Eibarko Esakerak

Esakerak (hasiera) | Eibartarrak Home Page |


Eibarko euskeraren esakera eta bestelako berezitasun batzuk
Lokuzioak
(ikus argibideak)

I-Z

IBAIA BEIAN ETORRI.- Ibaiak ur gutxi duenean esaten da. "Ibaia beian etorrenian be, ixa beteko urak izaten ziran."
IBILLGONIA JANTZI / ATARA.- Ibilgona ateratzen duen emakumea kalean ibiltzeko ohitura edo joera duena izaten da. "Ibillgonia jantzi ezkero, etxerako ordurik ez".
IDI-ANKA BAT PERRA TA GUZTI JAN.- Goseztoari buruz esateko.
"Orrek idi-anka bat perra ta guzti jango leuke".
IJI-AJA / IJI TA AJA IBILLI.- Parrandan, jai giroan ibili. "Goizabarra izan arren antxe ebizen itturri onduan iji ta aja".
IKARA EIÑ.- Mugitu, normalean ezezko forman erabili ohi da. Batzutan alpertsuan egon ere esan nahi du. "Bonben zaratiakin ormiak ikara eiñ dau". "Kerizpian ikararik eiñ barik egongo dok ori egun guztian".
IKARA ERAIÑ.- Mugiarazi. "Lau lagunen artian sakatu arren, ez zetsen ikara eraiñ". "Kerizpian jarritta daguanari ikara eraitterik ez dago".
IKUBILLA BAIÑO KIPULA BURU AUNDIXAGUA.- Handitasuna adierazteko konparazioa. "Plazan ikubilla baiño kipula buru aundixaguak ikusi jittunat".
IKUSIXAN BISTAN / BEIAN.- Dirudienez, antza denez. " Ikusixan bistan, arek esan ebana guzurra."
ILLETIA ERABILLI.- Norbait beti arrenkuratsu, hileta jotzen dabilela esateko. "Biar kontua aittatu ezkero ik erabilliko dok illetia ".
ILLETIA JO.- Kexatu. "Illetia joten bizi zan zergaittik barik, esker txarrekua zalako Jaungoikuan aurrian."
INFRAÑUKO PATXI BERA BAIÑO GORRIAUA IZAN.- Norbait oso ezkertiarra (gorria) dela adierazteko konparazioa. "Onek eibartarrok infrañuko Patxi bera baiño gorriauak dirala pentsatzen juat."
INTXAUR MOTXAILLA KASTIA.- Oskol gogorreko intxaurrari esaten zaio. " Bota-kontrarako intxaur motxailla kastak izaten ziran, eta onenak , Txarako sakonekuak."
IÑOIZ IKUSI AL DOZU / DANTZETAN ARKAKOTZU,/ IMUTXA GITTARRA JOTEN,/ ZORRIXA BARREZ ITXOTZEN...- Kantu baten zatia.
IÑOIZKO DENBORAN.- Egunen batean, baldintza zentzuarekin. " Iñoizko denboran, ni biarrian baziñaz..."
IÑON BEGIXAN LASTUA IKUSI ETA ABIA EZ NORBERANIAN / IÑON BIZKARREKO LASTUA IKUSI ETA NORBERANIK EZ/ IÑONIAN LASTUA BAI IKUSI, BAIÑA EZ ABIA NORBERANIAN.- Errefrau ezagunaren hiru aldaera.
IÑON PEKORA IBILLI.- Besteen bizkarretik bizi. " Bere bizi guztian, iñon pekora ibilli zan, beste zintzo asko baiño obetuago."
IÑON PLANTAK EIÑ.- Norbaiten imitazioa egin. "Kaitano eta Boni Txanboliñ, iñon plantak eitten, gizon barregarrixak."
IÑOR IZAN.- Zeozertarako nortasuna edo adorea izan. " Iñor balitz, ointxe dauka aukeria bere burua aurrera ateratzeko."
IÑUNDIK IÑORA.- Iñola ere ez. " Iñondik iñora izan ezin laikian gauzia ez batera ta ez bestera."
IÑUZENTE ERAIÑ.- Norbaiti ziria sartu Inuzente Egunean. " Iñuzente eraiñ eta bialdu dot duako ardautara."
IPURDIKO EDERRA ARTU.- Galdu, kolpe haundia jaso. "Lege arekin, ipurdiko ederra artu eban armerixiak."
IRAKIÑ ERAIÑ.- Norbait haserrerazi, bere senetik atera. (gazteleraz, 'sacar de quicio'). "Irakiñ eraiñ zetsan ainbeste zorakerixagaz."
IRRINTZIXA JO.- Irrintzi egin. "Irrintzi luze bat joixozue an doiazen neska-mutilleri."
IRUTXUR JOKATU.- Iruzur egin, traizio egin. "Lenengo egunetik, irutxur jokatu eben urdiñak."
ITXOTZEKUAK ERABILLI.- Barrez lehertu. "Itxotzekuak darabixez alboko tabernan, iru edo lau erantzallek."
ITXURIA DAN LETZ.- Antza denez, itxura denez, dirudienez. "Itxuria dan letz, ez da ondiokan ill."
ITXURIA EMON.- Zerbait egiten jarri eta, nahiz behar den besteko ondo egin ez, borondate onez amaitu. Itxuratu, forma eman. "Ez dau guztiz ondo atara, baiña itxuria emon detsa". "Itxuria emon detsa etxiari, andra-geixa datorrenerako".
ITXURIARI BEGIRATZEKUA EZ IZAN / ITXURIAREN JABE EZ IZAN .- Norbaitek azaletik edo kanpotik ematen duena ez dela adierazteko. "Diru eske nigana? Gero, ni ez naiz itxuriari begiratzekua!"
IXILLEKUAK ERABILLI.- Isilmandatuetan jardun. "Bixen artian, ixillekuak darabixez."
IXILLEKUETAN ESAN.- Belarrira esan. "Alakoren batian, deitzen detsa kanpoko lagunari, ixillekuetan."
IZATEKUA IZAN.- Norbaitek egindakoa goraipatzeko edo gaitzesteko erabiltzen da. "Hi haiz hi, izatekua!".
IZTARRIXA ZERRAU.- Eztarria itxi, afonia izan. "Ainbeste orruagaz, istarrixa zerrau jata."
IZURRA HARTU.- Izurra ( frunce, dobladillo) josi. Jostunen hizketan. "Izur bat artixozu barren guztian, apur bat laburtzeko luzeegi dozu ba gona ori."
JAI EGON.- Egoera bat irtenbiderik gabekoa dela, edo norbaitekin alperrik dela adierazteko. "Errazoia daukak: onekin bakarrik jai dagok."
JAI ERABILLI.- Lanik egiten ez den eguna aipatzeko erabili ohi da. "Aste guztian jai darabill."
JAI TA JORNALA.- Langileen burruken hastapenetan eibartar batek beharginen helburu nagusitzat jo zuena. Lanik egin gabe soldata jasotzea, alegia. "Aurrera, jai ta jornala izan deigun arte!"
JAIOTZATIK EKARRI.- Zerbait (gaisotasunen bat edo) jaiotzetik izan. "Jaiotzatik dakar errena."
JAKIÑIAN IPIÑI.- Abisatu, aditzen eman. "Partidua ordu erdi lenago asiko dala jakiñian ipintzia aztu eiñ jata".
JAMONIK EIÑ EZ.- Kasurik ez egin. "Ikusi eta jamonik ez desta eiñ."
JARRAIXAN ERABILLI.- Norbait atzetik segika izan. "Gaztedixa guztia bere jarraixan darabill."
JARRAIXAN IBILLI.- Norbaiten edo zerbaiten atzetik ibili. "Bere bizi guztian, aberastasunen jarraixan ibilli zan alperrik."
JITXIA ARTU.- Soinekuetan eta, alde bata luzeagoa denean esaten da. "Soñekuak jitxia artu detsu albo batera."
JO BATERA TA JO BESTERA / JO ONA TA JO ARA.- Alde batetik bestera ibili. "Gure gizon gizajua or ibilli don gau guztian, jo ona ta jo ara: medikuok, abadiok eta gaiñerakuok aztartzen."
JO TA JO JARDUN.- Zerbaitetan etengabe jardun. " Erlojuak ixildu barik, kanpaiak jo ta jo diardu."
JO TA KEIA.- Jo ta ke. "Jo ta keia diardue langilliak Sanjuanetarako etxia amaittu gurarik".
JO TA SU.- Jo ta ke. "Urte guztian jardun genduan jo ta su alper alperrik".
JOB BAIÑO ERUAN AUNDIXAGOKUA IZAN.- Pazientzia, egonarri handikoa izan. "Zuen aitta, Job baño eruan aundixagokua".
JOKUA EUKI.- Jokalarien arteko esaldia. Jokoan eta kirolean irabazteko baliabideak izan. Kirolean jokaldi onak egiteko gaitasuna; karta-jokoan karta onak euki. "Pelotari orrek joko ederra dauka". "-Euk urteik, ez juat ba nik jokorik".
JOKUAN EIÑ.- Kartetan egin, dirua jokatuz. "Jokuan eitten eben Ondamendin goizaldera arte."
JOTEN DABENAK JOTEN DABELA.- Edozer gertatzen dela ere. "Joten dabenak joten dabela, ni banoia amendik".
JUANA JUAN.- Joandakoa benetan joan dela adierazteko. "Juana juan, keiana".
JUEZERA JOKATU.- Auzitara jo. " Eziñ alkar aittutako anaiak ziran eta juezera jokatu eben bixen zoritxarrerako."
KABIDU EZIÑIK IBILLI.- Oso harrotuta ibili. "Loterixan lenengo premixua atara dabenetik kabidu eziñik dabill".
KAKUAK ATARA.- Zerbaiti daukan baino problema edo eragozpen gehiago atera. " Orrek edozeiñ biarrari kakuak ataratzen baiño ez daki".
KALE EGIN.- Huts egin. " Dirutara joan da andrian etxekuetara, baiña kale eiñ dau."
KALE-GORRIXAN LAGA.- Kalera bota. "Kale-gorrixan gañian laga eban lamai barik."
KALE-TXAKUR IBILLI.- Txorigalduaren moduan ibili. " Kale-txakur ebillen, iñun ostaturik emon gura ez zetsela."
KALERIK KALEKO ZEZENA.- Sokamuturretako zezena. "Gure denboran, San Blas jai erdixa izaten zan kalerik kaleko zezenakin."
KANDELIA JASO.- Baserritarren elkarteetako presidenteak kargua beste bati ematen zionean honek kandela jasotzen zuen. Hortik esanahia zabaldu egin da gaztelerazko 'darse por aludido' adierazteko. " Kofradixakua danak kandelia jasoko dau."
KARRASKADIA JO.- Atzera egin lehia batean. "Arek be, alperrik goittik ibilli, karraskadia jo dau azkena baiño len."
KASKET ALDIXA EMON.- Zoroaldia izan. "Kasket aldixa emon, eta lanerako tornua jaurti eban ibaira."
KATARROA SOLDU.- Katarroa bigundu, sendatzeko bidean egon. "Bero berotan egotia biar dozu, katarroa soldutzeko."
KATIGU GERATU / IZAN.- Ezkutuka edo begitxuka bezalako ume-jolasetan besteak harrapatu behar dituena katigu geratzen da. "Ikusi zaittut, oiñ zu katigu".
KATIGU LAGA.- Zigortu. "Bazkaittara barik, katigu laga dau maisuak eskolan zure semia."
KAUSIK PEZ.- Jaramonik ere ez. "Kausik pez zetsan eiñ."
KAUZIÑORIK EIÑ EZ.- Jaramonik ez egin. "Ez desta kauziñorik eiñ".
KEDARRIA BAIÑO BALTZAGUA.- Oso beltza, konparazio bidez esanda.
"Eta danen aurrian urten neban, begi bata kedarria baiño baltzago ta arpegixan alde batetik besterañoko zanbruaz".
KEDARRIK PE EMON EZ.- Oso zuhurra edo zekena denari esaten zaio. Gaztelerazko no dar ni la hora, no dar ni los buenos días'. "Kedarria be ez leuke emongo siku arek, interesik gabe."
KEIANA EIÑ.- Hanka egin, ospa egin. "Orrek be azkenian keiana ein jon".
KEIXARA/ KEIXAPERA JUAN.- Gerezi arbolapean jarri, txoriak gereziak jatera doazenean tiroz akabatzeko. "Gaur gabetik juan dira keixara, urtian beiñeko itzari amorratu batzuk."
KEIXIA LAKOTXE ESPANAK EUKI.- Ezpainen gorritasuna adierazteko konparazioa. "Keixia lakotxe espanak eukazen, ezertariko pintturarik biar gabe."
KERIZA EIÑ.- Besteei nor bereganako errespetua sortarazi. "Gazte agertu arren, kerizia eitten zetsan nausixari, ikusten ebalako zer izango zan denbora asko baiño len."
KINKIÑA JO.- Zerbaiti amaiera eman. Dirua xahutu. "Milla erriali kinkiña jo detsa, gaurko ferixara juan biarrakin."
KIÑU BATEN.- Berehala, bapatean. "Bere partia jaso ebanian, kiñu baten utseratu zittuan bere ondasunok."
KIRRIKARRA JAN.- Haginekin hotsa ateraz jan. "Kirrikarra ez dira jan biar karameluak; agiñak austen dira bestela."
KISKETE JO.- Kriskitin egin, hatzamar puntekin hotsa atera. "Jesusa jaio da ta jo deigun kiskete!"
KITTO EIÑ.- Kitatu. "Ill-kanpai orrekin ordaindu dittu zittuan zorrak, eta or, kitto eiñ dau danekin."
KONTU OBIA EUKI.- Gauza bat, nahiz eta beste bat baino garestiagoa izan, egiten duen zerbitzuagatik azkenean hobeto edo merkeagoa irteten denean. "Kontu obia dauka sarri, geixago pagatzen dan gauziak."
KONTUAK EIÑ.- Umeei eta, gozo hitzegin. Gazteleraz, 'hacer mimos.' "Etxera etortzen danian, lenengo zeregiña, umiari kontuak eiñ."
KOPLA BARIK IBILLI/ JARDUN.- Aitzakiatan, zeharka, edo bueltak emanez ibili gabe, gauza bat egin."Ainbeste kopla barik, nere denboran, amaika zaldi jaso izan jittuat."
KOPLETAN IBILLI.- Txantxetan ibili, benetan hartu gabe. "Benetan artizu esaten detsurana, ez nabill ba kopletan."
KOSKABILLUAK ZIMURTU.- Egundoko beldurra edo izua izan. "Koskara urten ebanian, kanpantorriari kanpokaldetik buelta bat emoteko, koskabilluak zimurtu jakozen batera."
KOSKARA EROSI.- Erosten den unean barik, geroago ordaindu. Esaldi hau, sasoi batean saltzaileak, erosleak zerbait ordaindu gabe eraman zuela gogoratzeko, koska batean egiten zuen marratik dator. "Koskakua esaten jakon taberna ari, ardua eraten zalako an koskara."
KOSTIA KOSTA.- Kosta ahala kosta. "Kostia kosta Donostiako Andra-Marixetara juan gura eban."
KUKULUMIXO EGON.- Kukubilko, kokoriko, egon edo jarri. "Orduetan egon da kukulumixo."
KUKURRUKUA JO.- Desafio egin. "Batak kukurrukua jo dau; bestiak karraskadia."
KULAPE EMON.- Amodio kontuetan, ezezkoa eman. Dantzan ezetz esatea ere bada. Gazteleraz, 'dar calabazas.' "Alakoren baten ausartu zan errekaua eittera begixa jota eukan neskatilliari, eta kulape emon zetsan."
KURUTZIAK EIÑ.- Aitaren egin. " Esan netsanian zelan ziren gauzak kurutziak eitten geldittu zan."
LAGIA LAGA.- Zerbait erabat utzi. " Lagia laga, geixago ez eban erre, naiz da takorrixa merkatu."
LAMAI BALIO EZ.- Gauza batek ezer gutxi balio duela adierazteko. " Lamai balio ez daben gauzian gora-bera, auzixetan bizi dira."
LAMAI EUKI EZ.- Dirurik ez izan. Gazteleraz, 'no tener un chavo'. " Ainbeste zaratakin, ez daka lamai indianu orrek."
LAMAIKUARI BOTA.- Ume jolas bat. "Lamaikuari bota bost intxaurrekin!"
LAMAIÑ PUPUA ETA LAUZIN TRAPUA.- Errefraua. Arrazoirik gabe hileta jotzen dabilenari esaten zaio.
LANIAN URKATU.- Lan asko egin. "Orrek daukan gibela! Andria urkatzen lanian eta bedori tabernan."
LAPIAK BAIÑO GOGORRAGO ORATU.- Oso gogor heldu. "Lapiak baño gogorrago oratuta dauka bere jarlekua."
LAPIKUAK SARTAIÑARI, IPURBALTZ.- Zozoak beleari, ipurbeltz errefrau ezagunaren aldaera.
LARRUTIK ATARA.- Ondo kostata atera. "Larrutik atara biarko detsazu zorra."
LASTO UTSA.- Funtsik gabekoa. "Fray Gerundion gaurko jarduna, lasto utsa."
LEGIA EIÑ.-Eguneroko edo ohizko betebeharrak (jatorduak egin, mezetara joan...) egin direla adierazteko. "Gaurkuagaittik, legia eiñ dogu beintzat."
LEGIA IZAN, EUKI.- Norbait edo zerbait begiko izan. "Maixuak legia zetsan ikaslari aritxi."
LELO USAIÑA ERABILLI.- Lelokerietan dabilenari esaten zaio. "Lelo usaiña badarabizu beintzat!"
LENGO SAMATIK BURUA.- Eritziari tinko eusten dionari, erraz aldatzen ez duenari buruz esaten da. "Alperrik ogei urte igaro, lengo samatik arek burua."
LENIAN EGON.- Lehengoari eutsi. "Alperrik esango dabe nai dana, ni beti lenian nago."
LEPUA BEROTU.- Norbait jipoitu, jo. "Bere biziko onduen lepua berotu zetsen."
LEPUA JASO.- Kasurik egin ez, jaramonik egin ez, paso egin. Zerbaitek ez digula ardura adierazteko. "Artzekoduneri, lepua jaso eta kitto."
LEPUAN ARTU.- Norbait edo zerbait bizkar gainean hartu. "Ume txikiña lepuan artuta eldu zan Arratera".
LO ERRIAK EGON.- Loguraren eraginez, umeek izaten duten egonezina edo nekea adierazteko. Lo gutxi edo txarto egin eta gero esnatzean izaten den egoera. "Ume ori, lo erriak dago eta eruaizu ogera." "Gau guztian agiñeko miñakin egon nok eta lo erriak esnatu nok".
LO-JARUA EIÑ.- Lo aldi laburra egin, baina ez ohean. "Bazkalostian lo-jaru txiki bat eiñ dot".
LORAN EGON.- Landareak loratzen direnean. Gizakiak, sasoi betean egon. "Sagarra loran; keixia loran". "Ointxe dago neskatilla aura loran".
LOTSIA, GITXIEN DEIXANAK, GEIXEN ETA ANDIÑAK EMOTEN DITTUANA BESTIERI.- Kaitano Kareagak lotsari buruz egin zuen definizioa.
LOTSARIXA ARTU.- Lotsaren lotsaz gorritu. " Arlote aren itxuriakin, lotsarixa artu neban."
LUAK EIÑ.- Lozorroan egon. "Luak eiñda gero esnatu nintzan zarata bategaz."
LURRA ARTU.- Landareak sustraitu. " Joan zan astian sartu genduzen landarak lurra artu dabe."
LURRA EMON.- Lurperatu. "Atzo emon detse lurra bere jaixo errrixan."
LURRA JO.- Jausi. Hondatu. "Gure Jaunak, kurutzia lepuan ebala iru bidar jo eban lurra." "Ainbeste urtian arro izandako etxia, gaur lurra jota."
MAIKO EIÑ.- Mahaian partaideetako izan. "Umiok eta maiko egiten ebenak otzez dardaraka pasau eben arratsalde guztia."
MAIÑAK EIÑ.- Negar egin. Normalean umeei buruz esaten da. "Zergaittik barik mañak eitten dittuzu beti."
MAITTETSU IBILLI.- Maiteminduta egon. "A neskatilla ikusi neban ordutik maittetsu nenbillen."
MAIXAN JARRI BAIÑO EZ.- Eibartar haren bizitzeko filosofiaren bigarren artikulua. ( Lehenengoa, JAI TA JORNALA zen). "Jai ta jornala eta maixan jarri baño ez; or emanzipaziñua."
MAKILLARI AGERTU, IBILLI.- Harropuzkerietan jardun. Erromerietan musikoek indartsuenari makila bat ematen zioten ordena ipintzeko. "Erromerixetan makillari agertzen zan"
MAMIÑAK ERABILLI.- Oso lodia denari esaten zaio. "Orrek dira darabizuzen mamiñak!"
MARA MARA NEGAR EIÑ.- Malko ugari isuriz negar egin. "Gizato aundixa izan arren, mara mara negarrez egon zen."
MARTXANDO EIÑ.- Eskolan piper egin. "Gaur eguraldi ona dago eta martxando eingo dot kunbura juateko".
ME ARTU.- Gutxiagotzat hartu. Burruka giroko esaldia. "Me artu jestak". "Me artu najok" beharko luke, baina hala esaten da.
MERKEALDIXA ERABILLI.- Gairen bat merke dagoela esateko. "Merkealdixa darabill arraiñak, asko ataratzen dabelako aspaldi."
MESEDE EIÑEN PAGUA, ATE OSTIAN PALUA /ONDO EIÑAN PAGUA, ATE OSTIAN PALUA.- Hobe beharrean egiten diren gauzak ez direla aintzat hartzen esan nahi duen errefraua.
MEZATARAKO BOTA.- Hileta-elizkizunetan hildakoaren aldeko mezak ateratzeko dirua eman. "Mezatarako bota dot bestiak beste."
MIÑA GELDIRIK EUKITZEKO EZ IZAN.- Oso berritsuak direnei buruz esan ohi da. "Andria ez zan mutua; baiña gizonak pe mingaiña ez eban geldirik eukitzeko."
MIRA EIÑ.- Harritu. "Fray Gerundiok ordubeteko sermoia botatzia ez da mira eittekua."
MIRA ERITXI.- Miretsi. Harritu. "Gure ama, bere begi argixegaz, danari mira eritxitta bizi zan." "Ez eixozu mira eritxi esaten detsuanari."
MOLDIA EKARRI.- Zeozertarako joera euki, gai izan. "Zure semiak badakar moldia artu daben ofiziorako."
MORROILLOPIAN SARTU.- Giltzapean sartu, preso sartu. "Ori gitxi balitz-edo, morrollopian sartu, gixajua".
MURGILLIAN EIÑ.- Igerian ur azpian egin. "Kunbuan murgillian eitten genduan".
MUSTUR-ALDIXA ERABILLI.- Bi lagunen arteko haserrealdia. "Alperrik ezkonbarri, mustur-aldixa darabixe gaur."
MUSTURRA SARTU.- Inoren arazoetan sartu. "Batetik ez ba zan bestetik, musturra sartu gura eban."
MUSTURRAK EUKI/ MUSTURREKIN IBILLI.- Haserre egon. "Aitzen emon desta andriak musturrak daukazela kanpotik naizelako, eta piparrak daroiaraz, onekin obiak izaten dirala ta."
NAI, TABUYON TXAKURRA.- Norbaitek nahi duena ezinezkoa dela adierazteko. (Nai hori txakurraren izena ei zen). "-Parisera juan nai juat. -Nai bai, Tabuyon txakurra". "Zuk diñozuna, nai, Tabuyon txakurra."
NAGIXAK BOTA.- Nagiak atera. Lo asko egin ondoren, edo luzaroan jarrita geldi egon ondoren, guztiz esnatzeko gorputzari egiten zaizkion tirakadak besoak-eta luzatuz. Gaztelerazko 'estirarse'. "Danen aurrian nagixak botatzia ez ei da edukaziño onekua".
NAIGABIA EMON.- Doluminak eman. "Petrari naigabia emotera juan non eta an billau jonat Andre Madalen kantatzen."
NAIKUA TA LARREGI.- Asko. "Naikua ta larregi zuk eiñ dozuna."
NARRAZ IBILLI.- Makal, gogo gabe ibili. "Asmo aundixetan, baña narraz dabill zorreri erantzun ezinda."
NARRU TA AZURRETAN / AZAL(A) TA AZURRETAN GELDITTU.- Hezur hutsetan, erabat argalduta geratu. "Narru ta azurretan geldittu da gizajua, iru illabeteko gaixuakin." "Itxura bako gizon argal bat sartu zan; azala ta azurra bakarrik agiri jakozan".
NARRUA JO.- Danborra jo. Larrutan egin. "Kalerik kale, narrua joten, Alkate jaunan pregoia irakorteko." "Erregiñari gaur narrua birritan jo jetsat, lenengo aurretik ta gero atzetik" ( erreginaren harrera ekitaldi batean parte hartu zuen atabalari batek esandakoa).
NEGAR ERREZA EUKI.- Edozergatik negar egin. "Negarra erreza dabenak dabe au, biotzan bittartez, Jaungoikuagandik."
NEKE TA ABAR.- Ahal den moduan, kostata. "Neke ta abar, umiak azi dittu beintzat.":
NERIAK / ZURIAK... EIÑ.- Hil. " Agur, neriak eiñ dau esanaz, gastau zan."
NIK IKUSTEN DORANAN LETRIA....- Ikusi-makusi jolasaren hasiera. "-Nik ikusten doranan letria, U!! -Zer dok? -Ze izango dok, ba! Uz elektrikia!!".
NOBEDADIA EIÑ.- Konortea galdu. Zorabiatu. "Nobedadia eiñ jako elixan."
NOR BERE ONIAN EZ EGON.- Lasai ez egon. "Ez nenguan nere onian, berriz osorik ikusi arte bialdu genduan gizona."
NORA EUZKIXA, ARA ZAPIXA.- Errefrau ezagunaren aldakia.
NORA-EZIAN GELDITU.- Zer egin ezean gelditu. "Aizkorriko basuetan otsuak eta basurdak urritu ziranian noraezian gelditu ziran gure eiztariak."
NORBERAN KONTURA JARRI.- Inoren menpeko lana utzi eta nagusia nor bera den lanean hasi. "Ofiziua ikasi ondo eta gero norberan kontura jarri."
NORBERE BATEN EGON.- Lasai egon. "Nere baten banenguan, eta batera batera jausi naiz."
NORBERE BURUA ERAKUTSI.- Nonbaiten azaldu, nor bere burua nabarmendu. "Eusko-langilleak!... Gaur da eguna zuen buruak erakusteko Eibarren!"
NORPERE BURUARI GUTXIETSIRIK.- Akonplejatuta egon, gaztelerazko 'complejo de inferioridad' euki. "Errenka eitten ebala-ta, bere buruari gutxietsirik bizi zan".
NUNDIK NORAKO.- Zer, adierazteko. "Nundik norako diruekin jarabik gure andriak ainbeste dotoretasun?"
OBE / OBETO / ON BIARRIAN / ON BIARREZ.- Inoren mesedetan egiten edo esaten dena. "Obeto biarrian esan netsan eta txarrera artu zestan."
ODOL-OTZIAN.- Inolako sentimendurik gabe norbait hil. "Buruan kabitzen ez dana, odol-otzian orrela eriotzia eittia."
ODOLAK BURUA ARTU.- Derramea eta antzerako buruko gaitz larriei buruz esaten da. "Odolak burua artuta ill da gaur goizian."
OGI GOGORRARI AGIÑ ZORROTZA.- Egoera zailei egokitzen jakin behar dela adierazten duen errefraua.
OIÑ ARTEKUAK APURTU / OIÑ ARTEKO GUZTIAK TAPAU.- Baten batek aparteko gauzaren bat edo disparateren bat esan edo egiten duenean esan ohi da."Demontre! Euk apurtu dittuk oin artekuak, abendua ill?"
OIÑEZTEN ASI.- Umeak oinez ibiltzen hasten direnenan. "Gure txikiña be oiñezten asi jaku".
OJALIETAN EGON.- Gauza bat hastapenetan egon. "Gure asmuak ojaliaetan dagoz ondiokan."
OJIA JIRURIK.- Esan ohi da, gauza bat beste baten ordez erabiltzen denean, antzerakoak direla diruditelako. "Olabek esaten eban moduan, ojia jirurik".
OJO EUKI!.- Arreta eskatzeko esaldia. "Ojo eukixok orri, Anton". (Kontuz horrekin, Anton).
OLAKO SEMIAK MUNDURA EKARTZIA BAIÑO LAU LIBRAKO OGIAK EITTIA BE OBE DOK.- Konparazioa, gauza bat aurrera ateratzea zaila edo astuna dela adierazteko.
OLIOA TA BIÑAGRIA EZ IBILLI ALPERRIK NASTATZEN.- Ezinezko gauzak egiten saiatzea alperrikoa dela adierazteko.
ON BILLA, ON BILLA, BONBILLA.- Onena hartu guran, askotan txarrararekin geratu beharra izaten dela adierazten du. "On billa, on billa, bonbilla, esaten dan moduan, eta or, mutill zar geldittu da."
ON EIÑ DEIZULA.- Jaten dagoenari kunplimenduz esaten zaiona. "On eiñ deizuela danori! Bai zeuri be!"
ONUTSA, ONUTSA, KAKUTSA.- Errefraua. Onegia izateak askotan ezer gutxirako balio duela adierazteko.
OIÑEZKORIK NAI EZ ETA ZALDUNIK AGIRI EZ.- Errefraua. Txarragoak baztertuz onena hartu guran jarduteak askotan ezer gabe geratzea dakarrela esan nahi du.
OR BA, OR BA.- Norbaitek pentsatutakoa edo esandakoa berresteko erabiltzen da. "Or ba, or ba! gero onek tabernariok ardauari urik ez detsela eiten esango juek!"
ORDIAK EIÑ.- Norbaiten ordez zerbait egin. "Juan jatzun mutillan ordiak eiñgo detsuraz, a kanpotik dan artian."
ORDIAZ EMON.- Zerbait trukean eman. "Ordiaz emongo deuat au ik emoten baestak ori".
ORIATUA EGON.- Eguraldia lainotuta egon, hodeiturik egon. "Oriatua dagok eta ezingo gaittuk Kalamuara juan".
OR KONPON, MARI ANTON!.- Norbait guk nahi duguna egin nahi ez duelako etsita gaudenean, azkenean bakarrik laga eta botatzen zaion esaldia. "Or konpon, Mari Anton, nik neuria eiñ jonat eta!"
ORMIAK BESTE ENTZUN EZ.- Norbaitek gorraize handia duela adierazteko konparazioa. "Urkiko gorrak, ormiak beste ez zeban entzutzen".
OR NUNDIK NORA.- Hara non. "Or nundik nora eiñ zan, une baten baiño ezpada be, plaentxiatar bat zeruetako atezain!"
ORRAZTU BAT EMON.- Norbaiti gauzak argi eta garbi esanez ahoa bete haginekin laga. "Orraztu eder bat emon detsazu guzurti anpor orri."
OSKOLETIK URTEN BAIÑO LEN KUKURRUKU.- Oraindik koskortu gabe egon arren heldua izan nahi duenari esaten zaio. "Oskoletik urten baño len kukurrukua, eta zapaldu eban kiñu baten."
OSPA EIÑ.- Inor konturatu gabe alde egin. "Iñor konturatu baiño len, ospa eiñ eban."
OTSUARI BE EZ OPA.- Gauza bat oso txarra edo beldurgarria dela adierazteko. "Otsuari be opa ez jakon gaua izan dot bart."
OTXIÑAK EIÑ.- Aberastu. "Zure ama, bere denda zoztorrakin, otxiñak eitten dago."
OTZAK BALTZITUTA EGON.- Erabat hoztuta egon. Hotzaren hotzez belztuta egon. "Egun guztian mangutsik ibillitta, otzak baltzittuta eldu zan etxera".
PANPANA JOTEN IBILLI.- Harropuzkerietan ibili. "Beiñ alemaniarra ba ei ebillen panpana joten Plaentzian ez eguala bera lango murgilaririk esanaz."
PARABOLETAN IBILLI, JARDUN.- Eztabaidan, barriketan, ipuinetan jardun, ateraldika, zein baino zein zirtolariago. "Orrek bixok, paraboletan emoten dabe denboria."
PARTIAN IZAN.- Zereginen batean parte hartu, esku hartu, tarteko izan. "Droga zatar artan, partian zan".
PASARIA EMON, ARTU.- Jipoitu. Batzutan lehiaren batean edo, erraz irabazi ere esan nahi du. "Gaur Azkoittiarreri pasara gogorra emon detse Elgoibarko pelotalekuan."
PEKIÑERA BIALDU.- Pikutara bidali. "Ixilduari eta juari Pekiñera!!".
PEKIÑERA JUAN.- Gauza bat denboraren edo erabileraren poderioz, edo istripuz, alperrik galtzen denean esaten da. "Pekiñera juan jataz oiñetako onek."
PERRA-OTSA IZAN.- Arineketan irten, ospa egin. "Mutillak! Emen dittuk Guardia zibillak! A izan zan perra-otsa, al ebanak al eban lekutik."
PIJO JARDUN.- Zeozertan buru belarri jardun. "Pijo diarduzu lanian, alperrik euzki galdia."
PILLO, PILLO, SANGARRA PILLO.- Mendian edo, norbaitek zeozer aparteko aurkitzean esaten zituen berbak. Umeek erabiltzen zituzten. "Pillo, pilloa, sangarra pillo, masusta onek!"
PIPARRA BAIÑO ZITTALAUA IZAN.- Konparazioa. Oso zitala, txarra izan. "Piparra baiño zittalaua zan maixua egun artan."
PIPARRA EGON.- Norbait haserre egon. Erderazko 'displicente'. "Piparra dago gaur gure uezaba."
PIPIA JOTEN BIZI.- Kolpe handirik jo gabe, lasai bizi. "Gu pipia joten bizi gaittuk. Uezabak guri berak nai daben beste pagatzen jeskuk, ta, gero guk pe, geuk nai dogun beste biar eiñ."
PLANTAK EIÑ.- Norbaiten imitazioa egin. Zerbaitena egin. "Zoro plantak eitten diardu, soldautzara ez juateko."
PLE-PLE EIÑ.- Parrandan, zurrutean, ibili. "Ple-ple eiñ Katillunian, eta badoiaz etxerutz kantu soiñuan."
POSTURIA EIÑ.- Apustua egin. "Posturia eingo deuat kaja bat galleta ezetz jan".
POT EIÑ.- Hil, zendu. Ukat egin, gaztelerazko 'sucumbir'. "Munduan jabe zalakuan, eta or, pot eiñ dau." "Pot einda, baiña azkenian eldu giñan Karakatera".
POTIA POTE, NAIZ PIPAR DA NAIZ TOMATE.- Oparitutakoari ez zaiola muzin egin behar esan nahi duen errefraua. Gaztelerazko kidea 'a caballo regalado no le mires el diente' izan daiteke. " Potia pote, naiz pipar da naiz tomate, eta laga nai ez badozu."
PRAKETAN LARRI IBILLI.- Helburu bat lortzeko ahalegin handia egin edo espabilatu egin behar dela esan nahi du. "Bikotx aunetxi irabazteko praketan larri ibilli bear da."
PREGOIA JO.- Isilik gorde beharrekoak mundu guztiari esan. "Egixa izanda be, ez daukazu pregoia jo beharrik."
SAGAR ERRIA BAIÑO ZIMURRAGUA.- Oso zimurra konparazio bidez esanda. "Sagar erria baño zimurrago arpegixa...".
SAGURIK PE EZ GERATU.- Nonbaiten inortxo ere geratzen ez dela adierazteko. "Eguraldia lagun badogu sagurik pe ez da geratuko egun orretan, emen beko zokoan."
SALAMANKA TRANKA / ATZO ERREJIDORE / ETA GAUR KAKA.- Bere kargua zela eta, harrosko samar zebilen bati kantatzen zioten bertsoa.
SAMIA POSTURIA EIÑ.- Norbait zerbaiti buruz oso seguru dagoenean esaten da. "Samia posturia eingo deuat Urko Kalamua baiño aundixagua dala".
SAN IÑAZIOKO OBRIA BAIÑO LUZIAGUA.- Gauzaren batek uste baino gehiago irauten duela adierazteko konparazioa. "San Iñazioko obria baiño luziagua izan da zure arriua prestatzia."
SAN JOSEK ZEPILLAUTAKO BULARRAK EUKI.- Norbait tititsua ez dela adierazteko konparazioa. "Bata zan tititsua; bestia san Josek zepillautako bularrakin".
SAN JUAN, SAN JUAN! NEKEZ ETORRI TA BIZKOR JUAN.- Gauza onak (kasu honetan herriko jaiak) gutxitan gertatzen direla eta gutxi irauten dutela adierazten duen errefraua.
SAPUA IZAN.- Norbaiti gorroto izan. "Ondo gordeta, baiña sapua detsa bere bizi guztian".
SAPUAN BIZKAR GAIÑEKO LIKIÑA BAIÑO IGOIÑGARRIXAGUA.- Norbait edo zerbait oso iguingarria dela adierazteko konparazioa.
SAPUZTU BAT EMON.- Zapuztu, jipoitu, astinaldi bat eman. Jo zaputzetik helduta. "Sapuztu on bat emoixozu drogoso orri, geixago ez deixan eiñ tranparik".
SASIAN ZARRAPARRIA DANIAN ZERBAIT IZATEN DA.- Ehiztari-giroko errefraua. Gaztelerazko 'cuando el río suena, agua lleva'.
SATSA BAIÑO (BE) ALPERRAGUA.- Norbait oso alperra dela adierazteko konparazioa. "Nik ezagutu doran alperrena, satsa baiño alperragua".
SERRIA ERABILLI.- Gogo biziz jan. Norbaiti buruz txarto esaka jardun. "Arek erabilli eben serria ondra-janian!" "Jakiñian nago zelako serria erabilli daben nere kontra".
SIKU IBILLI.- Dirurik gabe ibili. "Aspaldi siku nabill, bolatokira agertu eziñik".
SIKU, SIKU, SIKU...- Gabon esketan ezer ematen ez zuten etxeetakoei botatzen zizkieten hitzak.
SINISTIA BE.- Gauza bat sinesten gaitza dela adierazteko erabiltzen den esaldia. "Txanbolin arrittuta geldittu zan, Kaporalak ura dranga-dranga nola eraten eban begira...Sinistia be!"
SINISTIAK PE KONTUAK EUKI.- Gauza bat sinisten zaila dela adierazteko esaldia. "Sinistiak pe kontuak jaukaz, olako partidorik ez dok eiñ eure bizi guztian be."
SOMANTIA EMON / HARTU.- Jipoia eman hartu. Zigor fisikoa ez ezik, lehiaketetan-eta irabazi edo galdu ere esan nahi du. "Astelenan orrek artu eban somantia ez zan badaezpadakua izan".
SOPAK EIÑ.- Harri lau bat uretara bota eta jauziak eragiteari esaten zaio. "Presagaiñian, sopak eitten jarduntzen genduan eskolako mutillak."
SORGIN-ORRATZIXA BAIÑO LATZAGUA IZAN.- Oso latza, takarra, izan konparazio bidez esanda. "Sorgin-orratzixa baiño latzagua zan a andrakumia".
SORRA?. OLIXUA EIXOK!.- Norbaitek zorrak dituela adierazten duenean, Sorra/Zorra hitz jokua eginez erantzuten zaiona. Gauza bat sorra dagoenean, gurpil bat esaterako, olioa egiten zaio.
SUBERATUA ARTU.- Lotsaren eraginez, gorri-gorri jarri. "Guzurra atara detsanian, suberatu ederra artu dau".
SUTONDOAN DOGU / TIRRI ETA TARRA / PUZKARRA DARIOLA / GURE MUTILL ZARRA.-Bertsoa / kantua.
SUAK ARTU.- Norbait oso haserre jarri. "Ori entzutziaz bat, suak artuta ekin zetsan makillaka."
SUAK ETA GARRAK ARTUTA EGON.- Oso haserre egon. "Tabernariak lapurretan eittea nai zetsana konturatzean suak eta garrak artuta asi zan erretolika batian."
SUR MOTZ ORREK AINTZEN DEUK IRI!.- Txato guztiek lotsabako fama omen dutelako lotsagabeei esaten zaiena. "Sur motz orrek aintzen deuk iri, lotsagabiorri, ik darabixan zaratia!"
SUSIA LEZKOTXE FIÑA.- Norbait oso fina dela adierazteko konparazioa.
"Susia lezkotxe fiña dozu a gizona."
TAJUTAN EGON.- Zerbait lortzeko egoera txarrean egon, zentzu ironikoan erabiltzen da. "Tajutan gauaz Euskalerria salbatzeko" (egoera honekin nekez salbatuko dugula Euskalerria, alegia).
TAKIAN (DA) POTIAN.- Sarri, hitzetik hortzera. "Takian da potian dauka zegozer makiña orrek."
TALAIXAN IBILLI.- Zelatan ibili. "Gure katua, egun guztian sagu zuluan talaixan dago."
TARRUA(K) JOTEN.- Fooballaren antzeko jolasa. Baloiaren ordez, txapela erabiltzen zen. "Eskolatik urten da gero tarrua joten eitten genduan kalerik kale".
TEILLATUA EMON.- Etxea eraikitzen amaitu. "Iru illabetian, teillatua emon detse etxe barrixari".
TIRO BATEKUA / TIRO BIKUA URTEN.- Erditzean ume bakarra edo bikiak izan. "- Da? - Tiro bikua urten jok".
TIRRIXIA ERABILLI.- Zeozer egiteko asmoa, tentazioa izan. "Iges eitteko tirrixia darabill."
TIRRIXIAKIN EGON.- Zerbait egiteko gogoa izan. "Zortzirak ezkero etxerako tirrixiakin dago".
TONK EIÑ.- Jaten bete-bete egin. "Bazkari erdixa baiño len, tonk eiñ genduan gosezto aundixak izan arren."
TRAK EIÑ.- Gauzaren bat hautsi. "Eskuturrak trak eiñ desta, eta Arnobatekuagana juan biarra dot."
TRIPA ZORRIXA EIÑ.- Gosetu. "Tripa zorrixa eiñ jata eiñ dogun ibilixagaz."
TRIPAK JATEN EGON.- Haserrea edo kezkaren bat dela eta, sortzen den egonezinari esaten zaio. "Autu onekin tripak jaten bizi da."
TRONPIA LO LAGA.- Ziba-jokoan trebea denak ziba bueltaka baina leku berean uzten duenean. "Eskolako umiak giñanian tronpiakin ibiltzen giñan ta baita makiñatxo bat bidar lo laga be".
TRUXALAK EIÑ.- Euria bota ahala egin. "Truxalak eiñ dittu eguardirutz, eta danak gaiñian artu dittugu."
TXAKILLETAN EIÑ.- Larrutan egin, larrua jo. "Eskola ostian txakilletan arrapau zittuezan".
TXAKUR ZAUNKARIXA, EZ AGINKALARIXA.- Errefrau ezaguna.
TXAKURRAN SALARA PASIATZERA BIALDU.- Pikutara bidali. "Somau eban zirikatzaile aren autua batu biarra ta bialdu eban txakurran salara pasiatzera."
TXALO GOGORRAK JO.- Norbaiti txalo handiak eskaini, jo. "Bertsolarixei txalo gogorrak jo detsez".
TXAMARRA ZARRA NUELA / I PANADERON ALABA / OGI BERO JANGO EUKE / ARDAU ZURI ERANGO ZEUKE / ONDARRUAKO KANALA / EBRUAN BE EZIÑ GARBITTU / ZURE ATORRA MAGALA.- Bertso edo kantu baten zatia.
TXARRIXA ILDAKO ASTIA ETA EZKONDUTAKO URTIA.- Bizitzaren sasoirik onenak adierazten dituen errefraua.
TXIMAK BATU.- Orraztu. " Tximak batu ezik, itxuratik urtenda agertzen da emakumia."
TXIMIÑIXAKO KEDARRIA BE EMON/OPA EZ.- Besteenganako estimazio gutxi daukanak, oso zekena denak egiten duela esaten da. "Orrek tximiñixako kedarria be ez leuke emongo".
TXINDURRIXAK ARTU.- Gorputz atalen bat inurritu. "Txindurrixak artu desta iztarra eta pausorik eiñ ezinda geldittu naiz."
TXINGOR-GAIÑIAN IBILLI.- Osasunez makal samar ibili. Hanka bataren gainean ibili. Jolas baten izena ere bada. "Txingor-gañian dabil aspaldi onetan, jateko gogo barik." "Untzagako plaziari buelta osua emon detsa txingor gaiñian".
TXINPARTAK DARIO(LA) IZAN.- Oso haserre jarri. "Ori entzunaz jarri zan txinpartak dario(la) zittuala."
TXIRRIST EIÑ.- Poliki-poliki zurrupatu. Laban egin, irrist egin. "Txokolatia zurrut eitten da; ardau fiña, txirrist." "Lurra izoztuta euan da txirrist eiñ dau".
TXIST BAT BEZ / TXISTIK PEZ.- Ezertxo ere ez esan. Gaztelerazko 'ni pío'. "Esan zittuanian esan biarrekuak, txistik pez bestiak."
TXISTUETAN EIÑ.- Txistuka jardun, txistua jo.. "Lana eiñaz, txistutan eitten eban zoragarri."
TXITXIAK BESTE JAN EZ.- Oso gutxi jaten duenari, jangartsuari esaten zaio. "Txitxiak beste jaten ez daben amar arruako gizona."
TXITXI-POTXUETAN / TXUTXU-PUTXUETAN JARDUN.- Txutxu-mutxuka, marmarka jardun. "Ixilleko txitxi-potxuetan dira bixak gaur egun guztian."
TXOLAN EIÑ.- Larrua jo, larrutan egin. "Aren txolan eiñ biarrak ez eukan akaburik".
TXORRO, MORRO, PIKO, TAILLO, KE.- Txorro-morro izeneko jolasean bost hatzamarrak izendatzeko erabiltzen diren berbak.
TXOST EIÑ.- Jolasetan eta, pilota edo kanika, zuloan sartu. "Irugarrenian, txost eiñ eban."
TXOTXOLO ALDIXA ERABILI.- Betiko ohituretatik kanpoko zeozer egiteko gogoa dagoenean. "Txotxolo aldixa darabill, eta bertsuak eittiari emon detsa."
TXURRUTARI EMON / ZURRUTIAN IBILLI.- Edan. "Domekan egun guztian zurrutian dabiz." "Erriko musikalariak tartietan zaliak dira txurrutari emoten; ta iñoiz azken ordurako atal makalak arrapatzen dittuez."
UGALAK URTEN.- Uhala ateratzerakoan makina gelditu. Zentzu figuratuan, edozein ekintzari ekiterakoan, bapatean ez atzera ez aurrera gelditu. "Sermoia ekin, eta beriala ugalak urten zetsan."
UKALONDOARI MUN EIÑ GURARIK BIZI.- Lortu ezineko helburuak amets dituela bizi denari esan ohi zaio. "Ezkondu ezkero, ukalondoari mun eiñ gurarik bizi da."
UKAT EIÑ.- Ahalegin fisiko gogor baten ondoren etsi. Gaztelerazko 'sucumbir'. "Kurutze astunan azpixan, iru bidar ukat eiñ ei eban gure Jaunak, urkamendiko tokira eldu aurretik."
UMIAK EIÑ.- Gauza bat apurtu eta zati-zati egin. "Itturrira bidian, pitxarrak umiak eiñ dittu."
UR AUNDIKO ARRAIÑA IZAN.- Bere burua besteen gainetik dagoela uste duenari buruz esaten da. "Ur aundiko arraña zanetik, ez zan aurkitzen bere onian guregaz."
UR AZALA BAIÑO LOKIAGUA IZAN.- Aldakorra, konparazio bidez esanda.
UR BITSETAN BIZI.- Oso pozik, inongo ardura barik bizi. " Eztibitsetan dabill zuek amendik zaran artian."
UR EMON.- Zerbaitetan, norgehiagoetan esaterako, besteengana hurbildu edo besteak baino gehiago izan. "Jaten gutxik emongo zetsen ur Patxiko Garratzari."
URA JUANDA GERO, PRESIA EIÑ.- Aukera izandakoan zerbait egin gabe laga eta gero damutzen denean esaten da.
URAK EUKI.- Norbaiten traza edo antzeko nortasuna izan. "Badittu bai arek bere aittan urak, eta ez gitxi."
URRIK EMON BEZ.- Bai zera, ezta gutxiago ere, adierazteko. Gazteleraz antzina ez dela 'ni urrik emon' erabili izan da Eibarren , 'ni por asomo, ni por el forro' esateko
URRIK PEZ.- Bai zera, ezta gutxiago ere, adierazteko. "Ondu dau goizekuan markia? Urrik pez."
URTE BARRI BARRI/ TXARRI BELARRI / DAUKANAK EZ DAUKANARI / ZARIA BETE MADARI.- Kantu baten zatia.
USAIÑA EIÑ.- Kolonia edo perfumeren bat egin. "Egunero, usaiña eitten dau buruan, kalera aurretik"
USARIXUA EUKI.- Zerbaitetan ohitura izan, ohizkoa izan. "Biarrian asi baiño len pitxarkada ura erateko usarixua euki dau beti".
USTIA EUKI, ERABILLI / USTIAN EGON.- Zerbaitetarako asmoa izan. "Ustia daukat, sosiguz, aldi baten, itxas onduan egotia."
UTS EIÑ BARIK.- Gaztelerazko 'sin falta'. "Domeka guztietan, uts eiñ barik, etortzen zan bazkaittara".
UTSAK BILDURTU.- Edozergatik beldurtu. "Dan gizatuakin utsak bildurtzen daben makala dozu."
UTSAN / EZEBEZAN URRENGUA.- Baliorik ez duena. "Barrena Txikiko azeliñia, utsan urrengua."
UTSIAN EMON.- Ia doan eman edo saldu. "Erromerixan ardaua utsian emoten asi ziran".
XEMEIKO BARIK GELDITU.- Dirurik gabe, sosik gabe geratu. "Beti juergia an da juergia emen, xemeiko barik gelditu zan."
ZABAL BIZI.-Lasai, ardura handirik gabe bizi. "Gu estututa ibilli arren, zabal bizi zan."
ZAIXA EMON.- Animaliak xaxatu, akuilatu. "Eskatu txakurra eta zaixa emon zetsan sagar lapurretan zebizen mutikuen aurka."
ZAPIXAK JO.- Lixiba egin ondoren, erropa uretan eragin (jabonadura egin eta gero, aklaratu). " Erreka baztarrian, arri bat lagun zala, joten ziran zapixak."
ZE ARDURA DESTA BA NERI.- Norbaitek egindako destaina gutxiesteko erabiltzen den esaldia. "Ze ardura desta ba neri zure ezetzak!"
ZE BARRI?.- Norbait agurtzeko era. "Ze barri Goimendixan?".
ZELA EDO ALA.- Nola edo hala. ".Zela edo ala, amaittu dogu biarra."
ZELAKO LAPIKO ALAKO TAPA.- Errefraua, egoera berezi edo desberdinei egokitu beharra adierazten du. "Baekian abadeak nola berba eiñ bere erriari: zelako lapiko alako tapa."
ZENBATEN EROSI.- Gauza batek zenbat balio duen galdetzeko beste esaldi bat."Zenbaten erosi dozu soñeku ori?"
ZER DALA BARIK.- Motiborik gabe, arrazoirik gabe. "Zer dala barik, bota ninduen kalera."
ZER EDO ALA.- Nola edo hala. ".Zer edo ala, amaittu genduan a auzixa."
ZER ERAIN, AXE BATU.- Gaizki egiteak ondorio txarrak ekar ditzakeela adierazten duen errefraua.
ZER ESAN BIARRA EUKI / EMON.- Hizpidea sortu. "Emon dau beintzat, zer esan biarra."
ZER ESANAK EUKI.- Kexatzeko arrazoiak izan. "Zer esan aundixak daukaz aspaldi onetan Peruk zugaittik."
ZER GAUZA BIGAZ KONPONTZEN DA GIZONA? JOSTORRATZA ETA ARIXAKIN!.- Dotrina irakasten zuen abade ilustraturen bati ikasle azkar eta arpa jotzaile euskaldun peto-petoak bota zion erantzuna.
ZER MODU(Z)?.- Norbait agurtzeko erabiltzen den formulismoa. Zer barri? erabiltzen den bezala. "Zer modu, aspaldiko Patxi?."
ZEZENAK IZAN.- Zezen-korrida egon. "Azpeitin, zezenak dira datorren domekan".
ZIARRO PURU KALIKAÑUA BAIÑO BALTZAGUA.- Oso beltza, konparazio bidez esanda. "Zazpi xentimoko ziarro puru kalikañua bera baño baltzagua kolorez".
ZILLETIK EIÑ.- Haurgintzan amari zesarea egiten zaionean esaten da. "Bigarrena zilletik eiñ eban".
ZIRIXA SARTU.- Gezurren bidez norbait engainatu. "Ziri galanta sartu zetsan arek baseritar gizajuari."
ZIRRI EIÑ.- Inoren ezkutuko gorputz atalen bat ferekatu, normalean jabearen baimenaz. " Zirri eittia pekatu bada, makinatxo bat pekatu eiñdako bagara or ziar!"
ZIRT EDO ZART / ZIRTI ZARTA.- Nola edo hala, ahal den moduan. "Zirt edo zart amaittu dau bere taria iñok baiño len."
ZITZ TA BITZ / ZIZ DA BIZ EIÑ.- Zerbait zehatz-mehatz, goitik behera, ipi apa egin. "Zer gertau zan jakin nai badozu, noian kontatzera zitz ta bitz." "Ziz da biz, kiñu baten, ziero ustu eban askia."
ZORO AIZIAK EMON / ZOROALDIXAK ARTU.- Zeozer dela eta, norbait bere senetik atera. "Zoroaiziak emon detsa, eta ez dago sosegauko dabenik". "Zoro aldixak artu dau eta naikua biar ez danen bat eitteko".
ZORRAK BARDINDU.- Zor direnak kitatu, ordaindu. "Agoniakuakin zor guztiak bardintzen dira."
ZURRUT EIÑ .- Edan. Gauza bat goitik behera jausi. "Zurrut eizu maittiorrek, esnia, apapara juateko". "Sapaixak zurrut eiñ dau, astun larregi jarri detselako gaiñian."




Eguneratua: 1998-05-22 Esakerak (hasiera) | Eibartarrak Home Page | zuen zaindari onena: © Arrateko Ama Propaganda pusketa hau --> Geocitiesek behartuta jarri dugu