no' se~ ra^'t tho^ ba.o va` kho^ng the^? na`o lu+o+`ng tru+o+'c ddu+o+.c.

DDu+'ng tru+o+'c nhu+~ng nguy co+ vu+`a no'i, dda?ng CSVN, ro^`i dda^y, cha('c cha('n se~ pha?i co' su+. lu+.a cho.n: ddo^?i thay hay tie^'p tu.c u` li`. Tu`y theo su+. lu+.a cho.n na`y su+. chuye^?n ddo^.ng chi'nh tri. ta.i Vie^.t Nam trong nhu+~ng nga`y sa('p to+'i se~ e^m a? hay hung ba.o, nhu+ng du` e^m a? hay hung ba.o ddie^`u ca^`m cha('c la` mo^.t su+. thay ddo^?i sa^u ro^.ng se~ ba('t buo^.c pha?i xa?y ra.

Nguye^~n Cao Quye^`n

1