'Nghi.ch ly'' Tha'i Bi`nh - 'nghi.ch ly'' Vie^.t Nam
Ky? nie^.m la^`n thu+' nha^'t cuo^.c no^?i da^.y cu?a no^ng da^n Tha'i Bi`nh

The^' la` mo^.t na(m d-a~ qua, ke^? tu+` nga`y bu`ng no^? cuo^.c no^?i da^.y cu?a no^ng da^n Tha'i Bi`nh. Trong na(m qua, ca? ta^.p d-oa`n ca^`m quye^`n la^~n nhu+~ng ngu+o+`i tha thie^'t vo+'i su+. nghie^.p da^n chu? ho'a nu+o+'c nha` d-e^`u co^' su+'c nghie^n cu+'u su+. kie^.n li.ch su+? d-o' d-e^? ru't ra nhu+~ng ke^'t lua^.n ca^`n thie^'t cho mi`nh.

D-e^? ba.n d-o.c co' ca'i nhi`n bao qua't toa`n bo^. cuo^.c d-a^'u tranh d-o', chu'ng to^i xin nha('c la.i mo^.t so^' su+. kie^.n chi'nh, pha^`n lo+'n d-u+o+.c ghi trong ba?n ‘ba'o ca'o so+ bo^.’ (31 trang A4) d-e^` nga`y 8.8.97 cu?a Vie^.n tru+o+?ng Vie^.n xa~ ho^.i ho.c Vie^.t Nam, nhan d-e^` ‘Ve^` cuo^.c kha?o sa't xa~ ho^.i ho.c ta.i Tha'i Bi`nh cuo^'i tha'ng Sa'u, d-a^`u tha'ng Ba?y na(m 1997’ (co' chu' ro~: D-e^? la`m ta`i lie^.u nghie^n cu+'u). Ba'o ca'o na`y la` mo^.t ‘ta`i lie^.u no^.i bo^.’, ne^n hy vo.ng no' no'i tha^.t, va? la.i, kha'ch quan ma` xe't d-a^y la` ke^'t qua? cu?a mo^.t d-o+.t kha?o sa't tu+o+ng d-o^'i nghie^m tu'c co' the^? giu'p i'ch nhie^`u cho su+. suy nghi~ (kho^ng nhu+ nhu+~ng ba`i ba'o co^ng khai d-a(ng tre^n to+` Nha^n Da^n, Ta.p chi' Co^.ng Sa?n, v.v... chi? co^'t d-e^? ‘an da^n’ va` ba?o ve^. bo^. ma(.t cu?a D-a?ng ca^`m quye^`n). Cu~ng xin no'i ro~ la` trong ba`i na`y, chu'ng to^i chi? ne^u nhu+~ng su+. vie^.c chi'nh cu?a cuo^.c d-a^'u tranh qua^`n chu'ng ma` kho^ng no'i ve^` toa`n bo^. va^'n d-e^`, va` khi su+? du.ng ba?n ‘ba'o ca'o so+ bo^.’, chu'ng to^i co' sa('p xe^'p la.i su+. vie^.c theo tri`nh tu+. tho+`i gian d-e^? ba.n d-o.c de^~ theo do~i, d-o^`ng tho+`i giu+~ d-u'ng nguye^n va(n, ke^? ca? chi'nh ta? la^~n da^'u cha^'m ca^u (nhu+~ng chu+~ in d-a^.m la` cu?a chu'ng to^i).

Die^~n bie^'n d-a^'u tranh.

Cuo^'i na(m 1996: ‘nha^n da^n mo^.t so^' d-i.a phu+o+ng d-a~ co' d-o+n khie^'u kie^.n le^n xa~, huye^.n, tha^.m chi' ca? ti?nh vo+'i ca'c hi`nh thu+'c ho+.p pha'p, tu+` d-u+a d-o+n co' nhie^`u chu+~ ky' cho mo^.t ngu+o+`i d-i ga(.p ca^'p la~nh d-a.o co' tha^?m quye^`n (Tie^`n Ha?i, xa~ D-o^ng Tra`), to+'i vie^.c ta^.p trung va`i chu.c hay va`i tra(m ngu+o+`i tru+o+'c co^?ng u?y ban ti?nh tu+` cuo^'i na(m 1996. (Quy`nh Ho^.i: tha'ng 10/1996, 700 ngu+o+`i le^n ti?nh 2 d-e^m 1 nga`y d-e^? tri`nh d-o+n khie^'u kie^.n, sau d-o' la` d-o+.t 2, vo+'i 1500 ngu+o+`i, d-o`i thanh tra la.i d-a^'t 5% va`o tha'ng 4/1997). Ngu+o+`i ta u+o+'c ti'nh co' chu+`ng 120/260 xa~ trong ti?nh co' bie^?u ti`nh d-u+a d-o+n va` tu+` cho^~ le? te?, da^`n da^`n hi`nh tha`nh to^? chu+'c quy mo^ ho+n’... ‘co' chu+`ng 40 cuo^.c bie^?u ti`nh le^n ti?nh d-u+o+.c to^? chu+'c co' quy cu? va` tra^.t tu+.’ (tr.5).

‘Tu+` tha'ng 5/1997, nhu+~ng su+. bie^'n xa?y ra do^`n da^.p ho+n, ma~nh lie^.t ho+n, va` co' chie^`u hu+o+'ng su+? du.ng ba.o lu+.c tu+` ca? hai phi'a’... ‘Su+. xua^'t hie^.n cu?a ca?nh sa't co+ d-o^.ng du+o+`ng nhu+ d-a~ d-a(.t ca'c cuo^.c bie^?u ti`nh ho+.p thu+'c va`o ti`nh the^' be^' ta('c’... (tr.5).

‘Nga`y 11/5/97, ... co' khoa?ng 2000 no^ng da^n Quy`nh Phu. thuo^.c tre^n du+o+'i 36 trong 38 xa~ cu?a huye^.n d-a~ tham gia va`o cuo^.c bie^?u ti`nh tu+` xa~ le^n ti?nh va` sau d-o' o+? la.i ti?nh 2 nga`y 1 d-e^m, ga^y a?nh hu+o+?ng lo+'n trong toa`n ti?nh’ (tr. 5, 6)... ‘trong khi cuo^.c bie^?u ti`nh na`y d-ang co^' ga('ng the^? hie^.n tha'i d-o^. nghie^m tu'c va` tha^.n tro.ng trong vie^.c ba`y to? nguye^.n vo.ng cu?a d-o^ng d-a?o nha^n da^n trong huye^.n, thi` o+? tru+o+'c tru. so+? u?y ban nha^n da^n huye^.n Quy`nh Phu., cuo^.c ta^.p trung cu?a nha^n da^n nhie^`u xa~ trong huye^.n, cu+' d-o^ng da^`n le^n, co' ngu+o+`i u+o+'c lu+o+.ng la` co' d-e^'n 1 va.n (?) ngu+o+`i’ (tr. 6), ... ‘do ca'ch xu+? su+. thie^'u kho^n ngoan va` kho^ng tho?a d-a'ng cu?a mo^.t so^' ngu+o+`i d-a.i die^.n quye^`n lu+.c nha` nu+o+'c, da^n pha^~n no^. d-a~ du`ng ba.o lu+.c, pha' tru. so+? co^ng an huye^.n, ta^'n co^ng ba(`ng ga.ch d-a' va`o lu+.c lu+o+.ng an ninh co' trang bi. xe phun nu+o+'c va` cho' be'c-gie^. Tru+o+'c 500 co^ng an vo+'i 3 xe vo`i ro^`ng, du`i cui la' cha('n, da^n ba?o nhau chua^?n bi. ne^'u bi. phun nu+o+'c thi` ca? d-a`n o^ng, d-a`n ba` co+?i he^'t qua^`n a'o ra ta('m. Co^ng an ne'm 10 qua? lu+.u d-a.n cay, da^n pha' ho?ng mo^.t xe vo`i ro^`ng trong tie^'ng ke^u: ‘the^' na`y thi` da^n che^'t ma^'t’, la.i co' tie^'ng ‘tha` che^'t co`n ho+n so^'ng kho^?’ (tr. 6)... ‘khi tro+`i to^'i, da^n pha't hie^.n co' co^ng an ma(.c thu+o+`ng phu.c tra` tro^.n va`o d-a'm d-o^ng qua^`n chu'ng. The^' la` die^~n ra ca?nh bi ha`i, da^n ho^: ‘cu+' xem tha(`ng na`o d-i gia`y da, so+` va`o bu.ng tha(`ng na`o to tu+'c la` kho^ng pha?i da^n, nha(`m va`o d-o' ma` ne^.n’. Co^ng an bi. thu+o+ng 9,10 ngu+o+`i, da^n bi. thu+o+ng va`i chu.c. Co^ng an bi. thu+o+ng d-u+o+.c d-u+a va`o be^.nh vie^.n, nhu+ng da^n bi. thu+o+ng thi` kho^ng va`o vi` so+. bi. pha't hie^.n ne^n khie^ng ve^` la`ng ta^'t’ (tr. 6).

‘Da^~n d-e^'n cuo^.c ba.o d-o^.ng na`y la` chuye^.n da^n bao va^y Vie^.n Kie^?m sa't huye^.n Quy`nh Phu. d-o`i tha? hai ngu+o+`i d-a'nh ke?ng ta^.p ho+.p da^n, d-a~ bi. ba('t. Cuo^.c xo^ xa't na`y, cho du` kho^ng d-e^? xa?y ra tu+? vong song d-a~ la` bu+o+'c ngoa(.t da^~n d-e^'n nhu+~ng su+. bie^'n sau na`y nga`y ca`ng ba.o lie^.t ho+n, ba.o lu+.c nhie^`u ho+n’ (tr. 6)... ‘ca'c huye^.n kha'c trong ti?nh d-e^`u coi cuo^.c d-a^'u tranh na`y cu?a ngu+o+`i da^n Quy`nh Phu. d-a~ tro+? tha`nh mo^ hi`nh cho ca'ch d-a(.t va^'n d-e^` va` phu+o+ng thu+'c d-a^'u tranh cu?a ho.’ (tr.6).

‘Nga`y 8/6/97, chu+`ng 300 thanh thie^'u nie^n tuo^?i tu+` 13 d-e^'n 17 d-a~ tro'i chu? ti.ch va` bi' thu+ xa~ Quy`nh Hoa, dong le^n huye^.n du+o+'i tro+`i mu+a ma` kho^ng cho d-o^.i mu~. Ho. pha' co^?ng U?y ban huye^.n la`m Chu? ti.ch huye^.n pha?i bo? cha.y. Ho. la he't va` ha. nhu.c ba(`ng nhu+~ng ca^u ho?i khie^u khi'ch: vi` sao ma` ‘gia`u nhanh le^n the^'’, vi` sao ma` ‘cho'ng be'o’ d-e^'n the^'’ (tr. 7).

Cao d-ie^?m d-a^'u tranh: ‘Su+. vie^.c ba('t d-a^`u tu+` nhu+~ng d-u.ng d-o^. ca(ng tha(?ng xung quanh ye^u ca^`u cu?a thanh tra nha^n da^n xo'm 10, tho^n Kie^'n Quan (xa~ An Ninh, huye^.n Quy`nh Phu. - NMC), d-o`i o^ng Khu+o+ng, nguye^n xo'm tru+o+?ng giao no^.p ho^` so+ so^? sa'ch d-e^? kie^?m tra ma` chu+a d-u+o+.c d-a'p u+'ng. Nga`y 24/6/97, tru+o+'c su+'c e'p cu?a nhie^`u ngu+o+`i, o^ng Lu+o+ng Va(n Quang, tha`nh vie^n to^? thanh tra nha^n da^n xo'm d-a~ d-a'nh ke?ng ho.p da^n toa`n xo'm ma` chu+a co' su+. d-o^`ng y' cu?a ngu+o+`i co' tra'ch nhie^.m. D-ie^`u na`y d-a~ da^~n d-e^'n tranh cha^'p, d-o^i co trong vie^.c la^.p bie^n ba?n va` giu+~ o^ng Quang ta.i tru. so+? U?y ban va`o nga`y 26/6/97’ (tr.11).

‘A^'y the^' ro^`i, d-e^m 26, ra.ng 27/6/97, ha`ng nga`n no^ng da^n no^?i da^.y d-a^.p pha' cha^.u ca?nh, tu+o+`ng hoa, ba`n xa lo^ng tie^'p kha'ch, ba't d-i~a du`ng lie^n hoan va` chie^u d-a~i, ki'nh tu? ba`n cu?a tru. so+? U?y ban xa~ (An Ninh - NMC), mo^.t to`a nha` uy nghi, lo^.ng la^~y vu+`a xa^y to^'n ho+n 800 trie^.u d-o^`ng. Ro^`i sau d-o', da^n ke'o d-i d-a^.p pha' 8 ngo^i nha` cu?a bi' thu+ D-a?ng u?y, Chu? ti.ch u?y ban, ca'n bo^. d-i.a chi'nh va` ca'c ba^.c chu+'c sa('c kha'c nhau cu?a xa~ (chi? co' mo^.t nha` cu?a mo^.t ngu+o+`i da^n la`m vie^.c na^'u nu+o+'ng phu.c vu. ho^.i nghi. va` kha'ch cu?a xa~)’ (tr.1). ‘Ba nga`y sau su+. kie^.n no'i tre^n, ... d-oa`n ca'n bo^. xa~ ho^.i ho.c chu'ng to^i ve^` xa~ An Ninh, d-u+o+.c bi' thu+ D-a?ng u?y tie^'p ta.i tru. so+? ma` ki'nh vo+~, ma?nh ba't d-i~a vo+~, cha^.u ca?nh vo+~ va^~n ngo^?n ngang, ke^? ca? mo^.t tu+o+.ng Ba'c Ho^` ba(`ng tha.ch cao tra('ng bi. vo+~ va^~n na(`m o+? go'c ba`n trong ho^.i tru+o+`ng va` theo lo+`i cu?a bi' thu+ D-a?ng u?y thi` ‘Hie^.n tru+o+`ng va^~n d-u+o+.c giu+~ nguye^n’... (tr. 2). Ve^` cuo^.c d-a^'u tranh na`y o+? d-oa.n sau co`n d-u+o+.c ke^? ti? mi?: ‘D-a'm d-o^ng ha`ng tra(m ngu+o+`i, trong d-o' co' nhu+~ng ngu+o+`i bi.t ma(.t, vo+'i su+. ho` reo, co^? su'y cu?a ha`ng nghi`n ngu+o+`i va^y U?y ban (co+~ chu+`ng va`i ba nghi`n ngu+o+`i, co' ngu+o+`i cho ra(`ng co' to+'i 6 nghi`n ngu+o+`i) d-a~ tra`n va`o tru. so+? U?y ban nha^n da^n xa~, d-a^.p pha' ba`n ghe^', tu? co^ng ta'c, ba`n ho^.i nghi., pho`ng o^'c, cha^.u hoa, ca^y ca?nh, ba't d-i~a, v.v... va` sa(n d-uo^?i ca'n bo^. xa~ d-ang co' ma(.t ta.i tru. so+?. (Khi tha^'y su+. vie^.c co' chie^`u hu+o+'ng nguy hie^?m, he^. tho^'ng d-e`n chie^'u sa'ng d-a~ pha?i vu.t ta('t, ta^'t ca? ca'c ca'n bo^. xa~ d-e^`u pha?i tro^'n cha.y tha'o tha^n).

‘The^' ro^`i tu+` 7h to^'i nga`y ho^m d-o' cho to+'i ra.ng sa'ng nga`y ho^m sau (chu+`ng 3h30’) la` mo^.t cuo^.c ba.o d-o^.ng cu?a d-a'm d-o^ng ha`ng nghi`n ngu+o+`i ra^`m ra^.p tre^n d-u+o+`ng la^`n lu+o+.t d-i pha', d-o^'t nha` cu+?a, la^'y ta`i sa?n cu?a ca'c ca'n bo^. chu? cho^'t trong xa~.

‘Tri`nh tu+. cu?a cuo^.c d-a^.p pha': thoa.t d-a^`u la` U?y ban xa~, ngay sau d-o' la` nha` chi. Ly, lie^`n ke^` U?y ban (d-a^y la` gia d-i`nh thu+o+`ng tho^?i na^'u co+m kha'ch, phu.c vu. a(n uo^'ng cho U?y ban xa~). Ngu+o+`i ta no'i ra(`ng vie^.c d-a^.p pha' nha` chi. Ly la` d-e^? bo~ tu+'c vi` kho^ng ti`m tha^'y o^ng Chu? ti.ch Ha`m (Nguye^~n Ma.nh Ha`m - NMC) ta.i d-o'. Ta.i nha` na`y, d-a'm d-o^ng d-a~ d-o^'t xe ma'y pha^n kho^'i lo+'n cu?a mo^.t ca'n bo^. co^ng an ti?nh bie^.t pha'i theo do~i co+ so+?. Tu+` nha` chi. Ly, d-a'm d-o^ng a^`m a^`m d-i to+'i xo'm 11 d-a^.p pha' nha` Chu? ti.ch Ha`m. Sau d-o' chuye^?n xuo^'ng xo'm 6, pha' nha` o^ng Trung, ca'n bo^. qua?n ly' d-i.a chi'nh xa~, sang xo'm 8, d-a^.p pha' ta`i sa?n nha` o^ng Lu+., chu? nhie^.m ho+.p ta'c xa~ no^ng nghie^.p, d-a.i bie^?u Ho^.i d-o^`ng nha^n da^n ti?nh Tha'i Bi`nh. Ta.i d-a^y, d-a~ die^~n ra cuo^.c d-u.ng d-o^. quye^'t lie^.t giu+~a tha^n nha^n chu? nha` vo+'i ngu+o+`i d-i d-a^.p pha', ca? hai phi'a d-e^`u co' ngu+o+`i bi. thu+o+ng, d-a'm d-o^ng ba('t d-a^`u no^?i lu+?a tu+` nha` na`y tro+? d-i. Tie^'p d-o' d-a'm d-o^ng vu+o+.t d-o^`ng sang xo'm 9, xo'm 10 d-e^? d-a^.p pha' va` d-o^'t nha` o^ng Hoa, Pho' chu? ti.ch phu. tra'ch no^.i chi'nh xa~, quay tro+? ve^` ga^`n nha` Chu? ti.ch Ha`m d-e^? d-o^'t pha' nha` o^ng D-a(ng, chi? huy tru+o+?ng qua^n su+. xa~, sau d-o' to+'i ca'c xo'm kha'c d-o^'t pha' nha` o^ng Tru+` (nguye^n Pho' chu? ti.ch U?y ban nha^n da^n kho'a tru+o+'c, nay la` Tru+o+?ng ban Ta`i chi'nh xa~) ro^`i to+'i d-o^'t nha` o^ng Hu+'a, Pho' chu? nhie^.m ho+.p ta'c xa~ no^ng nghie^.p. D-ie^?m d-o^'t pha' cuo^'i cu`ng la` nha` Bi' thu+ D-a?ng u?y xa~ Vu~ Xua^n Chie^'m, huye^.n u?y vie^n huye^.n Quy`nh Phu....’ (tr.11).

‘Nhu+~ng nga`y cuo^'i cu`ng cu?a tha'ng 6/97 d-a~ cho tha^'y ti'nh nghie^m tro.ng cu?a mo^.t loa.t nhu+~ng su+. bie^'n d-a~ xa?y ra o+? mo^.t pha^`n lo+'n ca'c vu`ng no^ng tho^n thuo^.c ti?nh Tha'i Bi`nh. D-a~ co' to+'i 5 (Quy`nh Phu., Hu+ng Ha`, Tie^`n Ha?i, D-o^ng Hu+ng, Tha'i Thu.y) tre^n 7 huye^.n va` thi. cu?a ti?nh co' pha?n u+'ng va` khie^'u kie^.n cu?a no^ng da^n ve^` nhu+~ng va^'n d-e^` da^n chu? va` co^ng ba(`ng xa~ ho^.i trong no^ng tho^n’ (tr. 3)... ‘sau Quy`nh Phu., mo^.t loa.t huye^.n kha'c d-a~ no^? ra d-a^'u tranh du+o+'i nhie^`u hi`nh thu+'c ke^? ca? bie^?u ti`nh, khie^'u kie^.n nhu+ o+? D-o^ng Hu+ng (xa~ D-o^ng Cu+o+`ng) la^~n ta^'n co^ng ba(`ng ba.o lu+.c va`o ca'c ca'n bo^. xa~ bi. coi la` pha^`n tu+? tham nhu~ng’... ‘ta.i ba xa~ Tha'i Thi.nh, Tha'i Ta^n va` Mi~ Lo^.c cu?a huye^.n Tha'i Thu.y la` d-i?nh cao cu?a nhu+~ng cuo^.c ta^'n co^ng ba(`ng ba.o lu+.c. Pha^`n d-o^ng ca'n bo^. xa~ bi. ta^'n co^ng d-a~ pha?i tro^'n cha.y. Nhu+~ng ngu+o+`i co`n la.i d-a~ pha?i du`ng hi`nh thu+'c tu+. ve^. ba(`ng vu~ khi' va` su+. ho^~ tro+. cu?a ho. ha`ng, ngu+o+`i cu`ng xo'm ga('n bo' vo+'i ho.’ (tr. 7).

Va` nhu+ mo.i ngu+o+`i d-a~ bie^'t, tu+` d-o' phong tra`o d-a^'u tranh lan ro^.ng ha^`u nhu+ toa`n ti?nh Tha'i Bi`nh. Tu+` tha'ng 5 cho d-e^'n tha'ng 11/97, co^ng an va^y cha(.t khu vu+.c co' bie^'n d-o^.ng, the^' ma` - nhu+ ha~ng Reuters d-a~ d-u+a tin - trong khi bi. va^y ha~m, da^n chu'ng o+? huye^.n Quy`nh Phu. d-a~ ba('t giu+~ 23 co^ng an la`m con tin trong hai tua^`n le^~, cho to+'i nga`y 25/11/97 so^' co^ng an na`y mo+'i d-u+o+.c tha? ra.

So+ bo^. d-a'nh gia' ke^'t qua?.

Theo chu'ng to^i, ke^'t qua? tru+o+'c ma('t cu?a cuo^.c d-a^'u tranh la` ngu+o+`i da^n, chu? ye^'u la` no^ng da^n, d-a~ buo^.c ta^.p d-oa`n ca^`m quye^`n pha?i nhu+o+.ng bo^., pha?i cu+? nhu+~ng ca'n bo^. cao ca^'p nha^'t tu+` u?y vie^n Bo^. chi'nh tri. Pha.m The^' Duye^.t, cho d-e^'n To^?ng bi' thu+ D-o^~ Mu+o+`i, Chu? ti.ch nu+o+'c Tra^`n D-u+'c Lu+o+ng ve^` ta^.n no+i la('ng nghe nhu+~ng lo+`i to^' ca'o va` nhu+~ng y' kie^'n cu?a ho., pha?i ga.t bo? ha`ng loa.t ca'n bo^. bi. da^n ghe't va` thay ba(`ng nhu+~ng ngu+o+`i mo+'i chu+a bi. tie^'ng xa^'u, pha?i hu+'a he.n ‘no+'i ro^.ng’ da^n chu? o+? xa~ tho^n. Ke^'t qua? la^u da`i la` nha^n da^n Tha'i Bi`nh d-a~ kho^ng co`n so+. se^.t ke? ca^`m quye^`n nu+~a, ho. d-u+o+.c re`n luye^.n the^m d-e^? tin tu+o+?ng ho+n va`o su+. d-oa`n ke^'t cu?a mi`nh co' d-u? su+'c ma.nh d-e^? d-o^'i pho' vo+'i vu~ lu+.c cu?a ke? ca^`m quye^`n, hie^?u sa^u ho+n nghe^. thua^.t d-a^'u tranh ho+.p pha'p, bie^'t ‘la^'y ga^.y o^ng d-a^.p lu+ng o^ng’, cu. the^? la` na('m vu+~ng nhu+~ng kha^?u hie^.u d-a^'u tranh cho quye^`n lo+.i thie^'t tha^n, cho^'ng tham nhu~ng, d-o`i co^ng ba(`ng xa~ ho^.i, d-o`i da^n chu?... d-e^? ba('t ke? ca^`m quye^`n pha?i nhu+o+.ng bo^. tu+`ng bu+o+'c. Co`n ke^'t qua? ro^.ng lo+'n ho+n la` tie^'ng vang cu?a cuo^.c d-a^'u tranh o+? Tha'i Bi`nh, du` ke? ca^`m quye^`n ra su+'c bu+ng bi't, nhu+ng va^~n lan ro^.ng va` lan xa. Tha'i Bi`nh (1) co' the^? la`m gu+o+ng cho nhie^`u no+i kha'c, vi` kho^ng pha?i chi? mo^.t mi`nh nha^n da^n ti?nh na`y bi. a'p bu+'c, bo'c lo^.t, cho ne^n trong tu+o+ng lai co`n co' the^? bu`ng no^? nhu+~ng cuo^.c d-a^'u tranh o+? nhie^`u d-i.a phu+o+ng kha'c nu+~a.

Ga^`n d-a^y, khi phong tra`o d-a~ la('ng di.u, ke? ca^`m quye^`n lie^`n tro+? ma(.t d-u+a ra xe't xu+? mo^.t so^' ngu+o+`i da^n d-a~ ti'ch cu+.c tham gia phong tra`o va` ke^'t a'n hi`nh su+. ra^'t na(.ng ne^`. Nhu+ va^.y la` da^n chu'ng d-a~ pha?i tra? gia' cho nhu+~ng ke^'t qua? no'i tre^n. D-ie^`u na`y kho^ng the^? kho^ng ga^y the^m su+. ba^'t bi`nh va` pha?n d-o^'i, hoa(.c nga^'m nga^`m hoa(.c ra ma(.t, trong da^n chu'ng.

‘Llu+u manh’ hay la` Da^n chu'ng ?

Trong ba?n ‘ba'o ca'o so+ bo^.’ co' vie^'t: ‘Pha?i cha(ng la`, kho^ng the^? quy mo.i nguye^n nha^n cu?a ca'c su+. bie^'n tre^n cho nhu+~ng ke? qua' khi'ch, cu+.c d-oan hay nhu+~ng te^n lu+u manh chi? the`m tra? thu`, cu+o+'p bo'c va` d-a^.p pha'. Bo+?i le~ ne^'u d-u'ng la` bo.n na`y thi` chu'ng kho^ng co' uy ti'n, kho^ng co' le~ pha?i, kho^ng co' kha? na(ng ta^.p ho+.p no^ng da^n trong nhu+~ng cuo^.c bie^?u ti`nh ho+.p pha'p, nghie^m tu'c va` d-a^`y y' thu+'c chi'nh tri. nhu+ vu+`a qua. Ne^'u d-u'ng nhu+ ca^u chuye^.n d-u+o+.c ke^? la.i thi` vo+'i mo^.t ta^.p ho+.p tre^n du+o+'i hai nga`n ngu+o+`i, tu+` ho+n 30 xa~ trong huye^.n, ta^.p ho+.p o+? mo^.t d-i.a d-ie^?m va` tho+`i d-ie^?m bi' ma^.t d-a~ d-u+o+.c d-i.nh tru+o+'c, cha('c cha('n la` mo^.t hoa.t d-o^.ng co' to^? chu+'c cha(.t che~ va` co' su+. chi? huy tho^'ng nha^'t’ (tr. 8)... ‘D-a~ co' bie^'t bao giai thoa.i ve^` cuo^.c bie^?u ti`nh na`y chi? d-e^? to? lo`ng kha^m phu.c tri`nh d-o^. to^? chu+'c cu?a ngu+o+`i la~nh d-a.o va` y' thu+'c to^? chu+'c cu?a nhu+~ng ngu+o+`i tham gia. O+? nhu+~ng cuo^.c bie^?u ti`nh na`y tuye^.t nhie^n kho^ng co' xung d-o^.t, d-u.ng d-o^. na`o cho du` co' su+. hie^.n die^.n cu?a ca?nh sa't da~ chie^'n (chi? co' xung d-o^.t o+? huye^.n, xa~)’ (tr. 8)... ‘Ngu+o+`i ta cho ra(`ng o+? ca'c cuo^.c bie^?u ti`nh na`y co' su+. ta^.p ho+.p d-o^ng d-a?o ca'c ta^`ng lo+'p no^ng da^n o+? nhie^`u vu`ng no^ng tho^n trong ti?nh, tu+` ngu+o+`i gia`, tre? em, phu. nu+~, to+'i nhu+~ng cu+.u chie^'n binh, d-a?ng vie^n, ca'n bo^. ve^` hu+u vo^'n d-a~ tu+`ng la(n lo^.n, chie^'n d-a^'u va` hy sinh xu+o+ng ma'u cu?a mi`nh qua hai cuo^.c kha'ng chie^'n. Ne^'u the^' thi` pha?i cha(ng, ti'nh qua^`n chu'ng ro^.ng ra~i cu?a cuo^.c d-a^'u tranh na`y cho phe'p nhi`n nha^.n ra(`ng d-a^y la` mo^.t phong tra`o xa~ ho^.i...’ (tr. 9). Vo+'i nha^.n d-i.nh na`y, du` muo^'n du` kho^ng, ngu+o+`i ta d-a~ pha?n ba'c tha(?ng thu+`ng lua^.n d-ie^.u ‘tho^ ke^.ch’ cu?a ke? ca^`m quye^`n pha't bie^?u trong nhu+~ng cuo^.c ga(.p da^n chu'ng hoa(.c tre^n ba'o chi' trong nu+o+'c va` d-a`i truye^`n hi`nh Tha'i Bi`nh coi ‘nhu+~ng vu. vie^.c phu+'c ta.p o+? Tha'i Bi`nh’ (tu+` ngu+~ cu?a ke? ca^`m quye^`n) la` do nhu+~ng pha^`n tu+? xa^'u, bo.n lu+u manh, co^n d-o^` lo+.i du.ng su+. ba^'t ma~n ‘ta.m tho+`i’ cu?a ngu+o+`i da^n tru+o+'c ha`nh d-o^.ng tham nhu~ng va` thie^'u da^n chu? cu?a mo^.t so^' ca'n bo^. co+ so+? ma` khi'ch d-o^.ng le^n.

Tuy nhie^n, be^n ca.nh su+. d-a'nh gia' tu+o+ng d-o^'i kha'ch quan no'i tre^n, ba?n ‘ba'o ca'o so+ bo^.’ cu?a Vie^.n xa~ ho^.i ho.c Vie^.t Nam co' thie^'u so't lo+'n: khi pha^n ti'ch nguye^n nha^n, chi? ta^.p trung va`o nhu+~ng ha`nh d-o^.ng sai la^`m, su+. thie^'u da^n chu?, su+. tham nhu~ng cu?a ca'n bo^. co+ so+? (xa~, huye^.n), chi? d-a? d-o^.ng nhe. d-e^'n khuye^'t d-ie^?m cu?a ti?nh, co`n tra'ch nhie^.m cu?a Trung u+o+ng the^' na`o thi` kho^ng no'i d-e^'n. D-ie^`u na`y cho tha^'y ba?n ‘ba'o ca'o so+ bo^.’ va^~n chu+a thoa't kho?i ‘truye^`n tho^'ng thu+o+`ng le^.’ cu?a D-a?ng: mo.i tha`nh qua? d-e^`u nho+` su+. la~nh d-a.o sa'ng suo^'t cu?a Trung u+o+ng, co`n mo.i sai la^`m nghie^m tro.ng d-e^`u do ca'n bo^. co+ so+?, la` nhu+~ng ngu+o+`i bao gio+` cu~ng pha?i ‘gio+ d-a^`u chi.u ba'ng’! Ca? trong ‘ca?i ca'ch ruo^.ng d-a^'t’ ho^`i tha^.p nie^n 50, ca? ba^y gio+` cu~ng the^' !

Khi D-o^~ Mu+o+`i, Tra^`n D-u+'c Lu+o+ng, Pha.m The^' Duye^.t ve^` Tha'i Bi`nh phu? du. ‘an da^n’, do su+'c e'p cu?a cuo^.c no^?i da^.y vu+`a la('ng xuo^'ng, ho. la`m ra ve? ‘da^n chu?’, phe^ pha'n su+. tham nhu~ng va` thie^'u da^n chu? cu?a ca'n bo^. co+ so+?, ro^`i ‘ra tay te^' d-o^.’ cho da^n chu'ng ba(`ng ca'ch tru+`ng pha.t mo^.t so^' ca'n bo^. pha.m lo^~i tra('ng tro+.n, ca'ch chu+'c mo^.t so^' ca'n bo^. na`y, d-e^` ba.t mo^.t so^' ca'n bo^. kha'c, d-u+a ra mo^.t va`i ‘thu? thua^.t my~ dung’ go.i la` ‘da^n chu? ho'a’ sinh hoa.t xa~ tho^n... Va` the^' la` he^'t!

‘Nghi.ch ly'’ !

Nhu+ng cuo^.c no^?i da^.y cu?a no^ng da^n Tha'i Bi`nh d-o`i ho?i mo.i ngu+o+`i pha?i suy nghi~ sa^u ho+n d-e^? ti`m cho d-u+o+.c ca'i go^'c cu?a va^'n d-e^`. Ne^'u kha'ch quan‘nhi`n tha(?ng va`o su+. tha^.t’ thi` de^~ da`ng nha^.n ro~ nhu+~ng ‘nghi.ch ly'’ tu+` la^u d-a~ no^?i co^.m le^n trong ti`nh hi`nh nu+o+'c ta. Nhu+~ng ‘nghi.ch ly'’ d-o' to^`n ta.i thu+.c te^' va` the^? hie^.n o+? tu+`ng d-i.a phu+o+ng, d-o^`ng tho+`i bao tru`m trong ca? nu+o+'c.

Ne^'u xe't rie^ng o+? mo^.t xa~, nhu+ xa~ An Ninh cha(?ng ha.n, thi` ‘nghi.ch ly'’ bie^?u hie^.n ra o+? cho^~: ‘An Ninh la` xa~ la' co+` d-a^`u cu?a huye^.n Quy`nh Phu., va` cu~ng co' the^? no'i la` la' co+` d-a^`u cu?a Tha'i Bi`nh, mo^.t d-ie^?n hi`nh tie^n tie^'n d-a~ tu+`ng la` que^ hu+o+ng cu?a phong tra`o 5 ta^'n tru+o+'c d-a^y va` hie^.n nay luo^n luo^n la` la' co+` d-a^`u cu?a nhie^`u phong tra`o qua^`n chu'ng, chie^'m li~nh d-i?nh cao tha`nh ti'ch ve^` kinh te^', va(n ho'a, xa~ ho^.i, quo^'c pho`ng, v.v...’ (‘ba'o ca'o so+ bo^.’, tr. 1), the^' ma` ha`ng nga`n no^ng da^n nghe`o kho^? trong xa~ d-a~ ca(m gia^.n, no^?i da^.y ma~nh lie^.t trong mo^.t cuo^.c ba.o d-o^.ng d-a^.p pha' co+ quan chi'nh quye^`n cu?a D-a?ng, sa(n d-uo^?i ca'n bo^., d-o^'t pha' nha` ca'n bo^. cu?a D-a?ng va` chi'nh quye^`n.

Ne^'u xe't o+? ti?nh Tha'i Bi`nh thi` ‘nghi.ch ly'’ bie^?u hie^.n ra o+? cho^~:

- Tu+` tru+o+'c d-e^'n nay, D-a?ng co^.ng sa?n coi Tha'i Bi`nh la` mo^.t trong nhu+~ng no+i co' co+ so+? ca'ch ma.ng la^u na(m, vu+~ng cha('c nha^'t cu?a D-a?ng, la` ha^.u phu+o+ng hu`ng ha^.u cu?a D-a?ng, d-a~ d-o'ng go'p ra^'t nhie^`u xu+o+ng ma'u, su+'c ngu+o+`i, su+'c cu?a... trong hai cuo^.c chie^'n tranh, cu~ng nhu+ trong cuo^.c xa^y du+.ng ca'i go.i la` ‘chu? nghi~a xa~ ho^.i’, the^' ma` bo^~ng nhie^n xa?y ra ‘su+. bu`ng no^? o+? Tha'i Bi`nh’ (tr. 2), ‘co' to+'i 5 tre^n 7 huye^.n va` thi. cu?a ti?nh’ d-a^'u tranh (tr. 3), vo+'i ‘ha`ng nga`n no^ng da^n no^?i da^.y’ (tr. 1) trong ‘cuo^.c ba.o d-o^.ng’ (tr. 3) cho^'ng la.i ca'n bo^. cu?a D-a?ng, chi'nh quye^`n cu?a D-a?ng, cu~ng tu+'c la` cho^'ng la.i D-a?ng.

- Tu+` la^u nay, Tha'i Bi`nh d-u+o+.c D-a?ng coi la` mo^.t trong nhu+~ng ‘la' co+' d-a^`u’ trong ‘ca'ch ma.ng xa~ ho^.i chu? nghi~a’, tu+`ng d-u+o+.c D-a?ng coi la` que^ hu+o+ng cu?a ‘phong tra`o 5 ta^'n’, la` ‘tie^n tie^'n’ trong vie^.c trie^?n khai chu+o+ng tri`nh ‘xa^y du+.ng ke^'t ca^'u ha. ta^`ng’, d-a(.c bie^.t la` ‘co^ng tri`nh d-ie^.n, d-u+o+`ng, tru+o+`ng, tra.m’, d-e^'n no^~i ca'c quan lo+'n, quan be', cu~ng nhu+ kha'ch d-e^'n Tha'i Bi`nh d-e^`u tha ho^` pho'ng xe ‘trong ti?nh tre^n nhu+~ng con d-u+o+`ng quo^'c lo^., ti?nh lo^., huye^.n lo^. d-a~ ra?i nhu+.a hoa(.c la't ga.ch pha(?ng li`’ (tr. 1) va` theo ‘ba'o ca'o cu?a u?y ban nha^n da^n ti?nh, na(m 1996, 100% so^' ho^. trong ti?nh d-a~ co' d-ie^.n du`ng, toa`n bo^. d-u+o+`ng ti?nh d-a~ d-u+o+.c nhu+.a hoa(.c xima(ng ho'a he^'t va` 2/3 so^' tru+o+`ng ho.c trong ti?nh d-a~ la` nha` cao ta^`ng’ (tr. 4), v.v... nghe nhu+~ng ‘tha`nh ti'ch’ d-a^`y pha^'n kho+?i nhu+ va^.y ai cu~ng nghi~ la` no^ng da^n Tha'i Bi`nh d-a~ ‘d-o^?i d-o+`i’, d-u+o+.c sung su+o+'ng, ha.nh phu'c, the^' ma` ho'a ra la` no^ng da^n Tha'i Bi`nh la.i so^'ng co+ cu+.c (2), bi. a'p bu+'c, bi. bo'c lo^.t na(.ng ne^` kho^ng ke'm gi` nga`y xu+a (vo+'i bao nhie^u khoa?n d-o'ng go'p ky` qua(.c (3) hie^'m tha^'y trong li.ch su+?) d-e^'n no^?i no^ng da^n ga^`n nhu+ trong toa`n ti?nh d-a~ no^?i da^.y d-a^'u tranh va` pha?i du`ng d-e^'n ba.o lu+.c.

Co' ‘nghi.ch ly'’ kho^ng ? ‘Nghi.ch ly'’ qua' ! Song, xe't cho cu`ng, ‘nghi.ch ly'’ Tha'i Bi`nh cu~ng chi'nh la` ‘nghi.ch ly'’ Vie^.t Nam. ‘Nghi.ch ly'’ the^' na`o ? Xin chi? ne^u va`i d-ie^?m:

- Du+o+'i che^' d-o^. thu+.c da^n, nu+o+'c ta ma^'t chu? quye^`n, da^n ta kho^ng co' tu+. do, da^n chu?, D-a?ng d-a~ ke^u go.i nha^n da^n d-oa`n ke^'t d-a^'u tranh gia`nh d-o^.c la^.p, hu+'a he.n bao nhie^u d-ie^`u to^'t d-e.p, na`o ca'c quye^`n tu+. do, na`o da^n chu? na`y no., va` nha^n da^n no^`ng nhie^.t tin va`o lo+`i cu?a D-a?ng, ha(ng ha'i hy sinh d-o^? xu+o+ng ma'u, d-o^? tie^`n cu?a cho su+. nghie^.p gia?i pho'ng da^n to^.c, the^' ma` d-e^'n khi D-a?ng d-a~ na('m d-u+o+.c chi'nh quye^`n ro^`i, thi` d-a.i d-a so^' da^n chu'ng kho^ng d-u+o+.c mo^.t ti' quye^`n lo+.i na`o d-a~ hu+'a he.n - kho^ng co' ca'c quye^`n tu+. do tu+ tu+o+?ng, ngo^n lua^.n, ba'o chi', ti'n ngu+o+~ng, la^.p ho^.i, kho^ng d-u+o+.c nhu+~ng quye^`n da^n chu? kha'c, nhu+ tu+. do u+'ng cu+?, tu+. do ba^`u cu+? theo d-u'ng nghi~a, ngu+o+`i da^n va^~n tha^'y mi`nh bi. ma^'t tu+. do va` bi. d-e` ne'n, a'p bu+'c, bo'c lo^.t nhu+ du+o+'i tho+`i thu+.c da^n.

- Sau ho+n nu+?a the^' ky? d-a^'u tranh vu~ trang vu+`a cho^'ng thu+.c da^n d-e^? gia`nh d-o^.c la^.p, vu+`a tie^'n ha`nh no^.i chie^'n huynh d-e^. tu+o+ng ta`n d-e^? gia`nh tho^'ng nha^'t ba(`ng ma'u lu+?a, ha`ng nhie^`u trie^.u sinh ma.ng cu?a con em da^n Vie^.t d-a~ nga~ xuo^'ng, la.i the^m sau ma^'y tha^.p nie^n ‘xa^y du+.ng chu? nghi~a xa~ ho^.i’, d-a^'t nu+o+'c Vie^.t Nam ‘ru+`ng va`ng bie^?n ba.c’ vo+'i nha^n da^n ra^'t mu+.c ca^`n cu` va` tho^ng minh, the^' ma` sau khi gia`nh d-u+o+.c d-o^.c la^.p, tho^'ng nha^'t, D-a?ng ca`ng ‘xa^y du+.ng chu? nghi~a xa~ ho^.i’ thi` nha^n da^n ca`ng ma^'t tu+. do, ca`ng kho^'n kho^? d-e^'n mu+'c Vie^.t Nam bi. xe^'p va`o ha`ng nhu+~ng nu+o+'c nghe`o kho^? nha^'t the^' gio+'i.

Co' ‘nghi.ch ly'’ kho^ng ? ‘Nghi.ch ly'’ qua' chu+' ! Nhu+~ng ‘nghi.ch ly'’ d-o' no'i le^n d-ie^`u gi` ? Chu'ng no'i le^n ra(`ng: cuo^.c ca'ch ma.ng nha^n da^n d-a~ bi. pha?n bo^.i va` d-a.i chu'ng tham gia cuo^.c ca'ch ma.ng d-o' d-a~ bi. pha?n bo^.i. No'i the^' co' ho^` d-o^` va` gay ga('t qua' kho^ng ?

Xin cu+' ho?i vi. tha^`y-li.ch su+?.

D-e^? tha^'y ro~ d-ie^`u na`y, xin ha~y nhi`n la.i li.ch su+? nu+o+'c nha` ho+n nu+?a the^' ky? qua.

Nhie^`u ngu+o+`i d-a~ bie^'t, sa'ch lu+o+.c cu?a Quo^'c te^' co^.ng sa?n trong vie^.c va^.n d-o^.ng ca'ch ma.ng o+? ca'c nu+o+'c thuo^.c d-i.a va` ba'n thuo^.c d-i.a, la` du`ng kha^?u hie^.u ‘ca'ch ma.ng gia?i pho'ng da^n to^.c’ d-e^? d-a^'u tranh gia`nh chi'nh quye^`n, co`n khi D-a?ng na('m d-u+o+.c chi'nh quye^`n ro^`i thi` chuye^?n qua la`m ca'ch ma.ng xa~ ho^.i chu? nghi~a, va` nhu+ Lenin no'i, giu+~a hai cuo^.c ca'ch ma.ng d-o' kho^ng co' mo^.t ‘Va.n ly' tru+o+`ng tha`nh’ na`o nga(n ca'ch ca?. D-e^'n D-a.i ho^.i XIX D-a?ng co^.ng sa?n Lie^n Xo^ (10/1952), Stalin co`n nha('c ca'c d-a?ng co^.ng sa?n o+? ca'c nu+o+'c thuo^.c d-i.a ‘pha?i ca^`m la^'y va` pha^'t cao la' co+` d-o^.c la^.p da^n to^.c va` la' co+` tu+. do da^n chu? tu+ sa?n’ (4) d-e^? ta^.p ho+.p lu+.c lu+o+.ng da^n to^.c hu`ng ma.nh ma` gia`nh chi'nh quye^`n ro^`i tie^'n le^n thu+.c hie^.n mu.c tie^u cu?a D-a?ng. Nhu+ va^.y, d-o^'i vo+'i ca'c la~nh tu. co^.ng sa?n, cuo^.c d-a^'u tranh gia?i pho'ng da^n to^.c chi? la` phu+o+ng tie^.n, la` ‘la' co+`’ d-e^? D-a?ng d-a.t d-u+o+.c mu.c tie^u tru+o+'c ma('t la` gia`nh chi'nh quye^`n ve^` tay mi`nh.

Chi'nh Nguye^~n A'i Quo^'c va` ban la~nh d-a.o co^.ng sa?n Vie^.t Nam d-a~ thu+.c hie^.n trie^.t d-e^? sa'ch lu+o+.c d-o'. Ngay tu+` khi D-a?ng co^.ng sa?n Vie^.t Nam co`n chu+a tha`nh la^.p, o^ng Nguye^~n o+? Trung Quo^'c bao gio+` cu~ng du+.a va`o chu? nghi~a da^n to^.c d-e^? ti`m kie^'m ngu+o+`i ye^u nu+o+'c d-u+a da^`n va`o to^? chu+'c co^.ng sa?n. Va` thu+.c ra, d-a.i d-a so^' ngu+o+`i va`o D-a?ng ho^`i tru+o+'c Ca'ch ma.ng tha'ng Ta'm va` tho+`i gian d-a^`u cu?a cuo^.c kha'ng chie^'n cho^'ng Pha'p, cu~ng chu? ye^'u vi` thie^'t tha vo+'i su+. nghie^.p gia?i pho'ng d-a^'t nu+o+'c kho?i na.n ngoa.i xa^m, khi va`o D-a?ng thu+.c ra ho. co' bie^'t gi` ma^'y ve^` chu? nghi~a co^.ng sa?n. Suo^'t tho+`i gian tu+` khi D-a?ng co^.ng sa?n ra d-o+`i d-e^'n ma~i na(m 1955-56, D-a?ng luo^n luo^n gia^'u ki'n nhu+~ng chu+~ ‘d-a^'u tranh giai ca^'p’, ‘chuye^n chi'nh’, ‘ca'ch ma.ng xa~ ho^.i chu? nghi~a’... d-e^? lo^i ke'o da^n chu'ng tham gia vie^.c gia?i pho'ng da^n to^.c. Tha^.m chi' co' nhie^`u tho+`i ky`, ngay ca? ca'i te^n ‘co^.ng sa?n’ cu?a mi`nh D-a?ng cu~ng gia^'u bie^.t (tru+o+'c Ca'ch ma.ng tha'ng Ta'm tu+. go.i la` ‘Vie^.t Minh’, tu+` na(m 1951-76 mang te^n la` ‘lao d-o^.ng’), hoa(.c tha^.m chi' co' la^`n gia? vo+` tuye^n bo^' ‘gia?i ta'n D-a?ng co^.ng sa?n’ (1946) ma` d-o^.i te^n ‘Ho^.i nghie^n cu+'u chu? nghi~a Ma'c’, hoa(.c kho^i ha`i ho+n, co' no+i go.i la` ‘Ho^.i sa?n xua^'t’. D-o^'i vo+'i nhu+~ng d-ie^`n chu?, phu' no^ng, D-a?ng lo+` d-i kha^?u hie^.u ‘pha?n phong’. Co`n d-e^? lo^i ke'o co^ng nha^n, no^ng da^n, ca'c giai ca^'p hu+~u sa?n, ca'c ta^`ng lo+'p trung lu+u, tie^?u tu+ sa?n, gio+'i tri' thu+'c, ca'c nha^n si~, D-a?ng ra su+'c hu+'a he.n d-u? d-ie^`u, na`o la` ‘co^ng nha^n la`m chu? nha` ma'y’, ‘da^n ca`y co' ruo^.ng’, na`o la` mo.i ngu+o+`i d-u+o+.c hu+o+?ng d-u? thu+' tu+. do (ngo^n lua^.n, ba'o chi', la^.p ho^.i, d-i la.i, kinh doanh, tha^.m chi' ‘bo? thue^' tha^n va` ca'c thu+' thue^' kha'c’), d-u+o+.c mo.i quye^`n da^n chu?, nhu+ ba^`u cu+?, u+'ng cu+? tu+. do, na`o la` toa`n da^n d-u+o+.c hu+o+?ng ha.nh phu'c chung, v.v... va` v.v... (cu+' xem Chu+o+ng tri`nh Vie^.t Minh, Lie^n Vie^.t, Ma(.t tra^.n To^? Quo^'c, Ma(.t tra^.n gia?i pho'ng mie^`n Nam, Lie^n minh ca'c Lu+.c lu+o+.ng da^n to^.c, da^n chu? va` ho`a bi`nh Vie^.t Nam... thi` ro~). Do d-o', tru+o+'c hie^?m ho.a ne^`n tho^'ng tri. thu+.c da^n, trong ba bo^'n na(m d-a^`u chung su+'c kha'ng chie^'n, qua? tha^.t trong da^n chu'ng co' ba^`u kho^ng khi' d-oa`n ke^'t, ho^` ho+?i, ha(ng ha'i va` su+. tin ca^.y cao d-o^'i vo+'i D-a?ng. Nhu+ng tu+` d-a^`u tha^.p nie^n 50, kho^ng khi' chi'nh tri. bo^~ng du+ng na(.ng ne^` the^m... D-u`ng mo^.t ca'i, D-a?ng tung ra ‘chie^'n di.ch’ ca?i ca'ch ruo^.ng d-a^'t, ngu+o+`i da^n ba`ng hoa`ng bi. lu`a va`o nhu+~ng cuo^.c ‘to^' kho^?’ la^~n nhau, ro^`i ‘pha^n d-i.nh tha`nh pha^`n’, ‘d-a^'u to^'’, ‘xu+? a'n’, ‘ti.ch thu ta`i sa?n’, ro^`i d-i.a chu?, phu' no^ng bi. ‘d-a'nh gu.c’, bi. tu`, bi. gie^'t, ke^? ca? nhu+~ng d-i.a chu? va` phu' no^ng d-a~ tu+`ng theo ca'ch ma.ng. Ngay ca? trung no^ng, ba^`n no^ng ha(ng ha'i theo ca'ch ma.ng, tha^.m chi' ca'n bo^., d-a?ng vie^n cu~ng co' nhie^`u ngu+o+`i bi. ‘d-a'nh gu.c’. Tu+` d-o' su+. ky` thi. giai ca^'p na(.ng ne^` d-u+o+.c du`ng d-e^? d-o^'i xu+? vo+'i nha^n da^n va` ca'n bo^. d-a?ng vie^n trong ha`ng chu.c na(m tro+`i (xin vie^.c, va`o d-a.i ho.c, d-i nu+o+'c ngoa`i, chu+'c nghie^.p, lu+o+ng hu+o+'ng, tha^.m chi' ke^'t ho^n, va`o be^.nh vie^.n chu+~a be^.nh cu~ng bi. pha^n bie^.t d-o^'i xu+? theo ‘tie^u chua^?n giai ca^'p’). D-o' la` chu+a no'i d-e^'n vie^.c ca'c la~nh tu. co^.ng sa?n, ngay sau Ca'ch ma.ng tha'ng Ta'm, ba^'t cha^'p kha^?u hie^.u ‘d-a.i d-oa`n ke^'t’ do ho. tru+ng ra, d-a~ bi' ma^.t gie^'t ha.i ra^'t nhie^`u ngu+o+`i la~nh d-a.o, d-a?ng vie^n cu?a ‘D-e^. tu+' Quo^'c te^'’ va` ca'c d-a?ng pha'i ‘quo^'c gia’ kha'c, nhie^`u nha` tu ha`nh va` ti'n d-o^` ca'c to^n gia'o d-e^? d-o^.c to^n na('m giu+~ quye^`n bi'nh. Le~ na`o ta^'t ca? nhu+~ng d-ie^`u no'i tre^n la.i kho^ng pha?i la` su+. pha?n bo^.i ?

Tu+` khi D-a?ng na('m d-u+o+.c chi'nh quye^`n trong nu+?a nu+o+'c (1954), ro^`i trong ca? nu+o+'c (1975), thi` ne^`n chuye^n che^' cu?a D-a?ng, me^.nh danh chuye^n chi'nh vo^ sa?n, nga`y ca`ng sie^'t cha(.t, su+. kie^?m soa't ve^` tu+ tu+o+?ng va` ha`nh d-o^.ng cu?a D-a?ng d-o^'i vo+'i nha^n da^n va` ca'n bo^., d-a?ng vie^n nga`y ca`ng ga('t gao (ca'c d-o+.t chi?nh hua^'n, kie^?m tha?o, ca?i ta.o tri' thu+'c, che^' d-o^. d-a(ng ky' ho^. kha^?u, su+. bo'p nghe.t tu+. do, bo'p nghe.t tu+ tu+o+?ng, bo'p nghe.t ba'o chi', ro^`i d-e^'n vie^.c ba('t ha`ng chu.c va.n ngu+o+`i tru+o+'c d-a^y phu.c vu. trong ‘ngu.y qua^n, ngu.y quye^`n’ giam va`o tra.i ca?i ta.o ho^`i na(m 1961 va` sau na(m 1975...), mo.i lo+`i hu+'a he.n ve^` tu+. do da^n chu? d-e^`u de.p he^'t, ti`nh tra.ng d-o^.c ta`i, d-o^.c d-oa'n, ba.o ha`nh nga`y ca`ng ta(ng. Tu+` na(m 1956 o+? mie^`n Ba('c va` tu+` na(m 1976 o+? mie^`n Nam, D-a?ng ba('t d-a^`u tie^'n ha`nh ‘ca'ch ma.ng xa~ ho^.i chu? nghi~a’: no^ng da^n chu+a ki.p hu+o+?ng ca'i tu+. do co' d-u+o+.c ma?nh ruo^.ng d-a^'t rie^ng, ngu+o+`i tie^?u thu+o+ng buo^n thu'ng ba'n bu+ng, ngu+o+`i tho+. thu? co^ng, ngu+ da^n, die^m da^n... chu+a ki.p ho+'p tho+? chu't kho^ng khi' tu+. do thi` d-a~ bi. lu`a va`o ca'c ho+.p ta'c xa~, ca'c ta^.p d-oa`n vo+'i bao nhie^u d-ie^`u bu+'c ba'ch ba^'t co^ng cu?a bo.n cu+o+`ng ha`o mo+'i (5), ro^`i ca'c ‘nha` co^ng thu+o+ng nghie^.p’ bi. ‘ca?i ta.o xa~ ho^.i chu? nghi~a’, bi. ke^ khai va` tu+o+'c d-oa.t ta`i sa?n, bi. d-a^'u to^' la` ‘tu+ sa?n ma.i ba?n’, bi. tu` d-a`y, ba('n gie^'t... Tru+o+'c ca?nh ma^'t tu+. do cu?a nha^n da^n, nhie^`u ngu+o+`i tri' thu+'c, va(n nghe^. si~, ca'n bo^., d-a?ng vie^n d-a~ nho? nhe. ca^'t tie^'ng no'i trung thu+.c d-e^` nghi. ‘mo+? ro^.ng’ da^n chu?, nhu+ng ho. d-e^`u bi. vu kho^'ng tra('ng tro+.n va` bi. d-a`n a'p vo^ cu`ng na(.ng ne^`, nhie^`u ngu+o+`i bo? mi`nh trong ngu.c, che^'t tha?m trong ca?nh ‘ca^'m co^' ta.i gia’, bi. giam ca^`m ha`ng chu.c na(m ro`ng kho^ng xe't xu+? trong ca'c tra.i tu`. Chi? xin ne^u ra mo^.t so^' ha`nh d-o^.ng bo^.i ti'n sau: vu. a'n Nha^n Va(n - Giai Pha^?m vo+'i ra^'t nhie^`u tri' thu+'c, gia'o su+, va(n nghe^. si~ no^?i tie^'ng, vu. a'n ‘xe't la.i - cho^'ng D-a?ng’ vo+'i Hoa`ng Minh Chi'nh, Vu~ D-i`nh Huy`nh, D-a(.ng Kim Giang, Bu`i Co^ng Tru+`ng, Le^ Lie^m va` bao nhie^u tu+o+'ng ta', ca'n bo^. cao ca^'p, trung ca^'p kha'c, vu. Ca^u la.c bo^. nhu+~ng ngu+o+`i kha'ng chie^'n cu~ vo+'i Nguye^~n Ho^., Ta. Ba' To`ng va` nhie^`u ca'n bo^. cao ca^'p kha'c, vu. a'n Nguye^~n D-an Que^' vo+'i Cao tra`o Nha^n ba?n, vu. a'n D-oa`n Vie^'t Hoa.t vo+'i Die^~n d-a`n Tu+. do, ca'c vu. a'n ta(ng ni, tu si~ Pha^.t gia'o, Co^ng gia'o, Cao D-a`i, Ho`a Ha?o, vu. a'n Nguye^~n D-i`nh Huy, vu. a'n Hoa`ng Minh Chi'nh - D-o^~ Trung Hie^'u, vu. a'n Le^ Ho^`ng Ha` - Ha` Sy~ Phu - Nguye^~n Kie^'n Giang, vu. qua?n che^' phi pha'p nhu+~ng tri' thu+'c - si~ phu da^n chu? o+? D-a` La.t, v.v... va` v.v... Le~ na`o ta^'t ca? nhu+~ng d-ie^`u no'i tre^n la.i kho^ng pha?i la` su+. pha?n bo^.i ?

D-a?ng ca^`m quye^`n thu+o+`ng no'i ra(`ng ho. pha?i la`m ta^'t ca? nhu+~ng d-ie^`u d-o' chi? vi` d-e^? xa^y du+.ng ha.nh phu'c chung. Ha.nh phu'c chung the^' na`o? Ha`ng trie^.u sinh ma.ng d-a~ nga~ xuo^'ng vi` d-o^.c la^.p, da^n chu?, tu+. do, d-e^'n khi nu+o+'c nha` d-u+o+.c d-o^.c la^.p ro^`i thi` d-a.i d-a so^' da^n chu'ng la.i ma^'t tu+. do, kho^ng co' da^n chu?, bi. ro+i va`o vo`ng le^. thuo^.c mo+'i co`n tra^`m tro.ng ho+n xu+a. Ha.nh phu'c chung the^' na`o? Khi chi? co' mo^.t so^' i't nhu+~ng ngu+o+`i ca^`m quye^`n d-u+o+.c hu+o+?ng d-a(.c quye^`n d-a(.c lo+.i, tha ho^` vo+ ve't, tham nhu~ng tro+? tha`nh nhu+~ng tu+ ba?n ‘d-o?’, nhu+~ng cu+o+`ng ha`o mo+'i, co`n d-a.i d-a so^' da^n chu'ng, tru+o+'c tie^n la` co^ng nha^n, no^ng da^n, va^~n bi. nghe`o kho^?, la^`m than vi` su+. vo+ ve't, bo'c lo^.t na(.ng ne^`. Le~ na`o thu+.c te^' d-o' la.i kho^ng no'i le^n ra(`ng cuo^.c ca'ch ma.ng nha^n da^n d-a~ bi. pha?n bo^.i va` d-a.i chu'ng tham gia cuo^.c ca'ch ma.ng d-o' d-a~ bi. pha?n bo^.i ?

Thu+.c ra, no'i va^.y kho^ng pha?i la` mo^.t pha't hie^.n gi` mo+'i me? ca?. Tu+` la^u, nhie^`u ngu+o+`i trong nu+o+'c, ke^? ca? ca'n bo^., d-a?ng vie^n cu?a D-a?ng, d-a~ tha^'y d-u+o+.c su+. ba^'t nha^'t giu+~a lo+`i no'i va` vie^.c la`m, su+. do^'i tra', bi.p bo+.m cu?a D-a?ng va` ba('t d-a^`u nha^.n thu+'c d-u+o+.c su+. pha?n bo^.i d-o' ro^`i. Khi Nguye^~n Kha('c Vie^.n no'i d-e^'n su+. ca^`n thie^'t tie^'n ha`nh ‘cuo^.c kha'ng chie^'n mo+'i’, cha('c cu. a'm chi? su+. pha?n bo^.i cuo^.c ca'ch ma.ng nha^n da^n... D-o.c ca'c ta'c pha^?m trong nu+o+'c, nhu+ ‘Quan D-ie^?m va` Cuo^.c So^'ng’ cu?a Nguye^~n Ho^., ‘Vie^'t Cho Me. va` Quo^'c Ho^.i’ cu?a Nguye^~n Va(n Tra^'n, ‘Nu+?a D-o+`i Nhi`n La.i’ cu?a Tie^u Dao Ba?o Cu+., ho^`i ky' ‘Chuye^.n Ngu+o+`i Tu` Xu+? Ly' No^.i Bo^.’ cu?a Tra^`n Thu+, ho^`i ky'‘O+? Tu` Co^.ng Sa?n’ cu?a D-o^~ Trung Hie^'u, ta^.p ‘Tho+ Vu.t Hie^.n Trong Pho`ng Tha^?m va^'n’ cu?a Bu`i Minh Quo^'c, v.v... ca'c ta'c pha^?m va(n ho.c, tho+ ca, ba`i ha't, ki.ch ba?n... cu?a nhie^`u nha` va(n, nha` tho+, nha` soa.n nha.c, soa.n ki.ch, v.v... ca'c ba`i chi'nh lua^.n, kie^'n nghi., thu+ tu+`... cu?a Hoa`ng Minh Chi'nh, Lu+~ Phu+o+ng, La Va(n La^m, Tra^`n D-o^., Le^ Ho^`ng Ha`, Nguye^~n Kie^'n Giang, Cha^n Ti'n, Nguye^~n Ngo.c Lan, Ha` Sy~ Phu, Hoa`ng Tie^'n, Nguye^~n Thanh Giang, v.v... cu~ng nhu+ d-o+n tu+` cu?a na.n nha^n ca'c vu. d-a`n a'p phi pha'p va` gia d-i`nh ho., d-e^`u tha^'y nha^.n thu+'c ve^` su+. pha?n bo^.i cuo^.c ca'ch ma.ng nha^n da^n ba`ng ba.c tre^n ca'c do`ng chu+~...

Ai pha?n bo^.i cuo^.c ca'ch ma.ng nha^n da^n ? Tre^n danh nghi~a la` D-a?ng, nhu+ng tre^n thu+.c te^' thi` kho^ng pha?i la` toa`n D-a?ng. No'i the^', vi` d-a~ la^u la('m ro^`i, nha^'t la` tu+` khi D-a?ng na('m chi'nh quye^`n, ba.o lu+.c va` do^'i tra' le^n ngo^i, thi` D-a?ng d-a~ da^`n da^`n bie^'n cha^'t, kho^ng co`n la` cu?a toa`n the^? d-a?ng vie^n nu+~a, ma` thu+.c te^' chi? la` cu?a mo^.t nhu'm nho? nhu+~ng ngu+o+`i co' thu+.c quye^`n, mang danh nghi~a D-a?ng thao tu'ng mo.i vie^.c, d-o^.c quye^`n cai tri. d-a^'t nu+o+'c va` xa~ ho^.i. Nhu'm nho? d-o' chi'nh la` ta^.p d-oa`n tho^'ng tri. hie^.n nay. (Va`i ngu+o+`i trong nu+o+'c tu+`ng la` d-a?ng vie^n cu?a D-a?ng d-a~ no'i d-u'ng: trong D-a?ng co^.ng sa?n Vie^.t Nam thu+.c te^' co' hai ‘d-a?ng’, mo^.t ‘d-a?ng’ cu?a so^' i't, la` nhu+~ng ngu+o+`i na('m quye^`n bi'nh va` mo^.t ‘d-a?ng’ cu?a so^' d-o^ng d-a?ng vie^n vo^ quye^`n, hay d-u'ng ho+n chi? co' mo^.t quye^`n la` ta'n tha`nh nhu+~ng quye^'t d-i.nh cu?a ca'i ‘d-a?ng’ nho? ca^`m quye^`n). Cu`ng vo+'i no' la` ca? mo^.t giai ca^'p quan lie^u ca^`m quye^`n sinh so^i na?y no+? mau cho'ng trong bo^. ma'y D-a?ng va` bo^. ma'y nha` nu+o+'c, co' d-a(.c quye^`n d-a(.c lo+.i va` so^'ng ba'm tre^n co+ the^? cu?a xa~ ho^.i. Chi'nh ta^.p d-oa`n tho^'ng tri. cu`ng vo+'i giai ca^'p quan lie^u ca^`m quye^`n na`y d-a~ pha?n bo^.i cuo^.c ca'ch ma.ng nha^n da^n.

‘Nhu+~ng gio.t ma'u va('t tu+` trong tim’

D-a^'t nu+o+'c va` da^n to^.c ta d-ang o+? trong mo^.t tra.ng huo^'ng cu+.c ky` phu+'c ta.p va` ra^'t hie^?m nghe`o. Go+~ cho d-u+o+.c ca'i ti`nh the^' ro^'i ra('m, nguy hie^?m na`y tha^.t vo^ cu`ng kho' kha(n. Ta^.p d-oa`n ca^`m quye^`n d-a?ng tri. thi` d-o^.c to^n na('m he^'t mo.i quye^`n lu+.c, d-a~ d-a^?y d-a^'t nu+o+'c la^m va`o co+n khu?ng hoa?ng tra^`m tro.ng, d-ang lu'ng tu'ng ti`m lo^'i thoa't, nhu+ng la.i be^' ta('c vi` va^~n ngoan co^' ba'm la^'y nhu+~ng chie^u ba`i cu~ ri'ch, y' thu+'c he^. lo^~i tho+`i d-e^? giu+~ la^'y quye^`n lo+.i i'ch ky?. Co`n cuo^.c so^'ng cu?a ngu+o+`i da^n nga`y mo^.t the^m kho' kha(n ho+n, no^~i ca(m gia^.n va` ba^'t ma~n cu?a da^n chu'ng d-ang do^`n ne'n, kho^ng bie^'t se~ bu`ng no^? khi na`o. Trong lu'c d-o' nhie^`u ngu+o+`i co' kha? na(ng d-u+'ng d-a^`u cuo^.c va^.n d-o^.ng da^n chu? thi` bi. ba('t bo+', tu` d-a`y, qua?n che^', bi. co^ la^.p trie^.t d-e^?, ma` phong tra`o chi? mo+'i ba('t d-a^`u, no'i chung co`n non ye^'u, ho+n nu+~a, so^' d-o^ng da^n chu'ng va^~n co`n tho+` o+ ve^` chi'nh tri....

Lo la('ng d-e^'n so^' pha^.n cu?a d-a^'t nu+o+'c va` da^n to^.c, ngay tu+` giu+~a tha^.p nie^n 50 cho d-e^'n nay (6) co' ra^'t nhie^`u nha` ca'ch ma.ng la~o tha`nh, tri' thu+'c-si~ phu da^n chu? o+~ trong nu+o+'c d-a~ tu+`ng le^n tie^'ng, d-u+a ra nhu+~ng nha^.n d-i.nh tha(?ng tha('n va` nhu+~ng kie^'n nghi. quy' ba'u vo+'i D-a?ng ca^`m quye^`n. Tha^.t vo^ cu`ng d-a'ng ki'nh phu.c tinh tha^`n vi` nu+o+'c, vi` da^n cu?a ca'c vi. d-o', ba^'t cha^'p su+. tra? thu`, d-a`n a'p cu?a ke? ca^`m quye^`n, d-a~ kha(?ng kha'i no'i le^n lo+`i chi'nh nghi~a va` can d-a?m go'p ‘nhu+~ng gio.t ma'u va('t tu+` trong tim’ (lo+`i o^ng Tra^`n D-o^.) chi? d-e^? mong cu+'u nguy cho d-a^'t nu+o+'c va` da^n to^.c. Tu+` tru+o+'c d-e^'n nay, ca'c kie^'n nghi. d-o' chu? ye^'u xoay quanh nhu+~ng va^'n d-e^` na`y: ke^u go.i D-a?ng ca^`m quye^`n ‘mo+? ro^.ng’ da^n chu?, ke^u go.i D-a?ng thu+.c hie^.n d-u'ng Hie^'n pha'p d-e^? ngu+o+`i da^n thu+.c su+. co' ca'c quye^`n tu+. do tu+ tu+o+?ng, ngo^n lua^.n, ba'o chi', la^.p ho^.i, ke^u go.i D-a?ng d-o^?i mo+'i chi'nh tri., tu+'c la` chi? ta^.p trung ‘la~nh d-a.o ve^` chi'nh tri.’ ma` kho^ng o^m d-o^`m, bao bie^.n vie^.c qua?n ly', cai tri. cu?a nha` nu+o+'c, ke^u go.i D-a?ng bo? lo^'i ba^`u cu+? gia? hie^.u, thu+.c ha`nh ca'ch ba^`u cu+? da^n chu?, ke^u go.i D-a?ng ti'ch cu+.c cho^'ng quo^'c na.n tham nhu~ng (ho^`i 1955-56 go.i la` tham o^, la~ng phi'), v.v... Kho^ng the^? loa.i tru+` ra(`ng nhie^`u vi. co`n tha^'y va^'n d-e^` sa^u sa('c ho+n, nhu+ng so^'ng trong d-ie^`u kie^.n cu?a che^' d-o^. cu+.c quye^`n, ho. chi? no'i d-u+o+.c d-e^'n the^' tho^i, va` thu+.c ra no'i the^' cu~ng d-a~ du~ng ca?m la('m, cu~ng d-u? d-e^? giai ca^'p ca^`m quye^`n tra? thu`, ha`nh ha., d-a`n a'p d-u? d-ie^`u ro^`i. Tu+` d-a^`u tha^.p nie^n 90, ca' bie^.t d-a~ co' va`i vi. (ba('t d-a^`u tu+` Ho`a thu+o+.ng Huye^`n Quang) kha(?ng kha'i d-o`i hu?y bo? d-ie^`u 4 trong Hie^'n pha'p no'i ve^` quye^`n la~nh d-a.o d-o^.c to^n cu?a D-a?ng.

Ta^'t ca? nhu+~ng kie^'n nghi. d-o' d-e^`u ra^'t ho+.p tho+`i va` quy' ba'u. Nhu+ng kinh nghie^.m d-a~ cho tha^'y ro~, tru+o+'c d-a^y nhu+~ng kie^'n nghi. nhu+ the^' d-o^'i vo+'i ta^.p d-oa`n tho^'ng tri. chi? la` ‘nu+o+'c d-o^? d-a^`u vi.t’, va` ke? tho^'ng tri. d-a~ tra? thu` ta`n ba.o bie^'t bao ! Co`n hie^.n nay... lie^.u chu'ng co' ta'c du.ng gi` kho^ng ?

Vu+`a qua, D-a?ng thay d-o^?i nhu+~ng ngu+o+`i la~nh d-a.o mo+'i. O+? trong nu+o+'c, da^n chu'ng tho+` o+, kho^ng ai pha^'n kho+?i hay cho+` d-o+.i nhu+~ng tie^'n bo^. mo+'i gi`. Chi? tha^'y ba'o chi' nu+o+'c ngoa`i va` ca? mo^.t so^' i't ngu+o+`i Vie^.t ha?i ngoa.i ba`n ta'n, ba?o o^ng na`y ‘ba?o thu?’, o^ng kia‘d-o^?i mo+'i’, khen o^ng na`y kha' ho+n o^ng tru+o+'c, d-a~ ga(.p cu. Hoa`ng Minh Chi'nh ma^'y la^`n, d-a~ d-e^'n tha(m cu. Tra^`n D-o^., o^ng kia co' ve? ‘thoa'ng’ ho+n, d-a~ tuye^n bo^' na`y no. vo+'i ca'c nha` d-a^`u tu+ ngoa.i quo^'c, ro^`i ho. cho+` d-o+.i... Nhu+ng lie^.u D-a?ng vo+'i ta^.p d-oa`n ca^`m quye^`n hie^.n nay, co' thu+.c thi ca'c kie^'n nghi. cu?a nhu+~ng ngu+o+`i tha`nh ta^m lo la('ng d-e^'n va^.n me^.nh nu+o+'c nha` mo+'i d-u+a ra ga^`n d-a^y cha(ng ?

D-a?ng ‘tu+. d-o^?i mo+'i’, ‘tu+. lo^.t xa'c’?

Theo chu'ng to^i, tha(?ng tha('n ma` no'i thi` kho^ng. Vi` muo^'n thu+.c thi nhu+~ng kie^'n nghi. d-o' thi` tru+o+'c he^'t D-a?ng pha?i d-o^?i mo+'i tu+ duy va` ‘tu+. d-o^?i mo+'i’ mo^.t ca'ch ca(n ba?n. Nhu+ng trong nhu+~ng d-ie^`u kie^.n hie^.n nay thi` D-a?ng na`y, vo+'i ta^.p d-oa`n tho^'ng tri. d-u+o+ng quye^`n, vo+'i co+ che^' hie^.n co', kho^ng the^? ‘tu+. d-o^?i mo+'i’ d-u+o+.c. Tru+o+'c tie^n, vi` D-a?ng chu+a he^` d-a(.t ra cho mi`nh nhie^.m vu. ‘tu+. d-o^?i mo+'i’, tra'i la.i cu+' co^' ba?o thu?, duy tri` mo.i ca'i ‘cu~’, coi la` ba^'t di ba^'t di.ch, vi` ca'i ‘cu~’ d-o' co' lo+.i cho giai ca^'p ca^`m quye^`n. Thu+? ho?i: D-a?ng ‘tu+. d-o^?i mo+'i’ the^' na`o d-u+o+.c, khi ta^.p d-oa`n ca^`m quye^`n na`y va^~n khu+ khu+ kha(?ng d-i.nh ‘kie^n tri` chu? nghi~a Marx Lenin’? Kie^n tri` chu? nghi~a Marx Lenin, tu+'c la` pha?i giu+~ vu+~ng ‘d-o^.c quye^`n la~nh d-a.o cu?a D-a?ng’, giu+~ vu+~ng vi. the^' d-o^.c to^n cu?a D-a?ng theo d-u'ng nguye^n ta('c cu?a chu? nghi~a Lenin, thi` la`m sao D-a?ng co' the^? chi? ‘la~nh d-a.o ve^` chi'nh tri.’ ma` d-e^? vie^.c cai tri. nha` nu+o+'c cho chi'nh quye^`n la`m d-u+o+.c, la`m sao D-a?ng kho^ng can thie^.p va`o vie^.c la^.p pha'p, ha`nh pha'p, tu+ pha'p d-u+o+.c, la`m sao D-a?ng kho^ng bie^'n tha`nh D-a?ng-Nha` nu+o+'c d-u+o+.c, la`m sao D-a?ng co' the^? cho phe'p ‘qua^`n chu'ng’ gia'm sa't D-a?ng d-u+o+.c ? Kie^n tri` chu? nghi~a Marx Lenin, tu+'c la` cu+' pha?i giu+~ ca'i go.i la` ‘da^n chu? xa~ ho^.i chu? nghi~a’ bi.p bo+.m, thi` la`m sao thu+`a nha^.n nhu+~ng gia' tri. da^n chu? toa`n nha^n loa.i d-u+o+.c, la`m sao co' the^? da^n chu? ho'a xa~ ho^.i d-u+o+.c, la`m sao co' d-u+o+.c xa~ ho^.i co^ng da^n va` nha` nu+o+'c pha'p quye^`n ? Ho+n nu+~a, tie^`n d-e^` cu?a vie^.c da^n chu? ho'a xa~ ho^.i la` D-a?ng pha?i da^n chu? ho'a, ma` D-a?ng da^n chu? ho'a the^' na`o d-u+o+.c khi va^~n giu+~ nguye^n che^' d-o^. ‘ta^.p trung da^n chu?’, mo^.t nguye^n ta('c cu?a chu? nghi~a Lenin? D-o`i ho?i D-a?ng pha?i ti'ch cu+.c cho^'ng quo^'c na.n tham nhu~ng, thi` la`m sao D-a?ng cho^'ng ma.nh me~ d-u+o+.c, khi na.n tham nhu~ng ba('t nguo^`n tu+` su+. tho^'ng tri. d-o^.c quye^`n cu?a mo^.t nhu'm ngu+o+`i thoa't ly mo.i su+. kie^?m soa't, khi ngu+o+`i da^n kho^ng d-u+o+.c tu+. do ngo^n lua^.n, tu+. do ba'o chi' ? D-o`i ho?i D-a?ng ‘mo+? ro^.ng’ da^n chu? thi` trong d-ie^`u kie^.n hie^.n nay D-a?ng ca^`m quye^`n chi? co' the^? d-u+a ra mo^.t thu+' da^n chu? ‘gia? ca^`y’ va` tu+. do ‘ba'nh ve~’ hoa(.c mo^.t loa.i gi` d-o' ‘do+? do+i do+? chuo^.t’ (7) ma` tho^i. D-o' la` d-ie^`u cha('c cha('n.

To'm la.i, ta^.p d-oa`n ca^`m quye^`n hie^.n nay kho^ng muo^'n va` kho^ng co' kha? na(ng ‘tu+. d-o^?i mo+'i’ va` ‘d-o^?i mo+'i’ xa~ ho^.i mo^.t ca'ch ca(n ba?n d-u+o+.c. Va`i lo+`i tuye^n bo^' chung chung, va`i vie^.c la`m nho nho? cu?a ma^'y ngu+o+`i la~nh d-a.o mo+'i le^n cha(?ng qua chi? la` nhu+~ng ‘d-o^.ng ta'c gia?’ d-e^? ga^y a?nh hu+o+?ng ca' nha^n hay la`m ye^n ta^m gio+'i d-a^`u tu+ nu+o+'c ngoa`i ma` tho^i. D-a^'y, Le^ Kha? Phie^u ma^'y la^`n ga(.p o^ng Hoa`ng Minh Chi'nh, nhu+ng ga(.p xong, cu. Chi'nh va^~n bi. ca('t d-ie^.n thoa.i, va^~n bi. theo do~i nhu+ tru+o+'c, To^?ng bi' thu+ mo+'i le^n d-e^'n tha(m o^ng Tra^`n D-o^. trong di.p Te^'t, nhu+ng tha(m xong, cu. D-o^. va^~n bi. tra? thu` he`n ha., bi. ‘d-a^'u d-a'’ trong ‘mo^.t ‘Chie^'n di.ch ‘To^?ng co^ng ki'ch’ cu?a ba'o chi'’ cu?a D-a?ng, con da^u u't cu?a cu. ‘bi. go.i d-e^'n co^ng an tha^?m va^'n ha`ng nhie^`u chu.c nga`y, ma^'t ca? la`m a(n, a?nh hu+o+?ng d-e^'n cuo^.c so^'ng, mu+'c so^'ng va` su+. nuo^i con ca'i’, con trai lo+'n cu?a cu. bi. pha^n bie^.t d-o^'i xu+?, co`n nha` cu. o+? Ha` No^.i ‘thu+o+`ng xuye^n co' ca'n bo^. an ninh ma(.c thu+o+`ng phu.c gia'm sa't’ (nhu+~ng chu+~ in nghie^ng la` cu?a cu. D-o^. trong thu+ nga`y 29/3/98 gu+?i Thu+o+`ng vu. Bo^. chi'nh tri.). Ga^`n nu+?a na(m d-a~ qua ke^? tu+` khi co' su+. d-o^?i thay ngu+o+`i d-u+'ng d-a^`u D-a?ng va` nha` nu+o+'c, the^' ma` ma^'y nha` tri' thu+'c-si~ phu o+? D-a` La.t va^~n kho^'n kho^? trong vo`ng qua?n che^' nga(.t nghe`o do ca'i nghi. d-i.nh pha't xi't 31/CP, ca'c tu` nha^n lu+o+ng ta^m va` tu` nha^n chi'nh tri. va^~n ru.c xa'c trong ngu.c tu`, the^' thi` co' co+ so+? na`o d-e^? hy vo.ng ta^.p d-oa`n tho^'ng tri. hie^.n nay ‘mo+? ro^.ng’ da^n chu? cho ngu+o+`i da^n ? Kinh nghie^.m cho tha^'y, ca'c la~nh tu. co^.ng sa?n nu+o+'c ta chi? khi na`o ‘ve^` vu+o+`n’ ro^`i mo+'i nga'p le^n va`i chu+~ da^n chu? ‘cho no' dzui’ the^' tho^i, co`n khi d-u+o+ng quye^`n thi` ho. kho^ng chi.u thu+.c ha`nh da^n chu? bao gio+`.

Gia?i pha'p co' ti'nh xa^y du+.ng nha^'t.

Theo chu'ng to^i nghi~, ne^'u cho ra(`ng nhu+~ng kie^'n nghi. cu?a ca'c nha` ca'ch ma.ng la~o tha`nh va` tri' thu+'c-si~ phu d-o^'i vo+'i D-a?ng la` d-e^? ca^`u mong ta^.p d-oa`n tho^'ng tri. d-u+o+ng quye^`n d-oa'i hoa`i va` thu+.c thi, ro^`i hy vo.ng, cho+` d-o+.i ho. ban pha't tu+. do, da^n chu?, ‘d-o^?i mo+'i’ thu+.c su+.... la` kho^ng tu+o+?ng. Cha('c ta'c gia? ca'c kie^'n nghi. d-o' kho^ng co' a?o tu+o+?ng a^'y. Vi` the^' nhu+~ng ngu+o+`i da^n chu? ne^n d-em nhu+~ng kie^'n nghi. d-o' pho^? bie^'n ro^.ng ra~i trong nu+o+'c, bie^'n chu'ng tha`nh nhu+~ng kha^?u hie^.u d-e^? thu+'c ti?nh da^n chu'ng, va.ch ma(.t ke? ca^`m quye^`n, ‘ca^'p tie^'n ho'a’ ca'n bo^., d-a?ng vie^n trung thu+.c cu?a D-a?ng, la^'y nhu+~ng kie^'n nghi. d-o' la`m cho^~ du+.a lo^i cuo^'n da^n chu'ng va`o cuo^.c d-a^'u tranh chung. La`m d-u+o+.c nhu+ the^', mo+'i pha't huy ta'c du.ng cu?a nhu+~ng kie^'n nghi. quy' ba'u no'i tre^n.

Khi cho ra(`ng trong d-ie^`u kie^.n hie^.n nay ta^.p d-oa`n tho^'ng tri. d-u+o+ng quye^`n kho^ng muo^'n va` kho^ng co' kha? na(ng ‘tu+. d-o^?i mo+'i’, chu'ng to^i va^~n tin la` ti`nh hi`nh se~ kho^ng d-u+'ng ye^n ma~i ma~i, mo^.t khi su+'c e'p cu?a tho+`i d-a.i nga`y ca`ng ma.nh, mo^.t khi da^n chu'ng nga`y ca`ng gia'c ngo^., ma.nh me~ d-o`i quye^`n lo+.i cu?a mi`nh va` so^' ngu+o+`i ca^'p tie^'n, trung thu+.c trong D-a?ng nga`y ca`ng nhie^`u, ca`ng da'm ma.nh da.n no'i le^n tie^'ng no'i cu?a mi`nh thi` ke? tho^'ng tri. ba?o thu? se~ pha?i da^`n da^`n lu`i bu+o+'c. Chu'ng to^i tin ra(`ng phong tra`o da^n chu? ma.nh me~ cu?a nha^n da^n se~ ‘ca^'p tie^'n ho'a’ nhanh cho'ng nhie^`u ca'n bo^., d-a?ng vie^n trung thu+.c va` giu'p pha'i ca^'p tie^'n da^`n da^`n tha('ng the^' trong D-a?ng. Va` d-o' chi'nh la` tie^`n d-e^` cho su+. ‘tu+. d-o^?i mo+'i’ ca(n ba?n, su+. ‘tu+. lo^.t xa'c’ cu?a D-a?ng. Co`n khi D-a?ng ‘tu+. d-o^?i mo+'i’ ro^`i thi` nhu+~ng kie^'n nghi. to^'t d-e.p, quy' ba'u d-a~ ti'ch d-o.ng ho+n bo^'n tha^.p nie^n qua, se~ d-u+o+.c thu+.c hie^.n va` co' khi co`n tie^'n xa ho+n nhie^`u.

Ta.i sao chu'ng ta cu+' muo^'n cho D-a?ng ‘tu+. d-o^?i mo+'i’ ? Vi` chu'ng ta mong chuye^?n d-o^?i mo^.t ca'ch ho`a bi`nh che^' d-o^. cu+.c quye^`n hie^.n nay tha`nh che^' d-o^. da^n chu? d-i'ch thu+.c d-e^? tra'nh d-u+o+.c nhu+~ng d-o^? vo+~, nhu+~ng d-au d-o+'n kho^ng ca^`n thie^'t va` co' ha.i. Trong ti`nh hi`nh hie^.n nay, d-o' la` gia?i pha'p co' lo+.i nha^'t cho d-a^'t nu+o+'c va` da^n to^.c, la` ca'ch gia?i quye^'t e^m di.u nha^'t nhu+~ng ‘nghi.ch ly'’ d-a~ co'. Du` ra^'t kho' kha(n, nhu+ng va^~n kho^ng ne^n tu+` bo? hy vo.ng D-a?ng co^.ng sa?n se~ co' nga`y ‘tu+. d-o^?i mo+'i’, khi D-a?ng vi~nh bie^.t d-u+o+.c ta^.p d-oa`n tho^'ng tri. gia'o d-ie^`u, ba?o thu? hie^.n nay. D-a?ng co' the^? da^`n da^`n ‘tu+. d-o^?i mo+'i’ khi na`o he^'t ‘kie^n tri` chu? nghi~a Marx Lenin’, tru+o+'c nha^'t la` tu+` bo? ‘che^' d-o^. ta^.p trung da^n chu?’, tu+` bo? ‘chuye^n chi'nh vo^ sa?n’, tu+` bo? ‘d-o^.c quye^`n la~nh d-a.o’ d-o^'i vo+'i d-a^'t nu+o+'c va` xa~ ho^.i, ma` tu+. coi mi`nh la` mo^.t tha`nh vie^n ngang quye^`n vo+'i ca'c tha`nh vie^n kha'c trong co^.ng d-o^`ng da^n to^.c. Song, va^'n d-e^` ca(n ba?n la` pha?i ta.o ne^n mo^.t phong tra`o da^n chu? ro^.ng lo+'n d-u? kha? na(ng ga^y d-u+o+.c su+'c e'p vo+'i ta^.p d-oa`n tho^'ng tri. va` ho^~ tro+. cho nhu+~ng lu+.c lu+o+.ng la`nh ma.nh, ca^'p tie^'n trong D-a?ng vu+o+n le^n. Co`n trong tru+o+`ng ho+.p xa^'u ho+n, cuo^'i cu`ng D-a?ng va^~n kho^ng ‘tu+. d-o^?i mo+'i’ d-u+o+.c, thi` tru+o+'c su+'c ma.nh cu?a phong tra`o da^n chu? to lo+'n, D-a?ng se~ bi. do`ng li.ch su+? cuo^'n pha(ng.

Co^' nhie^n, ga^y du+.ng d-u+o+.c mo^.t phong tra`o nhu+ the^' tha^.t vo^ cu`ng kho' kha(n. No'i the^' kho^ng pha?i d-e^? tha^'t vo.ng, ma` chi'nh la` d-e^? mo.i ngu+o+`i thie^'t tha vo+'i su+. nghie^.p da^n chu? ho'a d-a^'t nu+o+'c co^' ga('ng nhie^`u ho+n mo+'i mong d-i ki.p vo+'i ti`nh hi`nh d-ang xoay chuye^?n sau nhu+~ng bie^'n d-o^.ng o+? Tha'i Bi`nh.

Nhu+~ng con chuo^.t chu~i.

Nha^n d-a^y, chu'ng to^i xin ke^? la.i ca^u chuye^.n na`y. Khi phong tra`o da^n chu? o+? Lie^n Xo^ co`n trong tho+`i ky` ra^'t d-en to^'i, ta.i mo^.t cuo^.c ga(.p go+~, ca'c pho'ng vie^n nu+o+'c ngoa`i ho?i Andrei Sakharov, ngu+o+`i chie^'n si~ kie^n cu+o+`ng d-a^'u tranh cho da^n chu? va` nha^n quye^`n no^?i tie^'ng toa`n the^' gio+'i: ‘O^ng co' hy vo.ng la` Lie^n Xo^ sa('p co' thay d-o^?i lo+'n ve^` chi'nh tri. kho^ng ?’ O^ng tra? lo+`i: ‘Kho^ng, to^i kho^ng hy vo.ng d-ie^`u d-o'. To^i cho ra(`ng cuo^.c so^'ng chi'nh tri. nu+o+'c to^i co`n la^u mo+'i xa?y ra d-u+o+.c mo^.t su+. thay d-o^?i lo+'n lao’. Ca'c pho'ng vie^n ra^'t d-o^~i nga.c nhie^n ho?i tie^'p: ‘The^' thi` o^ng la`m nhu+~ng d-ie^`u na`y d-e^? la`m gi` ?’ Sakharov tra? lo+`i: ‘Gio+'i tri' thu+'c bie^'t la`m gi` ? Ho. chi? bie^'t la`m mo^.t vie^.c la`: xa^y du+.ng ly' tu+o+?ng. Cu+' d-e^? cho mo^~i ngu+o+`i la`m d-u+o+.c d-ie^`u gi` anh ta co' the^? la`m d-u+o+.c’. Suy nghi~ mo^.t lu'c, o^ng no'i the^m: ‘Ne^n bie^'t ra(`ng nhu+~ng con chuo^.t chu~i d-a`o hang nga^`m du+o+'i d-a^'t co' the^? la`m su.p d-o^? nhu+~ng tha`nh tri` li.ch su+?’. Chu'ng to^i nghi~ ra(`ng d-a^y co' the^? la` mo^.t lo+`i khuye^n to^'t cho ta^'t ca? chu'ng ta: nhu+~ng ngu+o+`i thie^'t tha vo+'i su+. nghie^.p da^n chu? ha~y cu+' la`m d-i, la`m nhu+~ng d-ie^`u gi` lu+o+ng ta^m ma'ch ba?o va` mi`nh co' the^? la`m d-u+o+.c, ma` kho^ng so^'t ruo^.t mong d-o+.i ke^'t qua? ngay, vi` tu+` nhu+~ng pha't bie^?u le? te? cu?a nhu+~ng ngu+o+`i tie^n tie^'n no'i le^n kha't vo.ng tu+. do da^n chu? se~ hi`nh tha`nh ne^n mo^.t phong tra`o da^n chu? ro^.ng lo+'n, cuo^'i cu`ng chi'nh ‘nhu+~ng con chuo^.t chu~i’ se~ la`m su.p d-o^? che^' d-o^. cu+.c quye^`n kho^ng d-u+o+.c lo`ng da^n. Kinh nghie^.m li.ch su+? d-a~ chu+'ng minh d-ie^`u d-o'.

Nga`y 15/5/98
Nguye^~n Minh Ca^`n.

(1) Thu+.c ra, o+? Thanh Ho'a va` nhie^`u ti?nh mie^`n Trung, Hu+ng Ye^n, Ha?i Du+o+ng, Ha` Ta^y, Nam Ha`, D-o^`ng Nai... cu~ng d-a~ co' nhie^`u ‘vu. lo^.n xo^.n’, nhu+ng kho^ng d-a^u ma~nh lie^.t nhu+ o+? Tha'i Bi`nh.

(2)  Ba?n ba'o ca'o co' ne^u ra so^' lie^.u ve^` thu nha^.p bi`nh qua^n cu?a gia d-i`nh mo^.t no^ng da^n d-a~ tham gia bie^?u ti`nh, co' 5 ngu+o+`i vo+'i 7,5 sa`o ruo^.ng, la` 800.000 d-o^`ng/ngu+o+`i/na(m va` nha^.n xe't: ‘d-a^y la` tru+o+`ng ho+.p kho^ng ma^'y ca' bie^.t, ma` co' the^? xem nhu+ kha' pho^? bie^'n d-o^'i vo+'i Tha'i Bi`nh’ (tr. 12-13).

(3) Chi? xin ne^u va`i vi' du.: ‘Mo^~i con tra^u 1 vu. pha?i d-o'ng 40 kg tho'c ve^` tie^`n giao tho^ng, tu+'c la` mo^~i cha^n tra^u 10 kg tho'c cho mo^.t vu.... Mo^~i d-a`n vi.t tu+` 30 con tro+? le^n pha?i d-o'ng thue^' tro^`ng co?... mo^~i cuo^.c ho.p pho^? bie^'n kie^'n thu+'c no^ng nghie^.p mo^~i gia d-i`nh pha?i d-o'ng 7 kg tho'c, v.v...’ (tr. 15).

(4) Li.ch su+? D-a?ng co^.ng sa?n Lie^n Xo^. NXB Su+. Tha^.t, Ha` No^.i 1960, tr. 875-876.

(5) Xin xem la.i nhie^`u ba`i bu't ky', pho'ng su+., nhu+ Ca'i D-e^m Ho^m A^'y D-e^m Gi`, Ngu+o+`i D-a`n Ba` Quy`, Bo^ng Lu'a No^?i Gia^.n, Chuye^.n Xa?y Ra O+? Xa~ Chi' Co^ng (Thua^.n Ha?i), Nhu+~ng Vie^.c La`m Ma^'t Da^n Chu? O+? No^ng Tru+o+`ng La.c Ho`a, Tu+` Vu. A'n Mo^.t Ngu+o+`i Me., v.v... va` v.v... d-a~ d-a(ng tre^n ba'o chi' trong nu+o+'c.

(6) Xin xem la.i nhu+~ng ba`i no'i va` vie^'t ho^`i giu+~a tha^.p nie^n 50 cu?a D-a`o Duy Anh, Nguye^~n Ma.nh Tu+o+`ng, Nguye^~n Hu+~u D-ang, v.v... va` khoa?ng mu+o+`i na(m ga^`n d-a^y cu?a Nguye^~n Ho^., Nguye^~n Va(n Tra^'n, Hoa`ng Minh Chi'nh, Nguye^~n Kha('c Vie^.n, Le^ Gia?n, La Va(n La^m,Tra^`n D-o^., Nguye^~n D-an Que^', D-oa`n Vie^'t Hoa.t, D-o^~ Trung Hie^'u, Le^ Trung Tha`nh, Ha` Sy~ Phu, Nguye^~n Kie^'n Giang, Cha^n Ti'n, Nguye^~n Ngo.c Lan, Hoa`ng Tie^'n, Nguye^~n Thanh Giang va` ra^'t nhie^`u ngu+o+`i kha'c.