"Vu. Tha'i - Bi`nh... Nhi`n Tu+` Vie^.t Nam"

Ba`i cu?a Gia'o Su+ Nguye^~n Ngo.c Lan (Vie^.t Nam)

Lo+`i To`a Soa.n: VietCatholic-Network vu+`a nha^.n tu+` ba'o Chi'nh Nghi~a ba`i vie^'t cu`a Linh Mu.c Nguye^~n Ngo.c Lan tu+` Vie^.t Nam gu+?i qua, vo+'i tu+.a dde^` "Vu. Tha'i Bi`nh... Nhi`n Tu+` Vie^.t Nam". Gia'o su+ Nguye^~n Ngo.c Lan va` linh mu.c Cha^n Ti'n ddu+o+.c xem la` hai nha^n va^.t ddo^'i la^.p vo+'i chi'nh quye^`n Vie^.t Nam Co^.ng Ho`a tru+o+'c na(m 1975. Ba`i vie^'t na`y dda~ ddu+o+.c dda(ng tre^n Tin Nha`, so^' tha'ng 11/97, xua^'t ba?n ta.i Pha'p. Tu+` khi ca^u chuye^.n no^ng da^n Ti?nh Tha'i Bi`nh no^?i da^.y, 128 xa~ bi. da^n cu+o+'p chi'nh quye^`n la`m chu? ddu+o+.c tie^'t lo^. ra ha?i ngoa.i dde^'n nay, co' le~ dda^y la` ba`i tu+o+`ng thua^.t dda^`y ddu? nha^'t ve^` bie^'n co^' Tha'i Bi`nh. Chu'ng to^i vo+'i ta^'t ca? de` da(.t xin tri'ch dda(ng nguye^n va(n ba`i vie^'t du+o+'i dda^y dde^? ddo^.c gia? theo do~i#.

Vu. Tha'i Bi`nh dda~ xa?y ra tu+` ho^`i tha'ng 4/1997 va` ke'o da`i tha'ng na`y qua tha'ng kha'c. Ba'o chi' va` ca'c phu+o+ng tie^.n tho^ng tin o+? Co^.ng Ho`a Xa~ Ho^.i Chu? Nghi~a Vie^.t Nam dde^`u im ba(.t. Ngoa`i Tha'i Bi`nh, ngu+o+`i trong nu+o+'c chi? bie^'t qua tin tu+'c cu?a BBC, RFI, v.v... hoa(.c nho+` nhu+~ng tin truye^`n mie^.ng. Ma~i dde^'n trung tua^`n tha'ng 9 ba'o Nha^n Da^n mo+'i no'i to+'i ba(`ng mo^.t loa.t ba`i dda(ng tre^n ba bo^'n so^' gi` ddo'. Nhu+ng to+` Nha^n Da^n nhu+ thu+o+`ng le^.. i't to+'i tay nha^n da^n: nha^n da^n ddo.c ba'o kho^ng ma^'y ai ho?i mua ba'o Nha^n Da^n, nha^n da^n ba'n ba'o thu+o+`ng kho^ng nha^.n ba'o Nha^n Da^n ve^` dde^? ba`y ra pho+i na('ng la`m gi`. Nhu+ng ba'o Nha^n Da^n no'i to+'i chuye^.n ca^'m ky. cu~ng co' nghi~a la` ba^.t dde`n xanh cho ca'c ba'o kha'c. Va`i to+` ba'o dda~ ba('t dda^`u co' ba`i lie^n he^.. Nhu+ Thanh Nie^n ra nga`y 3 va` 5.10.1997: "Vi` sao ba` con no^ng da^n ha`ng tra(m xa~ o+? Tha'i Bi`nh ddi kie^.n?" va` nha^'t la` Tie^`n Phong, ‘co+ quan trung u+o+ng cu?a DDoa`n Thanh Nie^n Co^.ng sa?n Ho^` Chi' Minh’, tre^n 4 so^' 105-108, nga`y 2,4,7 va` 9.10.1997: "Tha'i Bi`nh ro^`i la.i tha'i bi`nh tho^i". Trung u+o+ng DDoa`n dda~ cu+? mo^.t "DDoa`n co^ng ta'c dda(.c bie^.t" ve^` ngay ta.i nhu+~ng "ddie^?m no'ng" nha^'t tu+` 19.6. DDa^`u tha'ng 7.1997 ba'o Tie^`n Phong dda~ cu+? mo^.t ddoa`n kha'c cu` ng vo+'i Pho' to^?ng bie^n ta^.p ve^` Tha'i Bi`nh. The^' nhu+ng to+` Tie^`n Phong cu+' pha?i nhu+ Nha^n Da^n, ddo+.i dde^'n khi ta.m ye^n va` co' co+ may "ro^`i la.i tha'i bi`nh tho^i" mo+'i no'i to+'i chuye^.n... bi' ma^.t nha` nu+o+'c o+? Tha'i Bi`nh ddu+o+.c. Da^~u sao ba`i ba'o Tie^`n Phong cu~ng kha' dda^`y ddu? chi tie^'t:

"Xin cu`ng chu'ng to^i ngu+o+.c tho+`i gian ddie^?m la.i nhu+~ng gi` dda~ xa?y ra ta.i mo^.t la`ng que^ be' nho?. O+? ddo' ddie^?m no'ng dda^`u tie^n dda~ le lo'i ta.i mo^.t xo'm nga^~u nhie^n co' ca'i te^n la` "Da^n Chu?" thuo^.c tho^n O^-Ca'ch, xa~ Quy`nh Xa' cu?a dda^'t Quy`nh Phu. na`y" (Tie^`n Phong so^' 106). Cuo^'i tha^.p ky? 80 dda~ co' ma^'y vi. quan xa~ o+? Quy`nh Xa' bi. xu+? ly'. Nhu+ng i't la^u sau, tho'i cu+?a quye^`n va` nhu+~ng thu chi sai tra'i la.i xua^'t hie^.n trong lo+'p ca'c quan ke^' vi.. "Chi.u ma~i he^'t no^?i" ne^n dda^`u na(m 1994, nhu+~ng ngu+o+`i trong xo'm Da^n Chu? dda~ vie^'t nhie^`u ddo+n gu+?i ddi kha('p no+i#. Cho+` ma~i mo+'i tha^'y ca^'p huye^.n tra? lo+`i ra(`ng ca^'p xa~ dda~ co' mo^.t so^' khoa?n thu sai va` pha?i lo tra? la.i cho da^n. Nhu+ng ca^'p xa~ pho+'t lo+`. DDe^'n vu. sau, da^n tu+. ddo^.ng giu+~ la.i so^' tho'c thu sai, kho^ng no^.p. The^' la` ca'c o^ng la`ng ra tay cu+o+~ng che^' thu sa?n. Huy ddo^.ng na(m sa'u chu.c ngu+o+`i, chia la`m ba to^'p... ha`nh qua^n. Giu+~a ban nga`y ma` ha(?n la` nhu+ "DDe^m ho^m a^'y dde^m gi`?":

"Va` the^' la`, kho^ng co`n con ddu+o+`ng na`o kha'c, 139/156 ho^. xa~ vie^n cu?a tho^n O^-Ca'ch dda~ ddo^`ng loa.t ky' te^n va`o ddo+n xin ra Ho+.p ta'c xa~ va` ba?o nhau la^.p to^? ho+.p ca' the^? ho`ng tu+. cu+'u so^'ng mi`nh va` ddie^`u quan tro.ng ho+n la` thoa't kho?i ba`n tay cu?a mo^.t so^' ca'n bo^. xa~. Nhu+ng ho. cha.y dda^u cho thoa't lu~y tre la`ng?

La.i cho^'ng tham nhu~ng, kie^.n ca'o a`? Ha~y ddo+.i dda^'y! Va` ngu+o+`i ta kho^ng chi? ra(n dde suo^ng. Ho. dda~ ra tay#.

Da^n no^.p sa?n pha^?m theo cam ke^'t, kho^ng ddu+o+.c thu nha^.n dde^? mang danh la` bi. ddo.ng sa?n, no+. sa?n. Da^n tu+` khi ra kho?i Ho+.p ta'c xa~ co' cu?a a(n cu?a dde^?, tu+. gom go'p la`m mo^.t con ddu+o+`ng ga.ch thi` bi. ca'c quan xa~ ti`m ca'ch ca?n tro+?, ro^`i bi. ba'o ca'o le^n tre^n la` ho. la`m ddu+o+`ng ba^'t ho+.p pha'p. Da^n kie^.n le^n huye^.n cu~ng cha(?ng xong. Chu? ti.ch xa~ co`n co^ng khai chu.p mu~ nhu+~ng ke? ddi kie^.n "la` giai ca^'p phong kie^'n" va` tru` da^.p ho.. Nhu+ o^ng Pha.m Va(n So+n la` ngu+o+`i co' tri`nh ddo^., na(ng lu+.c, uy ti'n ddo^'i vo+'i xo'm. Nhu+ng vi` chi'nh o^ng dda~ pha't hie^.n ra vie^.c xa~ thu mo^.t so^' khoa?n sai va` "vi` chuye^.n ddi khie^'u kie^.n ne^n o^ng bi. ca'c ‘dda^`y to+'’ ha`nh cho le^n bo+` xuo^'ng ruo^.ng". Bi' thu+ chi bo^. xo'm vi` ‘ddo^`ng lo~a vo+'i da^n cu~ng bi. khai tru+` ra kho?i DDa?ng. Tre? kho^ng tha, gia` cu~ng cha(?ng thu+o+ng. Mo^.t o^ng cu. 71 tuo^?i, vi` ddo^i khi pha't ngo^n tu+. do, co' ddo^'ng ra., bi. ddo^'t tru.i, gia^.n qua', chu+?i ddo^?ng. Cu. bi. an ninh xa~ "xo^ng va`o nha`, ke? tu'm a'o, ngu+o+`i xo^'c na'ch lo^i se^`nh se^.ch" le^n xa~ dde^? ‘gia'o du.c’. Da^n xo'm ddo^? ra, xu'm va`o can thie^.p mo+'i gia?i pho'ng ddu+o+.c cu.. Nhu+~ng chuye^.n nhu+ the^' la` "chuye^.n thu+o+`ng nga`y o+? xa~". "Nhu+~ng ‘ddie^?m no'ng’ nho? cha(?ng nhu+~ng xua^'t hie^.n o+? xo'm Da^n Chu?, ma` co`n a^`m i~ o+? ca'c xa~ kha'c, da^`n da`, hie^.n hi`nh tha`nh mo^.t ‘phong tra`o ddi kie^.n’, thoa.t dda^`u chi? la'c dda'c va`i xa~, sau lan ra kha('p Quy`nh Phu., chi? co`n da(m ba xa~ la` ‘trong sa'ng’. Ro^`i va`o nga`y 25.4.1997 ga^`n 3.000 da^n xa~ Quy`nh Ho^`ng ke'o nhau le^n ti?nh dde^? kie^.n ca'n bo^. xa~. Tre^n ddu+o+`ng ddi, ha`ng nghi`n ngu+o+`i da^n na`y kho^ng he^` vi pha.m lua^.t giao tho^ng, ddi ngay nga('n be^n le^` ddu+o+`ng be^n pha?i da`nh cho ngu+o+`i ddi bo^.. Ba^'t ky` ai co' bie^?u hie^.n vo^ to^? chu+'c ddo^'i vo+'i pha'p lua^.t hie^.n ha`nh dde^`u bi. loa.i bo? kho?i ha`ng ngu~. DDi dda^`u la` ba` me. Anh hu`ng, tie^'p ddo' la` tha`nh pha^`n thu+o+ng binh, gia ddi`nh lie^.t si~, ro^`i cu+.u chie^'n binh, co' ca? dda?ng vie^n, ddoa`n vie^n, nhu+~ng gia ddi`nh nghe`o kho'. Do`ng ngu+o+`i ddi dda?m ba?o tra^.t tu+. tuye^.t ddo^'i, ddem theo ca'c kha^?u hie^.u thu+o+`ng tha^'y treo tre^n nhu+~ng no+i trang tro.ng nhu+: "DDa?ng Co^.ng sa?n Vie^.t Nam muo^n na(m". "Chu? ti.ch Ho^` Chi' Minh vi~ dda.i so^'ng ma~i trong su+. nghie^.p cu?a chu'ng ta" va` the^m mo^.t kha^?u hie^.u nu+~a la` "DDa? dda?o bo.n tham nhu~ng!". Va`o to+'i khuo^n vie^n trong tru. so+? la~nh dda.o ti?nh, nhu+~ng ngu+o+`i na`y kho^ng he^` "la`m ddau mo^.t vie^n so?i", "la`m ga~y mo^.t ca'i la', nha`nh hoa". Co' ngu+o+`i to? ra tinh tu+o+`ng pha'n ba?o: DDa^y cu~ng la` mo^.t da.ng im la(.ng dda'ng so+.! Co' ai ngo+` dda^u ra(`ng ca^u no'i a^'y chi' ly' tha^.t...". Nga`y 5.5.1997, hai o^ng Nguye^~n Hu+~u Hoa`nh va` Pha.m Va(n To+'i, dda.i die^.n cho nha^n da^n khie^'u kie^.n o+? xa~ Quy`nh My~ dda~ gu+?i gia^'y mo+`i dda.i die^.n ca'c ca^'p DDa?ng va` Nha` nu+o+'c va` dda.i die^.n nha^n da^n khie^'u kie^.n o+? mo^.t so^' xa~ trong huye^.n to+'i du+. mo^.t buo^?i ho.p. Nga`y 8.5, hai o^ng la^`n lu+o+.t bi. go.i le^n co^ng an huye^.n. Ta.i dda^y hai o^ng kho^ng chi.u ky' va`o ‘bie^n ba?n pha.m pha'p’ ne^n bi. ba('t giu+~.

‘Ngo`i no^?’ cu?a ‘qua? bom im la(.ng’ dda~ khai ho?a#.

Ngay nga`y ho^m sau 9.5.1997, ha`ng nga`n da^n xa~ Quy`nh My~ cu`ng mo^.t so^' vu`ng phu. ca^.n dda~ u`n u`n ddo^? ve^` thi. tra^'n Quy`nh Co^i#.

DDe^'n chie^`u, nha^n da^n quanh vu`ng ke'o le^n ca`ng lu'c ca`ng ddo^ng. Thi. tra^'n Quy`nh Co^i be' nho? nhu+ bi. cha^.t cu+'ng bo+?i ngu+o+`i va` ngu+o+`i#. Tie^'ng ho` la, chu+?i bo+'i vang do^.i, tie^'ng ga.ch dda' bay ra`o ra`o#. Vie^.n tru+o+?ng Vie^.n Kie^?m sa't Nha^n da^n huye^.n suo^'t hai nga`y ba dde^m ‘sinh hoa.t’ mo.i vie^.c trong pho`ng la`m vie^.c ta.i co+ quan vi` ha`ng tra(m ngu+o+`i vo`ng trong vo`ng ngoa`i#. Ro^`i do`ng ngu+o+`i co`n to?a ddi kha('p no+i#. Do`ng ngu+o+`i vo^'n quen ca^` m ca`y cuo^'c dda~ la`m te^ lie^.t ca? thi. tra^'n no+i tru' ngu. ca'c co+ quan huye^.n Quy`nh Phu.. Ti`nh hi`nh mo^~i lu'c mo^.t the^m ca(ng tha(?ng. Mo^.t so^' pha^`n tu+? qua' khi'ch trong dda'm ddo^ng qua^`n chu'ng dda~ pha?n u+'ng quye^'t lie^.t, cu+o+'p la' cha('n, dda^.p be.p loa tay tuye^n truye^`n, pha' ho?ng cu+?a ki'nh, dda^.p xe cu+'u ho?a, du`ng ga.ch dda' ta^'n co^ng khie^'n 11 co^ng an bi. thu+o+ng... Ngu+o+`i ta kho^ng co`n ca'ch na`o kha'c la` pha?i tha'o ‘ngo`i no^?’, quye^'t ddi.nh ‘ta.m tha?’ hai o^ng Hoa`nh - To+'i, nhu+ng da^n chu'ng kie^n quye^'t kho^ng nghe, ye^u ca^`u chi'nh quye^`n va` co^ng an pha?i tuye^n bo^' hai o^ng kho^ng co' to^.i, ddu+o+.c tra? tu+. do, ta`i sa?n (2 xe dda.p) bi. thu giu+~ pha?i ddu+o+.c tra? la.i#. ‘Su+. kie^.n 9.5’ la('ng xuo^'ng va` cha^'m du+'t va`o 14 gio+` nga`y 11.5.1997.

The^' la` ‘dda'm cha'y dda~ tu+. da^.p ta('t. Song, nhu+~ng ngu+o+`i am hie^?u tho+`i cuo^.c va^~n luo^n bi. a'm a?nh bo+?i nhu+~ng ‘ddie^?m no'ng’ va^~n le lo'i dda^u ddo'. Chie^`u 18.5.1997, na(m ca'n bo^. xa~ Quy`nh Nguye^n bi. mo^.t so^' ngu+o+`i va^y giu+~ cha^'t va^'n, rie^ng Pho' chu? ti.ch xa~ bi. giu+~ to+'i chie^`u 22.6 mo+'i ddu+o+.c tha?. Ta.i xa~ Quy`nh Giao, 800 ngu+o+`i u`n u`n ke'o le^n U?y ban Nha^n da^n xa~ cha^'t va^'n. Ro^`i ho+n 200 ngu+o+`i xa~ Quy`nh Hoa la.i ke'o le^n huye^.n, xo^ng va`o U?y ban huye^.n ddi.nh ba('t Chu? ti.ch huye^.n. DDa(.c bie^.t nghie^m tro.ng ho+n, 26.7.1997, chu+a bie^'t co' su+. lie^n quan na`o ma` ga^`n nhu+ cu`ng lu'c, ca? ma^'y xa~ Tha'i Thi.nh, Tha'i Ta^n (Tha'i Thu.y), An Ninh (Quy`nh Phu.) ha`ng nga`n ngu+o+`i ke'o to+'i tru. so+? U?y ban Nha^n da^n xa~, thoa.t dda^`u la` cha^'t va^'n, truy cung la~nh dda.o xa~, sau ddo' la` nhu+~ng cuo^.c dda^.p pha' tru. so+?, nha` cu+?a, cu+o+'p ta`i sa?n, ha`nh hung ca'n bo^. xa~. Chi? rie^ng ta.i xa~ An Ninh (Quy`nh Phu.), 9 ngo^i nha` cu?a ca'n bo^. xa~ dda~ bi. ddo^'t pha', toa`n bo^. ta`i sa?n pha^`n bi. dda^.p vo+~, pha^`n bi. cu+o+'p ddi sa.ch sa`nh sanh. Nhu+~ng qua` dde^? chua^?n bi. ta(.ng cho tha^n nha^n, gia ddi`nh, thu+o+ng binh lie^.t si~ cu~ng bi. dda^.p na't hoa(.c cu+o+'p ddi (Tie^`n Phong so^' 108).

Ca(n co+ cu?a vu. Tha'i Bi`nh? Gia? su+? hai o^ng Hoa`nh - To+'i kho^ng bi. ba('t giu+~? Nhu+ng dda^y chi? la` mo^.t ngo`i no^?, mo^.t kho+?i ddie^?m. Su+. khua^'y ddo^.ng cu?a mo^.t so^' pha^`n tu+? qua' khi'ch? Vua quan xu+a nay va^~n quen tho'i gia?i thi'ch nhu+ the^' dde^? tro^'n tra'nh hoa(.c che dda^.y va^'n dde^` thu+.c su+.: da^n ti`nh. "Tro+? la.i Tha'i Bi`nh la^`n na`y, to+'i dda^u chu'ng to^i cu~ng nghe ke^? ve^` no^~i kho^? cu+.c, ve^` su+. ddo'ng go'p cu?a nha^n da^n. Mo^.t anh ba.n thuo^.c loa.i ‘thi'nh’ nha^'t thi. xa~, tu+`ng nhie^`u tha'ng la(n lo^.n kha('p ca'c xa~, huye^.n trong ti?nh, dda~ ddu'c ke^'t trong mo^.t ca^u "Mo^.t sa`o, 28 dda^`u thu". Theo ti`m hie^?u cu?a anh, vo+'i na(ng sua^'t 15 ta^'n/ha, sau khi tru+` ta^'t ta^`n ta^.t ca'c khoa?n ma` mo^.t ho^. no^ng da^n pha?i ddo'ng go'p, mo^~i kha^?u, mo^~i na(m co`n pha?i ddu+o+.c gio?i la('m la` 70 ca^n tho'c. Chu+a dda^`y mo^.t ta. tho'c cho 12 tha'ng thi` ddo'i kho^? la` ca'i cha('c. Mo^.t ca'n bo^. cho hay, co' no+i co`n thu tre^n 30 khoa?n nu+~a kia! Co`n ne^'u ti'nh theo so^' lie^.u chi'nh thu+'c thi` mo^~i ho^. cu~ng pha?i no^.p chi' i't 21 khoa?n. Va^ng kho^ng ai phu? nha^.n ddu+o+.c ca'c co^ng tri`nh DDie^.n - DDu+o+`ng - Tru+o+`ng - Tra.m... o+? tho^n que^ Tha'i Bi`nh thuo^.c loa.i dde.p dde~, khang trang ha`ng dda^`u hie^.n nay so vo+'i ca'c mie^`n que^ kha'c.(... ) Nhu+ng dda(`ng sau die^.n ma.o tu+o+i dde.p ddo' la` mo'n no+. tre^n 30 ty? tie^`n vay vo+'i la~i xua^'t 2,5 - 3% dde^? xa^y du+.ng ne^n nhu+~ng co^ng tri`nh a^'y#. Xa~ no+. i't nha^'t cu~ng da(m ba?y tra(m trie^.u#." (Tie^`n Phong so^' 106).

Co' le~ co`n sa^u xa ho+n nu+~a, da^n ti`nh la` ddo`i ho?i da^n chu?:

"Sau nhu+~ng nga`y la(n lo^.n o+? ca'c xa~ ta.i Quy`nh Phu.. Tru+o+?ng ddoa`n co^ng ta'c Trung u+o+ng DDoa`n Nguye^~n DDu+'c Ho^`ng ta^m su+. vo+'i chu'ng to^i: - Ngoa`i chuye^.n ba` con no^ng da^n pha?i ddo'ng go'p qua' na(.ng ne^`, nhu+ng ddie^`u na(.ng ne^` ho+n la` ho. cha(?ng la` ca'i gi` du+o+'i con ma('t cu?a mo^.t so^' ca'n bo^. la~nh dda.o xa~...(...) Mo^.t ca'n bo^. ca'ch ma.ng la~o tha`nh dda~ ddu'c ke^'t ra(`ng: "Ta^'t ca? ngo.n nguo^`n ba('t dda^`u tu+` su+. ma^'t da^n chu?, cu+?a quye^`n cu?a mo^.t so^' ca'n bo^. xa~.(...) Ca'c vi. ‘dda^`y to+'’ a^'y coi da^n nhu+ ro+m nhu+ ra'c nhu+ng la.i kho^n khe'o ‘ru ngu?’ ca^'p tre^n ba(`ng nhu+~ng ba'o ca'o tha`nh ti'ch, ve~ ne^n nhu+~ng ‘bu+'c tranh da^n chu?’ o+? xa~ mi`nh, la`ng mi`nh nha(`m che ddi ca'i ho^' sa^u dda~ xua^'t hie^.n tu+` la^u va` nga`y ca`ng nga(n ca'ch giu+~a da^n vo+'i ca'n bo^. xa~..." (Tie^`n Phong so^' 106). Nga^~u nhie^n hay ddi.nh me^.nh na`o dda~ khie^'n ddie^?m no'ng dda^`u tie^n la.i la` mo^.t xo'm co' ca'i te^n la` Da^n Chu?? Da^~u sao, chi'nh vi` vo^ cu`ng sa'ng suo^'t ma` trie^`u ddi`nh dda~ ca?m tha^'y ‘cha.m no.c’, tha^'y vu. Tha'i Bi`nh nghie^m tro.ng nhu+ the^' na`o va` co' the^? kho^ng du+`ng la.i o+? Tha'i Bi`nh. Rumani na(m 1989 dda~ ba('t dda^`u tu+` cuo^.c no^?i da^.y o+? mo^.t tha`nh pho^' Timisoara xa thu? ddo^#.

O+? Tha'i Bi`nh, do ke? xa^'u hay kho^ng do ke? xa^'u xu'i giu.c thi` va^~n dda~ co' mo^.t ti`nh hi`nh ‘no^?i loa.n’. Nhu+ tre^n dda^y, o+? thi. tra^'n Quy`nh Co^i tu+` nga`y 9.5.1997, o+? xa~ Quy`nh Nguye^n tu+` chie^`u 18.6 va` "dda(.c bie^.t nghie^m tro.ng ho+n, 26.7.1997, chu+a bie^'t co' lie^n quan na`o ma` ga^`n nhu+ cu`ng lu'c, ca? ma^'y xa~ Tha'i Thi.nh, Tha'i Ta^n, An Ninh...". Ba`i ba'o Thanh Nie^n nha^.n ddi.nh ra(`ng nga`y 11.5 khi hai o^ng Hoa`nh - To+'i ddu+o+.c tha? thi` dda'm ddo^ng gia?i ta'n, "nhu+ng sau su+. kie^.n na`y thi` pha'p lua^.t no+i dda^y dda~ ma^'t ha(?n hie^.u lu+.c. Ca'c co+ quan ha`nh pha'p pha?i chi.u bo' tay#. Cu+' mo^~i nga`y la.i die^~n ra mo^.t cuo^.c bie^?u ti`nh, kie^'n nghi. cu?a nha^n da^n ca'c xa~. Ha`nh ddo^.ng cu?a mo^.t so^' nha^n da^n ddi dde^'n ddo^. qua' khi'ch". Chu+a tu+`ng co' mo^.t ti`nh hi`nh tu+o+ng tu+. tu+` 1975 dde^'n nay, ne^'u kho^ng pha?i la` ca? tu+` 1954.

Tha'i Bi`nh vo^'n kho^ng pha?i la`.... Sa`igo`n. "Ngu+o+`i da^n no+i dda^y kho^ng chi? ca^`n cu` dda?m ddang de^.t le^n nhu+~ng mu`a va`ng ma` co`n ra^'t du~ng ca?m trong dda^'u tranh cho^'ng thu` trong gia(.c ngoa`i#...", bu+o+'c va`o tho+`i ky` ho`a bi`nh va^~n "vu+~ng bu+o+'c ddi le^n tre^n ma^'y tra^.n kinh te^'" (Thanh Nie^n 3.10.1997). Trong vu. Tha'i Bi`nh, ne^'u ke? xa^'u ‘ddo^? da^`u va`o lu+?a thi` lu+?a va^~n dda~ bo^'c cha'y tu+` "nhu+~ng ba` me. Anh hu`ng, thu+o+ng binh, gia ddi`nh lie^.t si~ , ro^`i cu+.u chie^'n binh, co' ca? dda?ng vie^n, ddoa`n vie^n" nhu+ trong ddoa`n 3000 da^n xa~ Quy`nh Ho^`ng nga`y 25.4.1997. Ne^'u ddo+n thua^`n chi? la` chuye^.n cu?a no^ng da^n va` no^ng da^n ba^'t bi`nh vi` kho^ng ddu? cu?a a(n cu?a dde^? thi` be^n Pha'p nhu+~ng cuo^.c ddo^? rau, tra'i, khoai, su+~a ra giu+~a ca'c quo^'c lo^., ba`y xe ra ddu+o+`ng la`m te^ lie^.t giao tho^ng co`n o^`n a`o va` ‘a(n a?nh’ ho+n nhie^`u va` truye^`n hi`nh Pha'p tha ho^` la^'y a?nh cho ca? the^' gio+'i xem (Nga`y 15.10.1997, ta.i Paris, khoa?ng 10.000 ngu+o+`i tro^`ng rau cu?a Pha'p dda~ tu. ta^.p tru+o+'c DDa.i su+' qua'n Bi? o+? thu? ddo^ Paris dde^? pha?n ddo^'i#... gia' rau xanh cu?a Bi? chi? ba(`ng 1/8 gia' rau xanh cu?a Pha'p. SGGP - 18.10.1997). Nhu+ng o+? Co^.ng Ho`a Xa~ Ho^.i Chu? Nghi~a Vie^.t Nam, kho^ng pha?i vo^ co+' ma` ngu+o+`i ta dda~ co^' gia^'u ky~ dde^? kho?i la`m kinh ddo^.ng gia^'c ngu? ‘o^?n ddi.nh chi'nh tri.’ cu?a nha^n da^n ca? nu+o+'c.

Cho to+'i ga^`n dda^y, khi ti`nh hi`nh ta.m ye^n, dda`nh pha?i no'i to+'i vi` kho^ng tra'nh ma~i ddu+o+.c. No'i to+'i ma` kho^ng que^n tu+. tra^'n an va` tra^'n an du+ lua^.n: "Tha'i Bi`nh ro^`i la.i tha'i bi`nh tho^i".

Co`n ddo^.c ta`i toa`n tri. thi` va^~n chi? co' thu+' tha'i bi`nh ‘o^?n ddi.nh chi'nh tri.’ cho mo^.t che^' ddo^. xa~ ho^.i chu? nghi~a nga`y ca`ng nhung nhu'c nhu+~ng cu+o+`ng ha`o, tu+ sa?n ddo?, va^~n chi? sa(~n da^n chu?... ta^.p trung va` tu+. do "trie^.u la^`n ho+n". Cu+' the^' thi` Tha'i Bi`nh ro^`i la.i tha'i bi`nh tho^i hay ro^`i la.i tho^i tha'i bi`nh?

Nguye^~n Ngo.c Lan