Pho?ng va^'n Cali - Sa`i Go`n Da^n Tra` Co^?, Xua^n Lo^.c tie^'p tu.c bie^?u ti`nh
* Mo^.t Linh mu.c d-i cu`ng ca'n bo^. bi. me. d-a'nh d-uo^?i\.

Nha^.t ba'o Ngu+o+`i Vie^.t
Nga`y 17 tha'ng 12 na(m 1997

WESTMINSTER -- D-a`i pha't thanh VNCR d-a~ pho?ng va^'n mo^.t cu+.u gia'o su+ D-a.i ho.c Sa`i Go`n, o^ng cho bie^'t the^m nhie^`u chi tie^'t ve^` cuo^.c tranh d-a^'u cu?a d-o^`ng ba`o Tra` Co^? cu~ng nhu+ sinh hoa.t o+? Sa`i Go`n hie^.n nay\. Sau d-a^y la` nguye^n va(n cuo^.c pho?ng va^'n.

HO?I: Anh co' tin tu+'c gi` ve^` d-o^`ng ba`o mi`nh o+? Xua^n Lo^.c?

D-A'P: Xua^n Lo^.c o+? ga^`n Sa`i Go`n ne^n tin tu+'c ro~ ra`ng ho+n la` o+? Tha'i Bi`nh. Va? la.i ma^'y chu.c ho. D-a.o na(`m ngay tre^n d-u+o+`ng quo^'c lo^. ne^n co' chuye^.n gi`, d-u+o+`ng quo^'c lo^. nghe~n... la` ho^m sau ca? Sa`i Go`n bie^'t ngay\. Ne^n kho^ng the^? che d-a^.y nhu+ vu. Tha'i Bi`nh d-u+o+.c.

Chuye^.n Tra` Co^? cha(?ng qua la` co' mie^'ng d-a^'t o+? be^n kia d-u+o+`ng cu?a nha` tho+`, ma` chuye^.n gia^'y to+` d-a^'t d-ai o+? Vie^.t Nam tu+` xu+a d-e^'n nay d-a^u ro~ ra`ng. Na(m 1954 no+i d-a^y la` vu`ng d-a^'t hoang, d-o^`ng ba`o d-a~ du+.ng le^`u o+? trong tho+`i gian na`y giu+~a d-o^`ng kho^ co? cha'y\. Nho+` su+'c pha^'n d-a^'u cu?a ho. ma` co' sa^n la^.p nha` tho+` ho^m nay\.

Tho+`i d-o' thi` chi'nh phu? chia cho mo^~i o^ng Cha mo^.t mie^'ng d-a^'t, ro^`i o^ng Cha chia la.i cho gia'o da^n, va` co' su+. tho?a thua^.n cu?a ho. D-a.o ne^n cha(?ng bao gio+` co' tranh cha^'p. D-a^'t chia cho da^n xong, d-a^'t du+ co`n la.i d-u+o+ng nhie^n thuo^.c nha` tho+` va` cu~ng la` cu?a chung. Nhu+ng qua d-e^'n che^' d-o^. na`y thi` ngu+o+`i ta la`m ra^'t ra('c ro^'i ve^` che^' d-o^. nha` cu+?a d-a^'t d-ai, ho. no'i ra(`ng vi` nguye^n ta('c d-a^'t thuo^.c so+? hu+~u cu?a Nha` nu+o+'c.

Ti`nh tra.ng chung cu?a ha^`u he^'t ca'c nha` cu+?a d-a^'t d-ai o+? Sa`i Go`n d-e^`u gio^'ng nhu+ hie^.n tra.ng ca(n nha` to^i d-ang o+?\. Ca(n nha` to^i tru+o+'c chi? co' gia^'y tay, mu+o+`i na(m sau 1975 thi` ngu+o+`i ta no'i la` kho^ng ho+.p thu+'c, chu'ng to^i pha?i cha.y to+'i cha.y lui ca? mo^.t na(m tro+`i, cuo^'i cu`ng mo+'i ho+.p thu+'c ho'a d-u+o+.c ca(n nha` co' gia^'y to+` d-a`ng hoa`ng nhu+ng hai ba na(m sau, ngu+o+`i ta la.i nha^'n ma.nh d-e^'n va^'n d-e^` co' quye^`n so+? hu+~u nha` chu+' kho^ng co' quye^`n so+? hu+~u d-a^'t, ne^n ca(n nha` mi`nh chi? o+? thi` kho^ng sao, nhu+ng ne^'u ba'n cho ai thi` ngoa`i chuye^.n thue^' tru+o+'c ba., ngu+o+`i mua pha?i tra? tie^`n quye^`n su+? du.ng d-a^'t cho nha` nu+o+'c the^m mo^.t so^' tie^`n kha' lo+'n.

Vi` the^' o+? Xua^n Lo^.c, Tra` Co^? la` mo^.t xu+' cu?a da^n go^'c Ha?i Pho`ng, Mo'ng Ca'y, tru+o+'c nha` tho+` co' mo^.t mie^'ng d-a^'t, ti`nh tra.ng gia^'y to+` d-o^'i vo+'i che^' d-o^. na`y, thi` mie^'ng d-a^'t d-o' chu+a co' gia^'y to+` ho+.p le^.\.

Ca'ch d-a^y mo^.t va`i na(m, co' su+. tho?a thua^.n giu+~a nha` tho+` vo+'i chi'nh quye^`n d-i.a phu+o+ng la` ca('t mo^.t pha^`n d-a^'t cho chi'nh quye^`n d-i.a phu+o+ng la`m cho+., la`m nhu+~ng co+ so+? co^ng i'ch, co`n nu+?a kia thi` chi'nh quye^`n d-i.a phu+o+ng se~ ba?o d-a?m la` lo gia^'y to+` ho+.p thu+'c ho'a\. Nhu+ng sau d-o', cho+. va^~n d-u+o+.c la`m, ro^`i mo^.t pha^`n d-a^'t d-ai d-u+o+.c chi'nh quye^`n d-i.a phu+o+ng ba'n d-i, la`m nhu+~ng chuye^.n ngu+o+`i da^n kho^ng cha^'p nha^.n. Co`n nu+?a pha^`n co`n la.i cu?a nha` tho+` thi` gia^'y to+` la(`ng nha(`ng.

The^' la` vu. na`y bu`ng no^? ra ca'ch d-a^y khoa?ng na(m, sa'u tha'ng, nha` nu+o+'c la^'y co+' vi` kho^ng co' gia^'y to+`, muo^'n chie^'m luo^n pha^`n d-a^'t co`n la.i na`y ne^n da^n mo+'i ba('t d-a^`u khie^'u na.i, kie^.n ca'o\... Thu+.c te^' la` nhie^`u tha'ng nay, mo^~i nga`y co' khoa?ng 10 cu. gia` va'c chie^'u d-e^'n na(`m o+? khu d-a^'t d-o' d-e^? giu+~ nha` tho+`\.

Nhu+ng ca'ch d-a^y ba, bo^'n tua^`n va`o mo^.t nga`y Thu+' Ba^?y (khoa?ng d-a^`u tha'ng Mu+o+`i Mo^.t 1997), ngu+o+`i nha` nu+o+'c d-e^'n ca~i co. lo+`i qua tie^'ng la.i va` muo^'n de.p ca'c ba` cu. gia` na`y d-i, ro^`i mo^.t te^n no'ng na?y d-a~ d-a'nh mo^.t ba` cu., cu. ba` la(n ra na(`m luo^n, khi d-o' da^n chu'ng mo+'i ke'o nhau to+'i, d-u+o+`ng bi. cha^.n la.i, bao nhie^u xe co^. ra va`o Sa`i Go`n d-e^`u pha?i d-i vo`ng qua nga? a` Ri.a, va` con d-u+o+`ng bi. ke.t suo^'t ca? nga`y Thu+' Ba^?y ho^m d-o'\. Ro^`i sau d-o' da^n chu'ng d-e^'n d-o^'t nha` mo^.t anh ca'n bo^. nga`y xu+a la` Co^ng gia'o nhu+ng ba^y gio+` co' lo^i tho^i va`o chuye^.n nha` d-a^'t d-o', va` vie^.c la`m na`y kho^ng ai can thie^.p d-u+o+.c. D-a(.c bie^.t la` ca'c vu. na`y d-e^`u la` do tay ca'c ba`, vi` khi ca'c o^ng can thie^.p va`o thi` ho. du`ng a'o to+i, tha`nh thu+? ngu+o+`i nha` nu+o+'c muo^'n tha^u hi`nh hay chu.p a?nh thi` vo^ hie^.u\. Sau d-o' d-e^'n buo^?i chie^`u pha?i co' D-u+'c Cha Nha^.t d-e^'n can thie^.p, to^i kho^ng ro~ la` Nga`i to+'i hay la` Nga`i go+?i tho+ to+'i mo+'i ye^n d-u+o+.c, va` nga`y ho^m sau xe co^. mo+'i qua la.i bi`nh thu+o+`ng.

Va`o Thu+' Hai, Thu+' Ba, ca'ch d-a^y mu+o+i nga`y la.i xa?y ra mo^.t buo^?i sa'ng tu+o+ng tu+. nhu+ va^.y, (sau vu. tru+o+'c tuy ta.m ye^n nhu+ng ha(`ng nga`y ca'c cu. gia` va^~n d-em chie^'u to+'i tra?i na(`m va` ca(ng bie^?u ngu+~), nha` nu+o+'c d-i.a phu+o+ng d-em ba?ng qui hoa.ch mie^'ng d-a^'t d-e^'n ca('m o+? d-o', da^n la.i ke'o ra d-u+o+`ng, xe co^. bi. cha^.n la.i\.

Co' mo^.t chuye^.n tha^.t ngo^. nghi~nh trong vu. na`y la` Nha` nu+o+'c nho+` d-e^'n anh Na(m Tru+o+'c, nguye^n la` Chu? ti.ch Ma(.t Tra^.n Ti?nh D-o^`ng Nai d-e^'n da`n xe^'p -- cha('c anh na`y nga`y xu+a co' no'i na(ng d-u+o+.c vo+'i da^n chu'ng, ne^n mo+'i nho+` d-e^'n anh ta -- nhu+ng anh ta tha^'y d-e^'n khu na`y mo^.t mi`nh coi bo^. kho^ng xuo^i, anh ta co' ru+o+'c mo^.t o^ng Cha (ngu+o+`i Mo'ng Ca'y) d-i theo, va` co' ba` co^' so^'ng o+? ngay Tra` Co^?\.

O^ng Cha na`y o+? ta^.n con d-u+o+`ng d-i Vu~ng Ta`u, ca^y so^' 47, anh Na(m Tru+o+'c na`y d-e^'n ru+o+'c o^ng Cha kia d-e^? cu`ng ve^` da`n xe^'p. Khi Cha Toa`n to+'i Tra` Co^?, thi` ca'c ba` d-u+'ng cha^.n d-u+o+`ng mo+'i la le^n ra(`ng o^ng Cha d-i vo+'i ca'n bo^., va`o me't vo+'i ba` cu. (tha^n ma^~u cu?a o^ng Cha), nhu+ng chu+a ki.p la`m thi` ba` cu. nghe con ni't nhanh cha^n ma'ch tru+o+'c, ba` cu. d-a~ ra to+'i no+i, tay ba` cu. ca^`m ca^y ga^.y chi? ma(.t o^ng Cha ba?o: "Bao nhie^u na(m tro+`i tao kho^ng bao gio+` d-a'nh ma`y, nhu+ng ho^m nay ma`y co~ng ra('n ca('n ga` nha`, tao cho ma`y bie^'t tay\." Va` ba` cu. kho^ng ki.p d-e^? o^ng Cha no'i na(ng gi` ca?, ba` khe^.n luo^n, co`n o^ng Cha thi` bo? cha.y\. Mo^.t so^' anh em linh mu.c nghi~ ra(`ng o^ng Cha na`y la`m chuye^.n ta`o lao thi` d-a'ng to^.i, nhu+ng theo to^i va` mo^.t so^' ngu+o+`i nu+~a thi` nghi~ ra(`ng o^ng Cha na`y o+? trong mo^.t hoa`n ca?nh kho^ng the^? tu+` cho^'i d-u+o+.c. Va` nhu+ va^.y khi o^ng Cha bi. d-a'nh thi` la.i vui trong bu.ng vi` d-a~ d-u+o+.c tro+. tha('ng.

HO?I: O^ng Cha d-o' te^n la` gi`\? Bao nhie^u tuo^?i\?

D-A'P: Cha Nguye^~n Va(n Toa`n, na(m nay khoa?ng ga^`n 50 tuo^?i\.

Chuye^.n na`y la` do mo^.t o^ng ba.n cu?a to^i le^n cho+i o+? Ho^' Nai ngay buo^?i sa'ng d-o' ke^?\. Khi Cha Toa`n tro+? ve^` tu+` Tra` Co^? d-a~ ke^? la.i su+. ti`nh nhu+ va^.y\. Sa'ng ho^m d-o' cu~ng co' ma^'y linh mu.c quen vo+'i Cha o+? Ho^' Nai, tu+` be^n Gia Kie^.m d-u+o+.c mo+`i to+'i Ho^' Nai a(n tru+a\. Ma^'y Cha Gia Kie^.m d-i xe d-e^'n Tra` Co^?, thi` ma^'y ba` khoa?ng 45-50 d-i.nh cho qua, nhu+ng ca'c cu. gia` nga(n ca?n nha^'t d-i.nh kho^ng cho qua, vi` the^' ne^n ma^'y o^ng na`y pha?i tro+? lui Gia Kie^.m, kho^ng d-i to+'i d-u+o+.c Ho^' Nai\.

HO?I: Ly' do na`o ca'c cu. ba` nga(n ca?n ca'c o^ng Cha a^'y\?

D-A'P: Khi la^`n d-o^'t nha` no'i tre^n xa?y ra o+? Tra` Co^?, o^ng Cha So+? d-u+'ng ra nga(n cha^.n kho'c lo'c nhu+ng kho^ng a(n thua gi`\. Vu+`a ro^`i co' mo^.t anh Linh mu.c (ho.c tro` to^i) d-i ngang d-o', ve^` cho bie^'t ra(`ng co' nhie^`u bie^?u ngu+~ ta.i d-o' nhu+: "Ho^` Chi' Minh muo^n na(m,"... nhu+ng co' mo^.t bie^?u ngu+~ d-a(.c bie^.t la` "Theo Cha ma^'t d-a^'t," vo+'i bie^?u ngu+~ na`y, ho. muo^'n d-a^?y o^ng Cha So+? ra ngoa.i cuo^.c d-e^? kho^ng bi. lie^n lu.y\. Cho d-e^'n gio+` na`y thi` o^ng Cha So+? o+? Tra` Co^? mo+'i ye^n o^?n. Ngu+o+`i da^n d-a~ he^'t so+.

HO?I: Lie^.u ti`nh hi`nh se~ ca(ng tha(?ng ho+n?

D-A'P: Hie^.n nay thi` chu+a co' ai bi. ba('t (ma` ngu+o+`i ra ma(.t chi? toa`n la` ca'c ba`). Ngoa`i ra, Cha Phan Kha('c Tu+` vu+`a d-i ho.p Quo^'c Ho^.i co' d-em theo ho^` so+ ve^` vu. na`y\. Mo^.t lua^.t su+ hie^?u bie^'t co' d-o.c qua ho^` so+ na`y ro^`i ba?o ra(`ng ve^` phu+o+ng die^.n ha`nh d-o^.ng cu?a d-o^`ng ba`o o+? Tra` Co^? kho^ng che^ va`o d-a^u d-u+o+.c, ho. la`m ra^'t d-u'ng lua^.t pha'p va` kho^ng co' nhu+~ng ha`nh d-o^.ng, lo+`i le~, bie^?u ngu+~ co' the^? tra'ch cu+' d-u+o+.c. Nhu+ng co' mo^.t d-ie^?m la` ca'c cu. gia` gia(ng bie^?u ngu+~ "Theo Cha ma^'t d-a^'t," la` qua' hay!

HO?I: Quo^'c Ho^.i Vie^.t Nam co' ba`n tha?o gi` ve^` chuye^.n na`y kho^ng?

D-A'P: Kho^ng. Ho. no'i tra'nh la`m co^ng khai ma`\.

Chuye^.n Tra` Co^? muo^'n ti`m manh mo^'i cu~ng kho'\. Ho. D-a.o o+? d-a^y ra^'t lo+'n, vo+'i kinh nghie^.m Tha'i Bi`nh, ho. nga.i ba('t bo+' ngu+o+`i da^n, (vu. Tha'i Bi`nh ba('t hai ngu+o+`i tho^i d-a~ d-u+a d-e^'n to chuye^.n), va` nha^'t la` vu. na`y ho. co`n nga.i ho+n ca? vu. Tha'i Bi`nh vi` ma(.c du` o+? Ho^' Nai chi? co' mo^.t ho. D-a.o, nhu+ng d-a(`ng sau ho. D-a.o co' su+. lie^n he^. vo+'i nhu+~ng ho. D-a.o kha'c. Va? la.i hoa`n ca?nh o+? Ho^' Nai kha'c vo+'i Tha'i Bi`nh. Tha'i Bi`nh la` o+? ven bie^?n, o+? ngoa`i anh co' the^? co^ la^.p d-u+o+.c, nhu+ng o+? Ho^' Nai, do.c ca? d-u+o+`ng quo^'c lo^. tu+` Bie^n Ho`a cho to+'i tru+o+'c Da^`u Da^y la` ma^'y chu.c ca^y so^', bao nhie^u la` ho. D-a.o, thi` cu+' tu+o+?ng tu+o+.ng se~ ga^y tie^'ng vang nhu+ the^' na`o\. Ne^n o^ng Nha` nu+o+'c ra^'t ca^?n tha^.n trong vu. na`y\.

HO?I: Nhu+ va^.y ta^m ly' cu?a d-o^`ng ba`o trong nu+o+'c, su+. so+. se^.t d-o^'i vo+'i nha` ca^`m quye^`n nga`y ca`ng bo+'t d-i\?

D-A'P: La^u ro^`i\. Tu+` na(m 1977, ma^'y o^ng Cho+. Lo+'n d-a~ no'i: "Ca^`m tay xi`a xi`a, khi ma` d-o^`ng tie^`n d-u+a d-u+o+.c thi` Ngo^. kho^ng co' so+. nu+~a\." Giai d-oa.n na`o cu~ng so+. cho ngu+o+`i Vie^.t tho^i\. Nhu+ng nhu+~ng na(m sau na`y, ca? ve^` va^'n d-e^` chi'nh tri. ho. d-a~ "he^'t nga'n" ro^`i\.