• สตรีวัยทองคืออะไร ?
• มีอาการอย่างไร ?
• ควรดูแลตนเองอย่างไร ?
• ฮอร์โมนทดแทนคืออะไร ?
• จำเป็นต้องได้รับฮอร์โมนหรือไม่ 
• ข้อห้ามใช้ของฮอร์โมน
• จะใช้นานเท่าใด ?

คัดลอกมาจากเอกสารส่งเสริมความรู้เขียนโดย พญ,กอบจิตต์ ลิมปพยอม และ น.พ.นิมิต เตชไกรชนะ
คลีนิคสตรีวัยหมดระดู ภาควิชาสูติศาสตร์นรีเวชวิทยา คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

สตรีวัยทองคืออะไร ?

หรือสตรีวัยหมดประจำเดือนหรือวัยหมดระดู คือ สตรีในวัยที่มีการสิ้นสุดของการมีประจำเดือนอย่างถาวร เนื่องจากรังไข่หยุดทำงาน มีสาเหตุมากจากการที่จำนวนไข่ใบเล็กๆในรังไข่มีปริมาณลดลง ซึ่งมีผลทำให้การสร้างฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลง จนหยุดการสร้างไปในที่สุด

วัยทองเป็นระยะซึ่งสตรีส่วนใหญ่ประสบความสำเร็จในชีวิตไม่ว่าจะเป็นด้านครอบครัว หน้าที่การงาน และฐานะความเป็นอยู่ โดยเฉลี่ยสตรีไทยเริ่มเข้าสู่วัยทองหรือวัยหมดระดู โดยธรรมชาติเมื่ออายุประมาณ 50 ปี ในกรณีที่หมดระดูเมื่ออายุน้อยกว่า 40 ปี เรียกว่า หมดระดูก่อนเวลาอันควร ซึ่งจะมีความเสี่ยงในการเกิดโรคต่างๆมากขึ้น เช่นเดียวกับสตรีที่หมดระดูจากการผ่าตัดรังไข่ออกทั้ง 2 ข้าง อายุขัยเฉลี่ยของสตรีไทยประมาณ 71 ปี ดังนั้นช่วงเวลาที่สตรีต้องอยู่ในสภาวะวัยหมดระดูนั้น มีประมาณ 1 ใน 3 ของช่วงชีวิตทั้งหมดของสตรี ซึ่งเป็นระยะเวลานานกว่า 20 ปี

เมื่อสตรีย่างเข้าสู่วัยทอง อาจจะมีการเปลี่ยนแปลงทางสรีรวิทยาของร่างกายและจิตใจ ซึ่งส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากการขาดฮอร์โมนเพศ คือ เอสโตรเจน เช่น

• รอบเดือนมาไม่สม่ำเสมอ อาจห่างออกไปหรือสั้นเข้า อาจมีเลือดประจำเดือนน้อยลง หรือมากขึ้น
• เกิดอาการซึมเศร้า, หงุดหงิด, กังวลใจ, ขาดความเชื่อมั่นในตนเอง, ความจำเสื่อม, ความต้องการทางเพศ หรือการตอบสนองทางเพศลดลง
• ช่องคลอดแห้ง, คันบริเวณปากช่องคลอด, มีการอักเสบของช่องคลอด, เจ็บเวลาร่วมเพศ, อาจมีการหย่อนยานของมดลูก และช่องคลอด, มีการหย่อนของกระเพาะปัสสาวะ, ปัสสาวะบ่อย, กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ขณะไอหรือจาม หรือขณะยกของหนัก
• ผิวหนังแห้ง, เหี่ยวย่น, คัน, ช้ำและเป็นแผลได้ง่าย, ผมแห้ง, ผมร่วง
• เต้านมมีขนาดเล็กลง, หย่อน, นุ่มกว่าเดิม
• เกิดโรคของระบบหัวใจและหลอดเลือด พบว่าสตรีก่อนวัยหมดประจำเดือนอัตราส่วนของการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจอุดตันในชาย จะสูงกว่าหญิงในอัตรา 9:3 แต่เมื่อสตรีเข้าสู่วัยหมดระดู จะเริ่มมีอัตราการเกิดโรคดังกล่าวเพิ่มขึ้น จนมีอัตราไกล้เคียงกับชายเมื่ออายุ 70 ปี ทั้งนี้ส่วนหนึ่งเป็นผลจากการขาดฮอร์โมนเอสโตรเจนในสตรีวัยทอง ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่ช่วยป้องกันการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจอุดตัน
• การขาดเอสโตรเจน โดยเฉพาะในระยะแรกของวัยหมดระดู อาจทำให้มีการสูยเสียเนื้อกระดูกได้ถึงร้อยละ 3-5 ต่อปี จนทำให้เกิดโรคกระดูกพรุน และอาจมีการหักของกระดูกในส่วนต่างๆ ได้แก่ กระดูกข้อมมือ, กระดูกสันหลัง, กระดูกสะโพก เป็นต้น

สตรีควรตระหนักถึงการเปลี่ยนแปลงในวัยนี้ ควรหาความรู้เพิ่มเติมพร้อมดูแลตนเองให้มีสุขภาพกายและใจที่ดีโดย

• ควรรับประทานอาหารที่เหมาะสมกับวัย หลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันสูง โดยเฉพาะไขมันสัตว์ หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์ คาเฟอีน และบุหรี่ ควรได้รับแคลเซียมประมาณวันละ 1,000-1,500 มิลลิกรัม อาหารที่มีแคลเซียมสูง เช่น กุ้งแห้ง, ปลาเล็กปลาน้อย, ผักใบเขียว รับประทานอาหารที่มีเอสโตรเจนธรรมชาติ เช่น ถั่วเหลือง, ข้าวโพด, ข้าวโอ๊ด, ข้าวสาลี, ข้าวบาร์เล่ย์, มันฝรั่ง, มันเทศ, มะละกอ เป็นต้น
• การออกกำลังกายเป็นสิ่งที่ควรกระทำในสตรีวัยหมดระดู เพราะมีผลต่อการสร้างเนื้อกระดูก มีผลดีต่อการลดไขมัน และการแข็งตัวของเลือด นอกจากนี้ยังมีหลักฐานว่า การออกกำลังกายสามารถลดอาการทางระบบประสาทอัตโนมัติ และภาวะซึมเศร้าในวัยหมดระดูได้
• ในรายที่มีอาการต่างๆรุนแรง ได้รับความทุกข์ทรมาน รบกวนความสุขในชีวิต หรือมีความเสี่ยงต่อโรคหัวใจ และ หลอดเลือด, โรคกระดูกพรุน ควรพบแพทย์เพื่อพิจารณาการให้ฮอร์โมนทดแทน

คือฮอร์โมนที่ให้กับสตรีวัยทอง เพื่อชดเชยฮอร์โมนเอสโตรเจนที่ร่างกายขาดไป ฮอร์โมนที่ให้ได้แก่ เอสโตรเจน โปรเจสเตอโรน หรือฮอร์โมนที่ออกฤทธิ์คล้ายกับเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน ได้มีการผลิตฮอร์โมนทดแทนในรูปแบบต่างๆมากมาย เพื่อให้แพทย์พิจารณาเลือกใช้ให้เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย ได้แก่

• ชนิดรับประทาน เป็นรูปแบบที่นิยมมากที่สุด
• ครีมทาช่องคลอด
• เจลทาผิวหนัง
• พลาสเตอร์ตัวยาแปะผิวหนัง
• ยาฝังใต้ผิวหนัง
• วงแหวนสอดทางช่องคลอด

ฮอร์โมนทดแทนที่แพทย์สั่งให้มีประโยชน์ต่อร่างกาย 3 ประการใหญ่ คือ

• ช่วยทดแทนฮอร์โมนที่ร่างกายหยุดสร้างไป ซึ่งจะบรรเทาอาการต่างๆในหัวข้อที่ผ่านมาแล้ว
• ป้องกันโรคกระดูกพรุน โดยจะช่วยรักษาเนื้อกระดูกให้อยู่ในปริมาณปกติ ออกฤทธิ์ยับยั้งการสลายกระดูก ซึ่งผลดังกล่าวจะคงอยู่ตราบเท่าที่สตรีได้รับฮอร์โมนและ จะหมดไปหากหยุดยา นอกจากนี้การให้ฮอร์โมนทดแทน ยังสามารถลดอัตรากระดูกหักลงได้ถึงร้อยละ 30-60 หากเริ่มให้ฮอร์โมนหลังหมดระดูใหม่ๆ และให้นานอย่างน้อยเป็นเวลา 7 ปี
• ลดอัตราการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด รวมทั้งอัตราการตายจากโรคนี้ลดลงถึงกว่าร้อยละ 50

ไม่จำเป็น เพราะปัญหาต่างๆที่กล่าวข้างต้นมีปัจจัยอื่นๆที่เป็นสาเหตุด้วย นอกเหนือจากการขาดฮอร์โมน การให้ฮอร์โมนทดแทนเป็นเพียงวิธีการหนึ่งในการดูแลรักษาและป้องกันปัญหาต่างๆในวัยหมดระดู การปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตให้มีพฤติกรรมสุขภาพที่เหมาะสมก็จะช่วยให้สตรีวัยทองมีสุขภาพดีได้โดยไม่ต้องอาศัยฮอร์โมน อย่างไรก็ตาม มีสตรีวัยทองบางกลุ่มที่มีการเปลี่ยนแปลงของร่างกายอย่างรวดเร็ว จนจำเป็นต้องใช้ฮอร์โมนทดแทน จากการพิจารณาถึงผลดี - ผลเสีย ของการใช้ฮอร์โมนทดแทนโดยรวม พอสรุปได้ว่า การให้ฮอร์โมนทดแทนมีประโยชน์มากกว่าความเสี่ยง เพราะนอกจากลดอัตราการตายได้แล้ว ยังช่วยให้สุขภาพโดยทั่วไปของร่างกายดีขึ้นด้วย

อาจพบอาการข้างเคียงได้บ้าง ได้แก่ คลื่นไส้, อาเจียน, ปวดศรีษะ, ตึงคัดเต้านม, น้ำหนักตัวเพิ่ม, บวมน้ำ, มีเลือดออกกระปริดกระปรอย หรือมีเลือดประจำเดือนกลับมาอีก อาการข้างเคียงเหล่านี้ถ้าเป็นไม่มาก สามารถใช้ยาต่อไปโดยอาการต่างๆจะลดน้อยลง แต่ถ้ามีอาการข้างเคียงมาก ให้ปรึกษาแพทย์ เพื่อพิจารณเปลี่ยนชนิดของฮอร์โมนทดแทนต่อไป

• ผู้ป่วยมะเร็งเต้านม
• มะเร็งมดลูกระยะลุกลาม
• มีเลือดออกผิดปกติทางช่องคลอดโดยไม่ทราบสาเหต
• โรคตับระยะเฉียบพลัน
• โรคเลือดแข็งตัวง่ายกว่าปกติ

ขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ของการใช้ เช่น ถ้าต้องการเพียงบรรเทาอาการต่างๆของสตรีวัยทอง การใช้เพียง 6-12 เดือนก็เพียงพอ แต่ถ้าหวังผลระยะยาวของฮอร์โมนต่อกระดูก หัวใจและหลอดเลือด ก็อาจให้ได้นาน 10-20 ปี อย่างไรก็ตามควรมีการตรวจร่างกายเป็นประจำทุกปี

ถ้าท่านชอบ web  นี้ 
ท่านที่ต้องการสอบถาม เสนอแนะ เชิญครับ mailto:vichiena@yahoo.com
ขอขอบคุณ Geocities.com ที่ให้พื้นที่ฟรีสำหรับการจัดทำ Web Site นี้
ขอขอบคุณแหล่งข้อมูลที่สำคัญ discoveryhealth | mediconsult | mayohealth | medscape.com | healthylives | สมาคมแพทย์โรคผิวหนัง USA | fda.gov | my.yahoo.com