เพื่อรักษาสุขภาพและป้องกันโรคของทหาร ตลอดจนช่วยให้การสุขาภิบาลของหน่วยทหารในกองทัพดีขึ้น และเพื่อเป็นการเพิ่มเติมและขยายความในข้อบังคับกองทัพบกที่ 2/1357/2490 ว่าด้วยการจัดระเบียบการภายในกรมกองทหาร มาตรา 4 ข้อ 57 การรักษาพยาบาล การตรวจสุขภาพร่างกาย การสุขาภิบาลและอนามัยให้เป็นการแจ่มแจ้งยิ่งขึ้น จึงเป็นการสมควรที่จะให้หน่วยทหาร ได้ทราบและปฏิบัติการสุขาภิบาลในที่ตั้งปกติไว้ดังต่อไปนี้

ก. การสุขาภิบาลทหาร

ข. หน้าที่รับผิดชอบ

1. ผู้บังคับหน่วยเป็นผู้รับผิดชอบโดยตรงในอันที่จะจัดการสุขาภิบาลในหน่วยและเขตรับผิดชอบของการสุขาภิบาลให้ดียิ่งขึ้น ทั้งนี้โดยอาศัยความร่วมมือและการแนะนำจากเจ้าหน้าที่เหล่าทหารแพทย์
2. ทหารทุกชั้นยศต้องได้รับการอบรมให้รู้หลักการสุขาภิบาลและมีหน้าที่ปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามหลักเกณฑ์นั้นๆ โดยเคร่งครัด
3. ผู้บังคับบัญชาทหารตั้งแต่ ผบ.ร้อยลงมา ต้องร่วมมือกับเจ้าหน้าที่แพทย์มีหน้าที่อบรมชี้แจงทหารในบังคับบัญชาของตนให้รู้และเข้าใจเรื่องการสุขาภิบาลและสุขศาสตร์ส่วนบุคคลพร้อมทั้งควบคุมการปฏิบัติของทหารอย่างใกล้ชิดด้วย
4. ผบ.หน่วย สร.มีหน้าที่เสนอแผนการให้ ผบ.หน่วยให้คำแนะนำและช่วยเหลือในเรื่องที่เกี่ยวกับการสุขาภิบาล ได้แก่การจัดหาน้ำ การทำน้ำบริสุทธิ์วิธีการกำจัดสิ่งปฏิกูล การป้องกันโรค การปลูกภูมิคุ้มกันโรค การอบรมสุขศาสตร์ส่วนบุคคลและการสุขาภิบาล การกำจัดหนู เรือด เหา และแมลงที่เป็นสื่อนำโรค และแนะนำในเรื่องการออกคำสั่งหรือระเบียบเกี่ยวกับการสุขาภิบาล กับต้องเป็นผู้ตรวจผลและรายงานให้ ผบ.หน่วยทราบเป็นระยะๆ และทุกครั้งที่มีข้อบกพร่องซึ่งต้องแก้ไขโดยด่วน
5. พลาธิการ มีหน้าที่จัดอาหารและน้ำบริสุทธิ์ให้เพียงพอแก่หน่วย

ค. แนวทางปฏิบัติ

1. ที่ตั้ง
• ผบ.หน่วยควรแบ่งเขตสุขาภิบาลในที่ตั้งหน่วย ให้หน่วยขึ้นตรงเพื่อรับผิดชอบ
• จัดการถมหรือทำทางระบายน้ำ ภายในบริเวณที่ตั้งของหน่วย เพื่อไม่ให้เกิดความสกปรกเฉอะแฉะหรือแอ่งขังน้ำได้
• มีภาชนะที่มีฝาปิดมิดชิดสำหรับทิ้งขยะในบริเวณที่ตั้งหน่วย และต้องนำขยะไปเผาหรือฝังทุกวัน
• มีเตาเผาหรือหลุมฝังสิ่งปฏิกูล
• จัดเวรทำความสะอาดภายในบริเวณที่ตั้งหน่วยทุกวัน
• จัดเวรตรวจสุขาภิบาลเป็นประจำ
2. โรงทหารอาคารและบ้านพัก
• มีเวรทำและตรวจความสะอาดเรียบร้อยทุกวัน ถ้าสามารถทำได้ไม่ควรกวาดพื้นอาคารที่พักโดยไม่ได้ทำพื้นให้เปียกก่อน
• มีภาชนะที่มีฝาปิดมิดชิดไว้ทิ้งขยะตามบริเวณที่พัก และต้องนำไปเผาหรือฝังเสียทุกวัน
• ที่พักควรมีแสงสว่างเพียงพอ การถ่ายเทอากาศดีและอย่าให้แออัดได้
• ต้องกวดขันทหารในการรักษาความสะอาดเรียบร้อยของที่นอน
3. การบริการน้ำ
วันหนึ่งทหารคนหนึ่งต้องการน้ำโดยเฉลี่ยประมาณ 20 - 40 แกลลอน เพื่อใช้ ดื่ม อาบ ซักเสื้อผ้า และประกอบอาหาร น้ำสำหรับทหารเพื่อบริโภคใช้สอยควรเป็นน้ำที่สะอาดที่สุดเท่าที่จะหาได้ ไม่ควรใช้น้ำจากแม่น้ำลำคลองหรือสระเป็นน้ำบริโภคเว้นแต่ได้ทำบริสุทธิ์แล้ว
ก. น้ำฝน หน่วยที่ใช้น้ำฝนต้องควบคุมความสะอาดที่เก็บน้ำและวิธีการแจกจ่ายน้ำ
• ป้องกันอย่าให้มีน้ำขังได้ที่จะจ่ายน้ำย่อยตามหน่วยขึ้นตรง
• ป้องกันการสกปรกจากการใช้ของทหาร เช่น การทำน้ำให้เสีย การล้างภาชนะเครื่องใช้ต่างๆ การใช้ภาชนะที่ไม่สะอาดตักน้ำ ฯลฯ
• น้ำฝนที่จะเก็บไว้ใช้ควรเป็นน้ำภายหลังฝนตกหนักๆ
ข. น้ำบ่อ หน่วยใดที่ใช้น้ำบ่อควร
• ออกระเบียบการใช้น้ำและหมั่นควบคุม
• บ่อ ควรเป็นบ่อลึกหรือบ่อบาดาล มีปากบ่อซึ่งป้องกันความสกปรกจากภายนอกได้
• ถ้าทำได้ควรมีเครื่องสูบน้ำขึ้นมาใช้หรือภาชนะโดยเฉพาะสำหรับเอาน้ำขึ้นมาใช้ประจำที่บ่อ
4. โรงเลี้ยงและโรงประกอบอาหาร
• เจ้าหน้าที่โรงเลี้ยงและโรงประกอบอาหาร ต้องผ่านการตรวจเป็นพิเศษจากแพทย์ทุก 6 เดือน ว่าไม่เป็นพาหะของโรคติดต่อต่างๆ ถ้าผู้ใดป่วยหรือสงสัยว่าจะป่วยด้วยโรคลำไส้หรือทางระบบหายใจ ต้องสั่งให้หยุดงานชั่วคราวทันที หัวหน้าโรงเลี้ยงต้องคอยสังเกตเจ้าหน้าที่ของตนทุกวัน ถ้าสงสัยว่าจะมีโรคต้องส่งให้แพทย์รวจ
• เจ้าทน้าที่ทุกคนต้องสะอาดและมีสุขศาสตร์ส่วนบุคคลดี
• อาหารทุกชนิดก่อนรับเข้าโรงเลี้ยงต้องผ่านการตรวจก่อนว่าคุณภาพดีและต้องตรวจอีกขณะที่เก็บไว้ก่อนปรุงและภายหลังปรุงแล้ว
• ควบคุมการจัดระเบียบและควรระวังการรักษาความสะอาดของโรงเลี้ยงและโรงประกอบอาหารให้เรียบร้อย
• มีเวรทำความสะอาดโรงเลี้ยงและโรงประกอบอาหารทุกวันโดยเฉพาะรับประทานอาหาร โต๊ะที่ใช้ประกอบอาหารและพื้นควรกวาดและเช็ดถูทุกครั้งภายหลังใช้
• ล้างภาชนะเครื่องใช้ในการประกอบและรับประทานอาหารให้สะอาดทุกครั้งภายหลังใช้ ถ้าทำได้ควรใช้สบู่และน้ำต้มเดือดล้าง โดยมีถังน้ำสบู่ 1 ถัง ถังน้ำเดือด 2 ถัง
• มีภาชนะที่มีฝาปิดมิดชิดสำหรับทิ้งเศษอาหารที่โรงเลี้ยงและโรงประกอบอาหารให้พอเพียงแก่ความต้องการ และนำไปฝังหรือเผาทุกวัน
• น้ำล้างผัก อาหารและภาชนะเครื่องใช้ ให้ระบายลงหลุมซึม โดยขุดหลุมขนาด 4 " x 4" x 4" แล้วใช้กรวดอิฐใส่ให้เต็ม ควรมีหลุมซึม 2 หลุมต่อโรงเลี้ยงหรือโรงประกอบอาหาร 1 แห่ง เพื่อไว้สลับใช้วันเว้นวัน
5. ส้วม
• มีเวรทำความสะอาดส้วมทุกวัน
• ถ้าเป็นหลุมขุดต้องมีพื้นฐานที่นั่งถ่ายกันแมลงวันได้ และมีฝาปิดร่องสำหรับถ่าย
• ถ้าเป็นส้วมซึม ต้องมีน้ำและภาชนะสำหรับตักเพื่อราดส้วมไว้ให้พร้อม ภาชนะตักน้ำควรมีขนาดใหญ่พอสมควร
• ควบคุม และกวดขันให้ทหารรักษาความสะอาดส้วม กล่าวคือให้ปิดร่องนั่งถ่าย หรือราดน้ำส้วมทุกครั้งภายหลังถ่าย
• ให้ทิ้งกระดาษชำระลงในส้วม ถ้าไม่ปฏิบัติเช่นนั้นต้องมีภาชนะหรือฝาปิดมิดชิดไว้สำหรับทิ้งกระดาษชำระ และนำไปเผาได้ทุกวัน
6. ที่ถ่ายปัสสาวะ
• มีเวรทำความสะอาดทุกวัน โดยเฉพาะบริเวณที่ยืนถ่าย
• ป้องกันการอุดตันซึ่งอาจเนื่องจากเศษกระดาษ กันบุหรี่หรือก้านไม้ขีดไฟ
7. ที่ล้างหน้าและที่อาบน้ำ
• จัดที่ไว้ให้ทหารล้างหน้า และมีทางระบายน้ำโดยรอบ
• สร้างที่ไว้ให้ทหารอาบน้ำ และมีทางระบายน้ำโดยรอบ
8. ครัวและที่เก็บของ
ระวังรักษาความสะอาดและจัดระเบียบให้เรียบร้อย อย่าให้เป็นที่อาศัยของหนูได้
9. สุขศาสตร์ส่วนบุคคล
การสุขาภิบาล จะดีได้ต้องอาศัยความร่วมมือปฏิบัติจากทหารทุกชั้นยศ ดังนั้นควรกวดขันทหารปฏิบัติเกี่ยวกับสุขศาสตร์ส่วนบุคคลตามหัวข้อต่อไปนี้โดยเคร่งครัด
ก. เกี่ยวกับอาหาร
• ไม่รับประทานอาหารและดื่มน้ำที่ไม่สะอาดหรือไม่น่าไว้ใจ
• รักษาภาชนะเครื่องใช้ในการบริโภคให้สะอาด
• ร่วมมือรักษาความสะอาดโรงเลี้ยง
ข.เกี่ยวกับร่างกาย
• รักษาความสะอาดของร่างกายโดยอาบน้ำวันละหนึ่งครั้งเป็นอย่างน้อย
• รักษามือ และเท้าให้สะอาดและตัดเล็บให้สั้นไว้เสมอ
• รักษาผมให้สะอาดและตัดให้สั้น
• รักษาปากและฟันให้สะอาด แปรงฟันทุกครั้งก่อนและเมื่อตื่นนอน
• อย่าออกกำลังและทำงานมากเกินไป ผู้บังคับบัญชา ไม่ควรสั่งฝึกทหารจนอิดโรคเกินไป
ค. เกี่ยวกับเครื่องแต่งกาย
• ใช้เครื่องแต่งกายให้เหมาะสมแก่อากาศและอย่าให้คับหรือหลวม
• รักษาเสื้อผ้าเครื่องแต่งกายให้สะอาดโดยซักเสมอ
• ต้องเปลี่ยนและซักเสื้อใน กางเกงใน ไม่น้อยกว่าอาทิตย์ละ 2 ครั้ง
• รองเท้าต้องให้พอเหมาะกับเท้าอย่าให้หนาจนทำให้รองเท้าคับ
• เปลี่ยนและซักถุงเท้าเสมออย่างน้อยอาทิตย์ละ 2 ครั้ง
ง. เกี่ยวกับการพักผ่อนรื่นรมย์
• นอนให้เพียงพออย่างน้อยวันละ 3 - 8 ชม.
• ออกกำลังกายอย่างน้อยวันละ 15 นาที
• ควรให้ทหารได้พักผ่อนรื่นรมย์ตามสมควรจากการกีฬา มหรสพ ดนตรี ฯลฯ
• จงพักผ่อนร่างกายจริงๆ ในเวลาพัก
จ. เกี่ยวกับนิสัย นิสัยรักษาความสะอาดและความมีระเบียบตามหัวข้อต่อไปนี้ ทหารควรปฏิบัติให้เคยชินจนติดเป็นนิสัย
• ล้างมือก่อนรับประทานอาหารและภายหลังออกจากสัวมทุกครั้ง
• ถ่ายอุจจาระทุกวันและเป็นเวลา
• ถ่ายอุจจาระแต่ในส้วมและปิดฝาร่องนั่งถ่ายหรือราดน้ำทุกครั้ง
• ถ่ายปัสสาวะที่ส้วมหรือที่ถ่ายปัสสาวะที่จัดไว้
• ทิ้งเศษอาหารและสิ่งของที่ไม่ต้องการตามที่ๆ จัดไว้
• ล้างเท้าก่อนนอน
• นอนกางมุ้ง นอนเป็นเวลา และมีผ้าปิดหน้าอกเวลานอน
• อย่าใช้สิ่งของร่วมกัน
• ใช้ผ้าเช็ดหน้าปิดปากจมูกเวลาไอหรือจาม
• ไม่ควรไปคลุกคลีกับผู้ป่วยเมื่อไม่จำเป็น
• เมื่อรู้สึกว่าร่างกายผิดปกติ หรือเริ่มไม่สบาย ให้รีบแจ้งผู้บังคับบัญชาเพื่อจะได้รับการตรวจและรักษาจากนายแพทย์
• ไปรับการปลูกฝีและฉีดยาป้องกันโรคต่างๆ ทุกครั้งที่เจ้าหน้าที่แพทย์แจ้ง

1. ผู้บังคับหน่วย มีหน้าที่รับผิดชอบในการเลือกที่ตั้ง โดยจัดส่วนล่วงหน้าซึ่งมีแพทย์เป็นเจ้าหน้าที่ร่วมการพิจารณาด้วย
2. หลักในการเลือกที่ตั้ง ต้องให้ได้ผลดีทั้งในทางยุทธวิธี และการสุขาภิบาลควรพยายามเลือกให้เป็นไปตามหลักสุขาภิบาลให้มากที่สุดเท่าที่สภาพการณ์ทหารจะอำนวยให้เมื่อไม่ขัดต่อหลักยุทธวิธีควรเลือกที่ตั้งตามลักษณะต่อไปนี้.-
• ปลอดภัย
• สะดวกในเรื่องน้ำและอื่นๆ
• ถูกลักษณะสุขาภิบาล
• สะดวกต่อการควบคุมบังคับบัญชา
• ให้ความสุขสบายแก่ทหาร
3. ลักษณะที่ตั้งที่พึงปรารถนา
• มีพื้นที่กว้างขวางสำหรับจัดที่พัก กระโจม โรงเลี้ยง ส้วม สนามฝึก และอื่นๆ
• เป็นเนินลาดเล็กน้อย ระบายน้ำได้สะดวก
• ดินแน่นแต่ซึมง่าย (ดินทราย) และควรมีหญ้าปกคลุม ลักษณะเช่นนี้จะป้องกันหลุมโคลนในฤดูฝน และฝุ่นในฤดูร้อน
• มีต้นไม้ช่วยกันแดดลม
• มีถนนและเส้นทางคมนาคมสะดวก
• สะดวกในเรื่องบริการน้ำ เชื้อเพลิง และอาหารสัตว์
• เป็นที่กำบังการตรวจการณ์ทางอากาศ
4. ลักษณะที่ตั้งที่ไม่พึงปรารถนา
• ที่ลุ่ม ท้องลำธารที่แห้ง
• ที่ดินเหนียว ดินร่วน หรือดินที่มีฝุ่นมาก
• ระดับน้ำใต้ดินน้อยกว่า 4 ฟุต
• ที่ลาดชัน
• ห่างจากหมู่บ้านชาวพื้นเมืองน้อยกว่า 1 ไมล์

1. จัดที่พักหรือกระโจมให้อากาศหมุนเวียนถ่ายเทได้ดี ไม่อับและแออัด
2. มีร่องระบายน้ำรอบทุกกระโจม และที่พัก
3. ในเวลากลางวัน ให้ม้วนผ้าข้างกระโจมหรือเปิดที่พักให้แสงแดดส่องถึง
4. มีภาชนะหรือหลุมทิ้งขยะหรือหลุมทิ้งขยะในบริเวณที่พัก และจัดการฝังหรือเผาทุกวัน
5. ทำเครื่องหมายที่ตั้งส้วม ที่ถ่ายปัสสาวะและน้ำดื่ม ให้ทหารทราบ และกวดขันการปฏิบัติให้ถูกต้อง
6. ตรวจร่างกายเมื่อมีผู้ใดเจ็บป่วยส่งให้แพทย์รักษา
7. ผู้บังคับหน่วยต้องออกคำสั่งหรือระเบียบปฏิบัติประจำในเรื่องการสุขาภิบาลเพื่อเป็นแนวทางปฏิบัติสำหรับหน่วยของตน

1. ความต้องการน้ำ วันหนึ่งทหารคนหนึ่งต้องการน้ำเฉลี่ยแล้วดังนี้
• ในค่ายพักกึ่งถาวร 20 - 40 แกลลอน
• ในค่ายที่พักชั่วคราว 15 แกลลอน
• ในค่ายที่พักแรมหรือในการเดินทาง 2 แกลลอน
• ในระหว่างปฏิบัติการรบ เกณฑ์ปกติ 1 แกลลอน เกณฑ์ต่ำ (ไม่นานเกิน 3 วัน) 1/2 แกลลอน สำหรับสัตว์วันหนึ่งต้องการน้ำ 5 - 10 แกลลอน
2. วินัยการใช้น้ำ
• ผู้บังคับหน่วยต้องกวดขันทหารไม่ให้ดื่มน้ำที่ยังไม่ได้ทำให้บริสุทธิ์หรือเจ้าหน้าที่แพทย์ยังไม่รับรอง
• ทหารทุกคนต้องเติมน้ำให้เต็มกระติกไว้ทุกคืน และในเวลากลางวันเมื่อมีโอกาสให้เติมน้ำให้เต็มกระติกไว้เสมอ
• ให้ทหารประหยัดน้ำดื่มและน้ำใช้ให้ใช้น้ำเท่าที่จำเป็นเท่านั้น แต่เมื่อมีน้ำเหลือเฟือควรให้ทหารดื่มน้ำเพื่อระงับความกระหายได้ตามต้องการเมื่อขาดแคลนน้ำควรลดงานหนักระหว่างอากาศร้อนในเวลากลางวัน
3. แหล่งน้ำ
• ในสนามน้ำจากทุกแหล่งต้องถือว่าไม่ปลอดภัย น้ำบริโภคต้องทำให้บริสุทธิ์เสียก่อน น้ำจากแหล่งต่างกันมีความดี เลว ต่างกัน น้ำจากสระแม่น้ำ ลำคลอง สกปรกมากกว่าน้ำจากบ่อ
• ถ้าจะใช้น้ำจากแม่น้ำลำธาร ควรแบ่งเขตจากต้นแม่น้ำไปหาปลายน้ำตามลำดับ ดังนี้คือ.-
  สำหรับน้ำดื่มและประกอบอาหาร ,สัตว์กิน ,ซักเสื้อผ้า,และสำหรับล้างยานพาหนะทุกเขตมีความยาวตามลำน้ำอย่างน้อย 50 หลา และให้มีเจ้าหน้าที่ควบคุม
ถ้าใช้น้ำจากบ่อ
- บ่อต้องห่างจากส้วมอย่างน้อย 100 ฟุต
- ภายในรัศมี 100 ฟุตรอบบ่อควรดูแลให้สะอาดและกั้นเขตไว้
• การทำน้ำให้บริสุทธิ์
  - นอกจากวิธีต้มเดือดซึ่งเป็นวิธีที่ปลอดภัย ให้ใช้วิธีฆ่าเชื้อโรคด้วย คลอรีน ซึ่งนำไปใช้กับเครื่องกรองแบบใช้ทราย เครื่องกรองแบบไดอะทอไมท์,รถบรรทุกน้ำชนิดต่างๆ ถังผ้าใบลิสเตอร์และกระติกน้ำทั้งนี้ต้องมีคลอรีนเหลืออยู่ในน้ำ 1 ส่วน ต่อ 1,000,000 ส่วนเป็นอย่างน้อย
  ในเขตการรบ เมื่อทหารไม่มีน้ำที่ทางการจัดให้ ทหารต้องทำน้ำให้บริสุทธิ์เป็นบุคคล โดยใช้ยาเม็ดทำน้ำให้บริสุทธิ์ 2 เม็ดต่อน้ำ 1 กระติกเขย่าแล้วทิ้งไว้ 30 นาที จึงใช้ดื่มได้
  - ในบางโอกาสที่ไม่มียาเม็ดทำน้ำให้บริสุทธิ์ให้ใช้ทิงเจอร์ไอโอดีน ขนาด 2 1/2% แทน โดยใช้ขนาด 2 หยด ต่อน้ำ 1 กระติก เขย่าแล้วทิ้งไว้ 30 นาทีเช่นกัน

1. หลักปฏิบัติในการสร้างส้วม เนื่องจากส้วมอาจเป็นเหตุให้เกิดโรคติดต่ออย่างร้ายแรงได้
• เมื่อเข้าที่พักต้องสร้างส้วมทันที แม้จะพักเพียงคืนเดียว
• ให้ส้วมอยู่ด้านใต้ลมของที่พักและตรงข้ามกับโรงเลี้ยง
• มีจำนวนส้วมร้อยละ 8 ของกำลังพล
• ส้วมต้องกันแมลงวันได้
• ส้วมควรอยู่ห่างจากโรงครัวอย่างน้อย 300 ฟุต ห่างจากที่พักแรมและแหล่งน้ำอย่างน้อย 100 ฟุต และต้องอยู่ต่ำกว่าระดับแหล่งน้ำ
• ต้องขุดร่องระบายน้ำไว้รอบส้วมและอย่าระบายไปสู่แหล่งน้ำ
• ไม่ควรขุดส้วมถึงระดับน้ำใต้ดิน
• ไม่ควรขุดส้วมในที่ดินเหนียว ควรขุดในดินที่น้ำซึมได้สะดวก
• ควรใช้ผ้ากระโจมหรือกิ่งไม้กั้นฝาโดยรอบ ในค่ายพักกึ่งถาวรควรมีหลังคา
• ควรมีโคมไฟไว้ที่ส้วม นอกจากสถานการณ์ไม่อำนวย
• เมื่อระดับอุจจาระเหลือ 1 ฟุต จะเต็มหลุม หรือจะเคลื่อนย้ายต่อไปให้กลบส้วมด้วยดินพูนสูงจากระดับพื้นดิน 1 1/2 ฟุต
2. ชนิดส้วมที่ใช้ในโอกาสต่างๆ กัน
• ในการพักประจำ ชม. และพักนาน ให้ใช้ส้วมหลุมบุคคล โดยใช้พลั่วขุดลึก 1 ฟุต เมื่อถ่ายแล้วต้องกลบทันที
• ในการพักแรมไม่เกิน 1 สัปดาห์ ให้ใช้ส้วมร่อง โดยขุดร่องกว้าง 1 ฟุต ยาว 2 ฟุต ลึก 2 1/2 ดินที่ขุดให้กองไว้ที่ปลายร่อง เมื่อถ่ายแล้วใช้พลั่วตักดินกลบทุกครั้ง อาจขุดร่องยาว 4 , 6 หรือ 7 ฟุต ก็ได้โดยถือเกณฑ์ยาว 2 ฟุต เป็นที่ถ่าย 1 ที่
• ในการพักแรม เกิน 1 สัปดาห์ ให้ใช้ ส้วมหลุมลึก โดยขุดหลุมลึก 3 ฟุต เป็นอย่างน้อย ให้เพิ่มความลึกอีก 1 ฟุต ต่อระยะเวลาที่พักนานไปอีก 1 สัปดาห์ ส่วนความกว้างยาวให้เหมาะกับขนาดที่นั่งถ่าย พื้นที่นั่งถ่ายอาจสร้างด้วยไม้ไผ่หรือวัสดุอื่นก็ได้ ข้อสำคัญต้องกันแมลงวันได้ถ้าระดับน้ำใต้ดินสูงให้ใช้ส้วมหลุมยกระดับ

1. ในการพักประจำ ชม.และ พักนาน กำหนดที่ให้ทหารถ่ายปัสสาวะ อย่าปล่อยให้ทหารถ่ายปัสสาวะตามใจชอบ
2. ในการพักแรม ไม่เกิน 3 วัน ให้ขุดร่องปัสสาวะยาว 10 ฟุต กว้าง 3 ฟุต ลึก 6 นิ้ว พรวนดินร่องให้หลวมๆ ลึกลงไปอีก 6 นิ้ว กองดินที่ขุดไว้รอบปากร่อง ทั้งเพื่อใช้กลบ เมื่อจะเคลื่อนย้ายต่อไป ร่องแบบนี้ใช้ได้สำหรับทหาร 200 คน
3. ในการพักแรม เกิน 3 วัน ให้ใช้ที่ถ่ายปัสสาวะซึมโดยขุดหลุมขนาด 4" x 4" x 4" แล้วใช้กรวด อิฐ หรือ หินย่อยใส่ให้เต็มหลุม ใช้กระบอกไม้ไผ่หรือกรวยโลหะฝังตามมุมทั้ง 4 ของหลุม ที่ถ่ายปัสสาวะแบบนี้ใช้ได้สำหรับทหาร 200 คน

1. ที่ล้างหน้าและที่อาบน้ำ ควรอยู่ระหว่างที่พักกับส้วม
2. สร้างที่ล้างหน้ายาว 10 ฟุต สำหรับทหาร 100 คน
3. สร้างที่อาบน้ำอย่างน้อย 3 ที่ สำหรับทหาร 100 คน

1. ให้ตั้งอยู่ตรงข้ามกับส้วม ห่างกันอย่างน้อย 300 ฟุต
2. ขุดหลุมทิ้งเศษอาหาร 1 หลุมต่อทหาร 200 คน ขนาดกว้างด้านละ 4 ฟุต ลึก 4 ฟุต ใช้ดินกลบหนาอย่างน้อย 2 นิ้ว ทุกวัน
3. สร้างหลุมซึมสำหรับกำจัดน้ำล้างผัก อาหารและภาชนะเครื่องใช้
4. กลบหลุมทิ้งสิ่งปฏิกูลให้เรียบร้อยก่อนเคลื่อนย้ายทุกครั้ง

1. ให้ยึดถือแนวปฏิบัติเกี่ยวกับสุขศาสตร์ส่วนบุคคลตามคำสั่ง ทบ.(คำชี้แจง) ที่ 188/18211 ลง 30 ส.ค.97
2. ให้กวดขันการปฏิบัติเกี่ยวกับสุขศาสตร์ส่วนบุคคลของหน่วยทหารอย่างเคร่งครัด

1. ให้ผู้บังคับหน่วย เอาใจใส่และกวดขันการปฏิบัติการสุขาภิบาลในหน่วยและเขตรับผิดชอบของตนเองโดยเคร่งครัด ทั้งนี้โดยอาศัยความร่วมมือและคำแนะนะจากเจ้าหน้าที่เหล่าแพทย์
2. ทหารทุกคนก่อนออกเดินทางไปปฏิบัติหน้าที่ในสนาม ต้องได้รับการปลูกภูมิคุ้มกันโรคโดยครบถ้วนและถูกต้องตามคำสั่ง ทบ.(คำชี้แจง) ที่ 1/9384 เรื่องการปลูกภูมิคุ้มกันโรค ลง 27 ส.ค.97
3. ผู้บังคับหน่วยเสนารักษ์มีหน้าที่พิจารณาเสนอแผนการและให้คำแนะนำแก่ ผบ.หน่วยในเรื่องการป้องกันและควบคุมโรคติดต่อ เพื่อให้ผู้บังคับหน่วยออกเป็นคำสั่งหรือคำแนะนำการป้องกันและควบคุมโรคติดต่อสำหรับหน่วยนั้นๆ

1. ต้องตรวจการสุขาภิบาลในบริเวณที่พักให้เรียบร้อยก่อนที่จะเคลื่อนย้ายกลบส้วมหลุมทิ้งสิ่งปฏิกูลให้เรียบร้อย เขียนป้ายบอกไว้ให้ชัดเจน
2. การเคลื่อนย้ายไม่ว่าด้วยการเดินเท้าหรือด้วยยานพาหนะก็ตาม ให้ถือหลักต่อไปนี้
• ให้ทหารได้รับการบริการอาหารและน้ำ มีจำนวนเพียงพอแก่ความต้องการและคุณภาพดี
• จัดรูปขบวนในระหว่างเคลื่อนที่ให้ทหารได้รับการถ่ายเทอากาศดี เช่น การเว้นระยะหว่างตับ การสับเปลี่ยนขบวนหลังพักแต่ละครั้ง
• ในการพักประจำ ชม. และพักนาน ต้องจัดการสุขาภิบาลในเรื่องส้วมที่ถ่ายปัสสาวะ ที่ทิ้งเศษอาหารและปฏิกูลอื่นๆ ให้ถูกต้องเรียบร้อย เพราะเส้นทางนี้จะต้องใช้สำหรับหน่วยทหารอื่นๆ ที่ติดตามมาข้างหลัง
• ปฏิบัติตามสุขศาสตร์แห่งการเดินทางให้ถูกต้อง เช่น การระวังรักษาเท้า และอื่นๆ ฯลฯ

1. โรคเหล่านี้เกิดขึ้นด้วยการบริโภคอาหารหรือน้ำที่มีเชื้อโรคเจือปน เนื่องจากความบกพร่องไม่ระมัดระวังหรือความมีวินัยสกปรกของเจ้าหน้าที่ประกอบอาหารหรือเนื่องจากแมลงวันเป็นสื่อนำมาสู่อาหารหรือมือของผู้บริโภคเองสกปรก
2. ฤดูกาลจะช่วยสนับสนุนให้เกิดโรคระบาดทางเดินอาหารได้ง่ายขึ้น เนื่องจากโรคนี้มักเกิดในฤดูร้อน ดังนั้นจึงจำเป็นต้องกวดขันในเรื่องสุขาภิบาลให้รัดกุมยิ่งขึ้นเป็นพิเศษ

1. เมื่อหน่วยใดที่ทหารป่วยเป็นโรคระบบทางเดินอาหารอย่างผิดปกติต้องรีบสอบสวนสาเหตุว่าเป็นผลเนื่องมาจากสาเหตุใด และรีบดำเนินการแก้ไขทันที
2. ให้กวดขันการสุขาภิบาลอาหารของหน่วยตามคำสั่ง ทบ.(คำชี้แจง) ที่ 188/18211 เรื่อง ชี้แจงการปฏิบัติการสุขาภิบาลในที่ตั้งปกติ ลง 30 ส.ค.97
3. ให้ทหารทุกคนรับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคไทฟอยด์ และอหิวาต์ตกโรค ทุกครั้งที่เจ้าหน้าที่ สร.แจ้งให้ฉีด เพื่อสร้างภูมิคุ้มกันเฉพาะโรค
4. การสุขาภิบาลโรงเลี้ยง การกวดขันเกี่ยวกับ
• จัดโรงประกอบเลี้ยงและโรงประกอบอาหารให้สะอาดและกันแมลงวันได้ ทั้งเจ้าหน้าที่เลี้ยงดูและประกอบอาหารจะต้องมีนิสัยรักษาความสะอาดและปราศจากโรคติดต่อใดๆ ถ้าปรากฏว่าเจ้าหน้าที่ผู้ใดป่วยเจ็บหรือเป็นพาหะนำโรคต้องสั่งให้พักรักษาตัวจนกว่าจะหายเป็นปกติ
• ให้เจ้าหน้าที่ สร.ตรวจอาหารที่ทางการประกอบเลี้ยงส่วนประกอบมาจากที่อื่นต้องควบคุมดูแลเป็นพิเศษตามระเบียบกองทัพบกที่ 4/1523/2490 ว่าด้วยการควบคุมแม่ค้าลง 12 ก.พ.90
• ภาชนะเครื่องใช้ในการบริโภคต้องล้างให้สะอาดด้วยสบู่และน้ำเดือด
• ทำการอบรมชี้แจงให้ทหารเข้าใจเรื่องสุขศาสตร์ส่วนบุคคลให้แจ่มแจ้งโดยเฉพาะ ความสะอาดของมือให้ทหารล้างมือทุกครั้งภายหลังไปส้วมและก่อนแตะต้องอาหาร ห้ามทหารถ่ายอุจจาระ ปัสสาวะ ในที่อันไม่สมควร ให้ถ่ายเฉพาะที่ส้วมเท่านั้น
• ผักสดแม่ค้าถ้าไม่สามารถจะทำให้สะอาดได้ ต้องปรุงให้สุกก่อนรับประทานในคราวที่มีการระบาดของโรคระบบทางเดินอาหาร
• จัดหาน้ำสะอาดให้ทหารบริโภคใช้สอยอย่างเพียงพอ
• กำจัดสิ่งปฏิกูลให้ถูกสุขลักษณะ กล่าวคือ อุจจาระ ปัสสาวะ เศษอาหาร และขยะ ต้องมีส้วมและหลุมทิ้งเศษอาหารซึ่งกันแมลงวันได้ หรือไม่ให้เป็นแหล่งเพาะพันธ์แมลงวัน
• ทำลายแมลงวัน โดยการกำจัดแหล่งเพาะพันธ์ และการใช้ยาฆ่าแมลง

การกำจัดยุงลาย
1. พ่นยาฆ่าแมลง โดยใช้เครื่องพ่นซึ่งมีใช้อยู่ตามบ้าน
2. ป้องกันที่เก็บน้ำไม่ให้ยุงมาไข่ เช่น ทำฝาปิดตุ่มน้ำ และทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ยุงโดยคว่ำกะลา กระป๋อง หรือทำลายทิ้งเสียเพื่อมิให้เป็นที่ขังน้ำ
3. ภาชนะที่ใส่น้ำซึ่งปิดฝาไม่ได้ เช่น แจกัน ชามรองขาโต๊ะ และตู้ ฯลฯ ต้องถ่ายน้ำใหม่ทุก 7 วัน
4. แนะนำและอบรมให้ครอบครัวทหารได้ทราบถึงลักษณะการระบาดและการป้องกันโรคนี้ เช่น ให้นอนกางมุ้ง ใช้มุ้งลวดกันยุง ุ ถ้าสามารถจะทำได้ใช้ยาทากันยุงเมื่ออยู่นอกมุ้ง
5. เมื่อหน่วยได้พยายามปฏิบัติในการกำจัดยุงอย่างดีแล้ว หากเกิดโรคนี้ขึ้นภายในหน่วยให้รีบรายงาน พบ.โดยด่วน พบ.จะได้หาวิธีปรับปรุงการควบคุมยุง ให้ได้ผลดียิ่งขึ้น

การควบคุมการระบาดของโรค หน่วยใดที่ปรากฏว่ามีผู้ป่วยหรือสงสัยว่ามีผู้ป่วยด้วยโรคไข้เลือดออกให้ดำเนินการดังนี้
1. ในเมื่อเด็กเป็นไข้ในระยะเวลาที่มีไข้เลือดออกระบาด ให้เป็นหน้าที่ของแพทย์ทำการรักษา อย่าให้ยาลดไข้โดยพลการ
2. รีบนำผู้ป่วยไปให้แพทย์ตรวจ หรือส่งโรงพยาบาลโดยเร็วที่สุด
3. หน่วยใดที่รับผู้ป่วยไว้รักษา ต้องแยกผู้ป่วยไว้ในห้องซึ่งมีมุ้งลวดหรือให้นอนในมุ้ง
4. รายงานด่วนให้ พบ.ทราบ
5. เจ้าหน้าที่แพทย์ต้องให้คำแนะนำและอบรมครอบครัวให้เข้าใจถึงการป้องกันโรคข้อสำคัญที่สุดคือพยายามป้องกันอย่าให้ยุงกัด แม้เด็กนอนกลางวันก็ต้องให้นอนในมุ้ง
6. ในกรณีจำเป็นเพื่อป้องกันมิให้โรคนี้ระบาดได้เร็ว พบ.อาจนำวิธีการอื่นที่เห็นว่าเหมาะสมมาใช้ โดยอาศัยความร่วมมือภายในหน่วยนั้นๆ ต่อไป

1. อบรมให้ทหารทุกคนทราบถึงลักษณะอาการและผลร้ายของโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ทุกชนิด และหลีกเลี่ยงการสำส่อนทางเพศ
2. แนะนำให้ทหารรู้จักวิธีป้องกันโรค โดยวิธีต่อไปนี้
• ใช้ถุงยางอนามัย
• หลังร่วมเพศ ถ่ายปัสสาวะทันที ฟอกสบู่และล้างบริเวณอวัยวะเพศให้สะอาดแล้วเช็ดให้แห้ง
• ไม่แนะนำให้กินยาหรือฉีดยาป้องกันโรค เพราะได้ผลไม่แน่นอนและไม่สามารถป้องกันได้ทุกโรค ทำให้เชื้อโรคดื้อยาและอาจแพ้ยาได้
3. แนะนำให้ทหารรีบไปพบเจ้าหน้าที่แพทย์ทันทีหากมีอาการสงสัยว่าจะเป็นโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ อย่าซื้อยารักษาเอง เพราะนอกจากโรคจะไม่หายแล้ว ยังอาจแพ้ยาและทำให้เชื้อโรคดื้อยาได้
4. แนะนำให้ทหารที่ชอบเที่ยวโสเภณีไปเจาะเลือดเพื่อตรวจโรคซิฟิลิสทุก 3 เดือน และก่อนแต่งงาน
5. แนะนำให้ทหารเป็นโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ พาคู่นอนไปพบแพทย์เพื่อรักษาด้วย เป็นการป้องกันโอกาสที่จะแพร่เชื้ออีก
6. หมั่นกวดขันวินัยทหาร เช่น งดการลาที่ไม่จำเป็น ห้ามออกนอกบริเวณเมื่อไม่มีหน้าที่ โดยเฉพาะหน่วยที่ปฏิบัติการสนาม จัดให้เข้าเวรยามหรือเพิ่มงานให้มากขึ้น และให้เล่นกีฬามากขึ้น
7. หมั่นดูแลอย่างใกล้ชิด หากสงสัยว่าจะเป็นโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ให้ส่งไปพบเจ้าหน้าที่แพทย์เพื่อตรวจรักษาทันที
8. สำหรับเจ้าหน้าที่แพทย์ผู้ให้การรักษาโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ควรมีส่วนช่วยในการควบคุมโรคดังต่อไปนี้
การวินิจฉัยโรคที่ถูกต้อง โดยอาศัยประวัติ การตรวจร่างกายและการตรวจทางห้องปฏิบัติการที่เหมาะสม
• การให้การรักษาที่เหมาะสม เพื่อหยุดการแพร่กระจายของโรคโดยเร็วที่สุด ควรติดตามผลการวิจัยการใช้ยารักษาโรคกลุ่มนี้อยู่เสมอ เพราะมีการเปลี่ยนแปลง เนื่องจากการดื้อยาของเชื้อโรค
• การติดตามผลการรักษา และทดสอบว่าผู้ป่วยหายจากโรคหรือไม่
• การให้สุขศึกษาแก่ผู้ป่วย เรื่องการติดต่อของโรคและการป้องกัน
• การติดตามผู้สัมผัสโรค คือคู่นอนของผู้ป่วยซึ่งอาจมีหลายคนมารับการตรวจรักษาเพื่อป้องกันการแพร่โรค
9. ผบ.หน่วยรักษาพยาบาล ควรติดต่อประสานงานกับเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องโดยเฉพาะหน่วยหรือศูนย์กามโรคของกระทรวงสาธารณสุขที่อยู่ใกล้เคียง เพื่อร่วมกันควบคุมแหล่งแพร่โรคต่างๆ ที่ทหารชอบไปเที่ยว

1. จัดเจ้าหน้าที่เวรตรวจอาหารของทหาร ทั้งจากแหล่งขาย ก่อนปรุงอาหารและเมื่อปรุงเสร็จแล้วเพื่อความปลอดภัยและน่าบริโภคทุกมื้อ เก็บอาหารก่อนและปรุงให้มิดชิดพอที่จะไม่มีเชื้อโรคจากฝุ่นละอองแมลงหรือสัตว์อื่นๆ ลงไปปนได้
2. อบรมเจ้าหน้าที่ซึ่งเกี่ยวข้องกับเรื่องอาหารให้ทราบถึงความจำเป็นของการรักษาความสะอาดของร่างกายและเครื่องแต่งกาย
3. ให้ความรู้แก่ทหารเรื่องสุขศาสตร์ส่วนบุคคล ได้แก่
• ล้างมือก่อนปรุงอาหาร ก่อนรับประทานอาหาร และทุกครั้งที่ออกจากส้วม
• น้ำดื่มต้องสะอาด วิธีที่ปลอดภัยคือต้มน้ำให้เดือดก่อนใช้ดื่ม
• น้ำที่ใช้ประกอบอาหารและล้างภาชนะใส่อาหารต้องสะอาด
• รับประทานอาหารที่สุกๆ ใหม่ๆ และอาหารนั้นต้องไม่มีแมลงวันตอม
• ถ่ายอุจจาระในส้วมที่ถูกสุขลักษณะ
4. กวดขันการสุขาภิบาลของหน่วย โดยเฉพาะการบริการน้ำ การกำจัดสิ่งปฏิกูล การกำจัดแมลงและหนู
5. ตรวจสุขภาพเจ้าหน้าที่โรงเลี้ยงและโรงประกอบอาหารทุกคนอย่างน้อยทุก 6 เดือน
6. เมื่อเริ่มมีอาการอุจจาระร่วง ให้รับประทานผงน้ำตาลเกลือแร่ (ORS) ผสมน้ำสะอาด ถ้าไม่มีผงน้ำตาลเกลือแร่ ให้ใช้น้ำต้มสุกที่เย็นแล้ว 750 ซี.ซี.ผสมน้ำตาลทราย 2 ช้อนโต๊ะ และเกลือป่นครึ่งช้อน(ใช้รับประทานได้ภายใน 24 ชั่วโมง) แล้วให้ไปรับการรักษาที่หน่วยรักษาพยาบาล
7. เมื่อเกิดการระบาดของโรคติดต่อระบบทางเดินนอาหาร ให้เจ้าหน้าที่แพทย์ของหน่วยเก็บอาหารมื้อนั้นที่เหลืออยู่แยกเป็นพวกๆ ส่งตรวจยังห้องปฏิบัติการของโรงพยาบาลที่ใกล้ที่สุดและสืบสวนหาสาเหตุเพื่อดำเนินการควบคุมโรคโดยทันที

1. ตะคริวจากความร้อน (Heat Cramps) เกิดจากร่างกายสูญเสียเกลือแร่มากโดยการหลั่งเหงื่อในการระบายความร้อน มีอาการหดเกร็งของกล้ามเนื้อ(ตะคริว) ซึ่งมักเป็นที่แขน ขา และท้องปวดกล้ามเนื้อบริเวณที่หดเกร็ง ไม่มีไข้
2. เพลียแพ้ร้อน (Heat Exhaustion) เกิดจากการผิดปกติของระบบไหลเวียนเลือดเมื่อร่างกายสูญเสียน้ำและเกลือแร่มากทางเหงื่อในการระบายความร้อน มีอาการปวดกล้ามเนื้อ หน้ามืด เวียนศีรษะ ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย ไม่มีไข้ หากไม่รีบรักษาจะเปลี่ยนเป็นลมแพ้ร้อน
3. ลมแพ้ร้อน (Heat Stroke) เกิดจากความล้มเหลวของกลไกควบคุมความร้อนของร่างกาย ทำให้มีไข้สูงขึ้นอย่างรวดเร็ว มีการทำลายเนื้อเยื่อต่างๆ จนเกิดการสูญเสียหน้าที่ของอวัยวะต่างๆ และทำให้เสียชีวิตได้ มีอาการของความผิดปกติในระบบต่างๆ ทั่งร่างกายตามลำดับ ดังนี้
   ระยะแรก ปวดศีรษะ วิงเวียนหน้ามืด คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเดิน ซึมลง วุ่นวาย พูดไม่ชัด เดินผิดปกติ เช่น ทหารเดินออกนอกแถว
   ระยะหลัง ไข้สูง 38.4 องศาเซลเซียส หายใจเร็ว ชีพจรเบาเร็ว ผิวหนังร้อนและแห้ง ไม่มีเหงื่อ ซึมลง ไม่รู้สึกตัว ชัก การหายใจล้มเหลว หัวใจวาย ไตวาย และมีเลือดออกจากอวัยวะต่างๆ ผู้ป่วยจะถึงแก่กรรมหากไม่ได้รับการรักษาที่เหมาะสม
   การปฐมพยาบาล ให้ความเย็นแก่ผู้ป่วยโดยเร็ว โดยนำเข้าที่ร่ม ถอดเสื้อผ้า จุ่มตัวลงในน้ำเย็นหรือราดน้ำเย็นลงบนตัวผู้ป่วย แล้วพัดให้น้ำระเหย เช็ดตัวด้วยน้ำเย็นหรือแอลกอฮอล์ ถอดรองเท้า และยกขาผู้ป่วยขึ้น ถ้ารู้สึกตัวให้ดื่มน้ำเย็นเติมเกลือช้าๆ โดยใช้เกลือแดง 1/44 ช้อนชาต่อน้ำ 1 ลิตร หากเป็นตะคริวจากความร้อน ให้ใช้มือนวดบริเวณที่ปวด ถ้าอาการไม่ดีขึ้น มีอาการเพลียแพ้ร้อนหรือลมแพ้ร้อนให้รีบนำส่งหน่วยรักษาพยาบาลโดยเร็ว โดยให้ความเย็นแก่ผู้ป่วยไปตลอดทาง ห้ามให้ยาแอสไพรินเพราะจะกดกลไกการแข็งตัวของเลือด
   การป้องกัน ผู้ที่ฝึกหรือออกกำลังกายขณะอาการร้อน ควรหลีกเลี่ยงจากปัจจัยทีส่งเสริมให้เกิดการป่วยจากความร้อน โดยปฏิบัติดังนี้.-
   • การฝึกหรือออกกำลังกายควรเริ่มจากน้อยไปหามาก เพื่อทำให้ร่างกายเกิดความเคยชินและระหว่างฝึกควรมีการพักบ้างเป็นระยะๆ การฝึกทหารใหม่ในระยะแรกต้องระมัดระวังให้มาก
   • หลีกเลี่ยงการฝึกหรือออกกำลังกายอย่างหักโหมในขณะที่มีอาการร้อนจัด ควรฝึกเฉพาะช่วงเช้า เย็น หรือ กลางคืน
   • ใส่เสื้อผ้าที่ระบายความร้อนได้ดี ไม่ใส่เสื้อผ้าหนาหรือปกปิดร่างกายมิดชิดเกินไป
   • ดื่มน้ำให้เพียงพอทั้งก่อนออกกำลัง ระหว่างออกกำลัง และหลังการออกกำลัง ถ้าออกกำลังนานกว่า 1 ชั่วโมง ควรดื่มน้ำผลไม้ที่ผสมให้จางกว่าปกติ 2 - 3 เท่า และเติมเกลือแกงเล็กน้อยเพื่อทดแทนเกลือแร่ที่เสียไปทางเหงื่อ
   • ถ้าเจ็บป่วยหรือเป็นไข้ให้งดออกกำลังกาย
   • ลดความอ้วน
   • งดดื่มสุราและงดรับประทานอาหารมากเกินไปก่อนออกกำลัง
   • เลือกวิธีออกกำลังกายให้เหมาะสมกับวัย
   • ขณะฝึกหรือออกกำลังกาย ถ้าเริ่มมีอาการป่วยจากความร้อน ควรหยุดพักทันที ผู้ควบคุมการฝึกต้องหมั่นสังเกตผู้รับการฝึก หากมีอาการป่วยจากความร้อน ให้รีบทำการปฐมพยาบาลก่อนที่อาการจะรุนแรง
   • หลังการฝึกหรือออกกำลังกาย ควรพักผ่อนให้เพียงพอ

1. ล้างแผลด้วยน้ำสบู่หลายๆ ครั้งทันที
2. ใช้น้ำยาฆ่าเชื้อเช็ดแผล เช่น โพวีดีน , แอลกอฮอล์ 70 % , ทิงเจอร์ไอโอดีน
3. ไม่ควรเย็บแผลทันที ถ้าจำเป็นต้องเย็บแผล เช่น มีเลือดออกมาก แผลใหญ่หรือเพื่อความสวยงาม ควรเย็บหลวมๆ และใส่ท่อระบายไว้
4. ให้การป้องกันโรคบาดทะยัก และให้ยาปฏิชีวนะ เพื่อป้องกันการติดเชื้ออื่นๆ

1. ถ้าเป็นสัตว์เลี้ยงที่มีลักษณะปกติ ควรกักขังเพื่อดูอาการเป็นเวลา 16 วัน โดยให้อาหารและน้ำตามปกติ ถ้าครบ 16 วันแล้วยังปกติ ถือว่าไม่เป็นโรคพิษสุนัขบ้า แต่ถ้าตายเอง ถูกตีตาย หรือมีอาการผิดปกติ ควรฆ่า และตัดหัวใส่ถุงพลาสติกผูกให้แน่น แช่น้ำแข็ง แล้วส่งตรวจพิสูจน์ว่าเป็นโรคพิษสุนัขบ้าหรือไม่
2. ถ้าเป็นสัตว์ป่าหรือสัตว์ไม่มีเจ้าของควรฆ่าทันที แล้วตัดหัวส่งตรวจโดยปฏิบัติตามข้อ 2

1. เผยแพร่ความรู้แก่ประชาชน ให้ทราบอันตรายของโรคพิษสุนัขบ้า เพื่อขอความร่วมมือในการควบคุมและกำจัดโรค
2. นำสัตว์เลี้ยงโดยเฉพาะสุนัขและแมว ที่มีอายุ 2 1/2 - 3 เดือน ไปรับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า และฉีดกระตุ้นเมื่ออายุ 1 ปี หลังจากนั้นให้ฉีดทุกปี
3. ช่วยกันกำจัดสุนัขและแมวที่ไม่มีเจ้าของให้หมดไป โดยการคุมกำเนิด ทำลายหรือจัดหาสถานที่เลี้ยงดู
4. ถ้าสงสัยว่าสุนัขมีอาการของโรคพิษสุนัขบ้า อย่านำไปปล่อย เพราะอาจจะเป็นภัยต่อคนและสัตว์อื่นต่อไป ให้กักขังไว้รอดูอาการหรือส่งให้แพทย์ตรวจ

   ทั้งนี้ เพื่อให้หน่วยต่างๆ ในกองทัพบกได้ใช้เป็นแนวทางในการให้คำแนะนำแก่กำลังพลและครอบครัวต่อไป

1. กวดขันวินัยการป้องกันไข้มาลาเรีย
• อบรมชี้แจงให้ทหารทุกคนเข้าใจเรื่องไข้มาลาเรียและยุงนำเชื้อ ซึ่งเป็นพาหนะของโรค(ใช้คู่มือการสุขาภิบาลทหารของกองทัพบก พ.ศ. 2500)
• นอนกางมุ้ง
• ในขณะอยู่เวรหรือปฏิบัติการในเวลากลางคืน ให้สวมเสื้อผ้าให้รัดกุมเพื่อป้องกันยุงกัด
• ใช้ยาทาไล่แมลง โดยทาบริเวณผิวหนังซึ่งอยู่นอกเสื้อผ้า (ห้ามมิให้ทาถูกริมฝีปากและนัยน์ตาเป็นอันขาด) รวมทั้งบริเวณเสื้อผ้าที่ยืดตึงและยุงสามารถกัดผ่านทะลุผ้าได้ เช่น ที่ไหล่และตะโพก การทายาครั้งหนึ่งอาจป้องกันไม่ให้ยุงกัดได้ประมาณ 4 - 6 ชั่วโมง
• เมื่อออกฝึกในท้องถิ่นที่มีไข้มาลาเรีย ในเวลาตั้งแต่พลบค่ำเป็นต้นไป ห้ามทหารออกไปนอกค่ายพักโดยไม่จำเป็น
2. การควบคุมยุงและภาวะสิ่งแวดล้อม
• การเลือกที่พักแรม ควรห่างจากหมู่บ้าน แหล่งที่ไม่มีไข้มาลาเรีย หรือแหล่งเพาะพันธุ์ยุงไม่น้อยกว่า 2 กิโลเมตร
• ควรใช้มุ้งลวดกันยุงตามประตูหน้าต่างของอาคาร ส่วนประตูควรติดบานพับสปริงเปิดออกข้างนอกและปิดเอง ถ้าใช้เต็นท์ทางเข้าออกเต็นท์ ควรมีมุ้งห้อยปิดกั้นแบบม่าน
• การทำลายตัวยุง กระทำได้โดยการพ่นเคมีสารกำจัดแมลงในค่ายพักและบริเวณไกล้เคียง จะเป็นการพ่นแบบตกค้างหรือพ่นหมอกควันก็ได้
• การควบคุมแหล่งเพาะพันธุ์ยุง สำหรับหน่วยทหารที่ตั้งอยู่นานในภูมิประเทศต้องกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุง โดยการทำลายแหล่งน้ำขัง ด้วยการถมแหล่งน้ำนั้น ขุดลอกลำธาร คู ให้น้ำไหลไปสู่ที่อื่นได้สะดวก หรือใช้ยาฆ่าลูกน้ำ ถากถางพืชตามขอบลำธาร สูบน้ำเข้าหรือออกเพื่อเปลี่ยนระดับน้ำรวมทั้งการทำลายเศษภาชนะที่ขังน้ำ
3. การใช้ยาป้องกันไข้มาลาเรีย สำหรับท้องถิ่นที่มีไข้มาลาเรีย ให้ทหารทุกคนรับประทานยาเม็ดแฟนซิดาร์ครั้งละ 2 เม็ดทุก 14 วัน ควบกับคลอโรควินครั้งละ 2 เม็ด (300 มิลลิกรัมเบส) ทุก 7 วัน ตลอดเวลาที่ปฏิบัติภารกิจในภูมิประเทศนั้นทั้งนี้ให้อยู่ ในความควบคุมอย่างใกล้ชิดของ ผบ.หน่วย หรือผู้แทน ว่าทหารทุกคนได้กลืนยาผ่านลำคอไปแล้วจริง

1. พ่นยาฆ่าแมลง โดยใช้เครื่องพ่นซึ่งมีขายอยู่ตามท้องตลาด
2. ป้องกันที่เก็บน้ำไม่ให้ยุงมาไข่ เช่น ทำฝาปิดตุ่มน้ำ ทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ยุงโดยคว่ำกะลา กระป๋อง หรือทำลายทิ้งเสีย เพื่อมิให้เป็นที่ขังน้ำ
3. ภาชนะที่ใส่น้ำซึ่งปิดฝาไม่ได้ เช่น แจกัน ชามรองขาตู้ โต๊ะ ฯลฯ ต้องถ่ายน้ำใหม่ทุก 7 วัน
4. แนะนำสมาชิกในครอบครัวให้ทราบถึงการป้องกันโรคนี้ เช่น ให้นอนกางมุ้ง หรือใช้มุ้งลวดกันยุง ถ้าสามารถทำได้ ให้ใช้ยาทากันยุงเมื่ออยู่นอกมุ้ง
5. เมื่อเด็กเป็นไข้ในระยะที่มีไข้เลือดออกระบาด ให้รีบไปปรึกษาแพทย์เพื่อทำการรักษาอย่าให้ยาลดไข้โดยพลการ

1. อย่าลงน้ำโดยไม่จำเป็นหรือยืนแช่น้ำนานๆ
2. เมื่อถูกน้ำสกปรกแล้ว ต้องล้างเท้าด้วยน้ำสะอาดหรือฟอกสบู่แล้วรีบเช็ดให้แห้ง โรยแป้งโรยเท้า
3. ควรเปลี่ยนถุงเท้าทุกวัน รองเท้าและถุงเท้าที่ใช้ต้องไม่เปียก
4. ถ้าเท้าเริ่มแตกเป็นแผล หรือเป็นแผลคันตามง่ามเท้า และเกิดอักเสบให้ปรึกษาแพทย์

1. เมื่อพบผู้ป่วยด้วยโรคนี้ต้องรีบแยกผู้ป่วยทันที และให้ส่งสถานพยาบาลใกล้เคียง
2. ปฏิบัติตามสุขศาสตร์ส่วนบุคคลอย่างเคร่งครัด โดยเฉพาะเรื่องการไม่ใช้สิ่งของและภาชนะร่วมกัน ขณะเกิดการระบาดของโรคให้ระมัดระวังการติดเชื้อบริเวณห้องส้วม ห้องน้ำ และห้องอาหาร
3. แนะนำให้ทหารทราบถึงอาการของโรคนี้ เมื่อปรากฏอาการที่น่าสงสัย ให้รีบปรึกษาเจ้าหน้าที่แพทย์ทันที
4. เมื่อมีอาการตาแดงหรืออาการที่สงสัยว่าเป็นโรคนี้ไม่ควรล้างตาเพราะในน้ำตามีภูมิต้านทาน การล้างตาเท่ากับการล้างเอาภูมิต้านทานทิ้งไป และอาจทำให้เกิดการติดเชื้อลามจากตาข้างหนึ่งไปสู่ตาอีกข้างหนึ่งได้
5. ถ้าทหารป่วยด้วยโรคนี้เกิน 5 % ให้รายงาน พบ.โดยด่วน

1. หลีกเลี่ยงจากสิ่งที่แพ้ เป็นวิธีที่ดีที่สุด ถ้าทราบว่าแพ้สารใด
2. หลีกเลี่ยงจากปัจจัยเสริมต่างๆ ที่อาจทำให้เกิดอาการขึ้น เช่น โรคติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ อารมณ์ที่เปลี่ยนแปลงหรือความเครียด
3. หลีกเลี่ยงจากการกระทบกับความเย็น โดยสวมเสื้อผ้าให้อบอุ่น ดื่มน้ำอุ่น ไม่อยุ่ในที่มีอุณหภูมิเย็นจัดหรือร้อนจัด
4. รักษาร่างกายให้แข็งแรง โดยออกกำลังกายสม่ำเสมอและพักผ่อนให้เพียงพอ
5. ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์ผู้รักษา