``Hejme'' 1-8

``PIPRO-NUKSOJ''

[ ESPERANTO HEJME ]

En cxi tiu periodo de la jaro, en Nederlando, Sankta Nikolao estas grava figuro. Neniu televida programo povas eviti lin. Ke lia alveno al Nederlando kauxzas komplikajxojn en diverslingva komunikado, ne nur al Esperanto-parolantoj, estas malpli konata fenomeno. (Jam gxenas, ke lia angla-usona kolego, kiu pli kaj pli provas okupi ankaux niajn vendejojn, portas en traduko la saman nomon...)

Okaze de lia naskigxtago ni ne nur donas donacojn kaj verkas rimajxojn, sed ankaux mangxas iom multe da ``spekulaco'' kaj ``pipro-nuksoj''. Nederlandaj legantoj espereble scias, pri kio mi parolas, sed alilandaj legantoj atendeble bezonas klarigojn. Unue do pri ``spekulaco'' (speculaas). Gxi estas iu tipo de kuko aux kuketo: bruna, fortika, ofte krispa, cxiam spicita. Julia Isbrücker en la iama Parool-libreto ``Sankta Nikolao en Nederlando'' kantigis nin pri ``kuko kun migdalo'':

Nikolao venu,
En la sxuon metu
Kukon kun migdalo,
Dankon pro regalo.

Efektive, ofte sur tia kuko trovigxas peco aux pecetoj de migdalo. Sed ankaux sen migdalo- aux arahxido-``rabotajxo'' (legu la ingrediencojn), temas pri spekulaco. Kial mi diras ``spekulaco''? Simple. Antaux kelkdek jaroj mi auxdis tiun vorton en la gxusta kunteksto (mi ja uzas Esperanton de antaux la ekzisto de la Middelkoop-vortaro), kaj, krom speculaas kaj speculoos, mi renkontis Spekulatius por la koncerna kuko aux por similajxo trovata en Nederlando, Flandrio kaj norda Germanio. Tio sonis al mi pli ``internacie''. La vorto ``spickukajxo'' cxe Middelkoop (kial ``ajx''?) estas tro nespecifa (ja povus temi ecx pri ontbijtkoek!). Se iu flandro diras ``spekulozo'', mi pensas pri malsano, sed krome tio ne tre gxenas min. Regionaj specialajxoj povas ja havi regionajn nomojn. (La nomo supozeble ne rilatas al ``spekul(aci)i'', sed eble al ``spegulo'', cxar la kukojn aux kuketojn kutime ornamas reliefa ilustrajxo.)

Nun mi venas al ``pipro-nuksoj'' (cxe Middelkoop ``spickukbuletoj'', relative akurata priskribo): tre malgrandaj brunaj spicitaj kuketoj, kiujn la Nigraj Petroj (por alilokanoj: la tre lerte gimnastikantaj nigra-vizagxaj helpantoj de Sankta Nikolao, kiuj faras la tutan laboron) disdonas aux disjxetas inter la infanaron. En la nederlanda lingvo, tia kuketo nomigxas pepernoot, kio lauxvorte estas... ``pipro-nukso'', kvankam temas nek pri nukso, nek pri tre pipra gusto. Sed, se nederlandanoj en la nederlanda povas nomi gxin tiel, eble cxar iuj specoj iom similas al iuj nuksoj kaj cxar inter la spicoj eble trovigxas ankaux pipro, kial oni ne povus diri same en Esperanto? (Se oni scias, ke temas pri kukajxo, certe ``pipro-nukso'' donas pli klaran impreson, ol ``pepernoto''...) Por ne-nederlandanoj cxiuokaze necesas klarigo pri gxia formo, gxia gusto kaj gxia grava rolo en la nederlanda kulturo. (Sen tia klarigo, prefere ja parolu pri ``spickukbuletoj'').

Al alilandanoj ni jam devas komprenigi ke Sankta Nikolao estas ``hispana episkopo'', kiu estas nek episkopo, nek hispana; ke la Nigraj Petroj ja estas nigra-hauxtaj, sed neniel devenas de Afriko; ke fakte tia disdonacema Sankta Nikolao neniam ekzistis, sed ke lia cxiujara persona alveno al cxiu urbo en Nederlando, kie lin bonvenigas urbestro kaj infanaro, estas preskaux la sola komuna elemento en la kulturo de nederlandanoj... Do ni ne timu la taskon, klarigi al alilandanoj, kio estas ``spekulaco'' kaj ``pipro-nukso''.

Ajnalingve, do ankaux en Esperanto.

[509 vrt 19951101 HEJME1]

Wouter F. Pilger

NAJBARA BRUO KAJ ``MANKANTAJ VORTOJ''

[ ESPERANTO HEJME ]

Nia familio havas (luas) trinivelan domon en vico. Je unu flanko de nia ``korto'' staras bloko kun deko da tiaj logxejoj. Apud ni logxis antaux kelkaj jaroj iu virino, kiu plendis cxe la domkonstrua asocio, ke ni tro bruas. Sxi logxis en la lasta domo de la bloko, do ni estis solaj sxiaj apudaj najbaroj. Sxi tial konkludis, ke ni kulpas. Ni mem havas klare auxdeblajn najbarojn ambauxflanke, kaj do konscias, ke kulpas ne la najbaroj, sed la malbona izoliteco de la logxejoj. Sxi solvis la problemon per translogxigxo. Ni lernis el tio, kaj tuj invitis niajn novajn najbarojn je kafo. Tiam ili mem povis auxdi siajn infanojn tramure...

Mi rakontas cxi tion ne nur cxar, se mi priparolus tion nederlandlingve, mi uzus dekon da vortoj kiuj ``ne havas tradukon en Esperanto'', sed ankaux por montri, ke gravas la vidpunkto. Cxi-foje la ``auxdpunkto''.

Iuj plendas, ke en Esperanto ``mankas vortoj'' - ke ekzemple multaj nederlandaj vortoj ne havas ``ekvivalenton'' en Esperanto - kaj ili kulpigas Esperanton. Nia ``auxdpunkto'' estas alia. Ni hejme uzas tri lingvojn: Esperanto, nederlanda kaj pola. Ni do scias ankaux, ke multajn nederlandajn vortojn oni ne povas simple traduki al la pola kaj inverse. Ankaux por Esperanto-vortoj ofte mankas rekta traduko. La kulpo do ne trovigxas cxe Esperanto, sed cxe lingvoj gxenerale. Simple ne provu traduki vortojn. Traduku mesagxojn. Eskimo kaj bedueno estu iom ``imagemaj'' kiam ili kune priparolas negxospecojn aux kamelojn...

Esperanto-parolantoj logxas en diversaj lokoj de la mondo, kie cxiuspecaj cirkonstancoj estas aliaj. Se Esperanto posedus apartajn radikojn por cxiuj specialajxoj de cxiuj regionoj, la rezulto estus nur, ke la homoj tamen ne sukcesos enkapigi cxiujn tiujn radikojn. Ni do estu iom ``imagemaj'' kaj uzu eble apartajn radikojn por kelkaj, por eksteruloj klare malsamaj, specoj de kalo-pieduloj (dromedaro, kamelo, ljamo,...) aux frostigxinta akvo (negxo, glacio, prujno,...), sed krome ni utiligu la vortkombinajn kapablojn de la lingvo (kur-dromedaro, polvo-negxo,...) kaj nian propran lertecon en lingvo-manipulado. La cxiulingva praktiko montras, ke vere ne necesas havi apartan radikon por cxio. Tamen, en priskriboj pri lokaj specialajxoj cxiam eblas uzi lokajn nomojn (prefere esperantigitajn), kun klarigo.

En nia familio neniu ``miksas lingvojn''. Foje ni ja utiligas alilingvajn ``citajxojn'' kaj marko-nomojn. Ekzemple: Kion vi volas trinki? - Mi sxatus kolaon. - Kaj mi sinason. ``Kolao'' estas Esperanto-vorto laux la 15-a regulo, pro la tutmonda konateco de boteloj kun surskribo Cola aux Kola. ``Sinaso'' ne, cxar la vorto (aux marko) ne estas internacie konata. Eksterlande ni ja dirus ``Cxu vi eble havas iun orangxo-gustan limonadon?''. Iujn vortojn ni uzas plursignife, ekzemple ``kafo'' (faboj, pulvoro aux trinkajxo). Iujn ni uzas, almenaux enlande, kun nuanco laux la nederlanda cxirkauxajxo: logxejo kun nur du ``propraj muroj'' povas nomigxi ``domo'', kaj ``korto'' povas esti strateca placeto. En aliaj plurlingvaj familioj, sen Esperanto, oni faras simile. Ke diversaj familioj uzas malsamajn vortojn por la sama afero, ne estas tipe por Esperanto. Ankaux nacilingve ekzistas tiaj ``enfamiliaj terminoj''. (Kiuj parolas Esperanton familie, kaj volas scii, kiel faras aliaj, anoncu sin cxe ``Rondo Familia'' cxe UEA.)

Ke por diversaj ja internacie konataj kaj gravaj aferoj en Esperanto ne jam trovigxas gxenerale konataj kaj akceptataj esprimoj, cxefe fontas en tio, ke oni malmulte skribas kaj legas pri la koncerna temo. Sxajnas, ke fakuloj pli sxatas teoriumi pri terminoj, ol verki utilajn artikolojn kaj librojn.

[541 vrt 19951101 HEJME2]

Wouter F. Pilger

NE-FAKE PRI PLANTOJ KAJ BESTOJ

[ ESPERANTO HEJME ]

Kiam niaj infanoj estis malpli grandaj, ni ofte kune promenis en la naturo. Tiam oni vidas plantojn kaj bestojn, kaj infano - espereble - demandas ``Kio estas tio?''. Sagxaj antikvuloj jam konstatis, ke unu filo povas demandi pli, ol cent patroj povas respondi. Tamen, se oni ne respondas, infano iumomente cxesas demandi kaj (laux Multatuli) restas ``stulta kaj senkomprena''.

En unulingva familio, gepatroj jam havas problemon por nomi cxiun vidatan planton aux beston. En trilingva (Esperanta-pola-nederlanda) familio kiel la nia, des pli. En Esperanto oni renkontas ankoraux alian malfacilajxon: en niaj vortaroj, nomoj de plantoj kaj bestoj ofte estas senfantazie transliterigitaj sciencaj nomoj, tre strangaj en komparo kun la nomoj uzataj nacilingve.

Ekzemple, en iu loko amase kreskis io, kio nederlandlingve nomigxas ganzevoet. Gxi nomigxas tiel, cxar gxiaj folioj similas al ansera piedo. La Esperanta nomo kenopodio (aux hxenopodio) venas de la scienca nomo Chenopodium. Gxi originas en greka nomo, kiu signifas... ``anser-piedo''. Mi do decidis, nomi tiun planton anser-piedo, cxar estas stulte, en normala lingvajxo uzi Esperantigitan formon de latinigita grekajxo kiu tamen signifas la samon. Alia planto kiun ni renkontis, estis dovenetel. Ankaux en la pola, gxi povas nomigxi ``surda urtiko''. Kial do en Esperanto ni devus diri, sciencece, lamio?

Kolombon, laux PIV, oni devus nomi livio, palumbo aux enado. Kaj korvon, laux Zamenhof, oni nomu korniko, frugilego, korako aux monedo. Tio ne faciligas la vivon de gepatroj ne-ornitologoj!

Felicxe mi renkontis la libreton ``Komunlingva nomaro de Euxropaj birdoj'', laux kiu kolomboj nomigxas ``kolombo'': rok-kolombo, ringo-kolombo, tru-kolombo, kaj korvoj ``korvo'': griza (aux nigra) korvo, kampo-korvo, granda korvo, korveto. Nomoj ja pli tauxgaj por familia uzo...

Mi do komencis sercxi ankaux por plantoj kaj aliaj bestoj tiajn ``komunlingvajn'' nomojn, kiuj ja estas internacie uzataj inter ne-fakuloj, sed kiuj ne aperas en Esperanto-vortaroj. Mirigis min, kiom ofte oni povas trovi tiajn. Foje mi ne trovis ion kaj do devis fabriki mem ion tauxgan (cxar infanoj ne rapide akceptas, ke plenkreskulo ne scias). Cxar sxajnis al mi domagxe, ke aliaj gepatroj devu same denove inventi la radon, mi publikigis en 1982 miajn (el-)trovajxojn, sub la longa nomo ``Provizora privata listo de komunlingvaj nomoj de plantoj de nord-okcidenta Euxropo''. (Gxi supozeble elcxerpigxis intertempe).

Listo pri besto-nomoj estis malpli facile farebla. Kvankam estas evidente, ke elefantoj nomigxu ``elefanto'' (ne: loksodonto, elefaso) kaj delfenoj ``delfeno'' (ne: mesoplodono, lagenorinhxo, stenelo,...), validas, ke ankaux ne-zoologoj - cxefe tiuj, kiuj sxatas viziti bestgxardenojn - uzas tre specifajn nomojn, kiaj kalongo, ajajo, titio, marao, baribalo, kancxilo, kuduo,..., eble tute ne konsciante pri tio, al kiu (scienca) familio aux genro la koncerna besto apartenas. Multaj tiaj nomoj mankas en niaj vortaroj. Felicxe montrigxis, ke ili estas grandskale internaciaj, almenaux en libroj pri bestoj kaj sur nomsxildoj en bestgxardenoj. Samo validas pri kombinitaj nomoj kiaj posx-erinaco, pik-porko, fantom-makio, fingrobesto, kokoso-sciuro, beko-delfeno, mosko-bovo,... La sercxado pri tiaj nomoj iom pli longe dauxris. Nur en 1992 aperis mia ``Provizora privata listo de nomoj de bestoj - Mamuloj''. Kiu sxatus vidi la rezulton de mia sercxado, povas havigi gxin en libroservoj... Mian gxisnunan liston de komunlingvaj insekto-nomoj (ecx pli terura tasko!) oni provizore povas cxerpi nur el komputila reto.

[510 vrt 19951101 HEJME3]

Wouter F. Pilger

SINONIME KAJ SIMILE

[ ESPERANTO HEJME ]

Kiam ni staras sur perono en Amsterdamo Centra, atendante nian trajnon, foje preterbruas vagonaro de Hoogovens aux de VAM. Super nia urbo estas alflugo-punkto por Schiphol. Ni ofte vidas, alte en la aero, flugmasxinojn. En Tampereo ni tamen al iuj rakontis, ke ni alvojagxis aviadile.

Sxajnas, ke ni preferas la vorton ``vagonaro'', kiam la vagonoj estas klare auxdeblaj, kaj ``trajno'', kiam ni mem veturas en gxi... Kaj eble la fakto, ke ni vidas ion flugantan, sugestas la vorton ``flugmasxino'', dum por la transportilo sugestigxas ``aviadilo''?

La vortojn ``hospitalo'' kaj ``malsanulejo'' ni uzas ambaux, sen klara kialo por la elekto. Kaj figure ni foje diras, ke oni povas ``jxeti ion en rubujon'' - sed la ujo, kiun unufoje semajne ni metas sur trotuarorandon, cxe ni ne nomigxas ``rubujo'' (ni ne havas rubojn - puin - por forjxeti). Gxin ni nomas kutime per la komplika esprimo ``forjxetindajxujo''. Senprobleme. Lastatempe, tamen, post deviga anstatauxigo de la malnovaj per normigitaj, pli grandaj, cxe ni du-fakaj, kiujn oni cxie en Nederlando pro neklara kialo nomas container, ni nomas gxin ankaux ``kontenero''. (Konsciante, ke estas stulte, uzi tiel specife iun angladevenan vorton, kies signifo en la angla estas simple ``ujo''.)

La (mis)uzo de anglaj vortoj en Nederlando havas pliajn strangajn efikojn. Antaux jaroj, kiam mi nomis iujn rulsxuojn en vendejo ``rulsxuoj'', nia filino protestis, ke ``rulsxuoj'' estas tio, kion oni nomas nederlandlingve rolschaatsen, dum temas pri rollerskates - io tute alia... Mia argumento, ke simple temas pri novaj modeloj, ne akceptigxis. Eble konvinkis sxin mia demando, kiel oni klarigu al britoj, ke temas pri ``io tute alia''. Anglalingvanoj ja ne povas fari tiun distingon. La nunaj unu-vicaj skeelers (aux sch(aatsw)ielers) efektive estas io alia - ili estas veraj ``rul-sketiloj''. (Ne tre konsekvence: ni cxiam nomis glacio-glitilojn ne ``sketiloj'', sed ``glitsxuoj''.)

Simile, iuj nederlandanoj estas konvinkitaj, ke la klavaro de pianoj kaj skribmasxinoj estas toetsenbord, sed ke elektronikaj muzikinstrumentoj kaj komputiloj havas keyboard. Ankaux en Esperanto-lando, iuj volis enkonduki vorton ``kibordo'' por elektronika klavaro. Kiel klarigi ion tian al anglalingvanoj?

Vorto-uzo cetere povas esti tre malsama laux la kunteksto: ``dekkvin-procenta alkoholajxo'', ``fortigita vino'', ``spicvino'', ``vermuto'', ``Martini'', ``surrokajxo'' kaj ``glaso da tio'' povas indiki la saman trinkajxon.

Vorto-uzo ankaux povas sxangxigxi en la tempo. Ne nur en Esperanto. Tiel, antaux jaroj, ni parolis pri ``sonbend-aparato'' aux ``magnetofono''. La aparatoj sxangxigxis. Venis ``kaseto-aparato''. Lastatempe, ni pli ofte parolas pri ``kaseto-ludilo''. Ecx foje pri ``kasetilo'' aux ``bendilo'', kiel ankaux pri ``diskilo'' kaj (komputila) ``disketilo''. Tiu uzo de ``ilo'' estas iom ne laux PAG - ne temas pri la sufikso ``-ilo'' (laux mi: ``la kutima rimedo aux aparato por ...i''), sed pri la vorto ``ilo'' (``rimedo aux aparato''). Pri videoband, ni iel hezitas inter ``vidbendo'' kaj ``bildbendo'' (paralele al ``sonbendo'').

Pri ``disko'' (sondisko), io interesa okazis. Kiam enkondukigxis ``kompaktdisko'', unue ni diris ``co-do'' aux foje ``ko-do''. Sed nun, cxar gxi rapide farigxis ``la'' sondisko, ni simple diras ``disko''... Ankaux nederlandlingve ni denove diras plaat (apud ceedee).

Por fini cxi tiun rakonton pri pli-malpli stranga lingvo-uzo familia: cxe ni, shag estas simple ``tabako'' (eksterlande: ``rultabako''), vloeitjes ``paperetoj'' kaj sjekkie ``cigaredo''. Se necesas distingo, ni parolas pri ``rulitaj'' kaj ``fabrikaj'' cigaredoj.

[515 vrt 19951101 HEJME4]

Wouter F. Pilger

NE CxIAM PRECIZE

[ ESPERANTO HEJME ]

En alia artikoleto mi jam avertis, ke oni ne traduku vortojn, sed mesagxojn. Vortoj estas multvizagxaj kaj tre diversaj laux signifo-amplekso en malsamaj lingvoj. Unuavide, ``bildo'' estus beeld, ``disko'' estus schijf kaj ``tabulo'' estus plaat (da io). Sed tiel simple ne estas. Jen kelkaj eblaj tradukoj de tiuj vortoj:
- ``bildo'': beeld (vidajxo, projekciajxo, impreso, imago), beeld(je) (unu bildeto de kinofilmo), plaat (sur vando), plaat(je) aux afbeelding (ilustrajxo, ekzemple en libro),...
- ``disko'': schijf (ronda plata peco, komputila disko), draaischijf (potbakista aux gramofona turnodisko), tussenwervelschijf (intervertebra disko), plaat (sondisko), discus (sporta jxetdisko),...
- ``tabulo'': plaat (plata peco el ligno, metalo k.s.), (brede) plank (largxa breto), bord (lerneja, informa tabulo), (schiet)schijf (celtabulo en pafado),...

Kaj inverse:
- beeld: ``bildo'' (vidajxo, projekciajxo, impreso, imago), ``bild(et)o'' (de kinofilmo), ``modela ekzemplo'', ``skulptajxo'',...
- plaat: ``tabulo'' (plata peco el ligno k.s.), ``bildo'' (ilustrajxo, pendobildo), ``disko'' (sondisko), ``sabloplato'' (en maro),...
- schijf: ``disko'' (ronda plata peco, potbakista aux gramofona turnodisko, intervertebra disko, komputila disko), ``patelo'' (genu-osto), ``ronda trancxajxo'', ``ludpeco'' (en damludo), ``tabulo'' (celtabulo en pafado), ``pulio'',...

Do en iuj okazoj, ``bildo'' ja estas beeld, ``tabulo'' ja estas plaat kaj ``disko'' ja estas schijf, sed la vortoj tute ne kovras identajn signifo-kampojn en la du lingvoj.

Kion tio signifas por hejma (aux alia aktiva) uzado de Esperanto? Ke oni ne traduku, sed libere esprimu sin! Felicxe en Esperanto la signifoj de vortoj iom pli ol en la nederlanda restas proksime de iu ``origina'' aux ``baza'' signifokampo. En ``bildo'' ni retrovas preskaux cxiam la nocion ``vidajxo'' (cxu en vero aux en imago). ``Disko'' preskaux cxiam indikas ion pli-malpli rondan kaj platan. ``Tabulo'' ion platan, sed kutime ne rondan (se cel-tabulo estas ronda, oni ja parolas pri ``cel-disko''). Estas do utile, iom pripensi la bazajn signifojn de iu vorto. Auxdante kaj legante ni ekkonas la limojn de tiuj. Ni lernas ankaux pli specifajn vortojn, sed, gxis tiam (kaj ankaux poste), ni povas indiki specifajn trajtojn per aldonaj vortoj aux vortopartoj: ``mensa bildo'', ``bildo-disko'', ``anonc-tabulo''. En la nederlanda ni faras same, sed ekzistas granda diferenco: se en nacia lingvo oni faras mem kombinon, la esprimo estas ofte stranga, infaneca, aux ecx erara - en Esperanto gxi estas eble nekutima, sed ofte tute normala, ecx se ekzistas esprimo pli preciza aux pli faka.

Kiel ekzemplon mi prenu la vorton ``poto'', kiu ja havas multajn precizigeblajn signifojn: flor-poto, marmelado-poto, kuir-poto, sxpar-poto,... Iu iam asertis, ke la nederlanda estas ``pli preciza'' ol Esperanto, cxar gxi distingas kuirpotojn (pannen) de aliaj potoj (potten). Nu, do Esperanto estus ``pli preciza'', cxar gxi distingas patojn (koekepannen) de kuirpotoj... Li cetere forgesis, ke en la nederlanda ekzistas ankaux dakpannen, duinpannen kaj hersenpannen, brompotten kaj aliaj potten, kiuj en Esperanto ne nomigxas ``poto''. Krome, se oni volas, oni povas ankaux en Esperanto aparte nomi ``marmitojn'', ``kaserolojn'' kaj ankoraux kelkajn aliajn kuirpotojn. Ni, hejme, tamen supozas, ke oni kuiras en kuirpoto, ke mielo estas en (vitra aux alia) mielo-poto kaj ke planto sur fenestrobreto kreskas en plantpoto. Se ni diras simple ``poto'', ni do scias, pri kio temas.

Gxenerale dirite: ecx se ekzistas pli precizaj vortoj, kunmetitaj aux radikaj, oni ne cxiam sentas bezonon, uzi ilin.

[517 vrt 19951103 HEJME5]

Wouter F. Pilger

LINGVO-NORMOJ: UTILAJ KAJ VANAJ

[ ESPERANTO HEJME ]

Ekzistas en Esperanto-lando iuj, kiuj opinias, ke la Esperanto-parolantoj gxenerale uzas la lingvon tro neprecize, tro simple. Tiuj okupigxas pri normigado de la lingvo. Ili asertas, ke ne eblas uzi Esperanton internacie, se oni ne precize difinas la signifon de cxiuj vortoj. Nu, kiel mi jam aludis pli frue, lingvo ne funkcias tiel. Ni cxiuj parolas tre neprecize, sed tamen kutime komprenas unu la alian.

Kompreneble por tehxnikistoj, sciencistoj, juristoj kaj aliaj fakuloj ja tre necesas, ke cxiu faka esprimo havu klaran signifon. Do tre utilas normigi por faka uzo. Necesas, ekzemple, provizi pliajn jam ekzistantajn internaciajn Normojn per Esperanto-traduko. Necesas diskonigi tiujn Normojn inter Esperantlingvaj fakuloj. Sed oni ne atendu, ke tio tre influos la normalan cxiutagan lingvo-uzon.

Ni prenu kiel ekzemplon la terminojn pri elektraj sxnuroj, konektiloj kaj sxaltiloj. Cxe ni hejme, ni dauxre parolas pri ``kontaktiloj'' (stekkers, stopcontacten), kvankam ni scias, ke fakuloj nomas tion ``konektiloj'' kaj kvankam ni scias, ke ankaux sxaltiloj faras kontakton (kaj tiel estigas konekton...). Inter elektraj ``sxnuroj'' kaj ``kabloj'' ni faras la saman laikan distingon kiel inter ne-elektraj (``kablo'' estas relative dika ``sxnuro''), kvankam supozeble la fakuloj difinas alie. Ni scias pri la esprimoj ``sxtopilo'' kaj ``sxtopilingo'', kaj ecx foje uzas ilin, se necesas por klareco. Sed ni pli ofte diras ``Cxu la kontaktilo estas bone enmetita?'' ol ``Kontrolu la pozicion de la sxtopilo en la survanda sxtopilingo''. Nederlandlingve ni ja ankaux ne diras ``Controleer de positie van de contactstop in de wandcontactdoos'', kiel en malbonaj uzo-indikoj!

En la nederlanda, la vorto stekker (sursxnura konektilo) formigxis, tute en la komenco, laux la germanlingva Stecker. La nederlandaj normigistoj dum jardekoj insistis, ke oni uzu la vorton steker, cxar gxi estas pli pure nederlanda. Poste ili sxangxis la Normon kaj nun nomas gxin contactstop (se mi estas bone informita). Normalaj homoj, ecx elektristoj hejme, dauxre diris kaj diras stekker.

Do, se Esperantaj normigistoj decidus, ke radiatoro de centra hejtado-sistemo (aux de auxto) ne nomigxu ``radiatoro'', sed ``vatro'' (varmo-transigilo, laux la Bildvortaro), ili ne atendu, ke en cxiutaga lingvo oni tuj sekvos ilin. Povas esti, ke faka vorto transiras al la cxiutaga uzo, sed la ekzemplo de steker kaj contactstop por stekker montras, ke oni ne atendu tro multe.

Iuj asertas, ke Esperanto estas ne jam tauxga por oficiala uzo en la Euxropa Unio, cxar ne por cxiuj fakoj ekzistas Esperanta Normo. Mi estas konvinkita, ke - se en iu tago ``minacus'' baldauxa oficiala uzo de Esperanto en la Euxropa Unio - la bezonataj Esperanto-versioj (almenaux la Unuaj Versioj) de Euxropaj Normoj povus esti farataj en kelkaj monatoj! De nekverelemaj bonsencaj Esperanto-regantaj (duon-)fakuloj, en kunlaboro kun la EU-terminaro-specialistoj.

Ja tute ne gravas, cxu la terminoj enmetotaj estas jam efektive uzataj, kvankam prefere jam-uzatajn oni ja utiligu (eble kun precizigo de la difino). Gravas, ke la koncernaj fakuloj uzu la terminojn, post akcepto de la Normo, laux tiu Normo. Se iu termino montrigxos tauxga kaj utila por ne-fakuloj, eble ecx ni ekuzos gxin... Se ne, tiam ne. Ju pli la fakuloj en sia Normo respektos la cxiutagan lingvo-uzon (tiom, kiom tiu ekzistas), des pli probable estas, ke ankaux ne-fakuloj uzos la terminojn (tiom, kiom ili bezonos).

Sed por tio ja necesas, ke fakuloj verku tekstojn pri sia fako por la ne-faka publiko.

[535 vrt 19951103 HEJME6]

Wouter F. Pilger

ESPERANTO POR INFANETOJ

[ ESPERANTO HEJME ]

Paroj, kies komuna lingvo (origine) estas Esperanto, ne malofte konsideras gxin ``io propra'', kaj volas transdoni gxin al siaj infanoj. Ankaux ni. Rimedo plej simpla (por la infano) estas: en ia konsekvenca maniero iu de la komenco alparolu gxin tiulingve.

Post ioma provado de alia metodo, kiu montrigxis por ni nepraktika, ni transiris al sistemo, en kiu la patrino parolas nur pole kun la infano, la patro nur Esperante kaj (nedemokratie) la gepatroj inter si sian komunan Esperanton. La nederlandan ni principe lasis al ``cxiuj aliaj'' kaj al la lernejo.

Ni konsciis, ke, se infano auxdas lingvon de nur unu persono, povus ekesti vorto-malricxo. Ni utiligis lauxtlegadon kiel rimedon por konigi vortojn, kiujn ni mem ne uzus kaj por enkonduki temojn, kiujn ni mem eble ne priparolus. Ankaux la nederlandan ni provis tiel (nur per legado) apogi. Jen komplikajxo: Por la pola kaj la nederlanda, ni havis multajn tauxgajn libretojn. Sed por Esperanto? Ekzistis koloraj cxinaj infanlibretoj, tamen ofte kun lingvajxo universitatuleca. Do, dum lauxtlegado, mi ilin... tradukis al pli kutima (ne necese ``simpla''!) Esperanto - aux al la nederlanda. Ankaux pri nederlandaj kaj alilingvaj rakontoj mi demandis: ``Cxu hodiaux mi legu Esperante aux nederlande?''. Panjo legis pole aux Esperante.

Pripensu: dum tia ``traduk-legado'' ne eblas manipuli vortaron. Kompreneble necesas preparigxi, sed esenca estas improvizado. Tiel oni akiras pli kaj pli lingvo-lertecon! Belajn eltrovajxojn mi krajone notis en margxeno. Kaj tiel - cxar infanoj volas auxdi rakontojn ree, denove kaj ankorauxfoje - la tradukoj pasxon post pasxo plibeligxis.

Unu rezulton de tia ``traduk-legado'' vi povus mem (lauxt)legi: mi publikigis libreton kun kvin ``Tiel Do''-rakontoj de Rudyard Kipling, i.a.: ``Kiel la kamelo ekhavis sian gxibon'' kaj ``Kiel la alfabeto (kompreneble la Esperanta!) estis farata''. Vi espereble rekonos, ke Kipling verkis kaj mi tradukis por lauxtlegado. (Cxe Kipling cxiuloke aperas io nekonata, eble iam esplorinda. Cxe li, ne necesas kompreni cxion por kompreni la tuton...) Jen la komenco de ``Kiel la baleno ekhavis sian gorgxon'':

``Iam, en la maro, ho mia Plej Amata, estis Baleno, kaj gxi mangxis fisxojn. Gxi mangxis la barbofisxon kaj la kardofisxon, kaj la marstelon kaj la sardelon, kaj la plateson kaj la fleson, kaj la blikon kaj ties amikon, kaj la soleon kaj la klupeon, kaj la verdire veran lirla-kirlan angilon. Cxiujn fisxojn kiujn gxi povis trovi en tuta la maro gxi mangxis per sia busxo - tiel!''

Kompreneble infano ne bezonas koni cxiujn tiujn fisxojn. Ankaux mi ne konas. (Sed indas, montri bildojn de kelkaj.) Iom poste skribigxas:

``Se vi nagxos al latitudo Kvindek Norde, longitudo Kvardek Ueste (tio estas Magio), vi trovos, sur floso, en la mezo de la maro, kun nenio vestita krom blua drelika kalsono, paro da sxelkoj (vi ne forgesu la sxelkojn, Plej Amata), kaj posx-trancxilo, unu sxippereintan Mariston, kiu, ja mi honeste diru al vi, estas viro de senfina-eltrovemo-kaj-sagaceco.''

Jam la auxtora interkrampajxo ``tio estas Magio'' indikas, ke la infano neniel zorgu pri ``latitudo'' kaj ``longitudo''. Gxi ecx tutvive ne bezonos uzi la vorton ``ueste''... Sed la lauxtlegata teksto, kiel mi antauxe auxdis gxin en la nederlanda, la angla kaj la pola, simple sorcxas. (Ne nur infanojn...) Kaj iuj vortoj ja restas en la kapetoj. Niajn infanojn gxi sorcxis en Esperanto. Do eble mia traduko estis iom tauxga.

[536 vrt 19951104 HEJME7]

Wouter F. Pilger

HEJMA RETUMADO

[ ESPERANTO HEJME ]

En antauxa numero de FEN-X vi legis iujn TTT-terminojn. Vi do rekonos iujn retumadajn slangajxojn en cxi tiu teksto...

Pasintjare, jxus antaux la granda ferio, ni cxi tie ekhavis la eblecon por senpaga (krom telefonkostoj!) aliro al Interreto. Kompreneble ni ne nur tuj skribis niajn unuajn modernajn retleterojn (liston kun pli ol 1000 retadresoj de Esperantistoj ni jam havis), sed ankaux rapide faris familian hejmpagxon, plus po unu pagxo por cxiuj el ni. Kiel vi jam supozis: en cxiuj niaj lingvoj, do ankaux en Esperanto. Tiel do ``cxie en la mondo'' oni povas legi ion pri nia familio, pri niaj interesigxoj kaj... pri niaj pluraj lingvoj.

Evidente ni ekinteresigxis pri Esperantajxoj en la Reto. Jam mirinde multe estas. Kaj, post kiam oni trovis komenco-punkton, oni renkontas bone prizorgitajn listojn kun centoj da Esperanto-literaturajxoj, pri sciencaj artikoloj, pri Esperanto-muziko, k.t.p. Oni povas legi aux sendigi cxiuspecajn tekstojn (ofte ne plu aux ne jam acxeteblajn), kaj ecx la kompletan Biblion, se oni volus. (Por tiuj, kiuj ne konas la Reton: nur montru al la titolo, kaj la teksto jam venas, de iu komputilo ie en la mondo...) Sed kio enestas speciale por Esperanto-parolanta familio? Ne multe. Sed ja iom.

Iuj petis nin, aligxi al DENASK-L, malgraux tio, ke niaj infanoj ne plu estas junaj. Tio estas ``dissendo-listo'' por familioj denaske parolantaj Esperanton kun siaj infanoj kaj por aliaj, kiu parolas Esperanton hejme. Al gxi oni povas sendi elektronikan leteron kaj cxiuj aligxintoj ricevas gxin kaj povas reagi al gxi. Tio tre utilas, kiam oni spertas iun edukan aux socian problem(et)on ligitan al plurlingva edukado, sed ankaux, kiam oni simple volas scii, kiel aliaj homoj nomas iun objekton en la domo. En Nederlando, por la Nederlanda (aux Turka, aux Papiamento...) oni facile povas peti konsilon aux opinion de parenco aux najbaro. Sed pri Esperanto? Per DENASK-L vi ekhavas pli ol kvindek tiajn najbarojn, kaj tuj (ofte samtage) iuj reagas al via demando.

En tiu ``listo'' oni konstatis preskaux plenan mankon en la Reto de interesaj aferoj por Esperanto-parolantaj infanoj (denaskaj aux ne). Tio kondukis al malfermo de ``Reto-Klubo de Esperanto-parolantaj infanoj, geknaboj kaj dekumuloj''. Kun kantoj, ludoj kaj legajxoj, kaj kun ligoj (auxtomataj transsendoj) al aliaj interesaj Esperantlingvaj lokoj en la Reto (pagxo pri Asteriks, ekzemple). Gxi estas ankoraux malgranda (cxar nova), sed preskaux cxiusemajne aligxas nova infano (de Kanado gxis Uzbekistano) kaj preskaux cxiusemajne aldonigxas io nova. Enestas ankaux rimajxoj k.s. por infanoj, kiuj mem ankoraux ne povas legi. (Tiujn la gepatroj do elprenu...)

Se vi havas aliron al Interreto, foje rigardu al la pagxoj de la Reto-Klubo:
http://geocities.datacellar.net/EnchantedForest/2755/
Kaj... kiu havas sugestojn por pliaj placxaj aferoj por infanoj kaj geknaboj gxis 18-jaraj, tie trovos la manieron por anonci tion.
En la ``denaskaj''-pagxo de la Klubo vi trovos ligon al DENASK-L.

La elektronika babilejo ``Esperanto'' gxis nun ne estis granda sukceso por ni. Tro ofte oni tie neniun trovas, kaj se oni trovas, oni tro ofte babilas pri la babilado... Sed almenaux unufoje mi povis (skribe) babili samtempe kun Esperanto-parolantoj el Svedio, Francio kaj Brazilo.

Ankaux en ``pli serioza'' maniero la-Reto-plus-Esperanto jam utilis al ni: nia filino, per intersxangxo de retposxtaj leteroj kun Israela amiko, rapide sukcesis organizi lokan programon por studvojagxo tien kun sia altlerneja klaso.

Nia propra hejmpagxo jxus translokigxis:
http://geocities.datacellar.net/Paris/9231/

[566 vrt 19970123 HEJME8]

Wouter F. Pilger

Fam. Pilger