 |
|
Phaïm Duy Noùi Veà Nhaïc
Trònh Coâng Sôn
 Töø
1975 cho tôùi naêm 2000, suoát 25 naêm xa queâ höông ñaát nöôùc, toâi
khoâng coù cô hoäi ñeå theo roõi sinh hoaït cuûa aâm nhaïc Vieät Nam vaø
khoâng bieát sau côn hoàng thuûy, nhaïc Trònh Coâng Sôn ra sao, laø nhaïc
chaép caùnh bay leân hay nhaïc la ñaø chìm xuoáng ? Nhöng qua daêm baåy baêng
nhaïc saûn xuaát taïi Hoa Kyø trong ñoù coù vaøi ba baøi ca môùi soaïn cuûa
Trònh Coâng Sôn thì toâi thaáy nhaïc cuûa anh vaãn laø nhaïc tình yeâu vaø
nhaïc thaân phaän laøm ngöôøi.
Nhöng vaøo naêm 1980, ngaãu nhieân Trònh Coâng Sôn vaø
toâi cuøng coù maët ôû Paris, trong noãi vui möøng gaëp nhau cuûa hai ngöôøi
cuøng coù chung moät phaän, Trònh Coâng Sôn haùt cho toâi nghe baøi haùt Laëng
Leõ Nôi Naøy maø anh vöøa môùi vieát ra :
Trôøi cao ñaát roäng,
Moät mình toâi ñi
Moät mình toâi ñi
Ñôøi nhö voâ taän,
Moät mình toâi veà
Moät mình toâi veà...vôùi toâi !
... thì toâi thaáy ngheä só naøo roài cuõng phaûi mang
soá phaän coâ ñôn truyeàn kieáp, ôû queâ höông hay xa queâ höông, vaøo
thôøi bình hay chinh chieán, giöõa ñaùm ñoâng hay khoaûng troáng, nôi thieân
ñaøng hay ñòa nguïc... Chæ coøn coù theå veà vôùi mình, veà vôùi toâi
nhö Sôn ñaõ noùi.
Trôøi cao ñaát roäng, moät mình toâi ñi ... Coâ ñôn truyeàn kieáp phaûi
chaêng laø kieáp cuûa nhieàu ca nhaân ? Vaên Cao khi môùi chæ laø
chaøngTröông Chi tuoåi coøn raát xanh, taøi hoa ñang nôû röïc, chöa heà
bieát phaän mình moûng manh ra sao trong côn gioù loác seõ tôùi, maø cuõng
ñaõ chæ muoán :
Ngoài ñaây ta goõ maïn thuyeàn
Ta ca, traùi ñaát coøn rieâng ta !
Coøn toâi ? Toâi coøn phaûi soáng, ñoâi khi phaûi ñoåi choã ñöùng, ñoåi
choã ngoài cho ñôõ buoàn trong coõi traàn ai saàu
muoän naøy, töø raát laâu ngoài ñaâu thì cuõng chæ laø ngoài moät mình
trong caùi TA.
Hoâm nay laø ngaøy an taùng Trònh Coâng Sôn. Vaøo giôø phuùt anh ñaõ thöïc
söï veà vôùi ñaát, vôùi trôøi, nghóa laø veà vôùi mình roài, chuùng
toâi bieát raèng anh ñaõ nghìn laàn noùi leân nghìn lôøi troái traên qua
taùc phaåm, lôøi naøo cuõng laøm cho moïi ngöôøi thaáy ñöôïc noãi ñau
laøm ngöôøi, noãi ñau tình côø, côn ñau chöa daøi vaø côn ñau leân
ñaày, quaù nöûa ñôøi ngöôøi khoâng moät ngaøy vui...
Nhöng theo toâi, coù leõ sau ñaây laø lôøi traên troái tuyeät dieäu nhaát,
lôøi cuoái cuøng Trònh Coâng Sôn noùi vôùi Trònh Coâng Sôn :
Ñöøng tuyeät voïng, toâi ôi ñöøng tuyeät voïng,
Laù muøa Thu rôi ruïng giöõa muøa Ñoâng
Ñöøng tuyeät voïng, em ôi ñöøng tuyeät voïng
Em laø toâi vaø toâi cuõng laø em.
Con dieàu bay maø linh hoàn laïnh leõo
Con dieàu rôi cho vöïc thaúm buoàn theo
Toâi laø ai maø coøn ghi daáu leä ?
Toâi laø ai maø coøn traàn gian theá !
Toâi laø ai, laø ai... laø ai
Maø yeâu quaù ñôøi naøy !
Phaïm Duy
Thò Traán Giöõa Ñaøng-
(Ñoïc trong ñeâm hoïp maët cuûa baïn beø, 3 April 2001 trong khi Saigon ñang
laøm leã an taùng TCS)
(Ruùt töø HOÀI KYÙ III : THÔØI PHAÂN CHIA QUOÁC-COÄNG)
 Ñaàu thaäp nieân 70 laø luùc Nhaïc Vieät, trong phaïm vi ca
khuùc, phaùt trieån ñeán toät ñoä. Coù söï thaønh coâng cuûa nhöõng baøi
haùt thoâng thöôøng vaø chæ ñöôïc coi laø nhaïc thöông phaåm -- meänh
danh laø nhaïc vaøng -- vôùi nhöõng tình caûm deã daõi phuø hôïp vôùi
tuoåi choai choai, vôùi em gaùi haäu phöông vaø lính ña tình, tuy khoâng
ñöôïc coi troïng nhöng laïi raát caàn thieát cho vaøi taàng lôùp xaõ hoäi
trong thôøi chieán. Roài coù phong traøo du ca vaø taâm ca vôùi nhöõng baøi
haùt phi-thöông-maïi, ñi keøm vôùi tình ca queâ höông vaø tröôøng ca,
noùi leân ñöôïc phaàn naøo taâm thöùc cuûa thôøi ñaïi vaø ñöôïc thanh
nieân sinh vieân coâng nhaän.
Trong phaïm vi giaûi trí, phoøng traø trôû thaønh caùi moát cuûa moïi
ngöôøi : thöông gia, coâng chöùc, tö chöùc, quaân nhaân, thöông pheá binh
vaø caû caùc baø noäi trôï nöõa... ai ai cuõng thích ñi nghe nhaïc vaø
giuùp cho ca só chuyeân nghieäp, nhaïc só saùng taùc, nhaïc coâng ñaùnh ñaøn
thaêng tieán trong ngheà mình. Caùnh tay noái daøi
cuûa phoøng traø laø quaùn caø pheâ coù nghe nhaïc, thu huùt ñoâng ñaûo sinh
vieân, hoïc sinh. Nhaïc treû ra ñôøi, ñem laïi cho nhaïc Vieät moät soá baøi
haùt môùi, soâi noåi, ñaäm saéc hôn tröôùc. Moät röøng nhaân taøi treû
trung xuaát hieän qua nhöõng ban nhaïc boán ngöôøi (goïi laø combo), söû
duïng nhaïc khí ñieän töû vôùi aâm thanh môùi
laï.
Möôøi naêm veà tröôùc, ôû trong nöôùc chæ coù ba nhaø saûn xuaát ñóa
haùt. Baây giôø, raát nhieàu ngöôøi -- töø Ngoïc Chaùnh (SHOTGUNS) qua Duy
Khaùnh (TRÖ-NG SÔN) tôùi nhöõng ngöôøi cuûa caùc haõng khaùc (NHAÕ CA, HOA
MI, SÔN CA, SOÙNG NHAC)... laøm ngheà saûn xuaát baêng nhaïc, moãi thaùng tung
ra nhöõng chöông trình nhaïc raát haáp daãn, keå caû coå nhaïc laãn taân
nhaïc, nhaïc treû laãn nhaïc giaø (nhaïc tieàn chieán). Haøng traêm, haøng
ngaøn (haøng vaïn, neáu keå caû Saigon vaø caùc tænh) cöûa haøng sang baêng,
caøng laøm cho baêng nhaïc phaùt trieån döõ doäi.
Trong boái caûnh sinh ñoäng nhö vaäy, phaàn chính yeáu laø saùng taùc phaåm
phaûi raát phong phuù. Vaøo luùc naøy, ngoaøi nhöõng ngöôøi ñi tröôùc nhö
Vuõ Thaønh, Cung Tieán, Phaïm Ñình Chöông, Laâm Tuyeàn, Hoaøng Troïng, Vaên
Phuïng, Vaên Giaûng, Ngoïc Bích, Hoaøng Thi Thô, Traàn Ngoïc, Y Vaân, Leâ Dinh,
Anh Baèng, Truùc Phöông, Duy Khaùnh, Traàn Thieän Thanh töùc Nhaät Tröôøng,
Lam Phöông, Ñoã Leã, Phaïm
Theá Myõ... ñaõ xuaát hieän moät soá ngöôøi môùi nhö Thanh Trang, Traàm
Töû Thieâng, Anh Vieät Thu, Leâ Uyeân Phöông, Ngoâ Thuïy Mieân, Töø Coâng
Phuïng, Vuõ Thaønh An, Nguyeãn AÙnh 9, Leâ Höïu Haø, Nguyeãn Trung Cang... Taân
Nhaïc ñaõ coù tôùi boán ñôøi nhaïc só vaø coù haøng traêm, haøng ngaøn
ca khuùc ñöôïc soaïn ra vaø haùt leân. Trong Hoài Kyù naøy, toâi chæ nhaéc
tôùi nhöõng ngöôøi ñaùnh daáu thôøi ñaïi moät caùch saâu ñaäm baèng
taùc phaåm cuûa mình.
Ngöôøi noåi nhaát laø Trònh Coâng Sôn. Tröôùc tieân, ngöôøi ta bieát
tôùi anh nhôø Quaùn VAÊN. Quaùn do nhoùm sinh vieân mang teân KHAI HOAÙ chuû
tröông. Nhoùm naøy ñaõ laøm nhaø xuaát baûn (QUAÛNG HOAÙ) roài khi phong
traøo phoøng traø thònh haønh, nhoùm môû quaùn caø pheâ ôû ngay trung taâm
Saigon, treân neàn Khaùm Lôùn cuõ trong khu Ñaïi Hoïc Vaên Khoa, sinh vieân
tôùi uoáng caø pheâ nghe baêng nhaïc vaø nghe Khaùnh Ly
haùt.
Baøi haùt cuûa Trònh Coâng Sôn ñöôc nghe taïi quaùn VAÊN luùc ñaàu laø
Lôøi Buoàn Thaùnh. Cuõng nhö nhaïc Ñaëng Theá Phong, baøi haùt taân laõng
maïn (neùo-romantique) naøy noùi veà noãi buoàn. Baøi Lôøi Buoàn Thaùnh thaät
laø buoàn, nhö baøi haùt buoàn laøm cho ngöôøi AÂu Chaâu phaûi töï töû
laø Chuû Nhaät Buoàn toâi ñaõ noùi tôùi trong moät chöông saùch. Trong baøi
haùt cuûa mình, hoï Trònh cuõng noùi tôùi ngaøy chuû nhaät buoàn:
Chieàu chuû nhaät buoàn
Naèm trong caên gaùc ñìu hiu
OÂi tieáng haùt xanh xao cuûa moät buoåi chieàu
Trôøi möa, trôøi möa khoâng döùt
OÂ hay mình vaãn coâ lieâu...
Thoaït nghe ñaõ thaáy ngay laø tieáng haùt ñau ñôùn, thaáy möa aûm ñaïm
trong loøng (nhö thô Verlaine), thaáy söï coâ ñôn, hoang vaéng. Sinh ra ôû Ban
Meâ Thuoät (hay Pleikuû), soáng ôû Hueá, möa aùm aûnh Trònh Coâng Sôn raát
nhieàu cho neân cuõng vaãn laø noãi buoàn cuûa ngaøy chuû nhaät muøa möa
trong baøi Tuoåi Ñaù Buoàn :
Trôøi coøn laøm möa, möa rôi meânh mang
Töøng ngoùn tay buoàn em mang em mang
Ñi veà giaùo ñöôøng, ngaøy chuû nhaät buoàn...
Nhaïc Trònh Coâng Sôn laø nhaïc noùi veà QUEÂ HÖÔNG, TÌNH YEÂU, vaø THAÂN
PHAÄN CON NGÖ-I. Haõy noùi veà tình khuùc Trònh Coâng Sôn, noùi veà thaân
phaän Ngöôøi Tình trong giai ñoaïn queâ höông ñoå
naùt naøy.
Töø khi Taân Nhaïc Vieät Nam ra ñôøi ñaàu thaäp nieân 40, ñaõ coù nhöõng
tình khuùc cuûa Leâ Thöông, Leâ Yeân, Hoaøng Giaùc, Dzoaõn Maãn... Luùc ñoù
laø thôøi bình, khi tình coøn xanh vaø yeâu chöa lo sôï. Ngoân ngöõ tình
yeâu thaät laø bình dò, ñoái töôïng laø coâ haùi mô, coâ laùng gieàng,
coâ laùi ñoø, coâ haùi hoa hay anh Tröông Chi. Töø khi nöôùc Vieät bò chia
ñoâi, nhaïc tình mieàn Nam ñaäm saéc hôn vaø trong möôøi naêm ñaàu, vì
cuoäc ñôøi chöa thöïc söï bò ñe doaï, ngöôøi ta vaãn coù nhöõng baøi
haùt höõu tình hay thaát tình, xinh xinh, hieàn laønh, luùc ñaàu coøn môùi
meû, daàn daø ngoân ngöõ tình yeâu trôû thaønh saùo ngöõ. Tôùi luùc
ñôøi soáng trôû neân baáp beânh, thanh nieân ñöôïc goïi ñi lính raát
nhieàu (cheát traän cuõng nhieàu) bieát bao nhieâu ñoâi löùa phaûi xa nhau
(coù khi vónh vieãn xa nhau) tình khuùc mieàn Nam thay ñoåi ngoân ngöõ.
Nhaïc tình khoâng coøn laø nhaïc laõng maïn, nhaïc caûm tính vôùi caâu haùt
ñaém ñuoái hay hôøn doãi nöõa ! Baây giôø laø nhöõng baøi haùt nhöùc
nhoái cuûa nhöõng tình nhaân yeâu nhau trong côn meâ saûng. Nhaïc trôû
thaønh naõo neà vaø ñaùnh vaøo naõo tính. Nhaïc tình baây giôø laø tình ca
cuûa ngöôøi maát trí.
Tình khuùc Trònh Coâng Sôn ra ñôøi, töø giaøn phoùng laø Quaùn VAÊN
ñöôïc hoaû tieãn Khaùnh Ly ñöa vuùt vaøo phoøng traø, roài vaøo baêng
cassette vaø chæ trong moät thôøi gian ngaén chinh phuïc ñöôïc taát caû
ngöôøi nghe. So vôùi tình khuùc cuûa ba boán chuïc naêm qua, ngoân ngöõ
trong nhaïc Trònh Coâng Sôn raát môùi, chaát chöùa nhöõng hình aûnh laï
luøng, quyeán ruõ nhö côn möa hoàng, thuôû hoàng hoang, daáu ñiaï ñaøng,
caùnh vaïc bay...
Tình yeâu trong nhaïc cuûa anh laø nhöõng caûm xuùc döõ doäi nhö traùi phaù
con tim muø loaø, nhö noãi cheát côn ñau thaät daøi, nhö veát thöông môû
roäng... Cuoäc ñôøi laø hö voâ chuû nghóa, con ngöôøi soáng trong caûnh
Chuùa, Phaät boû loaøi ngöôøi. Cuoäc ñôøi coøn laø ñaùm ñoâng nhöng
cuõng laø quaùn khoâng. Con ngöôøi laø caùt
buïi meät nhoaøi, bao nhieâu naêm laøm kieáp con ngöôøi, chôït moät chieàu
toùc traéng nhö voâi... Taát caû noùi leân söï muoän phieàn, ñau ñôùn...
Buoàn tuûi cho thaân phaän con ngöôøi neân nhaùnh coû cuõng xoùt xa, phieán
ñaù cuõng öu phieàn, vaø chæ coøn nhöõng möa vaø möa ñeå xoa dòu veát
thöông môû lôùn! Haõy nghe theâm nhöõng caâu haùt veà möa trong Dieãm Xöa
:
Möa vaãn hay möa cho ñôøi bieån ñoäng
Laøm sao em bieát bia ñaù khoâng ñau ?
Xin haõy cho möa qua mieàn ñaát roäng
Ngaøy sau soûi ñaù cuõng caàn coù nhau...
Dieãm Xöa cho thaáy roõ tieáng haùt ñöùt ñoaïn cuûa noäi taâm veà noãi
ñau con ngöôøi trong tình yeâu, thaáy theâm söï hoang vaéng cuûa taâm hoàn.
Bò aùm aûnh bôûi möa ñeán ñoä coøn nhìn ra maàu saéc cuûa möa -- möa
hoàng -- Trònh Coâng Sôn noùi leân noãi baøng hoaøng cuûa con ngöôøi khi
thaáy caùi cheát naèm ngay trong söï soáng :
Ngöôøi ngoài xuoáng xin möa ñaày
Treân hai tay côn ñau daøi
Ngöôøi naèm xuoáng nghe tieáng ru
Cuoäc ñôøi ñoù coù bao laâu maø höõng hôø ?
Nguyeãn Ñình Toaøn goïi nhaïc Trònh Coâng Sôn laø nhöõng baûn tình ca
khoâng coù haïnh phuùc, nhöõng baøi haùt cho queâ höông ñoå vôõ. Cuõng
laø phaûn öùng cuûa ngöôøi ñau ñôùn tröôùc hoaøn caûnh ñaát nöôùc,
nhöng noù laø söï chòu ñöïng vaø cheát lòm hôn laø söï noåi suøng vaø
chöûi bôùi. Coù leõ vì taùc giaû laø ngöôøi lôùn leân ôû Hueá, moät
thaønh phoá neân thô, hieàn hoaø, khoâng chaáp nhaän baïo ñoäng. Toâi vaãn
cho ngöôøi Vieät ôû ba mieàn ñaát
nöôùc coù nhöõng phaûn öùng khaùc nhau tröôùc nhöõng hoaøn caûnh khoù
khaên. Ví duï ngöôøi con gaùi mieàn Baéc thaát tình thì phaûn öùng baèng
söï ñieân giaû -- CHEØO coù vôû Vaân Daïi Giaû Ñieân -- hay ñieân thaät
roài nguyeàn ruûa, chöûi bôùi cuoäc ñôøi (nhö oâng giaùo ôû Phuù Nhuaän
noùi ôû chöông treân). Söï phaûn öùng cuûa ngöôøi gaùi Hueá laø buoâng
xuoâi (fatalisme), maát ngöôøi tình laø naøng coù theå ñaâm ñaàu xuoáng
soâng töï töû. Coøn ôû mieàn Nam aø ? Khoâng oong ñô gì caû, ngöôøi
thaát tình seõ ñoát choàng nhö coâ Quôøn.
Veà phaàn nhaïc, toaøn theå ca khuùc Trònh Coâng Sôn khoâng caàu kyø, raéc
roái vì naèm trong moät soá nhaïc ñieäu ñôn giaûn, raát phuø hôïp vôùi
tieáng thôû daøi cuûa thôøi ñaïi. Baøi haùt chæ caàn moät chieác ñaøn
guitare ñeäm theo, neáu hoaø aâm phoái khí röôøm raø thì khoâng hôïp vôùi
nhöõng baøi haùt soaïn theo theå ballade naøy.
Töø nhaïc tình yeâu, thaân phaän con ngöôøi, Trònh Coâng Sôn chuyeån qua
nhaïc thaàn thoaïi queâ höông. AÂm nhaïc ôû mieàn Nam trong thôøi gian naøy
thaät phong phuù. Vaãn coù nhöõng baøi haùt soaïn cho tuoåi choai choai : Em 16,
Em Môùi Bieát Yeâu Ñaõ Bieát Saàu, Tuùp Leàu Lyù Töôûng, Ngöôøi Tình
Chung Vaùch, Ngöôøi Tình Chung Thuûy vaø cho ngöôøi lính Coäng Hoaø : Lính
Maø Em, Lính Duø Leân Ñieåm, Lính Nghó Gì, Lính Xa Nhaø, Lôøi Ngöôøi Lính
Xa, Lính Traän Mieàn Xa, Anh Laø Lính Ña Tình, Ngöôøi Lính Chung Tình, Ñaùm
Cöôùi Nhaø Binh... Vaø coù theâm nhöõng baøi haùt phaûn öùng tröôùc
caûnh tang thöông cuûa ñaát nöôùc. Nhö ñaõ noùi trong chöông tröôùc,
nhaïc taâm ca, du ca luùc naøy laø söï phaãn noä cuûa thanh nieân khi thaáy
mình bò ñöa leân giaøn hoaû thieâu hoaëc phaûi ñi vaøo queâ höông baèng
cuoän daây theùp gai... roài xuoáng væa heø vaø trôû thaønh tuïc ca.
Baây giôø, ngoaøi nhöõng ca khuùc ñi vaøo tình nhôù, tình xa, tình saàu...
vôùi côn cheát lòm, vôùi noãi muoän phieàn vaø nieàm xoùt xa trong caûnh
coâ ñôn maø ta ñaõ bieát, nhaïc Trònh Coâng Sôn phaûn ñoái nghòch caûnh
baèng caùch khaùc. Nhaïc anh ñi vaøo queâ höông baèng böôùc chaân cuûa
ngöôøi con gaùi da vaøng, cuûa em beù
loaõ loà suoát ñôøi lang thang...
Soáng cuøng thôøi vôùi nhöõng ngöôøi ñi vaøo queâ höông qua nhieàu neûo
ñöôøng, Trònh Coâng Sôn cuõng nhaän dieän laïi queâ höông. Ñi tìm queâ
höông, phaûi soáng nhöõng ngaøy daøi treân queâ höông thì phaût haùt baøi
queâ höông, phaûi nhoû gioït nöôùc maét cho queâ höông khi thaáy queâ
höông hình haøi naùt daáu bom vôùi xaùc ngöôøi cheát hai laàn...
Phaûi gaëp nhöõng ngöôøi tình coù ngöôøi yeâu cheát traän Pleime hay cheát
ôû chieán khu D, gaëp theâm ngöôøi giaø em beù, chò gaùi anh trai, ngöôøi
phu queùt ñöôøng, ñoàng hoaù hoï laø ngöôøi noâ leä da vaøng, nguû im
trong caên nhaø nhoû... chôø ngaøy queâ höông saùng choùi, ñöùng daäy hoø
reo, chôø Hoaø Bình ñeán tieáng bom im, cho nhöõng böôùc ñi treân nhöõng
con ñöôøng khoâng choâng mìn, cho ñöôøng giao thoâng chaép noái chuyeán xe
qua ba mieàn, ngaøy Thoáng Nhaát tôùi cho nhöõng tình thöông voâ bôø...
Nhaïc thaàn thoaïi queâ höông, nhaïc tình yeâu vaø thaân phaän con ngöôøi
cuûa Trònh Coâng Sôn coù moät tö töôûng chæ ñaïo khaù roõ, duø toaøn boä
aâm nhaïc cuûa anh ñ(c)p nhö moät böùc hoaï tröøu töôïng hôn laø taû
thöïc. Caû nhaïc laãn lôøi, caû xaùc chöõ laãn hoàn thô, nghe baûng laûng,
mô hoà khoù phaân ñònh cho ñuùng nghóa, nhöng neáu nghe kyõ cuõng tìm ra yù
chính : Trònh Coâng Sôn muoán noùi leân noãi ñau con ngöôøi trong cuoäc
soáng hieän ñaïi, coù tình yeâu, coù chieán tranh, coù haän thuø, coù caùi
cheát deã daøng nhö cheát trong môï Anh ca tuïng tình yeâu vaø -- cuõng nhö
baát cöù ngheä só naøo ôû treân ñôøi naøy -- anh choáng baïo löïc vaø
choáng chieán
tranh.
Moät, hai naêm tröôùc bieán coá 30-4-1975, nhaïc Trònh Coâng Sôn ñi vaøo
Thieàn, coù leõ cuõng gioáng nhö toâi ñi vaøo Ñaïo Ca, vì luõ chuùng toâi,
khi nhaäp cuoäc khi xuaát theá ... nhö theå soáng löûng lô giöõa thieân
ñöôøng vaø ñiaï nguïc.
(trích Hoài Kyù - Thôøi Phaân Chia Quoác Coäng)
PHAÏM DUY
phamduy@aol.com
(Phaïm Duy gaëp Trònh Coâng Sôn ôû Saigon laàn sau cuøng, naêm 2000) |
