ΦΩΤΟ 1. Ψείρα
εφηβαίουΦΘΕΙΡΙΑΣΕΙΣ
ΤΡΙΧΩΤΟΥ - ΣΩΜΑΤΟΣ
© Κωνσταντίνος Δ. Βέρρος, 1999
Τι είναι η ψείρα της κεφαλής; Μορφολογία.
Το ενήλικο θηλυκό είναι ένα γκρι-άσπρο έντομο μήκους 3-4 χιλιοστών. Το αρσενικό είναι ελαφρά μικρότερο. Οι δαγκάνες στα πόδια τους είναι προσαρμοσμένες έτσι ώστε να προσκολλώνται στις τρίχες.
Τον άνθρωπο προσβάλλουν 2 είδη ψείρας: Η φθείρα του ανθρώπου (που διακρίνεται σε φθείρα του τριχωτού και τη φθείρα του σώματος) και η φθείρα του εφηβαίου (ΦΩΤΟ 1). Μεγαλύτερη λίγο σε μέγεθος είναι η φθείρα του σώματος. Οι φθείρες έχουν 3 ζευγάρια πόδια και το άνοιγμα των δαγκανών τους ταιριάζει σε συγκεκριμένο είδος τρίχας. Έτσι, η φθείρα του εφηβαίου βρίσκεται και στις μασχάλες και βλέφαρα (ΦΩΤΟ 2) γιατί το άνοιγμα της δαγκάνας της ταιριάζει με τη διάμετρο των τριχών αυτών. Η φθείρα του τριχωτού έχει διάμετρο δαγκάνας που ταιριάζει μόνο με τη διάμετρο της τρίχας του κεφαλιού και έτσι δεν μεταφέρεται σε άλλη περιοχή του σώματος.
ΦΩΤΟ 1. Ψείρα
εφηβαίου
Πως ζουν οι ψείρες; Πως πολλαπλασιάζονται;
Κατά τη διάρκεια της ζωής του, που είναι περίπου 40 ημέρες, το θηλυκό γεννά 300 περίπου αυγά με συχνότητα 7-10 ημερησίως. Τα αυγά προσκολλώνται στις τρίχες με ένα συγκολλητικό υλικό από χιτίνη που εκκρίνεται από επιπρόσθετους βοηθητικούς αδένες του θηλυκού. Η κατάλληλη θερμοκρασία για την εκκόλαψη δεν είναι μικρότερη από 31°C, γι αυτό και τα αυγά προσκολλώνται στις τρίχες κοντά στο δέρμα (γι αυτό και το κούρεμα με την «ψιλή», απομακρύνει τις ψείρες και τις κόνιδες, όχι όμως και τα αυγά). Τα αυγά είναι ωοειδή και καλύπτονται από ένα τοίχωμα. Όταν εκκολαφτεί ή νύμφη και βγει από το αυγό, το άδειο κέλυφος που λέγεται κόνιδα είναι άσπρη στο χρώμα, και φαίνεται πιο εύκολα από τα αυγά που έχουν το χρώμα του δέρματος και βρίσκονται σε επαφή με το δέρμα. Οι κόνιδες αναγνωρίζονται εύκολα και εμφανίζονται με μεγαλύτερη πυκνότητα στην βρεγματική και στην ινιακή χώρα του τριχωτού. Πολλές φορές όμως μπορούμε να τις μπερδέψουμε με πιτυρίδα ή κατάλοιπα διαφόρων λακ κλπ.
Στη διάρκεια της ζωής της η ψείρα τρέφεται με ανθρώπινο αίμα. Αν η θερμοκρασία στο περιβάλλον ανέβει (πχ. όταν το άτομο έχει πυρετό) ή κατέβει (πχ θάνατος), τότε η ψείρα θα φύγει προς αναζήτηση νέου ξενιστή. Γι αυτό και συχνά συνιστούμε τη συχνή χρήση θερμού αέρα με το πιστολάκι κατά το στέγνωμα των μαλλιών μετά το λούσιμο.
Τα αυγά επωάζονται επί 8 περίπου ημέρες και η φθείρα είναι ώριμη σε 15-20 μέρες περίπου. Γενικά, ένα μολυσμένο άτομο, έχει λιγότερες από 12 ζωντανές ψείρες στο τριχωτό ανά πάσα στιγμή, αλλά μπορεί να έχει εκατοντάδες βιώσιμα, εκκολαπτόμενα και νεκρά αυγά. Με μεγάλη μεγέθυνση, μπορούμε να δούμε τις νύμφες που μεγαλώνουν μέσα σε ημιδιαφανή αυγά.
Η φθείρα του σώματος είναι παρόμοια σχεδόν σε εμφάνιση και ανάπτυξη με την φθείρα του τριχωτού της κεφαλής. Το φυσικό της περιβάλλον είναι τα ρούχα του ανθρώπου – ξενιστή (κυρίως στις ραφές όπου και εναποθέτουν τα αυγά τους), και επισκέπτεται το δέρμα μόνο για να τραφεί. Οι ψείρες της κεφαλής τρέφονται από το ανθρώπινο αίμα μία ή παραπάνω φορές την ημέρα. Μακριά από το δέρμα και το αίμα του ανθρώπου, δεν μπορούν να επιζήσουν για διάστημα μεγαλύτερο το 24ώρου. Τα αυγά της προσκολλώνται στις ίνες των ρούχων, με προτίμηση στα ρούχα που έρχονται σε επαφή με το δέρμα. Εμφανίζεται σε καταστάσεις όπου η υγιεινή είναι πλημμελής. Με το βράσιμο των ρούχων και το σιδέρωμα καταστρέφεται μαζί με τα αυγά.
Η φθείρα του εφηβαίου (Pthirus pubis), έχει ένα μικρό σαν καβούρι σώμα, που εύκολα ξεχωρίζει από τη φθείρα του σώματος και του τριχωτού. Μπορεί να βρεθεί και αλλού στο σώμα εκτός από το εφήβαιο (πχ. βλέφαρα). Δεν μεταδίδονται μόνο με σεξουαλική επαφή, αλλά και με τα σεντόνια.
Οι φθείρες του φλοιού των δένδρων και των βιβλίων είναι έντομα που δεν έχουν σχέση με τη φθείρα του ανθρώπου. Βρίσκονται συνήθως σε οργανικά υλικά όπως σε πεσμένα φύλλα, κάτω από τον φλοιό των δένδρων ή ακόμα και μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου. Η παρουσία τους στο ανθρώπινο σώμα είναι εν μέρει τυχαία : δεν παρασιτούν στο ανθρώπινο σώμα.
ΦΩΤΟ 2. Ψείρα στις
βλεφαρίδες
Πως μεταδίδονται οι ψείρες;
Οι ψείρες είναι πιο συχνές στα παιδιά απ’ ότι στους ενήλικες, και οι θήλεις όλων των ηλικιών προσβάλλονται συχνότερα από τους άρρενες. Δεν φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του μήκους της τρίχας και της συχνότητας της μόλυνσης, αντίθετα μάλιστα υποστηρίζουν ορισμένοι ότι το μακρύ μαλλί, εμποδίζει τη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Η μεγάλη πλειοψηφία των μολύνσεων γίνεται με άμεση επαφή των κεφαλιών. Η μεταδοτικότητα είχε επίσης, παλιότερα ιδίως, σχέση με τη φτώχεια, την αμάθεια, τη φτωχή υγιεινή και τον υπερπληθυσμό. Σήμερα οι ψείρες προσβάλλουν όλες τις τάξεις, και ο υπερπληθυσμός είναι ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας. Αντίθετα με τον ξεκάθαρο ρόλο της άμεσης επαφής, υπάρχουν συγκρουόμενες απόψεις για το πόσο μπορούν να μεταδοθούν οι ψείρες από εστίες μόλυνσης, όπως καπέλα, χτένες, βούρτσες Άλλα πιθανά μέσα μετάδοσης της λοίμωξης είναι πετσέτες, κλινοσκεπάσματα, ρούχα, κορδέλες κεφαλής, φουλάρια, πουλόβερ. Οι φθείρες γενικώς, δεν κάνουν διάκριση στις κοινωνικές τάξεις, μπορούν να προσβάλλουν οποιονδήποτε. Ένα κορίτσι που δανείζεται μια χτένα από μια συμμαθήτριά της, κάποιος που δοκιμάζει ένα καπέλο σε ένα κατάστημα, παιδιά που μοιράζονται το ίδιο κρεβάτι, ένας ταξιδιώτης που ακουμπά το κεφάλι του στο μαξιλάρι του καθίσματος ενός μεταφορικού μέσου, μπορούν να μολυνθούν.
Υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία;
Υπάρχει, παρ΄ όλο που προσωπική αίσθηση του γράφοντος είναι ότι οι φθείρες έχουν αρχίσει να αναπτύσσουν αντοχή στα διάφορα φάρμακα, λόγω της αλόγιστης χρήσης διαφόρων παρασκευασμάτων που με ευκολία χορηγούν (ακόμα και ...προληπτικά!) διάφοροι μη έχοντες σχέση με το αντικείμενο (γείτονες, δάσκαλοι ακόμα και μη εχοντες ιδιαίτερη εκπαίδευση πάνω στο αντικείμενο επιστήμονες όπως φαρμακοποιοί, παθολόγοι, παιδίατροι). Γι αυτό το λόγο καλό θα ήταν να επισκέπτεται κάποιος αμέσως τον δερματολόγο, ο οποίος είναι και ο μόνος ειδικός να του χορηγήσει το κατάλληλο φάρμακο και να του δώσει ειδικές οδηγίες.
ΠΡΟΣΟΧΗ : Θεραπεία θα πρέπει να γίνεται μόνο αν βρεθεί ενεργός πάθηση (δηλ. ζωντανές ψείρες ή εκκολαπτόμενα αυγά). Ιδιαίτερα για τις τρίχες του κεφαλιού, ακολουθείται ο κανόνας: Αυγά που βρίσκονται κολλημένα στη τρίχα και σε απόσταση πάνω από 1,5 εκατοστό, έχουν ήδη εκκολαφθεί και δεν σημαίνουν ενεργή μόλυνση.
Τα πιο πολλά φαρμακευτικά υγρά (malathion, carbaryl) πρέπει να παραμένουν 12 ώρες στο τριχωτό πριν γίνει το λούσιμο και επειδή τα φάρμακα αυτά καταστρέφονται από τη ζέστη, ο ζεστός αέρας με πιστολάκι απαγορεύεται. Η θεραπεία θα πρέπει να επαναλαμβάνεται μετά από 7-12 ημέρες. Αποτελεσματικά είναι επίσης τα αντιφθειρικά τύπου πυρεθρινών που είναι φυσικά εντομοκτόνα που βγαίνουν από τα χρυσάνθεμα. Το συνθετικό επίσης permethrin έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στη θεραπεία. Αντιφθειρική δράση έχει και το αντιβιοτικό cotrimoxazole που όταν βρεθεί στο στομάχι της φθείρας, σκοτώνει απαραίτητα για τη ζωή της φθείρας «συμβιωτικά» βακτήρια. Τα βακτήρια αυτά είναι ουσιώδη για τη σύνθεση των βιταμινών Β που είναι απαραίτητες για την επιβίωση της φθείρας.
Οι κόνιδες απομακρύνονται με συχνό λούσιμο, με ειδικές χτένες ή απλές χτένες με βαμβάκι βουτηγμένο στο ξύδι. Θεωρείται ότι είναι πιο σημαντική εργασία από τη θεραπεία, και απαιτεί πολλή ...υπομονή : Μπορεί να χρειαστούν πολλές ώρες κάθε βράδυ για να καθαρίσουν καλά οι τρίχες.
Νεώτερα δεδομένα - Tips
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΠΑΙΔΙΟY & ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
1. Βγάλτε όλα τα ρούχα.2. Απλώστε το φάρμακο σύμφωνα με τις οδηγίες του δερματολόγου σας. Εαν τα μαλλιά είναι πολύ μακριά, μπορεί να χρειαστεί και δεύτερο μπουκάλι.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Μη χρησιμοποιείτε μαλακτικές κρέμες ή σαμπουάν με conditioner πριν τη χρήση του φαρμάκου. Μη λούζετε ξανά τα μαλλιά μέχρι και 2 μέρες μετά τη θεραπεία.
3. Βάλτε καθαρά ρούχα μετά την εφαρμογή.
4. Εαν 8-12 ώρες μετά τη θεραπεία βρείτε ακόμα ζωντανές ψείρες, αλλά κινούνται λιγότερο γρήγορα από πριν, μη ξανακάνετε θεραπεία. Καθαρίστε καλά με το χτενάκι τις νεκρές ψείρες.
5. Εαν 8-12 μετά τη θεραπεία δεν βρίσκονται νεκρές ψείρες και οι ψείρες φαίνονται το ίδιο "ζωηρές" όπως και πριν, τότε το φάρμακο μάλλον δεν δούλεψε. Ζητείστε από το δερματολόγο σας ένα άλλο και κεπαναλάβατε τις οδηγίες.
6. Οι χτένες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την απομάκρυνση των αυγών που είναι κολλημένα στις τρίχες. Η διαδιακασία θα πρέπει να επαναλαμβάνεται καθημερινά ή έστω κάθε 2 ημέρες.
7. Επαναλάβατε τη θεραπεία άλλη μια φορά μετά από 7-10 ημέρες.
8. Βάλτε στο πλυντήριο όλα τα ρούχα που πλένονται καθώς και τα σεντόνια που το προσβεβλημένο άτομο χρησιμοποίησε τις 2 προηγούμενες μέρες πριν τη θεραπεία. Χρησιμοποιείστε το "καυτό" πρόγραμμα (>60 C). Στεγνώστε τα στο ζεστό πρόγραμμα για τουλάχιστον 20 λεπτά..
9. Για ρούχα που δεν μπορούν να πλυθούν: Στεγνό καθάρισμα για παλτά, καπέλα κλπ) ή κλείστε όλα τα ρούχα, μαξιλάρια κλπ σε μια πλαστική σακούλα για 2 εβδομάδες.
10. Απολυμάνετε τις χτένες, βούρτσες κλπ για μια ώρα σε οινόπνευμα ή πλύντε τις με ζεστό νερό (60 C) και σαπούνι.
11. Καθαρίστε με την ηλεκτρική σκούπα το πάτωμα και τα έπιπλα. ΜΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΕ ΚΟΙΝΑ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ. Δεν σκοτώνουν τις ψείρες και είναι επικίνδυνα εαν εισπνευσθούν.
12. Μη κάνετε όλοι θεραπεία "προληπτική" στην οικογένεια. Δεν είναι απαραίτητο. Αν εμφανίσει και κάποιος άλλος , επαναλάβατε την ίδια θεραπεία και γι αυτόν.
13. Τυχόν ζώα στο σπίτι δεν χρειάζεται να κάνουν θεραπεία.
14. Προσοχή: Μη κάνετε θεραπεία σε παιδιά < 2 ετών. Απομακρύνετε ψείρες και αυγά με το χέρι.
15. Μη κάνετε θεραπεία στο προσβεβλημένο άτομο περισσότερες από 3 φορές με το ίδιο φάρμακο. Εαν δεν φαίνεται να έχει αποτέλεσμα, πείτε το στον δερματολόγο σας.
16. Μην αναμιγνύετε διάφορα φάρμακα.
17. Προσοχή κατά τη διάγνωση: Εαν δεν βρεθούν ζωντανές ψείρες και βρείτε αυγά κολλημένα στις τρίχες σε απόσταση μεγαλύτερη από 0,6 - 1 εκατοστό από το δέρμα του τριχωτού, τότε πρόκειται πιθανώς για μια παλιά μόλυνση. Περιοριστείτε σε απομάκρυνση με τις εδικές χτένες.