Kitabın odak noktası insan...Çünkü, insan hem bir sosyal varlık hem de toplumun direği...

Bugün değişim dalgalarıyla sarsılan toplumlarda,insanlar bu olayın sessiz gözlemcileri olurlarsa,toplumun çürümesi kaçınılmazdır. Oysa zinde kalabilecek olanlar bireylerini yenilikçi bir ruha özendiren toplumlardır.

Yirminci yüzyılın kitlesel yaşam tarzı,önce ki çağlarda başlayıp bugüne kadar gelişerek gelen insan özgürlüğüne yeni kısıtlamalar getirmiştir.

Teknoloji, insanda kişiliğini koruma kaygısı doğurmuştur. Bu nedenle,insanın kendisine hizmet etmesi için oluşturulan kuruluşların tutsağı olmasını önleyecek çareler bulunarak bazı toplumsal sorunlar çözülebilir.

Bugün Türkiye iç ve dış olaylar dolayısıyla tarihinin en önemli değişmelerinden birini yaşamaktadır. Bu değişim dalgasıyla ortaya çıkan yeni değer ölçülerini kavrayamayanların kendilerini yenileyemeyenlerin düştükleri bunalım gözlerimizin önünde. Oysa bir toplumun yenilenme yeteneği , o toplumdaki bireylerin enerjisine , amaçlarına ve kabiliyetine bağlıdır. Yeniliğe ve gelişmeye açık bir toplumu ise, ancak bu özellikleri taşıyan bireyler yaratabilir.

Fakat bireyler çağımıza özgü çeşitli sorunlarla yüz yüze. Dr. Gardner, bunlardan birini çağdaş kitlesel yaşamın ve teknolojinin insan özgürlüğüne getirdiği kısıtlamalar , diğerini ise , elde edilen başarıları yıkmaktan hoşlanan yeni totaliter yönetim şekillerinin ortaya çıkışı olarak gösteriyor.

Kitabın Türkiye açısından bir başka önemli yanı , bizimde sormamız gereken fakat, ister kişisel çıkar ister ilcisizlik deyin , sormaktan kaçındığımız bazı soruları ortaya koymasıdır: İnsanlarımızı seçenekli düşünmekten alıkoyan toplumsal alışkanlıklarımız nelerdir? Bunlar nasıl giderilebilir? Öğretim sistemi yenilikçi , yaratıcı bir toplum amacına uygun mudur? Hatalara neden toleranslı değiliz? Acaba başarısızlık konusunun maliyeti , yapılabilecek hatalardan daha yüksek değil midir. Bir işin nasıl yapıldığına , neden o işin yapılıp yapılmadığından daha çok önem veririz? Toplumu sade , esnek ve yönetilebilen bir ölçüden ayrıntıya , katılığa ,tembelliğe ve yolsuzluğa götüren bürokrasiyle nasıl başa çıkılacaktır?...

Bunlar gibi bir yığın soruya cevap aramadıkça miskinliğin, bağnazlığın, vurdumduymazlığın çaresini nasıl bulabiliriz? Türkiye’nin bugün yaşadığı en ciddi sorunlardan biri de , bireyin inandığı , önem verdiği değerlere sahip çıkmaması , vaziyet almaması değil midir?

Her kuşak , yaşadığı toplumun değerlerini yeniden yorumlamak ve sahip çıkmak zorundadır. Elinizdeki kitabı okurken çevrenizde olup biten pek çok olayda , sırf görmezlikten geldiğiniz için sizin de sorumluluğunuz olduğunu göreceksiniz...

karşısında insanlar yalnızca hareketsiz gözlemciler olmayıp aynı zamanda değişikliklerin üretiminde yardımcı öğelerdir. Bu kokuşmuşluk değil, dinamizmdir . Toplumlarda gelişmenin ve gerilemenin öğelerini anlamaya başlıyoruz. Fakat toplumsal yenilenme tümüyle bireylere bağlıdır ve bireylerin günümüzde çeşitli sorunları vardır.

Toplum yenilenmeyi başarmak isterse, kabiliyetli insanlar için uygun bir atmosfer oluşturmalıdır. Aynı zamanda toplum yenilenme yeteneğine sahip insanları yetiştirmek zorundadır. Genç kalmanın esnekliği ile öğrenme ve gelişme yeteneğini koruduğumuz sürece kendini yenileme devam edecektir.

Modern toplum bireyi frenleyen unsurlarıyla mücadele ettiğimiz sürece , toplumları ve bireyleri yenileten yaratıcı kıvılcımı kaybederiz. Üretken, yenilikçi ve kendini yenileyebilen bireyleri teşvik etmedikçe, dünyadaki en iyi sosyal önlemleri de alsak bize yararlı olmayacaktır. Sonuç olarak, bir takım değerlere gereken önemi vermediğimiz sürece ne kendimizi, ne toplumu ve nede sorunlarla dolu bir dünyayı yenileyebiliriz.

Bu bizi Arnold Taynbe tarafından en geniş şekilde tanımlanmış bir kavrama götürür. ‘ Uygarlaşma, bir durum, bir yolculuk veya bir liman değil, bir yol alıştır.’ Gelişme ( ve süreklilik ile değişim arasındaki karmaşık ilişkiye)verilen önem yüzünden liberalizm ve muhafazakarlık gibi modası geçmiş görüşlerin değerleri azalmıştır. Peter Druçker’ın da belirttiği gibi değişimin sarstığı yeni değişiklikler sürekli tehdit altında bulunan bir dünyada korunmanın tek yolu yenilikleri sürdürmektir. İstikrar ancak devamlı değişmeyle sağlanabilir.

BİLGELER, ‘Büyümeye devam edin . Tohuma kaçmayın. Bu bir son değil bir başlangıç olsun.’ derler. Bu güzel bir temadır. Ancak, bu söylevleri dinleyen gençlerin büyük bir çoğunluğu bunlara kulak asmazlar ve kendileri orta yaşa ulaştıklarında ise artık bütünüyle mumyalaşmışlardır.

Olgunlaştıkça, hayatta ilgi duyduğumuz konuların alanı ve çeşitliliği giderek daralır. Eğilebileceğimiz konulardan yalnızca bir kaçı üzerinde dururuz. Pek çok kimse arasından yalnızca bir kaçıyla ilişki kurarız. İşte bu nedenlerle, yolculuk hepimiz için yepyeni bir deneyim olmaktadır. Oturduğumuz yörede etrafı algılamak yeteneği yavaş yavaş yok olur. Yolculuğun zevkli olmasının bir kaç nedeni vardır. Bunların en önemlisi çocuklarınkine benzer şekilde fark etme yeteneğine kısmen yeniden kavuşulmasıdır.

Evlilik, yeni bir kente göç etme, iş değiştirme veya ulusal alarm gibi büyük değişikliklerin alıştığımız kapıları bozması sonucu etrafımıza ördüğümüz ağın bizi nedenli hapsettiğini birdenbire fark ettiğimiz pek çok durumlar olmuştur. İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşantı kalıplarını bozmak zorunda kalmış kadınların ve erkeklerin , çoğu kez kendilerinde daha önce varlığından habersiz oldukları birikimleri ve yetenekleri keşfettikleri görülmüştür.

BAZI kimselerin kendilerini yenileyebilmelerine karşılık bazılarının bu yeteneğe sahip olmamalarının nedenini kimse bilmiyor. Yeteneklerin gelişmesi, bir bakıma, birey ile çevresi arasındaki diyalogudur. Kendini yenileyen insan, yeteneklerinin tümünün açığa çıkması işini şansa bırakmaz. Yaşamının sonuna dek, yeteneklerinin sistematik olarak veya en azından hırslı bir şekilde ortaya çıkarmaya çalışır. Burada sözü edilen yetenekler yalnızca becerilerle sınırlı olmayıp, kişinin duyma, merak etme, öğrenme, sevme ve ümit etme kapasitelerinin tümüdür.

Öğretim sisteminin nihai hedefi , bireye kendi öğrenimini sürdürme sorumluluğunu vermektir. Öğrenimin okullardan, dershanelerden başka hiç bir yerde yapılamayacağı yolundaki garip inanç yok olmadıkça, bu hedefin gerçekleşmesi sınırlı olacaktır. İnsanı kendini yetiştirmeye teşvik etmek için topluma düşen pek çok şey vardır. Topumun yapabileceği en önemli şey, bireyin yeteneklerini geliştirmesine engel olan öğeleri ortadan kaldırmaktır.

ANCAK yeteneklerinin keşfedilmesi, kendini geliştirmenin yalnızca bir yönü ve belki de en kolay yönüdür. Kendini geliştirmenin bir diğer yönü de kendini bilmedir. Josh Billings , ‘ Kişinin kendini bilmesi, en güç şey olmakla kalmayıp aynı zamanda en rahatsız edici bir şeydir,’ demiştir. Kendisine yabancılaşmış olan birey , kendini yenileme kapasitesini kaybetmiştir.

OLGUN kimselerin, gençlere oranla öğrenmeye daha az istekli olmalarının bir nedeni de risklerle karşılaşmaya daha az gönüllü olmalarıdır. Öğrenme riskli bir iştir ve yetişkinler yenilgiden hoşlanmazlar. Çocuk, olağanüstü bir hızla öğrenirken ( bu hızlı yaşamın hiç bir döneminde bu düzeye ulaşamayacaktır.) aynı zamanda bir sürü moral bozucu yenilgilerle de karşılaşır.

Resmi öğretimin iyi yönlerinden biride öğrencinin seçmemiş olduğu çeşitli türdeki faaliyetlerde kendisini sınamasını zorunlu kılmasıdır. Başarısızlık korkusu bize çok pahalıya mal olmaktadır. Bu büyüme karşısında güçlü bir engeldir. Öğrenmeyi sürdürmek istiyorsanız, tüm yaşamınız boyunca yenilgi riskini göze almanız zorunludur.

KENDİNİ yenileyen insanın diğer bir özelliği de, diğer insanlarla karşılıklı olarak verimli bir ilişkiye girmiş olmasıdır. Böyle bir insan sevgiyi almaya da, vermeye de hazırdır. Sevdiklerimizin sevinçleri ve acıları kendi deyimlerimizin de birer parçasıdır. Sevgi ve arkadaşlık soyutlanmış benliğin katılıklarını eritir, yeni boyutlar getirir, yargıları değiştirir ve insan ilişkilerinin dayandığı duygusal temeli dengede tutar.

Kurumun elde ettiği servet arttıkça bunu yaşatan şevk azalır. Binalar büyüdükçe içindeki manevi güçler zayıflar. Kendi hayatiyet unsurlarına geri dönmek isteyen kişi , yaşamın yapaylıklarından kurtulup, gerçekten inandığı ve bütün kalbiyle desteklediği şeyleri bulup çıkarmaya çalışır. Hayatımızdaki güçlü etkenler, artık dokunulabilen ve hissedilebilen şeyler olmaktan çıkıp birtakım istatiksel belirtiler ve sözlü soyutlamalar şekline dönüşmektedir. Ancak akıllı bir kişi, zaman zaman bunlara sırtını çevirip görebildiği, işittiği ve dokunabildiği şeylerle kendini yenilemeye çalışır. Toplumumuzdaki şevk eksikliliğinin nedenini açıklarken ‘ gereğinden fazla refah’ etkenini göstermek bir alışkanlık haline gelmiştir. Ancak, yoksulluk her zaman yüksek bir teşvik gücü sağlamaz. Refahta her zaman şevki azaltmaz. Toynbee’nin de ileri sürdüğü gibi, bir toplumun kendisini mücadeleye davet eden bazı şeylere ihtiyaç duyduğu söylenebilir. Ancak şimdiye dek hiç bir toplum , çevresini ve kendisini, mücadele edecek bütün öğeleri yok denecek dereceye gelene kadar tanımamıştır.

Genç bir insana bir dizi katı inançlar aşılamakla, onun erken yaşta eskimesine neden oluruz. Bunun yerine genç insanın sürekli değişmesini ve gelişmesini sağlayacak olan beceriler, tutumlar, düşünce tarzları ,bilgiler ve görüşleri ortaya konması gerekir. Gençlerimize, kendi çiçeklerini yetiştirmeyi öğretecek yerde , çoğunlukla vazoda çiçek sunuyoruz. Kafalarını kullanmasını gereken bir araç olarak düşünmelerini sağlamak yerine, doldurulması gereken bir depo olarak görmelerine neden oluyoruz. Bunun yanında geçmişten alınması gereken derslerde vardır. Gençlerin kendilerinin kim ve ne olduklarını öğrenmeleri, gerek birey gerekse insan olarak nereye ulaşmak istedikleri konusunda kendilerine yardımcı olur. Birey, yaratıcı düşünce veya eylemin ortaya çıkabileceği her alanda daha önceki araştırmaların mirasından yararlanır. Değişikliğin hızı arttığı için eğitime şimdi daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır. Şu halde gençleri , yarının yeniliklerini kendi başlarına öğrenebilecek tarzda eğitmek gerekir. Bu da bizi tekrar temel ilkelere götürmektedir. Her an modası geçebilecek şeyleri öğretmek yerine, genç insanın anlama ve uygulama kapasitesini uzun vadede en fazla etkileyecek şeyleri öğrenme yoluna gidilmelidir.

YENİLENME için yapılan öğretim büyük ölçüde, çok yönlülüğü geliştirmeye yönelik tir. Uzmanlar mı yoksa geniş bilgili bir kitlemi yaratmalıyız. Uzmanlaşmaya biyolojik faaliyetlerin tümü için evrenseldir ve bütün karmaşık organizmaların hücre yapılarında görülür. Uzlaşma belirli faaliyetlere ağırlık verirken, diğerlerinin terk edilmesini gerektirir. Kısacası uzmanlık biyolojik, sosyal ve entelektüel yönleri olan bir zorunluluktur. En üst düzeyde öğrenim görmek, sınırlı bir konuyu derinlemesine öğrenmek demektir. Ancak, modern dünyada uzmanlaşma,geçmişteki deneyimlerimizin bütün sınırlarını aşmıştır. Bütün sosyal kademeler belirli türde bir uzmanlığı gerektirir. Bir takım karaları alma olanağından yoksun bırakılmış astlar, bu tür kararları alma yeteneklerini kaybedebilirler.

Uzun vadede bizi en iyi sonuçlarına götürecek en etkin araç kuşkusuz öğretim sistemidir. Öğretim, yaşam boyunca öğrenme ve gelişme için geniş ve sağlam bir temel sağlar. Böyle geniş bir kültürle işe başlayan birey, ne kadar dar alanda uzmanlaşırsa uzmanlaşsın , her zaman için bir miktar genel uygulamacı olma kapasitesini koruyacaktır.

LYMAN Bryson şöyle diyor, “...demokratik bir toplumun amacı büyük insanlar yaratmaktır... Herhangi bir şeyi demokratik bir şekilde yapmak, insanoğlunun gerçek gücünü en iyi şekilde koruyan ve geliştiren bir yoldur.”

Hava trafiğinin kontrolüyle ilgili yeni bir teknoloji üzerinde çalışan bir kişi şunları söylemişti: “ Çalışmalarımı henüz tamamlamadım, ancak tamamlamış olsam bile bu teknoloji bugün insanlar tarafından kabul edilmeyecektir,çünkü insanlar bu konuda şu anda yeterince endişeli değiller. Önümüzdeki iki yıl içerisinde fevkalade bir uçak kazası olduğunda , insanların dikkati bu sorun üzerinde yoğunlaşacak. İşte o an, benim için büyük fırsat ortaya çıkmış olacak.”

Dikkatimizi yalnızca geçmişin ünlü kişileri üzerinde toplarsak yenilenme sürecini hiç bir zaman tümüyle anlayamayız. Tarihteki önemli değişmelerin büyük bir kısmı çoğu bilinmeyen küçük buluşların birikimiyle ortaya çıkmıştır. Heyecanlı (veya basit) mizacımız bizi “kim ortaya çıkardı” yı bulmaya yöneltir ve uzun yılların ürünü ve son derece karmaşık bir olayın bütün onurunu, bulduğumuz adamın omuzlarına yıkarız.

Yine bazı araştırma sonuçları, yaratıcı ve diğer orijinal kişiler tarafından paylaşılan bazı ortak özelliklerin olduğunu göstermektedir.

4-)Deneyimle Kurallara Ulaşma Yeteneği. Büyük yaratıcılık yeteneği olan kişi, değişik ve zengin deyimler edindikten sonra, tüm bu karmaşık deyimlerin ardındaki gizli düzeni bulmada olağanüstü bir güce sahiptir. MacKinnon’un önerdiği gibi yaratıcı insan, eğer gördüğü kaosa yeni bir düzen getirebileceğine dair kendisine derin bir güven duymazsa , çevresindeki bir çok fikir ve deneyimi hoşgörü ile karşılayamaz.

Felaketlerin, genellikle, yeniden doğuşun bir başlangıcı olması acı bir gerçektir. Pasifik kıyılarının en güzel kentlerinden biri olan Santa Barbara, sahip olduğu güzelliklerin pek çoğunu kentin hemen hemen tamamının yıkılmasına neden olan 1925 depremine borçludur. Bir örgüt yaşadıkça işlerin yapılış biçimiyle ilgili değişmeyen usuller geliştirir ve daha düzenli , daha etkin , daha sistematik hale gelir. Yeni bir toplum yenilircilerini ödüllendirmek için özel bir çaba harcamalıdır. Çünkü başlı başına yaşlılığın kendisi heves kırıcı bir engeldir. “Bir şeyin nasıl yapıldığına” olan ilgi, aynı zamanda can çekişen bir toplumun kronikleşmiş hastalığıdır.

Kuralların ve geleneklerin sayısı arttıkça toplumda kişilerin davranış uygunluğuna daha çok önem verir. Alkışlanan kişi, çok çalışkan ya da işi bitiren değil, gelenekleşmiş usulleri ve kuralları çok iyi bilen, bu kurallarla nabza göre şerbet verendir. Sonuçta ilginç bir çelişkiyle karşı karşıya bulunmaktayız. Yaşlanan bir toplum yada örgüt, işlemler ve teknikler bakımından tam bir güvene sahip olabilir fakat amaca ulaştıracak yetenekler bakımından da ciddi kuşkular içindedir.

Değimin girdabından kaçmak isteyenlerin başvurdukları ortak bir hile de,

yüksek ahlak değerleri konusunda ısrar etmektir. Ancak eskiye , daha sade dönemlere duyulan nostaljik özlem her zaman toplum ve tarihle ilgili yanlış inançların mezarı olmuştur.

KİŞİLERİN yada örgütlerin başlangıçtaki esnekliklerini ve girişimcilik gücünü azaltan süreçlerden hiçbiri , zilyetlikte sonuçlanan değişmeler kadar halk arasında memnunlukla karşılanmamıştır. William James’in söylediği gibi “mülkiyete dayalı bir yaşam yalnızca var olmaya yada bir şeyler yapmaya adanmış bir yaşamdan daha kısıtlayıcıdır.” Bu yalnızca mülkiyetle ilgili olmayıp her türlü yükümlülükle ilgili bir sorundur. Kişiler borçlanır, taksit ya da sigorta primi ödemek zorunda kalır. Örgütler yüklü miktarlar da genel giderlere katlanır ya da uzun vadeli yükümlülüklerin altına girer.

İnsanı yük altına sokan birikimler ün,statü gibi maddi olmayan türden de olabilir. Ödül kazanmış bir çok bilim adamı daha önceden ileri sürdüğü görüşlerine bağlı kalmak yüzünden yaratıcılıklarını bastırma yoluna giderler. Yaşlanan bir toplum için kazanılan haklar, ayrıca başka bir sorununda kaynağıdır. Kişiler kazanılmış haklarını arttırdıkça örgütlerde katılaşır.

BİR toplumun ilerlemesine yada gerilemesine neden olan değişimin gelgitleri, yaşadığımız günlük olaylar girdabının çok derinlerinde vücut bulur. Tabandaki bu büyük gel git harekelerinin günlük yaşamımızdaki yansıması yüzeydeki dalgalar, sabah gazetelerinin sür manşet başlıkları ise dalga köpükleridir. Cehalet, hastalık,yetersiz beslenme,politik ve ekonomik baskılar hala kişisel ilerlemenin önündeki en önemli engeldir.

Çağdaş toplumların özelliği karmaşık örgütlerdir, öyle olmak da zorundadır. Bu, bir sosyal sınıfın diğeri üzerinde egemenlik kurması yada bazı dogmatiklerin, diğer dogmatikleri baskı altında tutması sorunu değildir. Sorun, kişiyi kendisine bağımlı kılan bir tiran yada yorgun, yaşlı veya genç bir canavar sorunu da değildir. Kişiyi baskı altında tutan, çağdaş toplumun kendi yapısıdır. Fakat görünüşte de olsa, kamuoyunun desteğini almadan tiranlık yapmak, modası geçmiş bir politikadır. Gerçek modern diktatör, amaçlarını insanlar aracılığıyla gerçekleştirmektedir.

Kitlesel üretim ancak merkezleştirilmiş kararlarla mümkün olabilmektedir Ve çağdaş toplum bu tür bir merkezleştirmede inanılmayacak kadar beceriklidir. Bu gelişmelere rağmen kişi canlılığını koruyabilmek için içgüdüsel olarak kendi kararlarını uygulayabileceği hobiler geliştirmektedir. Bu anlamda “kendin yap akımı” yorumlanması gereken bir harekettir.

BÜYÜK örgütler kişinin özgürlüğünü her zaman kısıtlamaz, bazı açılardan da genişletir. Büyü örgütler sayesinde insanlar başka türlü tatmaları mümkün olmayan özgürlükler tatmaktadır. Küçük bir kasabadan büyük bir kente göç eden insan hiç alışmadığı özgürlükleri yaşar. Bazı eleştirmenler örgütsel büyüklüğün ve örgütsel karmaşıklığın artışını ast-üst ilişkilerindeki artışa bağlı olduğunu ileri sürüyor. Fakat antropologlar ve tarihçiler bu görüşü desteklemiyorlar.

Bugün için umutlandırıcı şey, merkezleşmiş örgütsel bütünleşmelerinin doğasında varolan katılığı ve özgürlüğü tehdit eden unsurları taşımayan örgütsel süreçleri oluşturabileceğimiz bazı mücadele alanlarıdır. İnsan ihtiyaçlarına gereken önem verilirken, ölçek ekonomilerin gerçekleştirilmesi de mümkündür. Bu tür bilginin tüm amacı, kişisel başarıları iletici koşulları oluşturmaktır. Sokaktaki adam özgürlüğü yaşamanın doğal bir parçası, özgür olmamayı ise olaylardaki yapaylık, tabiat dışlılık olarak düşünür. Fakat insanları özgür yaşatabilmenin aracı özgür toplumdur.

BİR toplum için yenilenme zorunluluğunu hissetmek yeterli değildir. Toplumun, planlı eğişimi mümkün kılacak kurumsal düzenlemelere de ihtiyaç vardır. Politik. ekonomik ve sosyal konularda inisiyatif sahibi olmak, aynı şekilde yalnızca bir kaynaktan değil fakat değişik kaynaklardan güç bulur. Hatta deyimle iş başına gelmiş bir totaliter rejim bile muazzam değişiklikleri gerçekleştirebilir. Ancak uzun vadede bu enerji kaynağının yavaş yavaş azalması tehlikesi yanında, en önemli tehlike ortaya çıkan katılık unsurudur. Tarihi bir gerekçe olarak, önemli toplumsal değişikliklerin sosyal dokuyu genellikle ciddi ölçüde zedelediği bilinmektedir. Bir tek fikir etrafında bütünleşmeye karşı en önemli güvenlik önlemlerinden biride gelenekleşmiş olan güçler ayrılığı ilkesine ve yetkiye konan kısıtlamalardır.

Siyasi gücün şekillenmesinde payı olan örgütlenmiş ve örgütlenmemiş pek çok gurup toplumda esnekliği sağlar. Güçler ayrılığı kadar önemli olan bir başka gelenek de hoşgörü ve fikir özgürlüğüdür. Çoğulculuğumuzun başka bir özelliği de bireylerin mensubu olduğu çok farklı örgütlerdir. Örgütte çalışan bir kimsenin kendisini korumasının en emin yolu, girebileceği diğer örgütlerin var olmasıdır. Özgürlük olmadan bir düzen olabilir ancak belirli bir düzen olmadan özgürlük düşünülemez.

Muhalifleri korumak için çeşitli çözümler ileri sürülmüştür. Medeni hakkımızın, düzeni koruma yasaları, şikayetleri dinleme ve ihtilaflarda her iki tarafı dinleme ilkesi bu sistemin bir parçasıdır. Toplum bugün sağlıklı olan yönlerinin yarın soysuzlaşabileceğini biliriz. Bugün adil kullanılan bir yetkinin yarın istismar edilebileceğini düşünürüz. Hayatı muhaliflere de yaşanır hale getirmek için planı ve sistematik girişimler modern dünyanın ve açık toplumun bir ürünüdür.

İnandığını söyleme özgürlüğüyle ilgili savaş hiç bir zaman bitmeyecektir. Günümüzde mükemmel bir özgürlüğe sahip olsaydık, mutlaka kısa sürede özgürlüğümüz yozlaşmaya başlardı. Bu “uyum çağında” yaşadığımıza ilişkin ithamlar incelemeye değer. Uyumsuz bir duruma aşırı uyum gösteren büyük grupların varlığı uyumsuzluk teorisini biraz daha karmaşık hale getirmektedir. Herhangi bir toplumda uyumluluğun baskısından özenle korunması gereken belirli guruplar vardır. Bu yaklaşım, bunların topluma tümüyle muhalif olmadıkları anlamına gelmektedir. Sanatkarlarda, yazarlarla veya yenilikçilerle ilgili topluma düşman olduklarına dair romantik bir görüş vardır.

BİR bütün olarak toplumda aradığımız esneklik ve uyum yeteneği örgütler içinde gereklidir. Damar sertliği olan örgütlerden oluşmuş bir toplum kendisini yenileyemez. Bugün yenilikle ilgili en çok özelliği olan şey, bizim sistemli şekilde yeniliği gerçekleştirmeye çalışıyor olmamızdır.

Yenilenmeye ilgilenenler için bazı yönetim sorunları özellikle ilginçtir. Bir örgütün yada bir toplumun kendisini yenilemesi açısından hiçbir şey , insanların daha çok katkıda bulunabilecekleri mevkilere ilerlemelerine olanak sağlayan bir sistemin varlığından daha önemli değildir. Yenilenme konusunda çalışanlar için yönetimle ilgili başka ilginç bir konuda iletişimdir. Sözgelişi örgüt içi iletişimde etkin olan kanalların, örgüt bölümleri arasında ki nüfuz edilemeyen duvarların yıkılmasını engelleyebileceğini görmüşlerdir. Bu duvarları kaldırabilmenin bir yolu aşırı uzmanlaşmış dar görüşlü kişilerin sayısını azaltmak olabilir.

Bu sorun yalnızca askeri örgütlere özgü değildir. Şayet bir örgüt güç ile esneklik arasında bir seçim yapmak zorunda kalırsa hemen hemen istisnasız şekilde gücü seçer. Örgütler için sadeliği korumak, karmaşıklaşmaktan zordur. Canlılığı korumak hemen hemen olanaksızken hantallaşmak kolaydır. Fakat örgütte yalnızca tembelliğe, ayrıntıya ve gücün pekiştirilmesine yönelmiş güçlerde vardır. Bu durum muhtemelen kendimizin kabul ettiğinden daha çok şekilci olduğumuzdan, kısmen de çok tembel yada sorunların özüne inme konusundaki ihmalkarlığımızdan kaynaklanıyor.

İnsanlar yalnızca çeşitli kimyasal maddelerle bir kova suyun bileşimi değildir. yalnızca biyososyolojik sistemin bir elemanı yada kalıtım zincirinin bir halkası da değildir. Yalnızca sosyal gurubu kuvvetlendirmek için kullanılabilecek beşeri bir kaynakta sayılamaz. İnsanla ilgili önemli şeylerin yanı sıra dokunulmazlığı olan şeylerde vardır. Bireysel gizliliğin ihlal edilmemesi, kişiliğin baskı altına alınmaması ve insan onurunun zedelenmemesi türünde insan dokunulmazlığıyla ilgili daha başka kısıtlamalarda vardır.

İnsan sosyal bir varlık olmasından dolayı, sosyal sistemden söz etmeden bireycilik hakkında konuşmak anlamsız olur. Bu yüzden birey ile guruplar arasındaki ilişkileri daha yakından incelemek yararlı olacaktır. Dünyaya ayak basmış insanların pek çoğu kendi toplumlarının kültürüne gömülmüştür. Gelenekçi toplum içinde büyümüş bir kişi kendisini yaşadığı toplumdan ayrı yada ayrılabilir olarak düşünmemektedir. Bu tür bir insan kendi kültürü içinde kaybolmuştur.

Fakat sonra yirminci yüzyıl totalitarizmi karşısında , yetişmesi yüzyıllar alan ulu özgürlük çınarı kurumaya başladı. Pek çok gözlemciye göre burada üzücü olan, insanoğlunun doğasına istibdada karşı olmaktan öte, istibdadı davet eden bir şeylerin olabileceği düşüncesiydi. İnsanın kendi kendisinin efendisi olduğu, kendi kaderini yalnız başına tayin edebileceği yada hiç bir bağı olmayan özgür bir kuş misali romantik fikirlerle sık sık karşılaşırız.

Çağdaşlık uygarlık bireyin kendi geleneklerine ve ailesine olan bağlarını zayıflattığında, toplumsal açıdan bu daha çok özgürlük yada yabancılaşma ve toplumsallaşmama sonucu doğurabilir. Aynı şekilde, birey daha çok özerklik aradığında daha özgür ve ahlaki açıdan daha sorumlu bir kişi olabilir. Olgun bir insan, bireysel özgürlük ve onur anlayışımızda saklı ideal standartlarla karşılaştığında , kendi bağımsızlığı için önlemler alabilmelidir.

Birey ile onun dışında oluşan değerler arasındaki anlamlı ilişki bireysel özgürlükle çalışma halinde değildir. Tam tersine, bu değerler özgür insanı karakterize etmesi gereken manevi gücün ayrılmaz bir parçasıdır.

Çağdaş toplumsal yaşam bir yandan birey üzerinde gizli fakat güçlü kısıtlar oluştururken, öbür yandan da bireyi geleneklerine, gurubuna ve kendi dışındaki değerlere bağlayan bağları parçalamaktadır. Bireyin bu tür bağlılıklar edinmesine yardımcı olacak bir geleneğe fiilen sahip değiliz. Tersine, onun çocukluk dünyasından koparmaya yardım eden çok güçlü geleneklerimiz var. Öğretmenlerin çoğu gençleri çocukluk inançlarından vazgeçirmek için bilinçli şekilde çaba harcıyorlar.

Bireyselliği feda etmeden bu tür toplumsal bağlılıkların nasıl oluşturulabileceği konusunda bireye yardım etmeliyiz. Onun , bir akıma veya doktrine teslim olarak, bireysel seçim sorumluluğundan kaçmasına neden olacak güçleri tanımasına ve bunlara karşı direnebilmesine de yardımcı olmalıyız.

Doğal olarak insanın kendi fiziksel tatmini için ne gerekiyorsa yalnızca onu yapacağına inanır. Fakat her antropologun kanıtlayabileceği gibi bu doğru değildir. İlkel insan bile kendi toplumsal gurubuna ve algılayabildiği ölçüde ahlak sistemine derinden bağlılık göstermiştir.

YAPISI gereği insan anlam arayıcısıdır. Bedeni için, nefes almak yada vücudunu belli bir ısıda tutmaya yardımcı olmaktan başka bir şey yapamaz. Çok kaba ve düşünce derinliğinden yoksun olsalar da bazı dinler, mitolojiler ve kabilelerin batıl inançları günlük olayları yorumlamaya yönelik anlamlar geliştirmişlerdir.

YAŞAMIN anlamının bir bilmeceye verilen cevaba benzediğini düşünen pek çok kişi vardır. Her yaşamdaki anlam birbirinden farklı ve çok yönlüdür. Bu anlamlardan bazıları yaşamın erken dönemlerinde, diğerler ise daha geç kavranır. Bu anlamlardan bazıları yoğun şekilde duygu, bazıları ise bütünüyle bilinç yüklüdür. Bazıları dinsel, diğerleri ise sosyal içeriklidir. Toplumdaki değerli insanların pek çoğu ailelerinin refahı, sağlığı ve kendi bütünlüklerinden başka hiçbir şeye aşırı istek göstermezler.

Kendini yenileyebilen bir toplumda insanlar, yalnızca geleceği ve onun getireceği yenilikleri içtenlikle karşılamaz, bu geleceği şekillendirebileceğine de inanırlar. Gerçekte insanların kendi kaderlerini değiştirme konusunda çaresiz oldukları görüşü, tarih boyunca çok yaygındı. Kadercilik düşüncesi, yenilenmenin önünde ciddi bir engeldir. Bir toplum yada kurum yaşlandıkça, davranış ve tutumlarda kolay olana doğru gizli ama giderek yaygınlaşan bir eğilim görülür. Bunun sonuçları ise, kolayca tahmin edilebilir. Daha az hata ve daha az yenilik.

Tarihin çok büyük bir bölümünde insanlar, insanoğlunun dünya üzerindeki yaşamı konusunda oldukça ümitsiz görüşler beslemişlerdir. Eski Yunanlılar insan yaşamındaki herhangi önemli bir mutluluğun, başarının veya bir amaca ulaşmış olmanın , onun için bir felaket habercisi olduğunu söyleyebilecek kadar ileri gitmişlerdi. Aydınlatma Çağı’nın akıcılığı , iyimserliği ve mutluluğu durgun suya atılan taşın neden olduğu dalgalar gibi entelektüel yaşamın her alanına yayıldı. İnsanoğlunun Ütopya’ya ulaşabilmesinde ihtiyacı olan şeylere daha fazla kararlılık, akıcılık, bilim ve maddi gelişmeydi.

Aydınlatma Çağı’nın ruhu , ulusal karakterimizin şekillendiği dönemlerde bizi, Batı’nın eski devletlerini etkilediğinden çok daha fazla, derinden etkilemişti.

ÇAĞDAŞ her okur yazar Aydınlatma Çağı’nın iyimserliğinden geriye dönen yolu bilir. Bu değişim ruh halinin en iyi örnekleri Kierkegaard ve Dostoyevski’dir. Tam bir akılcı kişi olan Freud, bireysel akılcılığın hemen her alanında esen mahvedici rüzgarın içinde yaşadı. Sonra 20. yüzyılın kötü olayları sergilendi : 1. Dünya Savaşı’nın katliamı, komünist devrimle özgürlüğün mantıksızca baskı altına alınışı, nazizm ve faşizmin zayıf ahlakı ve 2. Dünya Savaşının gaz odaları ile bombaları....

Ne kadar akıllıca tasarlanmış veya ne kadar demokratik yapıda inşa edilmiş olursa olsun hiç bir sosyal sistem,toplumun üyelerince paylaşılan alışkanlıklar ve tutumlarla desteklenmediği sürece özgürlüğü koruyamaz. Ancak özgürlüğün alışkanlıklar ve tutumlardan başka şeylerce de desteklenmesi gerekir. Çünkü, alışkanlıklar ve tutumlarda değişebilir. Sürekliliği olan bir özgürlük düşüncesinin, insanların din ve felsefi görüşlerinde de köklenmiş olması gerekir.

Eleştirmenler ne söylerse söylesinler, bizim toplumuzda bu tür değerlerle ilgili bir fikir birliği her zaman vardır ve halende mevcuttur. Yenilenme ile ilgilenen herkes için fikir birliği özellikle önem taşır. Yeterli sayılabilecek ölçüde fikir birliğine ulaşmanın tadını alabilmiş bir toplum , çok yaygın bir alanda yeniliklerin tiryakisi olabilir. Unutmamalıdır ki, bu fikir birliği ne günlük davranışların ve anlamların yüzeysel yönleriyle ilgilidir, nede günlük anlamların derinliğini ifade eder. İnsan davranışını yönlendiren temel değerlerle ve özgürlük , adet gibi kavramlarla ilgilidir. Ama bu değerler, felsefi ve dini inançların derin ,durgun sularında yüzer. Bu değerler, güçlerini insanın yapısıyla ilgili görüşlerden alırlar.

Bununla ilgili anlaşılması daha zor bir güçlük de, yüzyılımızın başlarında ahlaki gerçekçiliği inkar etmede zirveye ulaşılmış olması ve bu inkarcılığın * pek çok kültürlü insanı hala etkiliyor olmasıdır. Başlangıçta tutucu ahlakın balonlarını iğneleyerek patlatmak yürekli kişiler için çok keyif vericiydi. Viktoryan** tutuculuğun getirdiği katılıkların, 20.yüzyılın yaratıcı güçleri için bir engel oluşturduğunu tartışmak gereksizdir.

Günümüzde pek çok insan ahlaki ilgilerini açıkça söylemektense korlaşmış kömürün üstünde yürümeyi tercih ediyor. Ahlaki ciddiyet dogmatizm, resmiyetçilik yada uyumluluk ile bir tutmak yanlıştır. Ahlaki değerlerle tüm içtenliğiyle ilgilenmiş bir insan olarak Sokrates, dogmatizm ve resmiyetçilikten çok uzak ama döneminin saygın fikirlerine saygısızca davranabilen bir kişiydi.

Sarnıç boş değil. Çünkü ahlaki düzen bir taraftan çürüyor, bir taraftan da kendini yeniliyor. Joseph Campbell şunları yazmıştı:

Kısacası toplumun ahlaki yapısını oluşturan değer kaynakları, iyi yada kötü, varlıklarını sürdürmektedir. Bu değerler, bugün bazı yetişkinlerin yapar gibi göründükleri eskinin dindarlığında hayat bulamazlar. Ahlaki düzen, statik, tarihi dokümanlarda kutsanmış, aileye ait gümüşler gibi uzun yıllardır saklanan, yaşlı ahlakçıların ve dindarların kafalarında yer etmiş bir şey değildir.

Toplumların tarihin her hangi bir anında icat edilmiş bir makine olmadığını , toplumun üyelerince sürekli olarak yeniden yaratıldığını bilirler. Bu bilinç, insana sıkıntılı sorumluluklar yükler, fakat insanlığın daha da yükselebilmesinin yolu da buradan geçer.