ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน หรือ ยาคุมกำเนิดภายหลังการร่วมเพศ มีชื่อเรียกต่างๆกัน ได้แก่ Postcoital pills, morning-after pills และ Emergency Contraceptive pills ใช้คุมกำเนิดในหญิงที่เสี่ยงต่อการตั้งครรภ์ที่ไม่พึงประสงค์ เช่น กรณีที่เกิดความผิดพลาดในการคุมกำเนิดด้วยวิธีอื่น (ถุงยางอนามัยเกิดขาด หรือรั่ว ลืมกินยาเม้ดคุมกำเนิด เป็นต้น) หรือ มีการร่วมเพสผิดจารคตประเพณี ( เช่น พ่อกับลูก ) หรือถูกข่มขืน โดยเริ่มรับประทานยาภายใน 72 ชั่วโมงหลังมีการร่วมเพศ

การจะเริ่มต้นรับประทานยาช่วงใดก็ตามภายใน 72 ชั่วโมงหลังการร่วมเพศ ล้วนให้ประสิทธิผลในการคุมกำเนิดพอๆกัน อย่างไรก็ตาม ควรคำนึงถึงการใช้ยาครั้งต่อไปด้วย เช่นไม่ควรเริ่มรับประทานยาตอนบ่ายสามโมง เพราะการรับประทานครั้งต่อไปซึ่งต้องห่างกัน 12 ชั่วโมง จะตรงกับเวลาตีสาม จึงควรเลื่อนไปเริ่มเวลาหนึ่งหรือสองทุ่ม เป็นต้น

สำหรับ IUD ที่ใช้เพื่อการคุมกำเนิดฉุกเฉิน ให้เริ่มใสห่วงภายใน 5 วันหลังการร่วมเพศ

Ethinyl Estradiol + Norgestrel	Ethinyl Estradiol 100 mcg+ Norgestrel 1 mg 2 ครั้ง ห่างกัน 12 ชั่วโมง	สูตรนี้มีชื่อเรียกว่า Yuzpe Regimen ค้นพบโดยแพทย์แคนาดา ชื่อ Yuzpe
Ethynyl Estradiol	2.5 mg วันละ 2 ครั้ง ห่างกัน 12 ชั่วโมง
Conjugated Estrogen	วันละ 30 mg นาน 5 วัน
Estrone	5 mg วันละ 3 ครั้ง นาน 5 วัน
Diethylstilbestrol	25 mg วันละ 2 ครั้ง นาน 5 วัน
Levonorgestrel	0.75 mg 2 ครั้ง ห่างกัน 12 ชั่วโมง
Danazol อยู่ระหว่างศึกษาหาขนาดยาที่เหมาะสม	400 mg 2-3 ครั้ง (หรือ 800mg 3 ครั้ง หรือ 800-1200 mg 2 ครั้ง ) ห่างกัน 12 ชั่วโมง	เป็นแอนโดรเจนสังเคราะห์ที่เป็นอนุพันธ์ Ethisterone ( Ethinyl Testosterone )
Mifepristone	600 mg ครั้งเดียว	เป็นสเตอรอยด์สังเคราะห์ มีฤทธิ์แรงในการต้านโปรเจสเตอโรน นำมาใช้ร่วมกับโปรสตาแกลนดินในการทำให้แท้งบุตร แต่ได้มีการศึกษาเพื่อนำมาใช้คุมกำเนิดฉุกเฉิน พบว่าให้ประสิทธิผลดี
IUDs, Intrauterine Devices	ใส่ห่วงเพื่อคุมกำเนิดฉุกเฉิน โดยเริ่มใส่ห่วงภายใน 5 วันหลังมีการร่วมเพศ	ไม่ใช่ยา แต่ขอนำมากล่าวไว้ด้วย

โดยทั่วไปในการร่วมเพศหนึ่งครั้งมีโอกาสตั้งครรภ์ 0-26% หากมีการใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉินแบบ Yurzpe Regimen อย่างถูกต้อง คือ เริ่มรับประทานยาภายใน 72 ชั่วโมงหลังการร่วมเพศ จะช่วยลดอัตราการตั้งครรภ์ลงได้ประมาณ 75 %

สำหรับการใช้ IUD ในการคุมกำเนิดฉุกเฉิน โดยเริ่มใส่ห่วงภายใน 5 วัน หลังการร่วมเพศ ให้ประสิทธิผลสูงกว่า Yurzpe Regimen คือ ได้ถึง 90-99%

กลไกการออกฤทธิ์ยังไม่ทราบชัดเจน แต่คาดว่าเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนที่ใช้ร่วมกัน ตลอดจนยาชนิดอื่นๆ อาจออกฤทธิ์โดยรบกวนการทำหน้าที่ตามปกติของรังไข่ รบกวนความพร้อมของชั้นบุโพรงมดลูก ( Endometrium )  ที่จะรองรับไข่ที่ผสมแล้ว ตลอดจนเร่งการเคลื่อนไหวของท่อนำไข่ ทำให้ไข่ที่ผสมแล้วถึงมดลูกเร็วเกินไป ในขณะที่มดลูกยังเตรียมตัวไม่พร้อม ไข่ที่ผสมแล้วจึงไม่อาจฝังตัวได้

สำหรับ IUD ก็เช่นเดียวกัน ออกฤทธิ์โดยก่อให้เกิดปฏิกิริยาการอักเสบบริเวณชั้นบุโพรงมดลูก ทำให้ไม่เหมาะสมต่อการฝังตัวของไข่ที่ผสมแล้ว นอกจากนี้ยังเร่งการเดินทางของไข่ให้เคลื่อนผ่านท่อนำไข่ไปอย่างรวดเร็ว (หาก IUD นั้นมีทองแดงเป็นส่วนประกอบด้วย ทองแดงยังอาจเป็นพิษต่อไข่ที่ผสมแล้ว )

อาการที่พบบ่อย ได้แก่ คลื่นไส้ อาเจียน ซึ่งอาจต้องให้ยาระงับการอาเจียนร่วมด้วย ( เช่น Dimenhydrinate 50-100mg ทุก 4-6 ชั่วโมง หรือ Promethazine 25mg ทุก 12 ชั่วโมง เป็นต้น ) 

อาการอื่นๆที่พบ ได้แก่ เจ็บเต้านม ปวดมวนในท้อง ปวดศรีษะและวิงเวียน อาการต่างๆเหล่านี้ มักเป็นชั่วคราว และหายไปภายใน 24 ชั่วโมง ทั้งนี้เนื่องจากใช้ยาในระยะสั้นแม้จะใช้ในขนาดสูงก็ตาม

1. การใช้ผิดวัตถุประสงค์ ยาเหล่านี้ใช้เฉพาะกรณีฉุกเฉินเท่านั้น แต่มีความเข้าใจผิดคิดว่าสามารถนำมาใช้ได้เป็นประจำภายหลังที่การร่วมเพศทุกครั้ง การใช้พร่าเพรื่อก่อให้เกิดผลเสียต่อร่างกายได้หลายประการ
2. ปัญหาทางเพศ อาจมีการร่วมเพศที่ขาดการไตร่ตรองเพิ่มมากขึ้นในหมู่วัยรุ่น
3. การแพร่เชื้อที่ติดต่อทางเพศสัมพันธ์ เนื่องจากวิธีคุมกำเนิดฉุกเฉินไม่ได้ช่วยป้องกันโรคที่ติดต่อทางเพศสัมพันธ์ จึงต่างจากการใช้ถุงยางอนามัย อีกทั้งผู้ใช้บางรายเข้าใจผิดคิดว่ายาช่วงป้องกันโรคดังกล่าวได้ จึงขาดความระมัดระวัง
4. การตั้งครรภ์ที่ไม่พึงประสงค์ เนื่องจากประสิทธิผลของยาด้อยกว่าวิธีคุมกำเนิดตามปกติที่ใช้ทั่วไปอย่างมาก หากใช้ผิดวัตถุประสงค์โดยใช้เป็นประจำหลังการร่วมเพศทุกครั้ง ทำให้เสี่ยงต่อการตั้งครรภ์ได้สูงกว่า

ถ้าท่านชอบ web  นี้ 
ท่านที่ต้องการสอบถาม เสนอแนะ เชิญครับ mailto:vichiena@yahoo.com
ขอขอบคุณ Geocities.com ที่ให้พื้นที่ฟรีสำหรับการจัดทำ Web Site นี้
ขอขอบคุณแหล่งข้อมูลที่สำคัญ discoveryhealth | mediconsult | mayohealth | medscape.com | healthylives | สมาคมแพทย์โรคผิวหนัง USA | fda.gov | my.yahoo.com