The^' Ky? 21
Na(m Thu+' Ta'm, #101, September 1997

VIE^.T NAM NGUYE^N NHA^N, HA^.U QUA? CU?A VU. NO^NG DA^N THA'I BI`NH NO^?I DA^.Y

NGUYE^~N GIA KIE^?NG tra? lo+`i pho?ng va^'n cu?a D-a`i A' CHA^U TU+.
DO (RFA)


Nha^n cuo^.c no^?i da^.y cu?a nha^n da^n ti?nh Tha'i Bi`nh cho^'ng
na.n su+u cao thue^' na(.ng va` na.n tham nhu~ng cu?a nha` nu+o+'c
co^.ng sa?n Vie^.t Nam, Ban Vie^.t Ngu+~ D-a`i RFA d-a~ co' cuo^.c
pho?ng va^'n o^ng Nguye^~n Gia Kie^?ng ve^` va^'n d-e^` na`y\. O^ng
Nguye^~n Gia Kie^?ng hie^.n la`m vie^.c trong nga`nh d-ie^.n toa'n
ta.i thu? d-o^ Paris (Pha'p) va` la` mo^.t trong nhu+~ng ngu+o+`i chu?
tru+o+ng nguye^.t san Tho^ng Lua^.n.

*

Ho?i: Vo+'i nhu+~ng tin tu+'c o^ng thu tha^.p d-u+o+.c cho to+'i gio+`
phu't na`y, theo o^ng thi` nguye^n nha^n na`o d-a~ khie^'n da^~n to+'i
vu. vie^.c ma` ba'o chi' quo^'c te^' du`ng chu+~ "no^?i da^.y" d-e^?
mo^ ta? ti`nh tra.ng o+? Tha'i Bi`nh?

D-a'p: Nguye^n nha^n ga^`n nha^'t la` su+. pha^~n no^. cu?a da^n
chu'ng d-o^'i vo+'i thue^' cao, tham nhu~ng, va` ha` hie^'p. Theo
mo^.t tha^n hu+~u cu?a to^i ta.i mie^`n Ba('c Vie^.t Nam, cuo^.c no^?i
da^.y cu?a da^n Tha'i Bi`nh ba('t d-a^`u tu+` vie^.c la`m la.i mo^.t
ca^y ca^`u ta.i huye^.n Quy`nh Phu. (tu+'c la` huye^.n mo+'i d-u+o+.c
tha`nh la^.p sau na`y do su+. pho^'i ho+.p giu+~a Quy`nh Lu+u va` Phu.
Du+.c) va`o ho^`i cuo^'i tha'ng Na(m. Co' le~ la` do vie^.c chi'nh
quye^`n d-i.a phu+o+ng ba('t da^n chu'ng d-o'ng go'p mo^.t ca'ch qua'
d-a'ng va` kho^ng co^ng ba(`ng. Quan chu+'c d-i.a phu+o+ng lu'c d-o'
d-a~ kho^ng gia?i quye^'t ki.p tho+`i va` o^?n tho?a ma` la.i co`n
ha(m do.a va` d-a`n a'p nu+~a\. Cho ne^n su+. pha?n d-o^'i d-a~ lan
ro^.ng ra va` ta(ng cu+o+`ng d-o^.\. Bie^?u ti`nh cho^'ng d-o^'i d-a~
bu`ng le^n ro^`i lan qua ca'c huye^.n Hu+o+ng Ha`, Tha'i Thu.y, va`
sau d-o' la` kha('p ti?nh Tha'i Bi`nh. D-e^'n tha'ng Ba?y thi` d-a~
co' 52 xa~ kho^ng co`n chi'nh quye^`n nu+~a va` cuo^.c ba^`u cu+?
Quo^'c Ho^.i nga`y 20-7 d-a~ kho^ng the^? to^? chu+'c d-u+o+.c. Nha^n
da^n co^ng khai cho^'ng tham nhu~ng va` ha` hie^'p, nhu+ng theo to^i
thi` d-o' chi? la` nhu+~ng gio.t nu+o+'c cuo^'i cu`ng d-e^? la`m tra`n
ly nu+o+'c d-a~ d-a^`y ma` tho^i\. D-a^y chi? la` ha^.u qua? cu?a
nhie^`u nguye^n nha^n d-u+o+.c ti'ch lu~y tu+` la^u ro^`i\. Ve^` ma(.t
xa~ ho^.i, Tha'i Bi`nh co' the^? no'i la` mo^.t ti?nh hoa`n toa`n
no^ng nghie^.p. Va` nhu+ mo.i ti?nh no^ng nghie^.p kha'c, no' ga'nh
chi.u ha^.u qua? na(.ng ne^` nha^'t cu?a chi'nh sa'ch bo'c lo^.t
ngu+o+`i no^ng da^n d-u+o+.c pho+i ba`y ro~ re^.t tu+` nga`y chi'nh
quye^`n co^.ng sa?n thu+.c hie^.n chi'nh sa'ch d-o^?i mo+'i\. Ngu+o+`i
no^ng da^n Vie^.t Nam d-a~ chi.u d-u+.ng qua' mu+'c ma` ho. co' the^?
chi.u d-u+.ng d-u+o+.c. Chi'nh quye^`n co^.ng sa?n thu+.c ra chi? chu'
tro.ng pha't trie^?n o+? ca'c tha`nh pho^' lo+'n ma` tho^i\.

Con so^' ta(ng tru+o+?ng kinh te^' 8% trong ma^'y na(m vu+`a qua
thu+.c ra d-a~ chi? la`m lo+.i cho mo^.t thie^?u so^' ta.i ca'c tha`nh
pho^' lo+'n. No^ng da^n Vie^.t Nam d-a~ d-o'ng go'p pha^`n ngoa.i te^.
quan tro.ng nha^'t qua xua^'t ca?ng ga.o nhu+ng ho. cu~ng la` na.n
nha^n cu?a tho+`i d-o^?i mo+'i\.

Ho. d-a~ chi.u nhu+~ng thie^.t tho`i ta`n nha^~n nha^'t, thi' du. nha`
nu+o+'c thu mua ga.o cu?a no^ng da^n vo+'i gia' tha^'p, tri` hoa~n thu
mua d-e^? e'p gia', ro^`i thue^' cao, pha^n bo'n va` thuo^'c tru+`
sa^u d-a('t d-o?\. Trong khi Vie^.t Nam d-u+'ng ha`ng thu+' ba the^'
gio+'i ve^` xua^'t ca?ng ga.o thi` no^ng da^n la.i d-o'i na(.ng. Ngay
ta.i d-o^`ng ba(`ng so^ng Cu+?u Long, vu+.a lu'a cu?a Vie^.t Nam, theo
tho^'ng ke^ cu?a chi'nh quye^`n, cu~ng d-a~ co' ga^`n 20% no^ng da^n
bi. d-o'i mo^.t ca'ch thu+o+`ng tru+.c. Co`n o+? Tha'i Bi`nh co' the^?
no'i la` ha^`u he^'t mo.i ngu+o+`i d-e^`u d-o'i ca?\. Cuo^.c so^'ng
o+? Tha'i Bi`nh co+ cu+.c va` kho^ng co' lo^'i thoa't. Mo^.t so^'
thanh nie^n -- theo to^i d-u+o+.c bie^'t -- d-a~ may ma('n ho.c he^'t
Tu' Ta`i nhu+ng ro^`i cu~ng kho^ng co' tu+o+ng lai va` ho. pha?i le^n
Ha` No^.i ba'n su+'c lao d-o^.ng ta.i cho+. ngu+o+`i o+? Pho^' Ha`ng
Chie^'u vo+'i tie^`n co^ng mo^~i nga`y d-u+o+.c khoa?ng hai d-o^la,
nhu+ng pha?i tra? chi phi' di chuye^?n va` a(n uo^'ng ne^n d-em ve^`
 gia d-i`nh kho^ng d-u+o+.c bao nhie^u\. D-o' la` nhu+~ng thanh nie^n
co' ho.c thu+'c va` xo^ng xa'o, co`n nhu+~ng ngu+o+`i kha'c thi` ho.
ra^'t la` be^' ta('c.

Mo^.t ca^u ca dao mo+'i co' the^? mo^ ta? ti`nh tra.ng bi d-a't cu?a
ho. nhu+ sau

"Mu+o+`i na(m ca('p sa'ch theo tha^`y,
Na(m thu+' mu+o+`i mo^.t ca^`m ca`y theo tra^u\."

No'i chung la` da^n Tha'i Bi`nh d-a~ no'i le^n tie^'ng no'i pha^~n
no^. cu?a no^ng da^n ca? nu+o+'c.

Ngoa`i ra cu~ng co' nguye^n nha^n to^n gia'o\. Tha'i Bi`nh la` vu`ng
duye^n ha?i va` d-a^y la` mo^.t trong nhu+~ng d-i.a d-ie^?m truye^`n
gia'o d-a^`u tie^n ne^n ma^.t d-o^. ti'n d-o^` Co^ng Gia'o kha' d-o^ng
va` chi'nh sa'ch d-a`n a'p to^n gia'o, d-a(.c bie^.t la` Co^ng Gia'o,
d-a~ ga^y ra nhie^`u pha^~n no^. trong nhu+~ng na(m qua\.

Cu~ng co' nguye^n nha^n chi'nh tri. nu+~a\. Tha'i Bi`nh tru+o+'c d-a^y
la` mo^.t tro.ng d-ie^?m cu?a Vie^.t Nam Quo^'c Da^n D-a?ng. Chi'nh
sa'ch cu?a co^.ng sa?n Vie^.t Nam d-a`n a'p d-a^~m ma'u Vie^.t Nam
Quo^'c Da^n D-a?ng kho+?i su+. tu+` na(m 1945 d-a~ d-e^? la.i ra^'t
nhie^`u thu` oa'n. To^i sinh tru+o+?ng ta.i vu`ng na`y ne^n d-u+o+.c
bie^'t co' the^? no'i la` ha^`u nhu+ kho^ng co' gia d-i`nh na`o ma`
la.i kho^ng co' mo^.t tha^n nha^n d-a~ bi. co^.ng sa?n thu? tie^u
vi` la` d-a?ng vie^n cu?a VNQDD-\. Nhu+~ng cu+`u ha^.n va^~n co`n
d-o'\. Va` chi'nh quye^`n co^.ng sa?n kho^ng nhu+~ng kho^ng gia?i
d-a'p ma` la.i co`n pha^n bie^.t d-o^'i xu+? va` nghi ky. d-o^'i vo+'i
con cha'u cu?a ca'c na.n nha^n.

Sau cu`ng cu~ng co' ye^'u to^' nha^n va(n. Mo^.t su+. kie^.n ma` i't
ngu+o+`i bie^'t d-e^'n la` da^n Tha'i Bi`nh co' y' chi' chie^'n d-a^'u
ra^'t cao va` ra^'t ba^'t khua^'t. Ngay tu+` tho+`i Vua Le^ Chu'a
Tri.nh, Tha'i Bi`nh la` no+i ta^.p ho+.p nhu+~ng di da^n, nhu+~ng ke?
bi. lu+u d-a`y, hoa(.c nhu+~ng ngu+o+`i ba^'t ma~n, ho. to+'i d-a^y
khai hoang va` la^.p ra ti?nh Tha'i Bi`nh. Trong nhu+~ng na(m ca^'m
d-a.o Thie^n Chu'a, tho+`i Tri.nh cu~ng nhu+ tho+`i Nguye^~n, ngu+o+`i
Tha'i Bi`nh tha` che^'t chu+' kho^ng chi.u d-a.p qua ca^y tha'nh gia',
va` ho. d-a~ co^'ng hie^'n nhie^`u ngu+o+`i tu+? d-a.o cho Co^ng Gia'o
Vie^.t Nam. Trong tho+`i kha'ng Pha'p, la^`n d-a^`u khi Francis
Garnier d-em qua^n chinh phu.c mie^`n Ba('c, thi` Francis Garnier d-a~
la^'y tha`nh Ha` No^.i de^~ nhu+ tro+? ba`n tay, sau d-o' tra`n d-i
chie^'m ca'c ti?nh kha'c nhu+ va`o cho^~ kho^ng ngu+o+`i, nhu+ng khi
to+'i huye^.n Phu. Du+.c thi` bi. d-a'nh gu.c. Va`o lu'c ba^'y gio+`
da^n Tha'i Bi`nh d-a~ gie^'t d-u+o+.c hai trong so^' na(m si~ quan
Pha'p trong chie^'n di.ch na`y\. Ba si~ quan Pha'p co`n la.i, trong
d-o' co' Francis Garnier, thi` bi. qua^n Co+` D-en gie^'t.

To^i sinh tru+o+?ng ta.i huye^.n Phu. Du+.c ne^n to^i co`n nho+' ho^`i
to^i co`n be', bo.n thie^'u nhi chu'ng to^i d-u+o+.c da.y mo^.t ba`i
ca kha'ng chie^'n cu?a co^.ng sa?n Vie^.t Minh, cha(?ng ha.n nhu+: 

"Ho+~i phu+o+`ng pha?n d-o^.ng gian tham, 
d-a~ cha(?ng chi.u la`m, chi? chu+.c a(n kho^ng. 
Ve^` d-o' giu+o+ng ma('t ma` tro^ng, 
nha^n da^n d-oa`n ke^'t mo^.t lo`ng hy sinh. 
Chi? vi` da^n chu?, ho`a bi`nh..." 

To^i kho^ng ngo+` ra(`ng nhu+~ng ba`i ca na`y do d-a?ng co^.ng sa?n
la`m ra d-e^? khi'ch d-o^.ng da^n chu'ng, nhu+ng nga`y nay la.i pha?n
a'nh mo^.t ti`nh the^' ma` ho. d-ang la` na.n nha^n.

Ho?i: Vo+'i nhu+~ng d-ie^`u o^ng vu+`a tri`nh ba`y, theo quan d-ie^?m
cu?a o^ng, ha^.u qua? cu?a vu. vie^.c na`y se~ nhu+ the^' na`o\?

D-a'p: Tru+o+'c he^'t la` nhu+~ng ba^'t ma~n nha^'t tho+`i d-a~ d-u+a
to+'i bie^'n co^' Tha'i Bi`nh chi? la` nhu+~ng gio.t nu+o+'c cuo^'i
cu`ng la`m tra`n ca'i bi`nh d-a~ d-a^`y tu+` la^u, thi` nha^n da^n
Tha'i Bi`nh cha(?ng qua cu~ng no'i le^n tie^'ng no'i pha^~n no^. cu?a
ca? nu+o+'c. Bo+?i the^' su+. cho^'ng d-o^'i cu?a Tha'i Bi`nh se~ lan
ra nhie^`u no+i kha'c. Va` tre^n thu+.c te^', theo cho^~ to^i d-u+o+.c
bie^'t, thi` d-a~ lan ra nhie^`u no+i kha'c ro^`i: ta.i Thanh Ho'a,
ta.i Ha` D-o^ng, ta.i Hu+ng Ye^n d-a~ ba('t d-a^`u co' bie^'n d-o^.ng
du` la` o+? mu+'c d-o^. nho? ho+n. Tre^n thu+.c te^', du+o+'i nhu+~ng
be^` ngoa`i cu?a mo^.t cuo^.c bie^?u lo^. cho^'ng tham nhu~ng ha`
hie^'p, su+u cao thue^' na(.ng, thi` d-a^y la` mo^.t cuo^.c d-a^'u
tranh d-o`i da^n chu? va` cho^'ng chi'nh quye^`n, the^? hie^.n qua
vie^.c ca'c d-oa`n bie^?u ti`nh d-a^.p pha' ca'c co+ quan chi'nh
quye^`n. Nhu+~ng su+. kie^.n d-o' pha?i no'i la` vu+o+.t ha(?n khuo^n
kho^? cu?a mo^.t cuo^.c pha?n d-o^'i cu.c bo^.\. Cu~ng ne^n lu+u y'
la` phu+o+ng pha'p d-a^'u tranh cu?a nha^n da^n Tha'i Bi`nh ra^'t la`
sa'ng suo^'t. No'i chung, d-a^y la` mo^.t cuo^.c d-a^'u tranh ra^'t
la` o^n ho`a\.

Chu'ng ta d-e^`u bie^'t la` bie^'n d-o^.ng d-a~ die^~n ra tu+` ho+n
hai tha'ng nay ro^`i, tu+` cuo^'i tha'ng Na(m, nhu+ng chu+a co' ai
thie^.t ma.ng. Ngu+o+`i ta chi? ghi nha^.n la` co' mo^.t cu. gia` bi.
thu+o+ng vi` bi. d-a'nh ba(`ng roi d-ie^.n, va` mo^.t vie^n chu+'c
huye^.n Tha'i Thu.y bi. thu+o+ng ma` tho^i\. Nhu+ va^.y co' the^? no'i
la` cuo^.c d-a^'u tranh ra^'t o^n ho`a va` ca'ch d-a^'u tranh o^n ho`a
na`y kho' de.p, cho ne^n no' co' kha? na(ng ke'o da`i va` lan ro^.ng.

Ho?i: Va^.y thi` hu+o+'ng gia?i quye^'t cu?a nha` nu+o+'c Vie^.t Nam
ra sao\?

D-a'p: Chi'nh quye^`n d-a~ cu+? o^ng Pha.m The^' Duye^.t to+'i ti?nh
Tha'i Bi`nh d-e^? lo gia?i quye^'t, nhu+ng to^i nghi~ ra(`ng se~
kho^ng gia?i quye^'t d-u+o+.c o^?n tho?a\. Tha'i Bi`nh co' the^? de.p
d-u+o+.c, nhu+ng sau Tha'i Bi`nh thi` va^~n co`n nhie^`u no+i kha'c.
Bo+?i vi`, nhu+ to^i d-a~ no'i, Tha'i Bi`nh chi? no'i tie^'ng no'i
cu?a ca? nu+o+'c, va` nhu+~ng va^'n d-e^` d-a(.t ra cho Tha'i Bi`nh
cu~ng d-a(.t ra cho ca'c ti?nh kha'c. Nhu+~ng nguye^n nha^n sa^u xa
cu?a bie^'n d-o^.ng na`y la` d-o^.c ta`i, ha` kha('c, tham nhu~ng,
bo'c lo^.t, ba^'t co^ng xa~ ho^.i, pha't trie^?n kho^ng d-o^`ng
d-e^`u\. 

Ye^'u to^' ra^'t mo+'i la` su+. gia ta(ng cu?a truye^`n tho^ng.
Nhu+~ng gi` xa?y ra o+? Tha'i Bi`nh chi? va`i nga`y sau ca? the^'
gio+'i d-e^`u bie^'t. 

Va` Vie^.t Nam hie^.n nay cu~ng co' ca? mo^.t co^.ng d-o^`ng ha?i
ngoa.i theo do~i nhu+~ng gi` d-a~ xa?y ra o+? Tha'i Bi`nh, be^nh vu+.c
cuo^.c d-a^'u tranh cu?a nha^n da^n Tha'i Bi`nh. Va` cha('c cha('n
ne^'u co' nhu+~ng ngu+o+`i bi. ba('t thi` ho. cu~ng se~ d-u+o+.c ye^?
m tro+. ti'ch cu+.c. Cho ne^n cuo^.c d-a^'u tranh na`y kha'c vo+'i
qua' khu+'\. 

Chu'ng ta d-ang chu+'ng kie^'n mo^.t ti`nh tra.ng do^`n da^.p cu?a
nhu+~ng cho^'ng d-o^'i\. Cu+' nhi`n la.i qua' khu+' ma` coi\. Vu.
Quy`nh Lu+u no^? ra na(m 1956, pha?i d-o+.i to+'i na(m 1988 tu+'c
32 na(m sau mo+'i co' vie^.c no^ng da^n d-o^`ng ba(`ng Nam Bo^. ke'o
le^n Sa`i Go`n d-u+a mo^.t so^' ye^u sa'ch d-e^? pha?n d-o^'i vie^.c
pha^n chia ruo^.ng d-a^'t kho^ng d-o^`ng d-e^`u\. Ro^`i to+'i
na(m 1995, tu+'c la` ba?y na(m sau d-o', la.i no^? ra vu. Uy No^? ta.i
ga^`n Ha` No^.i\. Nhu+ng tu+` sau Uy No^? thi` chi? hai na(m sau d-a~
co' vu. no^?i da^.y ta.i ti?nh Tha'i Bi`nh.

Cuo^.c no^?i da^.y nhu+ va^.y la` ca`ng nga`y ca`ng do^`n da^.p va`
cu~ng ca`ng nga`y ca`ng ta(ng cu+o+`ng d-o^. va` mu+'c d-o^.\. Uy No^?
d-a~ la` mo^.t cuo^.c d-a^'u tranh du+~ do^.i vo+'i ca? nga`n
ngu+o+`i\. Nhu+ng Tha'i Bi`nh thi` cuo^.c d-a^'u tranh ca`ng ma~nh
lie^.t ho+n. To^i tha^'y ti`nh hi`nh kho^ng the^? nhu+ tru+o+'c
nu+~a\.

Ho?i: Nhu+ va^.y lie^.u co' mo^.t lo^'i thoa't to^'t d-e.p na`o kho^ng
cho ca? hai phi'a\? Y' chu'ng to^i muo^'n no'i ra(`ng ve^` phi'a
ngu+o+`i da^n va` ve^` phi'a nhu+~ng ngu+o+`i ca^`m quye^`n ta.i
Vie^.t Nam ba^y gio+`\.

D-a'p: Thu+.c ra thi` cu~ng kho'\. No'i la` kho' nhu+ng kho^ng pha?i
la` kho^ng co' gia?i pha'p. 

Di~ nhie^n la` co' gia?i d-a'p va` gia?i d-a'p na`y chi? gia?n di. la`
thu+.c su+. da^n chu? ho'a, cha^'p nha^.n d-o^'i la^.p da^n chu?,
co^ng khai, ba^'t ba.o d-o^.ng, cha^'p nha^.n d-o^'i thoa.i vo+'i mo.i
tha`nh pha^`n da^n chu'ng va` mo.i khuynh hu+o+'ng, coi nhu+~ng cuo^.c
tha?o lua^.n na`y co^ng khai va` co+?i mo+?\. Ngu+o+`i da^n i't ra
cu~ng nha^.n thu+'c d-u+o+.c thu+.c tra.ng bi d-a't cu?a d-a^'t
nu+o+'c va` nhi`n tha^'y nhu+~ng hy sinh ca^`n pha?i co' d-e^? pha't
trie^?n d-a^'t nu+o+'c ma` ba('t ki.p ca'c quo^'c gia kha'c tre^n
the^' gio+'i\. Ca'c cuo^.c tha?o lua^.n na`y cu~ng se~ co' ta'c du.ng
to^'t cho chi'nh quye^`n va` se~ cho phe'p ti`m ra mo^.t gia?i pha'p
d-e^? pha^n chia mo^.t ca'ch co^ng bi`nh ho+n nhu+~ng hy sinh.
Ngu+o+`i da^n du` co' pha?i tie^'p tu.c chi.u d-u+.ng nhu+~ng hy sinh
nhu+~ng cu~ng se~ d-o+~ pha^~n no^. ho+n. To^i nghi~ ra(`ng va`o gio+`
na`y kho^ng ai muo^'n d-a^'t nu+o+'c ro+i va`o ti`nh tra.ng ho^~n
loa.n, kho^ng ai muo^'n mo^.t ti`nh trang ho^~n loa.n toa`n bo^. tre^n
ca? nu+o+'c. Kho^ng d-u+o+.c d-e^? cho ti`nh tra.ng na`y xa?y ra\.
Bo+?i vi` d-e^? no' xa?y ra thi` se~ kho^ng co`n gia?i d-a'p nu+~a\.
Va` lu'c d-o' nhu+~ng thie^.t ha.i, nhu+~ng d-o^? vo+~ se~ kho^ng
lu+o+`ng d-u+o+.c.