TrÝch kho tµng v¨n häc ViÖt Nam - TruyÖn nãi Tr¹ng

TruyÖn XiÓn Bét

1. Xin ®Êt lµm nhµ
2. Rao lµng
3. Gãp gèc
4. H©m cøt
5. §æi bß gÇy lÊy bß bÐo
6. Lµm ma mÑ
7. §¸nh trèng cÊm
8. Quan huyÖn Lª Kim Th»ng
9. Quan ®Êy
10. V¶ quan huyÖn
11. Chöi ¸n Tiªu
12. XiÓn vµo dinh tæng ®èc xin tiÒn
13. Tø chøng nan y
14. XiÓn tr¶ lêi vu

1. Xin ®Êt lµm nhµ

Nghe nãi vïng Yªn L­îc, thuéc huyÖn Thä Xu©n, gÇn rõng nói, cã nhiÒu ®Êt hoang, XiÓn di c­ lªn ®Êy ë.

Theo lÖ lµng, XiÓn ph¶i biÖn trÇu r­îu xin lµng cho tró ngô, råi l¹i ph¶i biÖn trÇu r­îu mét lÇn n÷a xin lµng mét m¶nh ®Êt lÊy chç dùng tóp lÒu t¹m thêi lµm n¬i ¨n ë. Lý tr­ëng ®¸nh trèng häp lµng, nh­ng thùc ra "lµng" chØ lµ bän chøc s¾c, c­êng hµo mµ th«i. ThÊy hä hay h¹ch s¸ch, kªnh kiÖu, XiÓn ghÐt l¾m. LÇn thø hai mang trÇu r­îu ra ®×nh, XiÓn g·i ®Çu g·i tai th­a:

- D¹, tr×nh c¸c cô, con míi ®Õn ®©y, ¬n nhê c¸c cô cho ë ®Ó hÇu h¹ c¸c cô, nh­ng ch­a cã nhµ cöa g× c¶, muèn xin miÕng ®Êt ®Çu lµng chã Øa (1) xin c¸c cô xÐt cho.

Lý tr­ëng thÊy r­îu th× tÝt m¾t, liÒn nãi:

- T­ëng g× chø miÕng ®Êt ®Çu lµng chã Øa Êy th× ®­îc, nµo xin mêi c¸c cô ta chÐn ®i th«i!

(1) Lµng ë ®©y chØ lý h­¬ng hµo môc

[Trë l¹i ®Çu trang]

2. Rao lµng

Ngµy tr­íc, d©n ngô c­ lµ kÎ thÊp kÐm nhÊt trong lµng. Cho nªn, ®Õn Yªn L­îc, võa dùng xong tóp lÒu, XiÓn bÞ bän lý tr­ëng b¾t ra lµm mâ.

Mét h«m, lý tr­ëng thÊy mét chÞ hµng b¸t ngåi Øa ë c¸i b·i rËm ®Çu lµng, liÒn b¾t lÊy g¸nh b¸t råi sai XiÓn ®i mêi "lµng" ra ®×nh chia phÇn. XiÓn v©ng v©ng d¹ d¹, v¸c mâ ®i, cø sau mét håi mâ "cèc cèc" l¹i rao:

- ChiÒng lµng chiÒng ch¹! l¾ng tai mµ nge mâ rao: Cô lý b¾t ®­îc mô hµng b¸t Øa bËy ®Çu lµng, mêi "lµng" mau ra ®×nh mµ chia phÇn!

Nghe nãi chia phÇn, bao nhiªu chø s¾c, th©n hµo, véi v· kÐo nhau ra ®×nh. §Õn cæng ®×nh, gÆp XiÓn, ai còng nhao nhao hái:

- Chia phÇn g× thÕ mµy?

- Con mÑ hµng b¸t Êy ®©u råi?

- Cã nhiÒu kh«ng h¶ mµy?

XiÓn lÔ phÐp ®¸p:

- BÈm c¸c cô, con mÑ hµng b¸t Øa bËy ®Çu lµng. D¹, nhiÒu l¾m ¹, mét ®èng to lï lï thÕ kia, cã lÏ mét cô ®­îc ®Õn vµi ba b¸t chø kh«ng Ýt ®©u!

Võa nãi, XiÓn võa chØ vÒ phÝa hai c¸i sät b¸t ®ang ®Ó ë hÌ ®×nh.

[Trë l¹i ®Çu trang]

3.Gãp gèc

Håi Êy qu©n Ph¸p ®· sang x©m l­îc n­íc ta. NhiÒu ng­êi næi dËy chèng l¹i triÒu ®×nh v× vua quan nhµ NguyÔn ®Çu hµng thùc d©n Ph¸p. Theo lÖnh quan trªn, trai tr¸ng lµng yªn L­îc ®ªm nµo còng ph¶i ra ®×nh canh phßng. GÆp mïa ®«ng rÐt m­ít, hä chia nhau lÇn l­ît mçi tèi mét anh gãp gèc (1) ®Ó s­ëi cho Êm. XiÓn vèn cã c¶m t×nh víi nh÷ng ng­êi næi lo¹n chèng l¹i triÒu ®×nh, nªn cø nay c¸o nhøc ®Çu, mai c¸o ®au bông kh«ng chÞu ®i canh phßng. Hä b¾t XiÓn ph¶i nép gèc míi cho ë nhµ. XiÓn ®µo mét Ýt gèc chuèi g¸nh ra, nhÌ gi÷a ®èng löa ®ang ch¸y giÇn giËt mµ ®æ vµo, thÕ lµ c¶ ®èng löa t¾t phôt. L½o h­¬ng kiÓm liÒn qu¸t hái XiÓn. XØen tr¶ lêi:

- C¸c «ng b¶o t«i gãp gèc. Nhµ t«i ch¶ cã gèc g¸c chi c¶, chØ cã gèc chuèi mµ th«i. Gèc nµo mµ ch¶ lµ gèc, c¸c «ng kh«ng nhËn th× l¹i xin g¸nh vÒ vËy.

[Trë l¹i ®Çu trang]

4. H©m cøt

V× lµ d©n ngô c­, XiÓn th­êng bÞ bän c­êng hµo trong lµng chÌn Ðp. §Ó tr¶ thï, nh©n mét h«m c¶ bän ®ang häp viÖc lµng, chÌ chÐn c·i nhau ám tái, XiÓn t×m mét c¸i nåi vì, bá vµo tÝt cøt ng­êi lÉn n­íc, ®em ®Õn chç ®Çu giã võa ®un võa khuÊy. Giã ®­a mïi thèi bay vµo chç bän c­êng hµo ®ang häp. Chóng kh«ng chÞu ®­îc, ch¹y ra qu¸t th¸o Çm Ü. XiÓn xin lçi vµ ph©n trÇn:

- Th­a c¸c «ng, nhµ t«i cã mét æ chã con trë chøng, ®ßi ¨n cøt sèt, cho nªn ph¶i ®un cho chóng mét Ýt.

Lý tr­ëng trõng m¾t hái:

- Ai b¶o chó lµm thÕ

XiÓn ®¸p:

- Th­a c¸c «ng, ng­êi ta th­êng nãi: "Lau nhau nh­ chã ®au tranh cøt sèt". ThÊy ng­êi ta nãi nh­ vËy th× t«i còng lµm nh­ vËy th«i.

[Trë l¹i ®Çu trang]

5. §æi bß gÇy lÊy bß bÐo

Lµng Yªn L­îc cã mét c¸i v¨n chØ lé thiªn thê Khæng Tö. Tr©u bß trong lµng th¶ ¨n cá ë gÇn ®Êy kÐo vµo phãng uÕ c¶ ra bÖ thê. Bän lý tr­ëng, c­êng hµo thÊy kh«ng tiÖn, bÌn häp lµng, giao cho XiÓn ph¶i tr«ng nom, rµo giËu l¹i, vµ ®Æt ra lÖ hÔ bß nhµ ai vµo, lµng sÏ b¾t lµm thÞt chia phÇn. LÖ lµng ®Æt ra, c¸c nhµ cã bß ®Òu dÆn con hoÆc ng­êi ë hÕt søc gi÷ g×n. XiÓn cã mét con bß èm, gÇy nh­ c¸i mo kh«, cø th¶ cho ¨n ë gÇn ®Êy. Mét h«m, XiÓn ®Ó bß vµo trong khu v¨n chØ, cè ý cho d©n lµng biÕt.

§ang thÌm thÞt bß, bän lý tr­ëng, c­êng hµo lËp tøc cho ng­êi b¾t lµm thÞt. XiÓn nãi:

- LÖ lµng ®Æt ra, t«i kh«ng d¸m kªu ca g×, chØ xin lµng nhí cho tõ nay trë ®i bÊt cø bß nhµ ai, hÔ vµo v¨n chØ lµ b¾t lµm thÞt tuèt.

Sau ®ã Ýt l©u, XiÓn mua mÊy cç bµi tam cóc, chia cho bän trÎ ch¨n bß rñ chóng t×m ®¸m ®Êt kh« r¸o, ph¼ng phiu ngåi ®¸nh. Bän trÎ thÝch qu¸, xóm nhau, chói mòi vµo v¸n bµi, ch¼ng ®Ó ý g× ®Õn bß mÑ n÷a. XiÓn lõa cho tÊt c¶ ®µn bß l¹i gÇn khu v¨n chØ, råi më cæng ra. ThÊy cá bªn trong xanh tèt, mét con vµo, hai con vµo, ba con vµo, thÕ lµ nh÷ng con kh¸c còng chen nhau vµo theo. XiÓn ®ãng cæng l¹i råi ch¹y vÒ gäi d©n lµng ra b¾t bß. B¾t ®­îc h¬n mét tr¨m con, phÇn nhiÒu lµ cña bän lý h­¬ng c­êng hµo giµu cã trong lµng. Chóng bµn nhau:

- LÇn nµy, nhiÒu ng­êi ®Òu ph¹m ph¶i lÖ lµng, kh«ng lÏ ta ®em lµm thÞt tÊt c¶, vËy th× xin xÝ xo¸.

XiÓn nhÊt ®Þnh kh«ng nghe, lÊy cí r»ng lÇn tr­íc lµng ®· ¨n thÞt bß cña m×nh råi, nay lµng tù ý bá lÖ, XiÓn sÏ kiÖn quan. Sî XiÓn lµm to chuyÖn, chóng bµn nhau ®Òn cho XiÓn mét con bß, råi bæ cho c¸c nhµ cã bß bÞ b¾t chia nhau chÞu tiÒn. XiÓn nhÊt ®Þnh kh«ng nghe, nãi:

- ChØ cã hai c¸ch: mét lµ ®em lµm thÞt tuèt, hai lµ ®em chia ®Òu cho d©n lµng, mçi nhµ mét con.

Bän lý h­¬ng c­êng hµo bµn víi nhau m·i, cuèi cïng ph¶i b»ng lßng theo c¸ch thø hai, v× chia nh­ vËy th× chóng cßn ®­îc mçi nhµ mét con, chø ®em lµm thÞt th× mÊt c¶. ThÕ lµ, kh«ng nh÷ng XiÓn ®· ®¸nh ®æi ®­îc bß bÐo, mµ nh÷ng nhµ trong lµng còng ®­îc mçi nhµ mét con.

[Trë l¹i ®Çu trang]

6. Lµm ma mÑ

Bän chøc s¾c, h­¬ng lý trong lµng lóc nµo còng nghÜ ®Õn r­îu thÞt. ThÊy bµ mÑ XiÓn võa míi mÊt, chóng b¾t ph¶i lµm ma, mêi "lµng" ®Õn ¨n uèng. Nhµ XiÓn nghÌo l¾n, ®Õn khoai s¾n cßn kh«ng cã ¨n th× lÊy g× lµm ma, nh­ng kh«ng lµm chóng sÏ ®uæi ®i khái lµng. NghÜ ®­îc mét mÑo, XiÓn bÌn ®i nãi khÐo víi nh÷ng tªn chãp bu:

- Ch¶ nãi c¸c cô còng thõa biÕt, nhµ tóng qu¸, xin c¸c cô réng l­îng ®Ó ®­îc ch«n cÊt ngµy h«m nay cho må yªn m¶ ®Ñp; cßn viÖc ma chay, xin c¸c cô cho khÊt ®Õn tuÇn mång mét s¾p tíi, v× cßn ph¶i vay m­în bµ con xa gÇn, kh«ng g× còng ph¶i kiÕm con lîn d¨m chôc c©n, m­¬i ®Êu g¹o x«i...

ThÊy nhµ XiÓn nghÌo tóng thËt, c¸c "cô" ®µnh cho khÊt vËy.

TuÇn mång mét tíi, XiÓn mua chÞu ®­îc mét con lîn thËt to, thËt bÐo, nhµ chñ giao hÑn ba h«m sau ph¶i tr¶ ®ñ tiÒn. XiÓn lµm thÞt ngay, råi cÊt thÞt vµo trong buång. XIÓn nhê ng­êi mêi "lµng" ®óng chiÒu h«m Êy tíi uèng r­îu. Khi "lµng" ®· tÒ tùu ®«ng ®ñ, XiÓn míi ®em Ýt mì bá vµo xanh víi m­êi cñ hµnh, r¸n lªn. Mïi mì bay ra th¬m phøc khiÕn "lµng" ®ang ngåi la liÖt trong c¸i r¹p dùng ë ngoµi s©n, cø nuèt n­íc miÕng õng ùc. XiÓn b­ng xanh mì cÊt ®i, råi lõa lóc kh«ng ai ®Ó ý, ch©m mét måi löa lªn m¸i bÕp.

"Lµng" ®ang chê cç b­ng ra, sèt c¶ ruét, bçng nghe tiÕng h« ho¸n nh×n ra th× thÊy c¸i bÕp ®ang bèc ch¸y. "Lµng" ho¶ng qu¸, x«n xao ïn ra khái r¹p. hÇu hÕt nh÷ng ng­êi ®i ®¸m ®Òu quÇn tr¾ng ¸o dµi chØnh tÒ, kh«ng d¸m x«ng vµo ch÷a ch¸y. Bµ con xãm giÒng kÎ x¸ch thïng, ng­êi v¸c c©u liªm, ch¹y ®Õn , th× c¸i bÕp ®· thµnh mét ®èng löa. XiÓn mÆt mòi, quÇn ¸o nh­ ma lem, kªu khãc th¶m thiÕt:

- èi trêi ®Êt «i lµ trêi ®Êt! èi cha mÑ ¬i lµ cha mÑ «i! èi lµng n­íc «i lµ lµng n­íc «i! Ch¸y mÊt hÕt c¶ bÕp n­íc, c¶ cç bµn råi, cßn lÊy g× mµ lµm ma lµm chay n÷a... i hi hi!

"Lµng" t­ëng cç bµn ch¸y thËt, cßn x¬ mói g× n÷a, kh«ng ai b¶o ai, kÎ tr­íc ng­êi sau, ra vÒ c¶.

Gµ g¸y ®ªm Êy, XiÓn g¸nh thÞt lîn ®i chî xa b¸n. ChiÒu h«m sau, XiÓn mang tiÒn vÒ trang tr¶i xong nî, cßn thõa mét Ýt, mua ngay mÊy c©y tre lµm l¹i c¸i bÕp.

[Trë l¹i ®Çu trang]

7. §¸nh trèng cÊm

Sau mét thêi gian lµm mâ, XiÓn l¹i ph¶i lµm ®Çy tí hÇu ®iÕu tr¸p cho l·o ch¸nh tæng. Mét lÇn, l·o ch¸nh tæng ®i ch¬i xa, XiÓn theo hÇu. Khi ®Õn lµng nä thÊy cã mét c¸i trèng mÆt to b»ng c¸i nong, hai thÇy trß lÊy lµm l¹ qu¸, vµo xem. Cã tíi m­êi ng­êi kh¸ch qua ®­êng còng ®ang bµn t¸n vÒ c¸i trèng ®ã, trªn tang trèng cã ®Ì mÊy ch÷: "trèng cÊm", nªn ch¶ ai d¸m l¹i gÇn. Bçng XiÓn lín tiÕng:

- Cã ai d¸m ®è t«i ®¸nh c¸i trèng cÊm nµy kh«ng nµo?

Mét ng­êi c­êi:

- §Õn cè tæ nhµ anh sèng l¹i còng kh«ng d¸m ®ông ®Õn n÷a lµ anh.

XiÓn mét hai cam ®oan lµ ®¸nh ®­îc, kh«ng sî g× c¶. Trong sè ®ã cã mét ng­êi bu«n b¸n giµu cã, trong tói s½n tiÒn, cho lµ XiÓn kho¸c l¸c, ngøa tai l¾m, b¶o:

- Anh ®¸nh ®­îc ®ñ ba håi chÝn tiÕng t«i sÏ cho anh n¨m chôc quan tiÒn!

XiÓn nãi:

- N¨m chôc ch¶ bâ, Ýt ra còng ph¶i mét tr¨m.

Ng­êi kia b»ng lßng, b¶o:

- §­îc, anh kh«ng lµm ®­îc ®óng nh­ lêi nãi, th× ph¶i ë c¬m kh«ng cho t«i m­êi n¨m.

Hai bªn lµm giÊu giao kÌ, cã mét ng­êi ®øng tªn lµm chøng.

XiÓn b¾c thang, v¸c dïi trÌo lªn, dang th¼ng c¸nh nÖn ®ñ ba håi chÝn tiÕng. Trèng kªu, vang c¶ tai, nhøc c¶ ãc. Vµi ba ng­êi nhót nh¸t, sî liªn lôy, véi th¸o lui. ChiÕu theo giao kÌo, XiÓn b¾t ng­êi kia ph¶i giao ®ñ sè tiÒn.

Nghe trèng ®¸nh bÊt th×nh l×nh, d©n lµng kinh ng¹c, lò l­ît kÐo nhau ra ®«ng nh­ héi. Lý tr­ëng, tay cÇm hÌo, len qua ®¸m ®«ng, khÖnh kh¹ng b­íc vµo ®Òn qu¸t th¸o Çm Ü. XiÓn ra tr­íc mÆt lý tr­ëng v¸i chµo råi g·i ®Çu g·i tai nãi:

- D¹ tr×nh «ng, t«i lµ kh¸ch qua ®­êng, thÊy c¶nh lµng ta trï phó, thÊy ®Òn ta linh thiªng, nªn cã n¨m chôc quan tiÒn tr­íc ®Ó hÇu th¸nh sau hÇu lµng. Nh­ng v× kh«ng biÕt lµm thÕ nµo gÆp «ng cïng tÊt c¶ d©n lµng ®­îc, buéc lßng ph¶i ®¸nh vµi håi trèng, xin c¸c «ng ®¸nh ch÷ ®¹i x¸ cho.

ThÊy cã mãn tiÒn lín, lý tr­ëng cïng héi ®ång chøc s¾c thÝch qu¸, bµn nhau h·y trÝch ngµy ra m­êi quan lµm bøa chÐn ®·i «ng kh¸ch h¶o t©m.

[Trë l¹i ®Çu trang]

8. Tri huyÖn Lª Kim Th»ng

Mét h«m, nh©n cã lÖnh cña bän chøc dÞnh b¾t tÊt c¶ trÎ giµ trai g¸i lµng hoµng Bét ph¶i ¨n mÆc chØnh tÒ ®Ó ®i ®ãn quan huyÖn Lª Kim Th»ng vÒ lµng hiÓu dô, XiÓn nghÜ ra ngay mét kÕ. XiÓn lÎn vµo buång «ng néi lÊy trém chiÕc ¸o thông ®á mÆc vµo, råi ®i th¼ng ra ®×nh, gi¶ vê ch¹y ®i ch¹y l¹i l¨ng x¨ng ngay tr­íc mÆt quan huyÖn. Quan lÊy lµm l¹, cho lÝnh gäi l¹i hái. XiÓn x­ng tªn hä vµ nãi lµ häc trß. HuyÖn Th»ng liÒn m­în ngay viÖc ¨n mÆc ngé nghÜnh cña XiÓn øng khÈu ®äc mét c©u, b¾t ph¶i ®èi:

- ¸o ®á quÐt cøt tr©u

XiÓn ®èi ngay:

- Läng xanh che ®Ýt ngùa

HuyÖn Th»ng kh«ng ngê bÞ mét vè, t¸i mÆt, däa:

- Th»ng nµy l¸o! §· thÕ, ph¶i ®è thªm c©u nµy n÷a, kh«ng ®èi ®­îc, tao sÏ cho ¨n ®ßn.

ThÊy tãc XiÓn ®á hoe v× ®·i n¾ng l©u ngµy, huyÖn th»ng liÒn ra c©u ®èi:

- Häc trß lµ häc trß con, tãc ®á nh­ son lµ con häc trß

XiÓn kh«ng cÇn nghÜ ngîi l©u, ®èi tøc kh¾c:

- Tri huyÖn lµ tri huyÖn Th»ng, ¨n nãi l¨ng nh¨ng lµ th»ng tri huyÖn!

HuyÖn Th»ng tøc øa m¸u, nh­ng v× XiÓn ®èi rÊt chØnh, kh«ng bÎ vµo ®©u ®­îc, ®µnh c©m miÖng.

[Trë l¹i ®Çu trang]

9. Quan ®Êy

N¨m nµo còng vËy, cø gÇn tÕt Nguyªn ®¸n, viªn tri phñ Hoµng Hãa cïng vî ®i chî tÕt. Tõ phñ ra chî Bót S¬n rÊt gÇn, nh­ng vèn tÝnh h¸ch dÞch, quan phñ b¾t lÝnh c¸ng ra tËn cæng chî vµ mang theo hai c¸i läng xanh che. Håi nµy, XiÓn Bét h·y cßn nhá, xong thÊy c¸i oai rëm cña quan th× ghÐt l¾m. XiÓn mang mét con chã con ®i chî, nh­ng kh«ng b¸n, cø «m ë tr­íc bông, lóc th× chen ®i tr­íc quan, lóc th× lïi l¹i ®i sau quan. ThÊy XiÓn mang chã, ai còng t­ëng XiÓn míi mua, liªn hái:

- Chã bao nhiªu?

XiÓn tr¶ lêi: - Quan ®Êy!

Quan phñ biÕt th»ng bÐ «m chã chöi xá m×nh, cho lÝnh b¾t l¹i hái:

- Ai xui mµy ¨n nãi nh­ thÕ?

XiÓn ®¸p:

- BÈm quan, nhµ con muèn nu«i mät con chã con ®Ó dän cøt cho em, nªn bè mÑ con b¶o con ®i mua.

Quan hái: - Mµy lµ con c¸i nhµ ai?

XiÓn tr¶ lêi: - BÈm con lµ ch¾t cô Tr¹ng Quúnh ¹!

Quan nghe nãi XiÓn lµ ch¾t cô Tr¹ng Quúnh th× cã ý gêm, nh­ng ch­a tin l¾m.

- §· lµ ch¾t cô Tr¹ng tÊt ph¶i hay ch÷. ThÕ mµy cã ®i häc kh«ng?

XiÓn ®¸p: - BÈm quan, con lµ häc trß giái nhÊt vïng nµy ¹, quan lín kh«ng ®i häc nªn kh«ng biÕt ®ã th«i.

ThÊy XiÓn vÉn t×m c¸ch xá m×nh, quan næi giËn:

- Mµy v« lÔ! Nh­ng ®· nhËn lµ häc trß giái th× ph¶i ®èi c©u nµy. Hay tao tha téi. Dë tao ®¸nh ®ßn.

Quan ®äc: "Roi thÊt ph©n ®¸nh ®Ýt mÑ häc trß".

XiÓn hái:

- Xin phÐp hái: "Roi" ®èi víi "läng" cã ®­îc kh«ng ¹?

Quan ®¸p: - §­îc.

XiÓn l¹i hái:

- ThÕ "®Ýt" ®èi víi "®Çu", "mÑ" ®èi víi "cha" cã ®­îc kh«ng ¹?

Quan l¹i ®¸p: - §­îc!

XiÓn toan hái n÷a. Quan Qu¸t: - Kh«ng ®­îc hái n÷a. §èi ®i!

XiÓn liÒn ®èi: "Läng b¸t b«ng che ®Çu cha quan lín!"

Kh«ng ngê XiÓn l¹i d¸m chöi m×nh mét lÇn n÷a, ®Ó ch÷a thÑn, quan lÊy giäng bÒ trªn m¾ng XiÓn qua loa mét vµi c©u, råi qu¸t b¶o lÝnh hÇu söa so¹n ra vÒ.

[Trë l¹i ®Çu trang]

10. V¶ quan huyÖn

Cã mét viªn quan huyÖn hay nÞnh hãt quan trªn ®Ó chãng ®­îc th¨ng quan tiÕn chøc. Mét trong nh÷ng viªn quan h¾n th­êng bî ®î lµ ¸n s¸t NguyÔn V¨n Tiªu, tôc gäi lµ ¸n Tiªu. §Ó nÞnh quan thÇy, h¾n ra lÖnh cho d©n hµng huyÖn kh«ng ai ®­îc nãi ®Õn tiÕng "tiªu", vÝ dô nh­ h¹t tiªu th× h¶i nãi lµ h¹t ít v.v... HÔ ai thÊy ng­êi nµo tr¸i lÖnh th× ®­îc phÐp v¶ vµo måm ba c¸i thËt ®au, råi ®em tr×nh quan trÞ téi. LÖnh ban ra khiÕn XiÓn ®· ghÐt quan huyÖn l¹i cµng ghÐt thªm. ¤ng mang mét Ýt quÇn ¸o r¸ch m­íp xin vµo b¸i quan. Quan hái cã viÖc g×, XiÓn th­a lµ nhµ nghÌo qu¸, gia tµi chØ cßn mét Ýt quÇn ¸o r¸ch, nhê quan cÇm hé cho lÊy Ýt tiÒn vÒ lµm vèn sinh nhai. Tøc th× quan næi trËn l«i ®×nh thÐt m¾ng ®ïng ®ïng, v× x­a nay cã ai d¸m c¶ gan ®em quÇn ¸o r¸ch ®ªn b¸n cho quan bao giê? §îi quan ngu«i giËn, XiÓn míi nãi:

- D¹ th­a ngµi, xin ngµi th­¬ng kÎ häc trß nghÌo tóng nµy, kh«ng g× còng mang danh lµ ng­êi qu©n tö...

- Qu©n tö g× mµy! §å qu©n tö cïng qu©n tö cè!

XiÓn trÇn t×nh:

- D¹, Khæng Minh tóng Khæng Minh cÇm ¹!

Nghe c©u nãi khã hiÓu, quan chau mµy suy nghÜ mét lóc míi biÕt lêi m¾ng cña m×nh: "Qu©n tö cïng qu©n tö cè" víi lêi trÇn t×nh cña XiÓn: "Khæng Minh tóng Khæng Minh cÇm" (1) ®· lµm thµnh ®«i c©u ®èi hay tuyÖt. Quan phôc tµi XiÓn, th­ëng cho mét quan tiÒn, nh­ng l¹i chän cho c¸i thø tiÒn ch«n giÊu d­íi ®Êt l©u ngµy bÞ han rØ hÕt c¶. XiÓn ®ì lÊy quan tiÒn, cÇm mét ®ång d»n m¹nh xuèng ®Êt, tiÕng kªu nghe cµnh c¹ch, råi nãi:

- BÈm quan, tiÒn nµy kh«ng "ít" ®­îc ¹!

Quan v« t×nh m¾ng:

- Mµy ®iªn µ! TiÒn nµy mµ kh«ng tiªu ®­îc ­?

ChØ chê cã thÕ, XiÓn liÒn v¶ cho quan ba c¸i t¸t vµo måm nh­ trêi gi¸ng. Quan h« lÝnh b¾t trãi. XiÓn ng¨n l¹i nãi:

- Ch¾c ngµi vÉn ch­a quªn c¸i lÖnh kiªng tªn huý quan ¸n ngµi míi ban ra. T«i lµm vËy còng chØ lµ thi hµnh c¸i lÖnh Êy cña ngµi mµ th«i!

Quan sî bän lÝnh biÕt chuyÖn th× m×nh thªm xÊu hæ, liÒn ®uæi XiÓn ra.

[Trë l¹i ®Çu trang]

11. Chöi ¸n Tiªu

BÞ ch¬i nhiÒu vè ®au qu¸, quan huyÖn dß m·i míi biÕt lµ XiÓn, tøc qu¸, nh­ng cã muèn g©y chuyÖn còng kh«ng ®­îc v× «ng lµ ng­êi kh¸c huyÖn. L·o huyÖn bÌn ®em chuyÖn Êy nãi l¹i víi ¸n Tiªu vµ tá ý nhê quan thÇy tr¶ thï hé.

LÇn Êy, ¸n Tiªu vÒ quª ngo¹i lµ lµng Yªn L­îc ¨n giç. L·o b¾t d©n lµng ph¶i dän dÑp ®­êng s¸ s¹ch sÏ, mang cê qu¹t ®ãn r­íc thËt long träng. S¸ng s¬m mai, ¸n Tiªu míi vÒ th× chiÒu nay ®­êng lµng ®· ®­îc quÐt s¹ch nh­ chïi, c©y cèi hai bªn ®­êng ph¸t quang c¶.

Gµ g¸y, XiÓn dËy lÊy cøt chã ®em ra ®­êng c¸i, cø c¸ch mét qu·ng bá mét b·i, b·i nµo còng c¾m mét qu¶ ít lín (Thanh Ho¸ gäi ít lµ h¹t tiªu). S¸ng ra, khi mäi ng­êi kÝnh cÈn ®ãn r­íc ¸n Tiªu, XiÓn v¸c cê ®i tr­íc, cø hÔ tr«ng thÊy b·i cøt cã c¾m qu¶ h¹t tiªu, «ng l¹i chöi: "Tæ cha ®øa nµo Øa ra tiªu". ¸n Tiªu n»m trong c¸ng nghe tiÕng chöi, biÕt lµ XiÓn chöi m×nh nh­ng kh«ng ®ñ lý do ®Ó b¾t bÎ, ®µnh gäi bän lý h­¬ng l¹i, quë tr¸ch kh«ng chÞu ®«n ®èc d©n phu quÐt dän ®­êng s¸ cho s¹ch vµ b¶o chóng truyÒn lÖnh r»ng: "Quan huyÖn trong ng­êi khã ë, mäi ng­êi kh«ng ®­îc to tiÕng, ån µo!"

[Trë l¹i ®Çu trang]

12. XiÓn vµo dinh tæng ®èc xin tiÒn

GÆp lóc háng thi, XiÓn vµ mÊy anh em b¹n ®ång m«n ngåi buån míi gië trß bï khó víi nhau. Anh em biÕt XiÓn cã tµi øng ®èi, th¸ch XiÓn vµo xin tiÒn quan tæng ®èc. B©y giê tæng ®èc Thanh Hãa khÐt tiÕng lµ mét ng­êi hiÕu s¸t. XiÓn b¾t anh em giao kÌo: nÕu xin ®­îc tiÒn th× anh em cø tÝnh mét ®Òn thµnh ba, nghÜa lµ anh em sÏ ph¶i tr¶ cho XiÓn mét sè tiÒn gÊp ba sè tiÒn XiÓn xin ®­îc cña quan. B»ng kh«ng d¸m xin, hoÆc xin kh«ng ®­îc th× XiÓn ph¶i thÕt anh em mét b÷a no say. T­ëng ®ïa vui, nµo ngê XiÓn vµo tËn dinh quan. Ai nÊy ch¾c phen nµy XiÓn sÏ lµm ma kh«ng ®Çu.

Mét buæi s¸ng nä, quan võa më m¾t ra c«ng ®­êng ®· thÊy XiÓn quú ë ngoµi s©n. Quan qu¾c m¾t hái:

- Th»ng kia! Mµy tíi ®©y cã viÖc g×?

XiÓn th­a:

- BÈm cô lín, con muèn nhê tay cô lín hãa kiÕp cho con.

Quan qu¸t: - Th»ng nµy muèn chÕt µ?

XiÓn trÞnh träng nãi:

- BÈm chÝnh thÕ µ. Con nghe nãi l­ìi g­¬m cô lín s¾c l¾m, nªn muèn xin cô lín mét nh¸t ®Ó hån vÒ chÝn xuèi cho ®­îc m¸t mÎ.

Quan g¾t:

- ThËt lµ ®å ®iªn, cuång, ngu, ngé. V× sao mµy l¹i muèn chÕt?

XiÓn ®¸p:

- BÈm cô lín, con lµ häc trß thi háng, nhµ l¹i nghÌo, nghiÖp ®Ìn s¸ch ch¼ng ra sao, nghÜ tñi th©n hæ phËn ch¶ muèn sèng n÷a.

Quan thÊy XiÓn d¸ng ng­êi häc trß nho nh·, l¹i ®èi ®¸p ®©u ra ®Êy mét c¸ch b×nh tÜnh liÒn b¶o:

- NÕu häc trß häc giá mµ háng thi th× còng cßn ®¸ng th­¬ng. NÕu dèt mµ háng l¹i ®ßi chÕt th× chÕt còng ®¸nh ®êi. VËy h·y øng khÈu mét bµi th¬ lÊy ®Ò lµ "®iªn cuång ngu ngé" ta xem.

XiÓn v©ng lêi, øng khÈu ®äc mét h¬i, mèi c©u cã mét trong bèn ch÷ cña ®Çu ®Ò:

Cao Tæ ®iªn hµo kiÖt

Vâ §Õ ngé thÇn tiªn.

TÆng §iÓm cuång thiªn ®Þa

Nhan Tö ngu th¸nh hiÒn (1)

Nghe nãi xong, quan biÕt XiÓn cã ý xá ngät m×nh, song thÊy XiÓn lµ kÎ xuÊt khÈu thµnh ch­¬ng, kÝnh ®iÓn lau lµu, v¨n th¬ hµm sóc, tá ra lµ ng­êi häc thøc réng, l¹i cã khÝ ph¸ch, liÒn th­ëng cho ba chôc quan tiÒn vµ b¶o lui vÒ.

ThÕ lµ tõ ®ã, ngoµi c¸i tªn XiÓn Bét cßn cã mét c¸i tªn n÷a lµ XiÓn Ngé.

[Trë l¹i ®Çu trang]

13. Tø chøng nan y

XiÓn lµm thuèc. cho nªn vua th­êng vêi vµo kinh ch÷a bÖnh. Mét h«m, vua ®ang n« ®ïa cïng bÇy cung phi, th× thÊy XiÓn b­íc vµo. Vua ng¹c nhin hái cã viÖc g×. XiÓn ®¸p:

- H¹ thÇn nghe nãi Hoµng th­îng m¾c ph¶i bèn bÖnh hiÓm nghÌo mµ s¸ch gäi lµ "tø chøng nan y", nªn véi vµng vµo th¨m Hoµng th­îng.

Vua khã chÞu nãi:

- Thiªn h¹ ¸c miÖng nãi cµn nh­ vËy, chø l©u nay TrÉm vÉn khÎo m¹nh, cã viÖc g× ®©u! µ thÕ "tø chøng nan y" lµ nhøng bÖnh g×?

XiÓn t©u: - D¹ "tø chøng nan y" hä nãi ®ã lµ quÌ, mï, c©m ®iÕc.

Vua næi giËn:

- §éc ¸c ®Õn møc Êy lµ cïng! TrÊm mµ biÕt kÎ nµo bÞa chuyÖn phao ®ån ra ®Çu tiªn th× TrÉm sÏ c¾t l­ìi chø kh«ng tha!

XiÓn nãi:

- H¹ thÇn nghe thiªn h¹ ®ån nh­ vËy. B©y giê míi biÕt lµ sai. Nh­ng nghÜ cho kü, th× l¹i thÊy lµ cã nguyªn do c¶ ®Êy ¹!

Vua hái: - Nguyªn do nh­ thÕ nµo?

XiÓn gi¶ bé rôt rÌ: - Xin Hoµng th­îng tha téi kÎ h¹ thÇn míi d¸m nãi.

Vïa b»ng lßng. XiÓn nãi:

- Thiªn h¹ thÊy Hoµng th­îng suèt n¨m chØ quanh quÈn trong cung ®iÖn nªn hä lÇm t­ëng lµ ngµi quÌ. N­íc s¾p mÊt mµ Hoµng th­îng vÉn ung dung vui thó, nªn hä lÇm t­ëng lµ ngµi mï. Tr­íc c¶nh nói s«ng bÞ qu©n giÆc dµy xÐo mµ Hoµng th­îng cø ngåi im, nªn hä t­ëng lµ ngµi c©m. Kh¾p n¬i ng­êi ta ®Òu kªu Hoµng th­îng lµ kÎ hÌn yÕu, khiÕp nh­îc nh­ng ngµi vÉn lµm ng¬ ký hßa ­íc hµng giÆc, nªn hän lÇm t­ëng lµ ngµi ®iÕc.

Vua biÕt XiÓn chöi m×nh, tøc uÊt ng­êi nh­ng kh«ng ®ñ lý lÏ ®Ó b¾t téi ®­îc.

[Trë l¹i ®Çu trang]

14. XiÓn tr¶ lêi vua

§ån r»ng cã mét lÇn vua ngù tuÇn ra Thanh Hãa. Nghe nãi con ch¸u Tr¹ng Quúnh vÉn cßn, vua bÌn cho ®ßi ®Õn. XiÓn v©ng lÖnh tíi hÇu. Vua hái:

- Tr­íc khi Tr¹ng chÕt cã trèi tr¨ng l¹i ®iÒu chi kh«ng?

XiÓn ®¸p: - D¹ cã ¹!

Vua b¶o: - ThÕ nhµ ng­¬i h·y thuËt l¹i lêi Tr¹ng trèi tr¨ng cho ta nghe.

- D¹ t©u Hoµng th­îng, cè t«i tr­íc khi tõ trÇn chØ trèi l¹i cã mét c©u th«i ¹!

- Mét c©u còng ®­îc, cø nãi ta nghe.

- D¹, nh­ng t«i kh«ng d¸m nãi ¹!

- T¹i sao!

- D¹, nãi ra sî Hoµng th­îng kh«ng ®­îc vui lßng.

- §­îc cø nãi, dï c©u nãi Êy thÕ nµo ta vÉn kh«ng b¾t téi.

XiÓn n¨m b¶y lÇn tõ chèi, vua n¨m b¶y lÇn gÆng hái, sau cïng XiÓn míi th­a:

- D¹, t©u Hoµng th­îng, «ng t«i kÓ l¹i r»ng: "Tr­íc khi cè t«i nh¾m m¾t, con ch¸u xóm xÝt quanh gi­êng hái cè t«i cã dÆn con ch¸u ®iÒu chi kh«ng. Nh­ng cè t«i kh«ng tr¶ lêi. Con ch¸u kh«ng yªn t©m, cø gÆng hái m·i, cè t«i chØ qu¸t lªn mét c©u: "Hái c¸i m¶ cha bay hay sao mµ hái m·i thÕ?", råi t¾t thë.

[Trë l¹i ®Çu trang]

  Trang v¨n häc - Trang chñ