หากย้อนเวลากลับไป เมื่อวันที่ แม่น้ำ ลำคลอง ยังใสสะอาด ผู้คนอาศัยอยู่ริมน้ำอย่างหนาตา อาศัยลำน้ำเป็นแหล่งน้ำอุปโภคหลัก  รวมทั้งเป็นแหล่งพักผ่อนหย่อนใจ   บรรยากาศช่างน่ารื่นรมย์เสียนี่กระไร   นึกย้อนกลับมาปัจจุบัน ให้มีบ้านอยู่ริมน้ำคงไม่ไหว   น้ำก็ไม่ใส  กลิ่นก็ไม่ดี  น่าสงสัยนักว่าทำไมจึงเป็นเช่นนี้ หรือคนสมัยก่อนไม่ผลิตน้ำเสียกันหรืออย่างไร ???

                คงต้องยอมรับกันว่า ที่ใดมีมนุษย์ ที่นั่นย่อมมีการผลิตของเสียและการทำลายสิ่งแวดล้อม น้ำเสียก็เกิดจากการใช้ของเราเรานั่นแหละ  การบำบัดน้ำเสียก็ใช่ว่าเพิ่งมาตื่นตัวกันในปัจจุบัน   จริงจริงแล้วเรามีระบบรองรับน้ำเสียตั้งแต่สมัยปู่ย่าตายาย   แต่เป็นระบบอย่างง่าย ๆ  อย่างที่พอจะทำได้ในสมัยนั้น   ปริมาณน้ำเสียก็ยังน้อย ธรรมชาติจึงพอต่อสู้กับสภาวะนั้นได้สบาย

                ในปัจจุบัน   ปริมาณน้ำเสียเพิ่มขึ้นหลายเท่าทวีคูณ จะมัวมาใช้ระบบอย่างง่ายเหมือนสมัยก่อนคงไม่ไหวจะหวังพึ่งระบบบำบัดน้ำเสียส่วนกลางจากรัฐบาลก็คงไม่ทัน หรือไม่ก็ไม่รู้ว่าระบบสร้างเสร็จแล้วจะใช้ได้จริงหรือไม่ (???) ไหนๆ เราก็เป็นผู้ผลิตน้ำเสีย   เราก็หาระบบบำบัดน้ำเสียมาบำบัดน้ำจากบ้านเราก็สิ้นเรื่อง  ทีนี้ระบบในปัจจุบันกับสมัยก่อนต่างกันอย่างไร แล้วมีกี่ชนิด เลือกใช้อย่างไร ก็คงต้องอ่านกันต่อไป

1. บ่อเกรอะ ( Septic Tank )

                โดยทั่วไปสร้างเป็นบ่อคอนกรีตรับน้ำเสียจากบ้านโดยตรง จะกักน้ำเสียไว้ระยะหนึ่ง (ประมาณ 1-3วัน)เพื่อให้ของแข็งที่ปะปนมาตกลงด้านล่างเป็นการแยกกากและยังเป็นการปรับสภาพน้ำเสียทางชีววิทยา
จากการย่อยสลายตามธรรมชาติโดยแบคทีเรียชนิดไม่ใช้อากาศ(AnaerobicBacteria)กากจะทับถมกันอยู่บริเวณ
ก้นบ่อซึ่งทิ้งไว้ได้ประมาณ2-5ปีจึงให้ทางเทศบาลมาสูบไปทิ้งส่วนน้ำเสียจะปล่อยทิ้งยังท่อรับน้ำเสียปล่อย
ลงดินหรือแหล่งระบายน้ำสาธารณะ

2. บ่อซึม ( Seepage Pit )

            หลักการเหมือนกับบ่อเกรอะ แต่ผนังของบ่อซึมจะทำด้วยวัสดุพรุน (Porous Materials) หรือ ใช้ท่อคอนกรีตเจาะรูเพื่อให้น้ำค่อยๆซึมออกสู่ชั้นดินรอบบ่อ บ่อลักษณะนี้เหมาะที่จะใช้ในบริเวณที่ดินซึมน้ำได้ดี ข้อจำกัดในการใช้คือจะต้องให้น้ำซึมออกสู่ดินโดยไม่เหลือค้าง เพราะจะเกิดการล้นบ่อก่อให้เกิดปัญหาส้วมเต็มดังนั้นบ่อซึมจึงไม่สามารถใช้ในบริเวณลุ่มน้ำท่วมถึง หรือที่ที่ระดับน้ำใต้ดินสูงนอกจากนี้เมื่อใช้ไปนานๆมักจะเกิดปัญหาอุดตัน

                ระบบที่กล่าวถึงข้างต้นนั้นในอดีต เจ้าของบ้านมักก่อสร้างกันเอง จึงราคาถูก สำหรับประสิทธิภาพของระบบไม่ค่อยดีนักสามารถลด BOD*ในน้ำเสียได้เพียง 30-40% เท่านั้น

                BOD* (Biological Oxygen Demand) คือ ค่าปริมาณออกซิเจนที่แบคทีเรียต้องการในการย่อยสลายของเสียในน้ำเสีย เป็นค่าที่นิยมใช้ในการแสดงความสกปรกของน้ำ กล่าวคือ ถ้าค่า BOD สูง แสดงว่า น้ำเสียนั้นมีความสกปรกมาก

ระบบบำบัดน้ำเสียประจำบ้าน...ของวันนี้
                 ปัจจุบันมีระบบบำบัดน้ำเสียสำเร็จรูป ( Package หรือ Onsite Wastewater Treatment Plant ) สำหรับน้ำเสียจากบ้านเรือนหลากหลายรูปแบบในท้องตลาด แต่อย่างไรก็ตาม สามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ระบบใหญ่ ได้แก่

                1. ระบบบ่อเกรอะ ( Septic Tank )

                หลักการและประสิทธิภาพเหมือนบ่อเกรอะที่กล่าวมาข้างต้น แต่วัสดุที่นำมาใช้เป็นตัวถังจะทำจาก ไฟเบอร์กลาสเสริมแรง ( FRP ) ซึ่งจะทำให้น้ำหนักเบาขึ้น ตัวอย่างผลิตภัณฑ์ ได้แก่ : PP SEPTIC, DOS SEPTIC

                2. ระบบบำบัดน้ำเสียแบบไม่เติมอากาศ ( Anaerobic Unit )

                พัฒนามาจากระบบบ่อเกรอะ กล่าวคือ ทำให้เกิดการย่อยสลายเพิ่มขึ้น ด้วยการทำให้จำนวนแบคทีเรียเพิ่มขึ้น โดยใช้ สื่อชีวภาพ ( Bio-Media ) มาเป็นตัวกลางให้แบคทีเรียเกาะ แทนที่จะลอยปะปนไปกับน้ำเสีย ดังนั้น ยิ่งมีพื้นที่ผิวให้เกาะมากเท่าไหร่ จำนวนแบคทีเรียก็จะยิ่งมากขึ้น ประสิทธิภาพการบำบัดน้ำเสียก็ดีขึ้น
                กรณี Bio-Media ทีลักษณะเป็นแผ่น น้ำจะไหลผ่าน Bio-Media คล้ายกับการกรอง ดังนั้นบางครั้งจะเรียกระบบนี้ว่า Anaerobic Filter Process สื่อชีวภาพนี้ มักทำจากพลาสติก มีการออกแบบให้ได้พื้นที่ผิวมากๆ รูปแบบก็จะแตกต่างกันไป ประสิทธิภาพของระบบนี้จะสูงกว่าบ่อเกรอะ โดยสามารถลดค่า BOD ในน้ำเสียได้ถึง 60 %

              3. ระบบบำบัดน้ำเสียแบบเติมอากาศ ( Aerobic Unit )

                          ระบบนี้ก็จะมาในรูปของถังสำเร็จ ซึ่งภายในจะแบ่งออกเป็นส่วนต่างๆ กำหนดทิศทางการไหลของน้ำไว้เรียบร้อย สามารถนำมาติดตั้งได้เลย ประสิทธิภาพของระบบนี้จะดีกว่าแบบ Anaerobic Unit คือสามารถลดค่า BOD ในน้ำเสียได้ 60-80 % แต่จะต้องมีการบำรุงรักษาเครื่องเติมอากาศเป็นระยะ และยังมีค่าใช้จ่ายเพิ่มเติม คือ ค่าไฟ สำหรับเครื่องเติมอากาศด้วย

                        หมายเหตุ : ถังบำบัดสำเร็จรูปโดยทั่วไปจะไม่รวมระบบฆ่าเชื้อโรค แต่ถ้าเจ้าของต้องการ ผู้ผลิตก็สามารถเพิ่มให้โดยคิดราคาเพิ่มขึ้น

                    สำหรับสนนราคาของถังบำบัดน้ำเสียสำเร็จรูปก็ไม่ถือว่าแพงมากมาย ยกตัวอย่างถังสำหรับบ้านที่มีคนอยู่ 8-10 คน ราคาก็ตกประมาณ 30,000 บาท จะเลือกระบบไหนก็ขึ้นอยู่กับความต้องการของเจ้าของบ้าน รู้อย่างนี้แล้วถ้าถามว่า คุ้มหรือไม่ ก็ต้องตอบว่าคุ้ม !!! เพราะถึงแม้ว่าจะไม่ได้ช่วยให้สภาพแวดล้อมดีขึ้นทันตาเห็น แต่อย่างน้อยก็ไม่ทำให้แย่ไปกว่าที่เป็นอยู่ก็แล้วกัน !!!