NIEAUTORYZOWANE notatki z wykładów
z mikrobiologii AD 1996
Ten materiał jest
wolny od jakichkolwiek opłat; wolno go rozpowszechniać i/lub zmieniać zgodnie z
postanowieniami GNU General Public License opublikowanymi przez Free Software
Foundation; tak w wersji 2 Licencji, jak (do wyboru) jak w jakiejkolwiek
późniejszej. Zobowiązuje ona do zachowania tych uwag w każdej ze
sporządzonych kopii.
Ten materiał jest rozpowszechniany z wiarą, że okaże się użyteczny, ale
BEZ JAKIEJKOLWIEK GWARANCJI; bez nawet domyślnej gwarancji GOTOWOŚCI DO
DYSTRYBUCJI lub PRZYDATNOŚCI DO OKREŚLONYCH POTRZEB. Więcej szczegółów zawiera
GNU General Public License.
Aby otrzymać kopię GNU
General Public License należy napisać pod adres: Free Software Foundation,
Inc., 675 Mass Ave, Cambridge, MA 02139, USA lub odwiedzić witrynę FSF w
Internecie.
Copyright (C) 1996 A.P.
This stuff is free software; you can
redistribute it and/or modify it under the terms of the GNU General Public
License as published by the Free Software Foundation; either version 2 of the
License, or (at your option) any later version. It obligates you not to
remove this reminder from any copies you make.
This stuff is distributed in the
hope that it will be useful, but WITHOUT ANY WARRANTY; without even the implied
warranty of MERCHANTABILITY or FITNESS FOR A PARTICULAR PURPOSE. See the GNU
General Public License for more details.
To receive a copy of the GNU General Public License
write to the Free Software Foundation, Inc., 675 Mass Ave, Cambridge, MA 02139,
USA or visite the FSF’s website.
Rola drobnoustrojów w przyrodzie: obieg pierwiastków, przemysł spożywczy, przemysł farmaceutyczny, genetyka.
Zalety drobnoustrojów: małe rozmiary (duża powierzchnia), intensywny metabolizm, krótki okres generacji, możliwość adaptacji.
Objętość bakterii 1 mm3, drożdży 10 mm3.
Prawo Reutnersa - metabolizm jest proporcjonalny do powierzchni przypadającej na masy.
Krótki czas generacji umożliwia wysoką produktywność np. w przypadku białek drożdżowych.
Komórka bakteryjna zawiera niewielką, ograniczoną ilość enzymów - zmodyfikowana produkcja i metabolizm (proszek „E” jest produkowany przez bakterie). Bakterie są wszechobecne, łącznie mogą rozkładać wszystkie substraty.
Obieg pierwiastków:
a) węgiel: CO2 w powietrzu wystarczy na 40 lat, węgiel, ropa i HCO3 na 2000 lat
b) inne
Przemysł spożywczy:
a) drożdże: piwo, wino, wódki
b) bakterie: przetwory mleczne, chleb
Przemysł farmaceutyczny:
a) antybiotyki
b) inne, włączenie do przemian w drobnoustrojach i produkcja (karotenoidy, steroidy, aminokwasy, nukleotydy)
Przemysł inny: obróbka skór, Baccillus subtilis wytwarza proszek „E”, klarowanie soków - pektyny, aceton, alkohole, drożdże mogą produkować białka z węglowodorów gazowych.
Choroby zakaźne na świecie:
- kraje rozwinięte - choroby zakaźne opanowane (ospa, heine - Mediina), dzięki szczepieniom ochronnym. Obecnie zakażenie endogenne (Poxyvirus varidoe - ospa znana w Chinach, Indiach starożytnych, wariolizacja w Chinach od 9 - 11 w.p.n.e. Nie szczepimy od 1980 roku).
- kraje rozwijające się:
- malaria - chora co 6 osoba
- gruźlica, trąd - nosicielem jest co 3 osoba
- dżuma - epidemie indywidualne - ostatnia w 1830 roku
- cholera - 6 pandemii
- biegunki, koklusz, tężec, błonica, odra, choroba Heine - Medina, jaglica, Aids
Malaria - Plasmodium falciparum - M. Tropic
vivax - tertiana
ovale - tetiana
malariae - quartana
Pojawią się szczepy P. falciparum odporne na chlorochinę.
Gruźlica - Mycobacterium Tuberculosis
Trąd - Mycobacterium leprae - 12 milionów chorych, znana już w 5 - 6 w.p.n.e - Indie, Chiny). Tereny endemiczne trądu to: Azja (Indie), Afryka, Ameryka Środkowa i Południowa, średniowieczna Europa. Chorych należy izolować, leczenie możliwe (kombinacja leków), leczenie nie są zakaźni.
D¿uma - Yersinia pestis. Kilka pandemii (1348 - 1352 - około 25% ludności Europy zmarła 25 - 45 milionów). Azja, Ameryka północna i południowa, Afryka. Zaczynała się w Azji, ogniska dżumy nie wygasły: Mongolia, Azja centralna, RPA, zachód USA. Rezerwuarem są szczury (i inne gryzonie) - pchły przenoszą dżumę, zwierzęta rzadko chorują (bydło, koty, lisy). Może przetrwać poza organizmem żywym - w pchlich ekstrementach. Narażeni to głównie: rolnicy, pracownicy leśni, myśliwi (Tycjan zmarł na dżumę !).
Cholera - Vibrio cholerae. Od 1817 do początku XX wieku było 6 pandemii cholery. Wcześniej w delcie Gangesu. Bez leczenia 60% śmiertelności. Od 1961 roku 7 pandemi, która jeszcze nie wygasła (Ameryki, basen morza śródziemnego, południowa i wschodnia Afryka, wschodnia Europa). 7 pandemię wywołał Vibrio eltor (mniej chorobotwórczy), zakażenie drogą fekalno - oralną (brak kanalizacji, przeludnienie, nosiciele bezobjawowi). Trzeba dużo zarazka bo jest on niszczony przez soki żołądkowe. W chorobie występuje odwodnienie (człowiek traci około 20 litrów H2O na dzień).
Biegunki - szczególnie groźne u dzieci do 5 lat, 6 milionów dzieci rocznie umiera przez biegunkę (z głodu umiera około 18 milionów dzieci rocznie).
Jaglica - Chlamydia trachomalis (kilka typów A - K). Zakażenie oka - rogówki - ślepota.
Aids - wirus Hiv, wrzesień 1994 około 40 milionów zarażonych. Europa - głównie Włochy, Niemcy, Rumunia, Francja, Hiszpania. Polska to około 30 tyś. zarażonych.
WHO dąży do likwidacji przez szczepionki zakaźnych chorób dziecięcych, Polska - różyczka, kiła, malaria. Szczepionki polskie to: Tbc, dipht, Tet, Perf, Polio, odra, Hbv. 70% dzieci w świecie żyje na terenie epidemii polio.
Budowa bakterii: (różnice między procariota a eucariota) - jądro, aparat genetyczny i podziałowy, organella błoniaste - RE, mitochondrium, ściana).
Genofor - nukleoid - jeden chromosom („siedlisko enów”) - wiąże kationy metali (kationy metaliczne), poliaminy, białka podobne do histonów. Ma 100 - 200 nm. Po rozprostowaniu około 1 mm. Przy replikacji taśmy się rozdzielają.
Cytoplazma - rybosomy (5000 - 50 tyś), plazmidy (związane z opornością na antybiotyki), wtręty ciał zapasowych: kwas b masłowy, granuloza, glikogen, wolutyna (ta występuje w Corynebacterium diphteriae metachromatycznie).
Błona cytoplazmatyczna to 70% białka i 30% to lipidy - bariera osmotyczna, kontrola przepuszczalności, enzymy, kontakt z genoforem, enzymy - biosynteza (Sciany komórkowej, egzoenzymów, penicylinazy), receptory.
Ściana - Gram (+) 20 um, Gram (-) 10 um
wankomycyna, rynkomycyna
bacytracyna
lizozym
Kwas NA - muraninowy i diaminopimelinowy występują tylko u bakterii, D - Glu, D - Ala
G (+) - peptydoglikan, kwasy tejcholowe, białka
G (-) - petydoglikan, lipoproteina, błona zewnętrzna LPS.
Pozbawiając ściany komórkowej uzyskujemy protoplasty G (+), sferoplasty G(-). L - formy pochodzą z organizmu wyższego leczonego np. penicyliną. Mogą one wrócić do ściany.
Ściana G (+):
- białko A - Streptococcus aureus, wiąże Fc Ig G - test aglutynacji S. Aureus + Ig anty białko A
- białko powierzchniowe - antygen H
- białko M. - odpowiada za chorobotwórczość Streptococcus
Ściana G (-):
- poryny
- nieporyny
Lipooplisacharyd LPS - endotoksyna - lipid A, polisacharyd: rdzeń i polisacharyd O. Jest cieplostały. Jego funkcje: ochrona przed czynnikami niszczącymi, pirogenne, lipid A: pirogen, obniża ciśnienie, leukopenia.
Masywny rozpad bakterii powoduje DIC.
Otoczki:
Nietoksyczne, hamują fagocytozę. Polisacharyd (tylko B. Anthracis - polimer aa D - Glu)
G (+) - Str. pneumoniae,
pyogenes, Staphylococcus aureus, Baccilus anthracis
G (-) - Klebsiella pnemoniae,
Neisseria meningitidis, Eshericha colli, Salmonella typhi, Hemophillus
influenza, Bacteroides fragilis.
Glikokaliks: Streptococcus mutans - w obecności sacharozy.
Rzęski: Vibrio cholerae, 200 m/sek. (człowiek 500 km/ godzinę)
Fimbrie:
Endospory: bacillus, clostridium, sarcina, coxiella
Gromadzi się kwas 2 - aminopioliniwy - tworzy błony.
Regulacja kiełkowania - przez L - Ala, ¯ przez racemazę L - Ala ® D - Ala.
Penicylina i cefalosporyny ¯ usieciowanie ściany komórkowej - wiążą się z białkami w błonie komórkowej.
Wankomycyna, rystocyna - zaburzają budowę mureiny. Bacytracyna i D - cykloseryna są analogami D - Ala.
Struktura krętków:
1) błona zewnętrzna - 3 warstwy białkowe, niszczona przez trypsynę
2) cylinder protoplazmatyczny
3) włókna osiowe - ilość zależy od gatunku (Treponema pallidium 4 - 14, Borellia 18)
Mykoplazma: zapalenie pluc, dróg moczowo - płciowych, brak ściany komórkowej, brak mezosomu (gdyż brak ściany), oporne na penicylinę, wrażliwe na tetracyklinę, brak regulacji tworzenia przegród.
Formy L - powstaja z bakterii zawierających ścianę komórkową, wracają do niej.
Bartonella, Richetsia, Chlamydie - małe
Richetsia, Chlamydie nie syntetyzują ATP - trzeba hodować na komórkach.
Grzyby: maja jądro, mają ścianę komórkową:
- chityna - poli Nac - glukozaminy
- glukan - poli D - glukoza
- mannan - poli D - man
- kompleksy wielocukrowe - białka, lipidy zawierające fosfor i azot.
Okres hodowli około 108 bakterii - 27 generacji:
1) 10 - 18 godz. - okres generacji 20 - 30 min. - Staphylococcus, Pseudomonas, E. colli (Enterobacteriacae)
2) 2 - 4 dni - okres generacji
40 - 50 min. - Streptococcus, Haemophilus, Clostridium, Bacteroides,
Actinomyces
3) 20 dni -okres generacji 18 godz. - Mycobacterium
Fazy hodowli: latencja (intensywne podziały), stacjonarna (spadkowe podziały).
Metabolizm bakterii: oddychanie, odżywianie i synteza. Bakterie wykazują bardzo dużą aktywność metaboliczną.
Odżywianie: synteza nowych struktur, odnowa starych, ale przy udziale energii.
I) autotrofy - samożywne, C: CO, CO2, N: N2, NH3, azotany, azotyny.
Energia pochodzi z:
- fotosyntezy - bezwzględne beztlenowce, barwnik podobny do chlorofilu
- chemosyntezy - bezwzględne tlenowce
1) azotowe - 2 NH3 + 3 O2 ® 2 HNO2 + 2 H2O + 70 kcal
2) siarkowe - 2 S + 3 O2 + 2 H2O ® 2 H2SO4 + 41,3 kcal
3) żelazowe - 4 FeCO3 + O2 + 6 H2O ® 4 Fe(OH)3 + 4 CO2 + 84 kcal
II) heterotrofy: związki organiczne jako źródło C
1) prototrofy - wymagają jednego związku. C - węglowodany, interferon, metazol, N - NH3, azotyny
2) auksotrofy - wymagają organicznych źródeł C, N. Mogą potrzebować czynników wzrostowych: witaminy (B1, B2, B3, B4, B5, B6, B7, B8, B9), hematyna, koenzymy kwasu PAB, kwasu foliowego.
III) autoheterotrofy - mogą korzystać z organicznych lub nierganicznych związków, w zależności od warunków.
Sposób pobierania: ektoenzymy (ektoenzymy - hydrolazy, endoenzymy - desmolazy), wchłanianie związków drobnocząsteczkowych całą powierzchnią bakterii.
Charakterystyka enzymu: sulfoamid jest antymetabolitem (PAB jest w reakcji syntezy kwasu foliowego).
Ektoenzymy:
- karbohydrazy - trawią cukry. Poliazy, oligazy (diastaza, glikogenaza, pektynaza, sacharaza, maltaza, celobiaza)
- esterazy - lipazy, fosfataza, cholesteraza
- proteazy - proteinazy, peptydazy
- nukleazy
- pimidazy - odczepia NH3:ureaza, arginaza, asparaginaza, glutaminaza
Grupy bakterii:
1) zróżnicowanie biochemiczne: Pseudomonacae, Streptomyces
2) Skład enzymów wyspecjalizowany: np. tylko jeden enzym, celulaza, pektynaza, enzymy do wykorzystania CO2, kwasu moczowego (Clostridium).
3) skład enzymatyczny pośredni - większość chorobotwórczych.
Mechanizm pobierania związków małocząteczkowych:
1) wybiórcze (oligotrofia)
- pinocytoza - głównie u eucariota
- permeazy (?)
- dyfuzja prosta - rozpuszczalna w lipidach błony
2) bierne przenikanie: glicerol, jony sodu
Procesy oddychania - katabolizm
Utlenianie (pobieranie tlenu / oddawanie wodoru lub elektronów).
Reduktor, utleniacz, potencjał redox - niższy u bakterii beztlenowych .
Dehydrogenazy, oksydazy.
Cytochrom - NAD - koenzym I, II - flawina - cytochromy - oksydaza cytochromowa - utlenienie substratu (tlenowo - z CO2, H2O, beztlenowo - azotany NH3, siarczany H2S, węglany CH4).
Fermentacja: związki organiczne są akceptorami elektronów. Powstaje etanol, kwas masłowy, kwas bursztynowy...
Wirusy
Jednostki zawierające kwasy nukleinowy RNA / DNA - zawiera informacje do odtworzenia cząstek potomnych, ale wirusy jej same nie odczytują, lecz same narzucają komórkom organizmu. Namnażanie zachodzi tylko w komórkach żywego organizmu. Niektóre wirusy zawierają enzymy, struktury od gospodarza (RNA, osłonka, błona komórkowa, jądrowa, RE i inne).
Picovirusy - 20 um - Poxvirusy 350 um (mikroskop » 300 um). Niewrażliwość na antybiotyki, hamowane przez INF i niektóre chemioterapeutyki.
1) kwas nukleinowy DNA ds (Parvovirus DNA ss), RNA ss (Reovirus ds), czasem DNA segmentowane (grypa).
RNA (+) - nić odpowiada mRNA
RNA (-) - nić odwrotna
2) kapsyd - płaszcz białkowy, zbudowany z kapsomerów (nukleokapsyd - kapsyd + kwas nukleinowy). Chroni przed nukleazami, odpowiada za przyleganie, ma właściwości antygenowe).
Struktury wielościenne (20 - ścian) lub helikalne:
- wielościenne maja minimum 32 kapsomery (do 252). Na szczytach (12) maja peptomery (antenki). Są to wirusy kubiczne (sześcienne - symetria kubiczna).
- symetria spiralna (np. grypy), z osłonką lub bez.
- struktura kompleksowa (bakteriofagi - przy ataku na bakterię skurcz pochewki i wstrzyknięcie kwasu nukleinowego, np. fag T2, wirusy ospy prawdziwej).
3) osłonka wirusa - pochodzi z komórki (Herpesvirus zbudowany z otoczki jądrowej). Gdy wirus zakaża komórkę, to ona produkuje również jego białka blonowe - są wbudowane w błonę, zanim wirus wypączkuje. Osłonka może mieć wypustki zawierające peptomery.
Komponenty osłonki:
- hemaglutynina - wirus grypy - do niej przylegają erytrocyty
- neuramidaza - wirus grypy - ułatwia wnikanie do komórek
- polimerazy - RNA wirus ss (-)
DNA wirusy ospy (Hepadnavirus - 2 nici DNA, ale jedna krótsza)
- rewertaza - retrovirusy
Zniszczenie osłonki eterem in vitro redukuje infekcyjność. Osłonka odpowiada za przyleganie (adhezja), zawiera też antygen wirusowy.
Namnażanie się wirusa (nie ma własnej przemiany materii)
1) faza adsorpcji - kapsomery, pentony (adenov.), kolce (mykov.) / mukoproteiny erytrocytów (mykov.), hipoproteiny (polio - ukł pokarmowy). Swoistość gatunku i tkanki. Niezależna od temperatury potrzeba kationów +2.
2) penetracja. Fagocytoza - viropexis - cały wirus pochłaniany oprócz osłonki. Trwa około 10 - 30 minut.
3) eklipsa - utajenie. RNA wirusy około 2 - 3 godzin, DNA wirusy 14 godzin. Wirus w tej fazie rozpada się (nie jest zakaźny). Dochodzi do zmiany metabolizmu komórki.
4) replikacja wirusów
DNA - wczesne RNA - mRNA ® wczesne białko - polimeraza DNA - DNA wirusowe - późne RNA ® kapsyd - osłonka - (późne białko).
RNA - działa jako mRNA i do powielania RNA.
corna - odwrotna transkryptaza, białaczki.
5) dojrzewanie - łączenie się kwasu nukleinowego z kapsydem i osłonką.
6) uwalnianie - nagłe, powolne (RNA - 90%, DNA - 10% uwalniane).
Latencja - zahamowanie rozwoju w fazie eklipsy (EBV, CMV, Herpes, Adenov.)
Genetyka bakteryjna:
Plazmidy - geny zjadliwości (toksyna błonicza, tężcowa, paciorkowcowa), geny oporności na leki, wytwarzanie antybiotyków, bakteriocyn.
Koniugacja: F (fertile - płodność, autonomiczne DNA), F0 (niektóre Salmonelle - ani dawca ani biorca), F- (biorca), F+ (zawiera n. F), Hfr.
Geny - tra - warunkują zdolność do koniugacji - kodują fimbrie
rep - miejsce rozpoczęcia replikacji
inc - nie dopuszcza do wniknięcia innych podobnych plazmidów
ori T - początek przenoszenia plazmidu
Częstość przekazywania czynnika F - 1 : 105.
Komórki Hfr - integracja z częstotliwością 1 ; 107 (F jest episonem). Nie przekazują z reguly czynnika F, przekazują własny materiał genetyczny. Duża częstość przekazywania. Całość z czynnikiem F przekracza po 110 minut. Koniugacja trwa krócej (- fragment). Czynnik F włącza się w różnych miejscach - przekaz różnych genów. Genofor dawcy przesuwa się wzdłuż analogicznego fragmentu biorcy - powstaje merozygota.
Transfekcja - czynnik F’ integruje się w jednym ściśle określonym miejscu. Zabiera fragment genoforu, kiedy się wyłącza. Kiedy się włącza u biorcy dochodzi do rekombinacji - to komórka bakteryjna jest heterozygotą.
Czynnik
R - geny RTF (tra) - przenoszenie plazmidu (resistence
transfer factor), determinanty R odpowiadają za oporność na antybiotyki. Może
być przekazywanie informacji poza swój gatunek (rodzinę, rodzaj!).
Przekazywanie podczas koniugacji (pałeczki G (-) jelitowe) - oporność na leki. Bakterie G (+) - Bacillus,
Streptococcus faecalis.
W koniugacji jest wysunięcie fimbrii płciowej, związane z receptorem (białkowym lub LPS), obkurczenie fimbrii, stworzenie mostka cytoplazmatycznego. Potem dorobienie dwóch w obu komórkach.
Przekazywanie oporności i innych cech -
- koniugacja
- transdukcja - b - laktamaza (Staphylococcus i Salmonella)
- transformacja
- transpozycja - plazmid « genofor, między plazmidami
- przekazywanie wertykalne
Zapalenie wątroby: WZW A, B, C, D, E; inne EBV, CMV
Wirus żółtej febry (u dorosłych) zapalenie wewnątrzmaciczne (różyczka, CMV), zapalenie okołoporodowe (opryszczka, enterowirusy, leptospira, krętki blade, prątki gruźlicy, toksoplazmy, ameby - są to zakażenia także atakujące wątrobę.
HBV - zakażenia szpitalne i ambulatoryjne
HAV - zakażenie epidemiczne
HCV - główny czynnik po transfuzyjnego zapalenia wątroby
WZW B na świecie - 350 milionów zakażonych, rocznie 1 - 2 miliony umiera, około 4 miliardów ludzi na terenach epidemicznych. HBV jest przyczyną chronicznego zapalenia wątroby, marskości wątroby, 80% powoduje nowotwory wątroby. Mimo dostępnych szczepionek wzrost zakażeń na świecie. Wielu nosicieli: Afryka subsaharyjska, Indie, dalszy wschód. Koreluje to ze wzrostem ilości nowotworów wątroby. W Polsce 2% ludzi zakażonych i nosicieli (inni podają 4%), liczba chorób na rok około 13 - 15 tysięcy.
HAV RNA Picornavir. pokarmowa 27um
HBV DNA Hepadnav. parenatalna 42 um
HDV RNA defektywne parenatalna 22 um
HCV RNA Flaviv./Pestv. parenatalna 60um
HEV RNA Calcivir. pokarmowa 27 - 34 um
HFV dsDNA parenatalna
Wirusy niespokrewnione - rozpoznanie na podstawie typów serologicznych. 2 grupy na podstawie szerzenia się wirusa, ciężkości przebiegu i powikłań.
1) A, E - łagodny przebieg, brak następstw ciężkich (brak marskości i przewlekłego zapalenia wątroby, brak powikłań nowotworami)
2) B, D, C, F - parenteralne - naruszenie ciągłości tkanek, ciężki przebieg, również postaci galopujące (przewlekłe zapalenia, marskość, nowotwory)
HAV - Picornavirus - Enterowirus 72, jedna nić RNA (+), rezerwuarem tylko ludzie, szerzy się drogą fekalno - oralną - żywność zanieczyszczona kałem ludzkim (woda, mleko, skorupiaki, jarzyny, przemysł spożywczy. Okres inkubacji 15 - 30 dni (max. 50), w drugiej połowie okresu inkubacji wiru w kale, max. Wydalanie na kilka dni przed objawami - wtedy największa zaraźliwość.
Nagminne zapalenie wątroby - głównie u dzieci. Dorośli mają przeważnie nabytą odporność, dzieci często przechodzą bezobjawowo. W czasie choroby poziom wirusa w kale spada. W początkowym okresie choroby 50% ma wirusa, 2 tydzień 25%, 3 tydzień 10%. Wynik ujemny w kale nie świadczy, że nie ma WZW typu A! Śmiertelność 0,1 - 0,2% (HBV 0,15 - 2%), nie ma nosicielstwa, można leczyć w domu jeżeli stan sanitarny dobry. Zapobieganie przez podawanie Ig G (NIG).
Diagnostyka:
a) wykrycie HAV w kale - RIA, EIA
b) test serologiczny na Ig M. W surowicy, RIA, EIA (najważniejsze!). Ostra faza Ig M., potem Ig G, pozostają przez całe życie. W Polsce 60 - 80% populacji ma przeciwciała.
Immunoprofilaktyka WZW A:
- szczepionka: inaktywowana, u ludzi zatrudnionych przy produkcji / dystrybucji żywności
- uodpornianie bierne: wprowadza się przeciwciała, daje odporność na 3 miesiące, podana w pierwszych dniach zakażenia zapobiega lub osłabia objawy.
W zapobieganiu epidemii: domy dziecka, szkoły, wojsko, szpitale, osoby pielęgnujące chorych, podrużujące na południe. Powstaje zatem odporność czynna.
Szczepić tylko osoby z najbliższego otoczenia.
WZW B - Hepadnavir. - zakażenia innymi wirusami u zwierząt (świstaki, wiewiórki). Inkubacja 14 dni - 6 miesięcy, średnio 2 miesiące. Postać ostra / przewlekła (® marskość i nowotwory). Nosiciele 0,1 - 0,5% populacji. 50% zakażonych choruje na WZW, reszta zwalcza zakażenie. (odra, ospa wietrzna - 98% choruje spośród zakażonych; kiła i dur brzuszny - 50%). Nosicielstwo może powstać bez objawów chorobowych:
- zakażeni bezobjawowo dorośli - 5 - 10%
- zakażone dzieci - 40 - 70%
- noworodki - 70 - 90%
Mężczyźni są częściej nosicielami niż kobiety: dializy, immunosupresja powoduje wzrost tej liczby.
Struktura HBV - cząstka Dane’a:
- HBs Ag - 3 peptydy o własnościach antygenowych, indukuje przeciwciała (rekcja krzyżowa z albuminą)
- HBc Ag - antygen rdzeniowy to dwuniciowy DNA, jedna z nici jest niekompletna, obecna DNA - polimeraza
Ag s wytwarza się w zakażonych organizmach w nadmiarze (długie aglomeraty Ag we krwi).
HB s Ag jest zróżnicowany antygenowo - subdeterminanty, w różnych krajach różne determinanty. Szczepionka chroni przed różnymi typami.
Odporność bardzo duża:
- wysuszenie (> 1 tydzień w temperaturze 25°), temperatura 120° przez 30’ w autoklawie. Do odkażenia podchloryn sodu 5% - 12 godzin, Virkon (nadsiarczan potasu), BGW (bakterie / wirusy / grzyby) - 10 minut.
Obecny jest on także we frakcjach surowicy.
Patogeneza: humoralna i komórkowa odporność, Ag na ekspresję na powierzchni hepatocytów ® zniszczenie, nekroza tkanki. Regeneracja w 8 - 12 tygodni. 1% chorych ma hepatitis fulminaus (wysoka śmiertelność).
Objawy zależą od osobniczych różnic odporności.
a) ostre WZW - immunologicznie prawidłowe, szybka eliminacja komórek zakażonych, 90% wyzdrowień
b) fulminaus - reakcja nadmierna, 90% śmierelności
c) bezobjawowe nosicielstwo - brak odpowiedzi
d) nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna:
- przetrwała - h. chronica persistens
- agresywna - h. chronica agressiva ® cirrhosis, nowotwory
e) kompleksy immunologiczne
- vasculitis nodosa,
glomerulonephritis, poliarthritis
85% zakażeń WZW B kończy się wyleczeniem po 10 tygodniach (WZW A w większości wyleczone).
- na początku HB s Ag we krwi, potem HBe Ag.
- najpierw przeciwciało anty HBc: Ig M. ® Ig G (uaktywniające się po 5 miesiącach)
- potem przeciwciało anty HBe
- na końcu przeciwciało anty HBs Ag
Okienko serologiczne - 2 - 16 tydzień - juz nie ma Ag HBs, jeszcze nie ma Ab anty HBs. Wtedy markerem jest Ab anty HBc (Ig M.) - wskazuje na ostry stan zakażenia - marker ostrych zakażeń - 100%
Drugim markerem ostrego zakażenia jest HBs Ag (90%) - (HBs jest badany przesiewowo!)
Anty - HB c Ig G - świadczy tylko o przebytym zakażeniu lub nosicielstwie.
Drogi szerzenia się WZW B:
- wprowadzenie zakażonej krwi
transfuzja
ukłucie zakażona igłą
rana cięta
narkotyki
na błony śluzowe, zwłaszcza oko
- kontakty płciowe - 30% zakażeń
- droga okołoporodowa - 5% zakażeń in utero, 95% okołoporodowe (krew i wydzieliny matki / błona śluzowa, rany, połykanie)
- zawodowe - lekarz od pacjenta - 1200 na rok, 60% zakażeń WZW B ma miejsce w szpitalach!
Zapobieganie:
- sterylizacja, odkażanie, sprzęt jednorazowego użytku
- szczepienia profilaktyczne (HBs Ag - najpierw od nosicieli, następnie rekombinowany).
- można także uodparniać biernie - można łączyć uodpornienie czynne i bierne (HBIG)- bierze się Ag od ozdrowieńców - Ig G.
Grupy ryzyka:
- dzieci - od 1996 roku wszystkie
- uczniowie szkół średnich, studenci AM, służba zdrowia
- osoby przewlekle chore narażone na przerwanie ciągłości tkanek
- przygotowanie do zabiegów
- osoby kontaktujące się z zakażonymi
Odkażanie:
- 5% podchloryn sodu, 60’, jeśli dużo krwi to 12 godzin
- 2% aldehyd glutarowy - 60%
- 40% formaldehyd - 12 godzin
- 2% Virkon - 10’
- wydaliny - wapno chlorowane
- odzież - komory parowo - formalinowe
Sterylizacja:
- autoklaw - 132° - 5 - 15 minut, 121° - 30 minut
- suszarki - 200° - 30 minut, 180° - 60 minut, 160° - 120 minut
- używać sprzętu jednorazowego użytku (promieniowanie jonizujące, tlenek etylenu)
- nie wolno gotować sprzętu - nie sterylizuje.
Uodpornienie bierne - podać razem ze szczepionką, 6 godzinnej ekspozycji (do 24 godzin). Odporność na 3 miesiące, zapobiega objawom i je osłabia (nie podawać jeżeli ma własne anty - HBs Ag - nie trzeba!!
Rejony epidemiczne na świecie - Polska jest w II rejonie epidemicznym (<2% HBs AG, <20% anty - HBs Ag)
rejon Ag
Ab
I 0,2 - 0,5% 4 - 6%
II 2 - 7% 20 - 25%
III 7 - 20% 70 - 95%
Postępowanie po ekspozycji na HBV:
- ukłucie - surowica i szczepionka w ciągu 14 dni
- okołoporodowe - surowica i szczepionka w ciągu 12 godzin
Materiał do badania:
Szczelnie zamknięte probówki w pojemnikach oznaczonych „MZ”. Załącznik osobno (nie pobrudzić). Pipetować ręcznie - unikać aerozolu. Każda krew jest potencjalnie zakaźna. W Polsce nosicielstwo 1 - 4%. W zakażeniach potransfuzyjnych 90% przypadków (sucha krew) do niedawna było spowodowane przez HCV.
HCV:
Parenteralnie, Flavivirus, ss RNA (+). 2 typy, różny czas wylęgania. Drogi szerzenia: krew, czynniki krzepnięcia, sex, przeszczepy. Wywołuje zapalenie wątroby - ostre przechodzi w przewlekłe, często bezobjawowy. Po około 20 latach przewlekłego zapalenia wątroby występuje rak pierwotny wątroby. 100 milionów nosicieli na świecie.
Diagnostyka:
- ELISA - inżynierią genetyczną uzyskano białko (C - 100 - 3).
Test:
I generacji - obecnie nie stosowany - C - 100 - 3
II generacji - dla trzech antygenów: 26% informacji genetycznej wirusa (5 - 10 epitopów) - C - 100 - 3, C 33c, C 22c
III generacji - 60% informacji genetycznej (15 - 20 epitopów).
Nie ma dotąd pojedynczego Ag dla HCV - należy badać całą grupę.
HDV
Niekompletny, defektywny - nie ma genów osłonki, bierze ja od HBV - Ag - s. Można go wykryć HBs Ag! Inkubacja 2 - 12 tygodni - śmiertelność 30%. Dużo postaci przechodzi w stan chroniczny, częste nosicielstwo.
Grupy ryzyka: homoseksualiści, narkomanii, biorcy krwi, Haitańczycy.
Gp 120 - regiony stale (C) mają znaczenie przy wnikaniu wirusa do komórki (® CD4).
Gp 41 - odpowiada za fuzję - powstają syncytia (komórki wielojądrzaste). Mają też znaczenie w procesie pączkowania.
HIV
2 wirusy HIV 1 i 2. HIV 1 występuje w 6 genotypach A - F, ostatnio też 0 (zero).
Komórki wrażliwe na wirusy HIV: Tcd4, monocyty, komórki Langerhansa, komórki dendrytyczne, komórki gleju (mikrogleju, astrogleju, olidendrogleju).
Uszkodzenia limfocytów Tcd4:
- uszkodzenie przez pączkujący wirus
- fuzja
- efekt cytotoksyczny cd8 przeciw zakażonym cd4
- proces autoimmunologiczny - Ag skierowane przeciw komórkom zakażonym
- apoptoza (?)
Etapy HDS:
- wniknięcie do krwioobiegu
- inkubacja 6 - 8 tygodni
- ostra infekcja - podobna do mononukleozy zakaźnej lub grypy), ustępuje po 2 - 3 tygodniach
- okres utajenia 1 - 5 (max 15) lat
- PGL - limfadenopatia
- ARC
- pełno objawowy AIDS: oportunistyczne, Kapossi, chłoniaki mózgu.
Wykrywanie:
- antygenemia 2 - 12 tygodni, potem znika
- serokowersja - Ab anty HIV (8dni), średnio 2 - 4 miesiące, po 5 - 8 miesiącach 95% zakażonych wykazuje serokowersję (max nawet 3 lata).
|
grupa |
typ |
gospodarz |
choroba |
|
onkowirusy
B |
rak
sutka |
mysz |
<= |
|
onkowirusy
C |
białaczka |
kura,mysz,małpa |
<= |
|
|
mięsak |
jak
wyżej |
<= |
|
onkowirusy
D |
Mason-Pfizervirus |
Rhesus |
immunosupresja |
|
HTLV
1,2 |
|
człowiek |
białaczka
cd4 |
|
entiwirusy |
HIV
1 i 2 |
człowiek |
<= |
|
|
SIV |
małpa |
<= |
|
|
Visna |
owce |
encephalopatia |
|
|
HTLV
5 |
człowiek |
ziarninniak
grzybiasty |
|
|
|
|
Mycosis
fungoides |
HTLV 1 -wykryty w Azji, białaczka Tcd4 i chłoniak z komórek B. Przenoszona horyzontalnie i wertykalnie.
HTLV 2 - białaczka włochatokomórkowa.
HIV 1 i 2 - mają 50% analogii (HTLV 3, 4).
HTLV 5 - Mycosis fungides.
HIV - AIDS - pierwsze przypadki w 1981 roku w L.A., src Kaposi u młodych mężczyzn, Pneumocystis carini. Niedobór odporności, na bazie którego rozwijają się różnorodne zakażenia
Różnorodne zakażenia: 83 - Montaigner, 84 - Gallo (Kaposii w AIDS jest na całym ciele, błonach śluzowych!). Bardzo wysoka śmiertelność!!
Kryteria AIDS:
- oportunistyczne zakażenia, src Kapossiego poniżej 60 roku życia
- kryteria serologiczne - wyklucza się inne przyczyny
Epidemiologia:
1994 rok - 16 milionów zakażonych, co 15 sekund zakażenie 1 miliona chorych, Polska 3152 zakażonych, 256 AIDS, 152 - zgon.
1995 rok - 19 milionów, Polska 3647.
1996 rok - Polska 4000 - liczba mało precyzyjna, być może około 30 tysięcy zakażonych.
Zapalenia oportunistyczne:
- pasożyty - Pnemocystis carinii (płuca), Toxoplasma gondii (OUN, płuca), Cryptosporidia (biegunka), Isospora belli (biegunka).
- grzyby - Candidia (usta, oskrzela, przełyk - zmiana charakterystyczna dla AIDS, płuca), Aspergillus (OUN, zmiany rozsiane)
- wirusy - Herpes (CMV - OUN, płuca, Herpes simplex - zmiany surowiczo - skórne, EBV - mononukleoza zakaźna)
- bakterie - atypowe mykobakterie: avium - introcell, Nocardia.
Choroby układu nerwowego:
Kaposii, chłoniak mózgu, NHL.
Drogi zakażenia:
- kontakt płciowy homo - i heteroseksualny (USA, Europa - homo - , Afryka - hetero), możliwe zakażenie wraz z mlekiem matki
- krew - narkomanii, krwiodawcy (w Polsce od października 1987 wszyscy krwiodawcy są badani
- wertkalne - z matki na płód. Obecnie około 2 milionów dzieci jest chorych, 20% zakażonych dzieci umiera w pierwszym roku życia.
|
|
HBV |
HIV |
|
objętość
krwi potrebana do zakażenia |
0,00004 |
0,1 |
|
odporność
na temperaturę |
120 |
56 |
|
odporność
na związki chemiczne |
odporny |
wrażliwy |
|
prawdopodobieństwo
zakażenia |
20% |
0,40% |
Inaktywacja wirusa: 10 minut w temperaturze 37°C: 50% EtOH, 0,5% lizolu, 0,3% H2O2, wapno chlorowane 10%.
Wykrywanie AIDS (a) Ag wirusa, b) RNA wirusa, c) hodowla wirusa, d) Ab anty - HIV):
- RI, IF, Western, ELISA
- Ag (HIV) - rzadko
- test na aktywność rewertazy
- PCR
- hodowla wirusa
- Nothern doting (wykrycie RNA).
Western immunoblotting: efektywność rozbitych wirusów, a potem inkubacja z badaną surowicą.
¯ Tcd4, hiper g - globulinemia (przyczyna nieznana), obniżona reaktywność testów skórnych, obniżenie reakcji cytotoksycznej.
Zapobieganie:
- wierność seksualna, stały partner
- kontrola krwiodawców
- bezpłatne strzykawki dla narkomanów
- unikanie ciąży przez kobiety HIV (+)
- praca z materiałem zakaźnym w szpitalach, laboratoriach (ubrania ochronne, rękawiczki, dezynfekcja, unikanie aerozolu - maska, okulary, ostrożność).
Biegunki
6 milionów dzieci rocznie umiera, głównie w krajach rozwijających się (bezpośrednio z głodu umiera 18 milionów dzieci rocznie, a głoduje 1,4 miliarda ludzi na świecie). Rocznie 5 milionów umiera na choroby zakaźne wieku dziecięcego: krztusiec, polio, błonica, tężec, odra.
Polska - rocznie 20 tysięcy salmoneloz, zatruć pokarmowych łącznie 22 tysiące. Kilkanaście zgonów rocznie.
Biegunki: enterotoksyny lub zakażenia inwazyjne.
Biegunki toksynogenne:
- enterotoksyny obecne w pokarmie - Staphylococcus aureus, Bacillus cereus
- enterotoksyny wytwarzane w jelicie - Vibrio cholerae (nawet 20 l stolca na dobę w cholerze).
Czynniki etiologiczne biegunek:
- enterotoksyczne - V. cholerae, E. colli, S. aureus, B. cereus, V. parahaemophilyticus, C. perfringens, C. difficile, Aeromonas hydrophila
- inwazyjne -
a) bakterie - Shigella, Salmonella, Yersinia enterocolica, Copylobacter jejuni
b) wirusy - Rotavirusy, Norwolkvirus i inne
c) pierwotniaki: Giardia lamblia, Cryptosporidium, Isospora belli
Tabela dawek
V. cholerae - 107, tzn. 10 cm3 hodowli
Compylobacter jejuni - 5 - 100 bakterii
Salmonella typhi - tylko ludzie
Clostridium perfigens - 109
Im niższa dawka, tym łatwiej się zakazić.
Drób, kurczaki są groźnym źródłem Salmonelli oraz Campylobacter - łatwo zarazić się od mięsa.
Biegunki u dzieci do 2 lat
- Shigella, Salmonella, E. Colli, Campylobacter, Yersinia, Rotavirusy (50%), ewentualnie: Echo, Coxacki, Polio, S. Aureus, Enterococcus, Proteus, Pseudomonas aureginosa, Citrobacter, Klebsiella, Enterobacter, Serratia.
Biegunki u podróżujących
E. colli (50%), Aeromonas, Salmonella, Shigella, Rotavirus, Campylobacter, G. Lamblia, Strangyloides.
Rutynowe badania:
Vibr. Haemophillus - jeśli się nie stwierdzi to jeszcze E. Colli. Objawy kliniczne nie sugerują pochodzenia. Kierunek badania sugeruje wywiad np. wiek, podróże, spożyte pokarmy.
Bakterie wytwarzające enterotoksynę:
Staphylococcus aureus -
- enterotoksyna wytwarzana w pokarmie (lody) - białka i węglowodany u osesków także w jelicie
Objawy; po 1 - 6 godzinach, wymioty, kolka, biegunki. Trwa 1 - 2 dni, nagle ustępuje samoistnie. Rozwój bakterii i wytwarzanie toksyny 10 - 45°. Gotowanie nie niszczy, smak żywności nie zmieniony. W epidemiach badać enterotoksynę serologicznie, obecność S. Aureus w pokarmie > 10 5 / g. (Badania kału nie miarodajne).
Badania sanitarno - epidemiologiczne, leczenie bakteryjne nie wskazane.
Vibrio
cholerae
- biotyp V. cholerae 1826 - 1923 - 6 epidemii
- biotyp V. eltor od 1961 - 7 epidemii
Na terenach endemicznych głównie dzieci, na pozostałych głównie młodzi mężczyźni. Rezerwuarem są ludzie, wody słodkie i morskie przybrzeże. Wrażliwy na wysuszenie i dezynfekcję. Śmiertelność u nie leczonych 50 - 70%, V. eltor - 10%.
Ciężki przebieg jest skojarzony z grupą 0 Rh (-) - selekcja negatywna na terenach endemicznych. Leczenie: tetracykliny, biseptol, nawadnianie.
E. colli
- ETEC - LT, ST, verotoksyna
(?)
- EIEC
- EPEC
Rezerwuarem są ludzie. Diagnoza gdy w kale nie ma innych patogenów. Bada się 10 kolonii na toksyczność i inwazyjność - gdy stan lekki nie stosować antybiotyków.
V. parahemoliticus - przecinkowce kalofilne (?), rezerwuarem są wody morskie, przybrzeżne, owoce morza! Hodowla w HCL 8% (brak wzrostu w 0% i 10%). Toksyna ciepłostała. Nie trzeba antybiogramu. Leczenie: tetracykliny.
Clostridium
difficile (testy ELISA we Wrocławiu)
W 30% pacjentów we florze. Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego. Toksyny:
- A - hipersekrecja, biegunka
- B - nekroza
Bakterie inwazyjne
Shigella - chorują tylko ludzie, rezerwuarem są tylko ludzie. Zanieczyszczenie kałem, lub też bezpośredni kontakt 10 - 100 bakterii. Trwa 2 - 20 dni, ustępuje samoistnnie. S. Shigae ma egzotoksynę.
W Polsce najczęściej S. Sannei. Do diagnostyki konieczny świeży kał - szybko giną. Należy wykonać antybiogram!!!
Salmonella typhi, paratyphi A, B, C - u zwierząt S. Enteritidis, cholerae suis, - wywołują salmonelozy. Są u zwierząt i człowieka!!
Zapalenie jelita cienkiego (enteritis) - rezerwuarem są zwierzęta, zakażają one mięso, mleko, jaja, lody. Jaja kurze zakażone na skorupce, przy przechowywaniu w wilgotnym środowisku także dostają się do środka (jaja kacze od razu są zakażone od środka). Toksyna jak u V. cholerae, u osłabionych ciężki przebieg - leczyć! Wykryć zarazek w kale, należy wykonać antybiogram.
Yersinia enterocolica - rezerwuarem są zwierzęta chore i zdrowe, woda, pokarm i ziemia. Zakażenie po 5 - 21 dniach. Postacie zakażenia zależne od wieku:
- enteritis i biegunka - dzieci i dorośli powyżej 30 roku życia
- zapalenie węzłów chłonnych jelita cienkiego
- objawy podobne do appendicitis (10 - 30 rok życia).
Wykrycie zarazka, antybiogram.
Zakażenia oportunistyczne
Campylobacter - występuje u ptaków w jelitach - drób jest zakażony. Inwazyjne i e - toksyny. Dawka zakażenia 500 bakterii. Wykryć zarazek, przeprowadzić badania serologiczne i leczyć.
Rotavirusy (-Reo) - gdy są objawy to wirus jest wydalany wcześniej - izolacja jest daremna. Dzieci w szpitalach. Wykrycie w kale - ELISA.
Zakażenia układu moczowego (ZUM) - 20 - 30% kobiet ma jeden lub więcej epizodów nerek.
Do ZUM predysponują:
- wady układu moczowo - płciowego
- procesy w prostacie
- reflux u dzieci - powoduje wzrost liczby uszkodzeń nerek
- cukrzyca
- ciąża
Nawroty: przy wadach, chronicznym zapaleniu prostaty, genetycznie uwarunkowanej budowy receptorów, mikrourazach (sex), przetrwanie E. Colli po leczeniu. 5% kobiet w ciąży ma bakterurie - leczyć należy nawet przy przebiegu bezobjawowym. Potrzebna szybka diagnostyka i leczenie. Diagnoza na podstawie wywiadu, objawów, czynnika ryzyka (wiek, płeć, wady układu moczowego).
ZUM nieskomplikowane: głównie u kobiet - objawy są krótkotrwałe, dysuria (częste, bolesne oddawanie moczu, hematuria. Nie bólu, gorączki, występuje duża tkliwość. Objawy:
- mocz: bakterie w osadzie
- testy paskowe - esteraza, redukcja jonu NO3-
- powyższe testy usprawniaja badanie i obniżaja koszty
ZUM skomplikowane: jak wyżej tylko, że dodatkowo występują: ból i gorączka. Nawracające infekcje u mężczyzn, kobiet w ciąży, przy obecności wad anatomicznych i czynnościowych. Objawy (zajęcie górnych dróg moczowych):
- bakterie obecne w osadzie
- pyuria, hematuria
- posiew i antybiogram (po zakończonym leczeniu zrobić kontrolę).
Przyczyny dysurii ZUM dolnej części:
- zapalenie cewki (Chlamydia, gonokoki, Herpes)
- zapalenia pochwy (Trichomonas, Candida)
- zapalenia okołoodbytnicze
- podrażnienia fizyczne, chemiczne, dieta.
ZUM - E. Colli 80% i klebsiella, Proteus, Pseudomonas 10%, Staphylococcus saprofiticus, Enterococcus - 10%.
Leczenie (w przypadku ZUM nieskomplikowaneko 3 - 5 dni, leki podajemy doustnie):
- podawanie penicylin i ampicyliny, cefalosporyny
- chinolony: ciproflox,
norflox, oflox
- sulfonamidy: sulfisoxard,
biseptol
- nitrofurantoina
ZUM skoplikowane: 7 - 14 dni - na początku leki parenteralne, potem kontynuacja doustnymi. Działanie uboczne: alergie, grzybice, oporność w jelicie. Występuje szybka eradykacja czynnika zakaźnego. Gdy mamy do czynienia z brakiem reakcji na leczenie (zawsze leczyć po wykonaniu antybiogramu):
- ukryte ZUM górnych dróg moczowych
- zakażenie bakteriami opornymi
U 90% pacjentów wyleczenie.
ZUM zakażenia szpitalne - 40% zakażen szpitalnych to ZUM. 65% przypadków u zacewnikowanych ulega ZUM - E. Colli, Proteus, Pseudomonas, Klebsiella, Serratia, Enterobacter, Enterococcus, grzyby.
Syndrom
podrażnienia cewki moczowej - dysuria, częste oddawanie
moczu, brak znamiennej bakterurii (55%), ropomocz, krwiomocz. E. Colli, Chlamydia, Lactobacillus.
Zakażenia układu oddechowego: człowiek wdycha 20 tysięcy l / dobę, powierzchnia płuc 100m2 - duża ekspozycja na drobnoustroje. Wirusy powodują ponad 80% zakażeń układu oddechowego. Wiele wirusów może powodować tą samą chorobę, albo niektóre mogą powodować ściśle określone choroby (Rhinowirusy - przeziębienia). Niektóre wykazują związek z porą roku:
- parainfluenza 1, Rhinowirus - wiosna
- parainfluenza 3, RSV, grypa A - zima.
Najczęściej choroba sama ustępuje. Ewentualnie są stosowane leki:
- amantydyna - grypa A
- acyklowir - Herpes simolex V, WZW
- rybowiryna - RSV
Mogą wystąpić wtórne zakażenia bakteryjne.
Przeziębienie (Rhino Corona, RSV)
Rhinovirus - 120 typów, 25% zakaźnych, inkubacja 2 - 3 dni, trwa około 1 tygodnia
Coronavirus - 10 - 20% zakażeń, częściej u dzieci.
RSV - niemowlęta
Parainfluenza - dzieci dorośli
Pharyngitis (z bakterii Streptococcus pyogenes) - wirusy - gardło, nos, bakterie tylko gardło.
Adenovirusy - 30 typów, najczęściej 1 - 7, 7a, 9, 15. Zapalenie grudkowe i wysiękowe, zapalenie spojówek.
EBV - zapalenie wysiękowe
Enterovirusy - zapalenie wrzodziejące, uszkadzające naczynia.
Coxsowirusy - gorączka, ból gardła.
HSV - adenopatia szyi, zapalenie jamy ustnej, odra.
Laryngitis - chrypka, ból gardła, kaszel, częste u dzieci. U dzieci często dochodzi do krupu (?). (grypa, paragrypa, rhinovirusy, adenovirusy). Trwa około 10 dni, może wystąpić obrzęk nagłośni.
Laryngotracheobronchitis - także może wystąpić krup (?). Maksymalnie od 3 miesięcy do 3 roku życia. (Parainfluenza 1, RSV, grypa, adenovirusy). Obrzęk krtani, tchawicy pod głośnią - intubować (!), występuje ból pod mostkiem itp.
Bronchitis - RSV, Parainfluenza 3, adenovirus 7, grypa A, odra. Kaszel, ból, zmęczenie.
Bronchialitis - wirusy jak wyżej, dodatkowo grypa B, enterovirusy,. Dzieci do 2 lat, w 80% to RSV. Syndrom podobny do krztuśca.
Grypa - inkubacja 2 - 5 dnni. Gorączka, dreszcze, kaszel.
Zapalenie pierwotne płuc - wirusowe - bardzo groźne (śmierć)
wtórne - bakterie - streptococcus pneumoniae, Streptococcus aureus (na przejściu skóry w błony śluzowe nosa u człowieka zdrowego - nie ma go w gardle).
Wirusowe zapalenie śródmiąższowe zapalenie płuc - u niemowląt częste - 24 / 1000. Dorośli rzadko. RSV, grypa A i B, paragrypa 3, adenovirusy, odra, enterovirusy, coronavirusy, rhinovirusy.
Bakteryjne zakażenia -
Flora normalna - 200 gatunków bakterii (ślina 108 / ml, uchyłki zębów 1012 / ml) - Streptococcus - nie A ! (dzieci mogą być nosicielami typu A, roznoszą choroby), Neisseria, Haemophilus, Fusobacterium, Peptostreptococcus, Corynebacterium, Staphylococcus, Micrococcus, Actinomyces.
Patogeny -
Streptococcus pyogenes, pneumoniae, Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis, Ebaceae. Pewne wirusy mogą dawać zakażenia subkliniczne: nos - Staphylococcus epidermitidis, Corynebacterium, zatoki są jałowe - zagrożenie stanowi sanityzacja zębów.
Pharyngitis - bakteryjne - Str. Pyogenes - angina, może szerzyć się lokalnie, powikłania ropne, nieropne zapalenie kłębuszków nerkowych, gorączka reumatyczna. U dzieci przebieg może być bezgorączkowe. Inne: Str. Pyogenes, Neisseria meningitidis, Mycoplasma pneumonniae - głównie u dzieci, Chlamydia - głównie u dzieci, Corynebacterium diphteriae - zwłaszcza napływ ze wschodu, też Gram (-) pałeczki, candidia, Klebsiella rhinoscl. - w Polsce endemicznie.
Zapalenie noso - gardzieli u noworodków - Strep. pyog., (penicylina lub erytromycyna - bardzo ważne !) pneumoniae (czasem oporne na penicyliny, trzeba cephalosporyn II).
Zapalenie migdałków i gardła - Strep. pyog.
Zapalenie nawracające migdałków - mieszane - tlenowce i beztlenowce (klindomycyna i augmentin)
Zapalenie nagłośni - Haemophilus influenzae - cephalosporyny II i III.
Krup (?) 6 miesięcy - 3 rok życia - Mycoplasma pneumonniae - erytromycyna, roksytromycyna.
Laryngitis i epiglottitis -
Haemophilus influenzae - dzieci 2 - 6 lat, gorączka, toksemia.
Typy otoczkowe - najbardziej chorobotwórcze (bezotoczkowe - słabo).
Identyfikacja: reakcja pęcznienia otoczek (A, B), IF, aglutynacji.
|
Szczep B |
nosicielstwo 4% |
meningitis,epiglotica,pneumoniae |
||
|
|
dzieci |
|
ototis, osteomyelitis |
|
|
Inne otoczkowe A,C - F |
1% |
|
rzadko, jak wyżej |
|
|
Bezotoczkowe |
80% dzieci |
kolonizacja, mogą wtórnie |
||
|
|
40% dorosłych |
zakażać, np.ostre nawroty |
||
|
|
|
|
np.bronchitis
chronica |
|
Haemophilus influenzae był wrażliwy na penicylinę. Czasem występują szczepy oporne (jeżeli szczep oporny to nie wolno cephalosporyn I, ale trzeba generację II);
- zmiana miejsca wiązania antybiotyku 2 - 3°C
- wytwarza b - laktamazę - 97°C - test na laktamazy.
Bakteryjne zapalenie dróg oddechowych:
Prawidłowo są jałowe, działają mechanizmy odpornościowe komórkowe i humoralne.
Bronchitis - bakterie wtórnie po wirusach (Mycoplasma, Chlamydia, Strep. pneumoniae, Haemophilus influenzae.
Krztusiec - Bordetella pertussi
Sinusitis - bakterie wtórnie po wirusach (Strep. pnemoniae, haemophilus influenzae, Neisseria, Moraxella, (externa - ucho pływaka - Pseud. Aureginosa). Strep. medialis - 3 miesiące - 3 lat.
Zapalenie płuc - najczęstsza przyczyna zgonów w zakażeniach szpitalnych.
Diagnostyka jest bardzo trudna:
- zanieczyszczenie próbek florą normalną
- antybiotyko terapia
- próbuje się wykonać badania ilościowe
Płatowe / odoskrzelowe / nietypowe. Śródmiąższowe / wysiękowe:
Strep. pnumoniae > Mycoplasma > Haemophilus influenzae > grypa > RSV > Staph. Aureus > Pseudomonas aureginosa > Chlamydia, Moraxella, Strep. pyogenes, Legionella, Pnemonia carinii (AIDS), Candidia, Aspergillus.
Różne czynniki w zależności od wieku (niemowlęta - Strep. agalactiva, E. Colli), stanu chorego (aspiracja, intubacje).
Zapalenia
płuc poza szpitalne
Noworodki / niemowlęta - zależy od czasu zakażenia:
- < 5 dni - S. Pyogenes, agalactivae, E. Colli, Chlamydia trachomatis
- > 5 dni - S. Pyogenes, agalactivae, E. Colli, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Chlamydia trachomatis
- dzieci < 5 lat - wirusy - lekkie infekcje, ciężkie infekcje: Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus
- dzieci i dorośli 5 - 40 lat - wirusy: Mycoplasma, Chlamydia pneumoniae, Streptococcus, Legionella, Haemophilus influenzae
- > 40 lat - bez choroby podstawowej: Streptococcus pneumoniae, pyogenes, Haemophilus influenzae, Mycoplasma
- > 40 lat z chorobą podstawową: jak wyżej, dodatkowo Klebsiella pneumoniae, Ebaceae, Legionella, Chlamydia, Staphylococcus aureus.
Zakażenia
układu nerwowego
Zagrażają życiu - wczesne rozpoznanie, szybka terapia i ważna lokalizacja, wywiad, badanie neurologiczne, mikrobiologiczne, epidemiologiczne.
- zapalenie opon
- zapalenie opon i mózgu - meningoencephalitis (wirusy)
- tropizm do pewnych tkanek: polio (rogi przednie), Treponema pallidium (rogi tylne)
- infekcje ogniskowe: ropień / ropniak / zakrzepowe zapalenie zatok żylnych.
Zapalenie opon - bakterie, wirusy, grzyby.
Praktycznie 10 / 100 tysięcy, oficjalnie 3 / 100 tysięcy. W Polsce w 1991 roku 3700, w tym przypadków śmiertelnych 450. Czynnik etiologiczny to: Haemophilus influenzae, neisseria meningitidis, Streptococus pneumoniae - razem 70% czynników bakteryjnych. Czynniki zależne od wieku.
Czynniki predysponujące - defekty immunologiczne
- limfocyty B
- dopełniacz (Neisseria)
- odpowiedź komórkowa (AIDS)
- anemia siepowatokrwinkowa
Okres noworodkowy - przy porodzie - drogi rodne skolonizowane przez patogeny, defekty anatomiczne np. scoliosa bifida.
Drogi zakażenia:
- droga krwionośna: tbc, wirusy, zazwyczaj obecne zakażenie pierwotne
- przez ciągłość np. Neisseria
- droga nerwowa - wirusy obecne w komórkach nerwowych: HHV.
Objawy nieswoiste: gorączka, ból głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, śpiączka. Należy ukierunkować badanie:
- ustalenie odległego źródła
- zakażenie przez ciągłość
- wywiad.
Noworodek: E. Colli, Klebsiella - 60%, Streptococcus - 25%, Listeria - 10%, Staphylococcus aureus - 5%.
2 miesiące - 15 lat: Haemophilus influenzae - 35 - 40%, Neisseria meningitidis - 30 - 40%, Streptococcus pneumoniae (pałeczki G (-)) - 10 - 20%.
> 15 lat - Neisseria menigitidis, Streptococcus pnemoniae, Staphylococcus aureus, Listeria.
Streptococcus grupy B - agalactivae:
Zakażenia wczesne noworodka - < 5 dnia życia, matki nosicielki - 5 - 30%, 60% izolatów to typ III - brak przeciwciał. Predyspozycja: zburzenia oddechowe w pierwszych dniach życia:
- 1 - 2% - ma objawy kliniczne
- 40% - zapalenie płuc i opon mózgowych
- 33% - zapalenie płuc i opon mózgowych
- śmiertelność - 50%, szybkie leczenie powoduje spadek śmiertelności do 10%.
Zakażenia późne - 7 - 24 dni, zapalenie opon mózgowych - 80%, śmiertelność - 20%, 90% - izolatów to typ III.
Pałeczki G (-) - E. Colli, Klebsiella, maksymalne narażenie to wcześniaki, noworodki, smiertelność wynosi 30 - 60%, ciężkie powikłania nerwowe u 75% ozdrowieńców, spadek śmiertelności po cephalosporynach III generacji.
Zakażenia szpitalne: Serratia, Acinetobacter, Pseudomonas.
Haemophilus influenzae typ B: najczęstszy czynnik etiologiczny - 60%, nosicielstwo - 2 - 4%, śmiertelność - 5%, powikłania neurologiczne - 25 - 35%.
Inne choroby: uklad oddechowy, pericarditis, osteomyelitis, zapalenia ucha, zapalenia nagłośni (bardzo groźne)
Neisseria meningitidis (otoczkowe) - 20% zakażeń opon mózgowych (Polska 250), bakteriemia, zapalenie płuc (osierdzia), stawów.
- choroba fulminans - z DIC
- epidemicznie A i C
- endemicznie B, ...
W powyższych przypadkach szybkie testy immunologiczne !
Streptococcus pneumoniae (informacja nie zgłaszana do centrum)
|
Zapalenie
płuc |
5% |
|
60-260/100tyś. |
|
bakteriemia |
20%-dorośli 40% |
7-25/100tyś. |
|
|
menigitidis |
30%-dorośli 35% |
1-3/100tyś. |
|
Predysponują choroby chroniczne: anemia. Na najistotniejsze Streptococcus pneumoniae 23 typy istnieje szczepionka.
Mycobacterium (tbc) - dorośli - aktywacja z informacji pierwotnej, dzieci - wysiew z informacji pierwotnej. Przebieg podostry, u starszych ludzi piorunujący (nawet przy kortykoterapii).
Krętki - Treponema pallidium - II, III okres, Leptospira interrogans - lekki, nie wymaga stosowania antbiotyków (* Borellia burg (?) - III okres). Po kilku miesiącach objawy neurologiczne i neuropatie obwodowe.
Diagnostyka: serologicznie II, III okres choroby Lyma. Leczenie: I okres - tetracykliny, potem penicylina G.
Wirusowe zapalenie opon
Ostry przebieg:bóle, sztywność karku, często samowyleczenie - bez zgłoszenia się.
Enterovirusy: Cox., Echo, Polio - 50%.
Polio - od lekkiego gastroenteritis do meningitis z porażeniem.
Typy epidemiczne: Cox. B 5, Echo 4, 6, 9, 16, 18, 30 (niemowlęta i dzieci późnym latem).
Paramyxoviridae - dzieci: świnka i odra - 16%.
Arena - LCV, Herpes: CMV, WZW, EBU, HHV 1, Adenovirus, Arboviridae, Rabiesvirus.
Grzybice: przeważnie chroniczne, czasem ostra.
C. neoformans - przy AIDS, przeszczepy. Diagnostyka - szybka L - Aglutynina, preparat bezpośredni (Candidia, Aspergillus, Coccidia).
Diagnostyka - PMR (nie zanieczyścić staphylococcus epidermitis i dyfteroidami) - odkazić miejsce wkłucia, wysiać na meningomedium + pilotka (na preparat i testy szybkie: preparat Gram, oraz testy na przeciwciała bakteryjne: LA, IF, CIE, oraz test puchnięcia otoczki).
Ropnie - aspiracja ropy - beztlenowo - wirusowe - hodowla lub metodami immunologicznymi lub serologicznymi, PMR, ymazy z gardła, odbytnicy, kał.
Zakażenia krwi -
- bakteriemia (wiremia, parazytemia)
przejściowa - po zabiegach chirurgicznych, mycie zębów
przerywana - ropnie, zakażenia meningokokami, gonokokami, Brucella
ciągła - zakażenia wewnątrznaczyniowe, endocarditis - 2 - 3 razy krew z żyły obwodowej, przed podaniem antybiotyków, przed szczytem gorączki.
* bakteriemia - 3 probówki z 3 miejsc, co 30 minut
* endocarditis - 3 probówki od kilku godzin do 2 dni, co godzinę
* gorączka o nieustalonej etiologii - 4 - 6 probówek w ciągu 2 dni, przed kolejnym podaniem antybiotyku
jeżeli wynik ten sam dwa i więcej razy, to wskazuje na wynik dodatni. Jak z protezą naczyniową to po pierwszej próbce Staphylococcus epidermitis, Corynebacterium, Propionibacterium, G (+) ziarniaki beztlenowe.
Czynniki etiologiczne posocznicy:
- noworodki - postać wczesna okołoporodowa - śmiertelność 10 - 20% - E. Colli, Streptococcus grupy B, Listeria, Enterococcus fecalis. Postać późna - poniżej 2 dni, kontakt z matką zakażoną: E. Colli, Staphylococcus, Pseudomonas, Streptococcus grupy B.
- dzieci - Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus, Neisseria meningitidis, Enterobacteriace, Pseudomonas aeruginosa.
- szpitalne - Klebsiella, Pseudomonas, Acinetobacter, Salmonella, Staphylococcus, Streptococcus grupy B, Enterococcus fecalis.
Zakażenia wrodzone - bakterie: Listeria monocytogenes, Treponema pallidium, wirusy: różyczka, WZW, HIV, HBV, HHV 1 i 2, pasożyty: Toxoplasma gondii.
Badanie ciężarnej: TPHA - kiła, TWA - różyczka, grupa krwi, czynnik Rh, testy serologiczne na Toxoplasma gondii.
Listeria monocytogenes - pałeczka G (+), Ruchliwość w 20 - 30° (ale nie w 37°), antygeny - O i H, 18 typów patogennych dla człowieka, namnaża się w 4° (w lodówce na kapuście), oporne na wysoka temperaturę 70° - przeżywa pasteryzację, występuje w wydalinach zwierząt - woda, ziemia, mleko.
Infekcje odzwierzęce - od domowych, u rolników, weterynarzy - nosicielami mogą być zdrowi ludzie (meningokoki, bakterie, endocarditis).W przypadku zakażenia w drugiej połowie ciąży - poronienie i granulomatosis infanti septica.
Diagnostyka: serologia mało ważna, antygen z krwią i hemoliza. Zapobieganie to unikanie kontaktu ze zwierzętami i surowych produktów zwierzęcych w trakcie ciąży.
Toxoplasma gondii - wystepuje na całym świecie, podgromada coccidia, 4 - 7 mm., kompleks apikalny, ostateczny żywiciel to kot i kotowate (pośredni żywiciel różne zwierzęta, ale nie zmienno cieplne). U kota jest oogonia, powstaje oocysta, która zawiera 2 sporozoity. W ciągu 48 godzin dzielą się i powstaje 8 sporozoitów w dojrzałej oocyście - zakaźne dopiero po 48 godzinach (czyścić skrzynkę kota). Zakażony kot wydala 2 miliony oocyst dziennie przez dwa trzy tygodnie. 2% kotów wydala oocysty. Żywiciel pośredni - myszy, świnie, owce. Człowiek: spożycie surowego mięsa, praca z glebą. Spożyta oocysta dwunastnicy uwalnia sporozoity. One wnikają do tkanek, OUN, oka, węzłów chłonnych. Trofozoity w tkankach: tachy - / bradyzoity tworzą:
- cysty: 1000 - 4000 trofozoitów
- pseudocysty 32 - 256 trofozoitów, cienka błona - łatwo pęka i zakażają inne komórki.
Zakażenie: z pokarmem, łożysko, transplantacje, przenoszą je też muchy i karaluchy.
Zwierzęta jako źródło zakażenia: owce !!, kozy !, świnie, króliki i bydło.
Objawy: brak lub jak w mononukleozie zakaźnej, infestacja (ci, którzy przeszli w życiu) - 10 -80%, Europa 30 - 50% - odporność na całe życie !
Toxoplasmosa wrodzona - 50% kobiet w ciąży jest narażone na infekcje pierwotną - tylko taka jest groźna dla dziecka. Trofozoit przenika w czasie ciąży przez łożysko - różnie z czasem: I trymestr - 4 - 15%, III trymestr - 60% !. U kobiet ciężarnych serokonwersja występuje 0,1 - 1% (tam zagrożenie dla płodu). Embriopatie (fetopatie - zależne od wieku). Poronienia. Wady OUN (hydrocephalus, zwapnienia), oka, serca, słuchu, upośledzenie umysłowe. Toxoplasma wrodzona wystąpi u 0,6 - 2 / 1000 żywych urodzeń !
Diagnostyka:
- aglutynacja bezpośrednia: SFT (miano > 1000), IF i OWD.
- swoiste Ig M., Ig A, Ig G, Ig E: E i A, ISAGA, imunobloting
- PCR, zakażenie myszy, hodowla tkanka, mikroskopia, antygen krążący.
Nowe: Ag formalinizowany (ostre +, przewlekłe +), Ag acetonowany (ostre +, przewlekłe -) - zalecenie dla kobiety w ciąży: unikać styczności z odchodami kota, pracy w glebie, mleka i mięsa surowego.
Badanie ciężarnej na Toxoplasma gondii:
- przed ciążą serologicznie +, nie wymaga konsultacji, jest ochrona
- w ciąży - a) wynik ujemny - kontrola co 2 miesiące, b) wynik dodatni - IF T > 1 : 4096 - aktualne zakażenie, badać dynamikę wzrostu przeciwciał, jeśli miano < 1 : 4096 - kontrola po 3 tygodniach. Badać Ig G !, Ig M., Ig A.
Różyczka - należy do Togaviridae, charakterystyczne tylko u człowieka, RNA ss posiada osłonkę. Choroba wieku dziecięcego 25 - 40% bez objawów !, 40 - 60% bez wysypki, 90% dorosłych - przebyło. Zakażenie kropelkowe, przez łożysko lub kontakt. Inkubacja 1 godzina - 21 dni, namnażanie najpierw w węzłach chłonnych, stadium kataralne, powiększenie węzłów chłonnych potylicznych, wysypka - najpierw na twarzy, potem reszta ciała. Zakaźność od 7 dnia po inkubacji do 4 dni po ustąpieniu wysypki. Wraz z wysypką pojawia się odporność.
Różyczka wrodzona - 5 - 10% kobiet seronegatywne. Zakażenie:
- w rodzinie 90%
- szpital, przedszkole 75%
- przypadek 20%.
2 - 40 / 1000 kobiet choruje, u 10 - 35% przechodzi na płód, najczęściej w 1 miesiącu ciąży (50 - 60%), a po 16 tygodniu ciąży infekcja jest praktycznie nie groźna (7%). Embriopatia; poronienie, triada oko, ucho, serce, uszkodzenie OUN (katarakta, uszkodzenie słuchu, otwarty przewód Botalla).
Diagnostyka: miano przeciwciał 1 : 8 daje odporność. W I trymestrze ciąży THHA, ELISA. (THHA (+) - 1 : 32)
- THHA (+) przed ciążą - ochrona po chorobie
- THHA (+) raz w trakcie ciąży - Ig M., częstsza kontrola - 4 razy po 7 - 14 dni.
Miano > 1 : 32: Ig M. rośnie, jeżeli THHA (-) to należy unikać zakażenia zwłaszcza do 16 tygodnia ciąży.
Szczepionka żywa. Przy zachorowaniu w I trymestrze rozważyć aborcję ! (tak powiedziała Kryspina).
Uodpornienie bierne - do 7 dni po kontakcie. Po szczepionce 2 - 3 miesiące nie zachodzić w ciąże !
Wirusy Herpes -
- a - Herpesviridae: HHV 1 i 2, WZW. Latencja w zwojach OUN, szybka hodowla.
- b - Herpesviridae: wolna hodowla, latencja w komórkach wydzielniczych nerki, HHV 6 i 7, CMV
- g - Herpesviridae: hodowla tylko w linii limfoblastycznej, latencja w limfocytach T i B (EBV, HHV 4 i Rhadinovirus - zwierzęta).
Herpes simplex - typ 1 - 90 - 95% populacji, typ 2 - 10 - 30% populacji. 1% ma objawy, nosicielstwo. Zakażenie wrodzone lub około porodowe, mogą wystapic embrio - i fetopatie, kobiety zarażają się przez cesarkę, lub Acyclovirus po urodzeniu.
Diagnostyka; łatwa hodowla 1 - 3 dni.
WZW - 90 - 95% (+) do 20 roku życia, I, II trymestr - uszkodzone oko, OUN, kości, skóra. Około porodowe 4 dni, 25 - 33% - śmiertelność.
ELISA, IF, hodowla, PCR.
CMV - 50 - 80% (+), zakażenie: ślina, łożysko, sperma, mocz, kał. Inkubacja 4 - 12 tygodni.
Objawy - gorączka, angina, mononuleoza, pneumonia, zapalenie opon, wsierdzia.
Zakażenia okołoporodowe 50% noworodków od matek nosicielek. Na początku brak objawów potem bronchit, zapalenie płuc, biegunki. Bardzo długo noworodki go wydalają. Zakażenie wrodzone: pierwotna infekcja, 5 - 10% noworodków choruje = 1 : 1000 - 2000 porodów. Poronienie i śmierć po porodzie (microcephalia, hydrocephalia, upośledzenie umysłowe, defekty serca, podniebienia i nerek.
Fetopatie: hepatitis, powiększenie wątroby i śledziony, pneumonia interstitialis, zapalenie opon i mózgu. Diagnostyka: krew, popłuczyny, mocz, ślina, wymioty.
Krew do serologii, szybkie testy; wymazy, preparaty. Hodowla: wtręty, biopsja, wtręty.