Özetlemeye çalışmış olduğum bu psikoloji kitabı genel olarak; psikoloji biliminden, bu bilimin diğer bilimler arasındaki yerinden, davranışlarımızın nörobiyolojik temellerinden, psikolojinin en önemli sahalarından biri olan duyumlar ve algıdan, uyku ve rüyalardan,dikkat, öğrenme, hafıza, motivasyon, heyacanlar, düşünme ve problem çözme,lisan, gelişim, zeka, şahsiyet, anormal davranışlar,sosyal davranış, grupiçi süreçler ve gruplar arası ilişkilerden bahsetmektedir.

Yazar konusunu takdim derken, öncelikle kavramları açıklamaya çalışmış, ondan sonra araştırmacıların konu hakkındaki görüşlerini dile getirmiş fakat kavramların tanımlarını yaparken yeterince anlaşılır ifadeler kullanmamış.

Kitabın içerdiği konular ekseriyet itibariyle önemli olmakla beraber, bence en önemli hususlar ;İnsanın beyninin yapısı, Sinir sistemimiz, başta Freud olmak üzere birçok araştırmacının meselelere yaklaşım tarzları (şahsiyet v.b) ve öğrenme , gelişim gibi insanı yakından ilgilendiren meselelere değinilmesidir.

Kitap, psikoloji ile iştigal edenlere kaynak olabilecek kadar detaylı bilgilerle mücehhez fakat konuyu ele alıştaki tarzı çok fazla takdire şayan değildir. Örneğin “örnek olaylara” hemen hemen hiç değinilmediği için , meseleler aşırı derecede soyut kalmış ve anlaşılması çok güç olmuştur.Ayrıca terminolojik kavramlara çok fazla yer verilmesinden dolayı da bu anlaşılmazlık daha da artmıştır.

Psikolojide bireysel farklılıkların gözardı edilmemesi hususu çok önemli bir unsurdur.Yani bütün bireyler birbirinden farklı karektere sahiptirler öyleyse davranışlar incelenirken bu farklılıklara göre hareket edilmelidir.

Hulasa, bir çok yönüyle ele aldığımızda psikoloji çok önemli ve diğer bilimlerle karşılaştırıldığında da oldukça genç bir bilimdir.

Psikolojide belli başlı dört farklı akım ve yaklaşım tarzlarından bahsedebiliriz: 1)Yapısalcılık ve işlevselcilik: 19.yy’ın son yıllarında Wundt veöğrencilerinin benimsediği bu akıma göre, suyun hidrojen ve oksijene ayrıştırıldığı gibi; bilincin de elementlerine ayrılması gerekir.Bunu yaparken de yöntem olarak içe bakış yolunu benimsemişlerdir.

2)Davranışsal yaklaşım:1990’lü yılların başlarında Amerikalı psikolog John Watson tarafından ileriye sürülen bu görüşe göre; Psikolog ,bireyi, onun davranışlarına bakmak suretiyle inceler.

3)Gettalt Yaklaşımı: 1912’de Max Wertheimer tarafından ilk defa ortaya atılan bu görüşe göre. “Bütün, onu oluşturan parçaların ilişkisinden ortaya çıkar” örneğin bir beste dinlenirken tek tek o besteyi oluşturan notaların sesleri değil, onların biraraya gelerek düzenledikleri bütün algılanır.

4)Psikoanalitik Yaklaşım: Avrupa’da Sigmund Freud tarafından ortaya atılan bu görüşe göre: Davranışlarımızın çoğu bilinç dışı süreçlerden kaynaklanıyor Bilinç dışı süreçlerden kasıt korku, arzu gibi insanın farkında olmadığı fakat sonucunda davranışı etkileyen süreçlerdir.Freud, bir çok dürtülerin çocukluk boyunca aile ve toplum tarafından yasaklandığına inanırdı.Yine kendisine göre bunların hepsi doğuştan gelen, insanın doğasında bulunan güdülerdir.Bunları yasaklamakla, bilinç dışına itip davranışları buradan etkilemelerine sebep olmaktayız.

İnsan davranışını ve zihinsel işleyişinin bir çok cepheleri, temelinde biyolojik süreçlere dair bilgiler olmaksızın anlaşılamaz. Öyleyse sinir sistemimiz ve beyin hakkındaki temel bilgilerin bilinmesi zaruridir.

İnsanın sinir sisteminin temel birimi sinir hücresi veya bir başka adı ile Nöronlardır. Insan beyni 12 milyar veya daha fazla sayıda nöron adı verilen bu hücrelerden oluşur. Şimdi bu sistemi daha iyi anlayabilmek için bölümlere ve daha alt bölümlere ayıralım:

Sinir sistemini, merkezi ve preferik sinir sistemi olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Merkezi sinir sisteminden kasıt beyin ve omuriliktir.Preferik sinir sistemi ise somatik ve otonom sinir sistemi olmak üzere iki alt başlığa ayrılıyor. Şimdi bunları kısa ksa açıklayabiliriz:

Yetişkin bir insanın beyni yaklaşık 1440 gram ağırlığında olup gri ve boz maddelerden oluşur. Bu 1440 gram ağırlığındaki organ vücut ağırlığının sadece yüzde ikisini oluşturmakla beraber gerekli işlevlerini yerine getirebilmek için vücuda giren oksijenin yüzde 22’sinikullanır. Ayrıca kalbin dolaşım sistemine pompaladığı total kan miktarının yüzde 16-20’si beyne gelmektedir, dolayısıyla beyin kan bakımından en zengin şekilde takviye edilen organdır.

Beyin üç ana bölgeye ayrılmaktadır: ön beyin, orta beyin ve arka beyin. Görsel, iştsel, duyusal veya algısal psikolojinin bir çok önemli sürerci beynin bu farklı kısımlarında gerçekleşmektedir.

Bütün psikolojik özellikler kalıtım ile çevre arasındaki karşılıklı etkileşime bağlıdır. Yani bireyin davranışına etki eden çevre veya kalıtım ayrı ayrı ele alınamaz. Ikisinin etkileşimi neticesinde bireyin davranışına etkisi üzerinde durulmalıdır.

Çevremiz ile ilgili bilgiler duyularımız yoluyla gelmektedir. Renklerin ayırdediciliği, müziğin ritimlerinin yorumlanması veya dokunduğumuz bir nesnenin ısısının ne olduğuna karar verişimiz hep duyularımız ile ilgilidir.

Duyum ise duyu organlarının, çevredeki enerji vasıtasıyla uyarılması sonucunda ortaya çıkan nörofizyolojik süreçler olarak tarif edilebilir. Belli başlı duyu sistemleri ise görsel sistem, iştme sistemi, koklama sistemi ve tat sistemidir.

Algı ise duyumdan farklı olarak, “Duyu organlarımızca taşınan duyusal verileri örgütleyip yorumlayarak insanoğlunun çevresindeki nesne ve olaylardan oluşan uyaranlara anlam verme sürecidir.”

Algı süreçleri ile ilgili olarak en önemli konuları şöyle sıralamak mümkündür.

Nesnelerin Ayırdedilmesi: İnsan çevresini gelişigüzel bir düzen içerisinde algılamamaktadır. Duyusal girdileri derler, toparlar, bir düzene sokar ve onlara bir anlam verir. Biz bu sürece nesnelerin ayırdedilmesi diyoruz.

Algısal değişmezlikler: En önemli iki değişmezlik, renk ve parlaklık değişmezliği ile biçim ve büyüklük değişmezliği dir. Nesne üzerine düşen işığın şiddeti ne olursa olsun az veya fazla, rengi ve parlaklığı değişmez.”Gündüz beyaz algılanan kar, gece siyah görünmez.” Nesneleri, bizden değişik uzaklıktaki mesafelerden algılamamıza rağmen büyüklüklerini aşağı yukarı değişmez bir şekilde aynı görmeye devam edriz.”Kapı boyutlarının açılırken algılanan şekli.”

Algısal Yanılmalar: Suya sokulan bir sopayı suya girdiği noktada kırık görmemiz veya lunaparktaki aynalarda seyrettiğimizçarpık görüntüler fiziksel yanılmalardır.Diğer tip yanılmalar algı sistemimizden kaynaklanan algısal yanılmalardır. Zaten psikolojinin ilgi alanına giren yanılmalar algısal olanlardır.

Bu üç algı süreci dışında, Derinlik Algısı, Hareket Algısı, Sosyal Algı gibi algı türlerinden de bahsetmek mümkündür.

Uyku, uyanıklığın zıddı gibi görünmekle birlikte bu iki bilinç halinin ortak yanları çoktur. Uyku tamamı ile bir sukunet ve istirahat hali değildir, bazıları uykuda yürür, konuşur. Uykuda olanlar çevreden tamamı ile kopuk da değildir.

Uyku halinde merkezi sinir sisteminin faaliyetleri EEG’ye (Elektroensafelogram: Sinir sistemindeki faaliyetten doğan beyindeki elektriksel akım faaliyetlerini kaydeden bir araç.) yansıtılmaktadır. Bu sayede biz, normal bir insanın uyku esnasında geçirmiş olduğu safhaları ölçebiliriz.

Normal bir insanın hayatının üçte biri uykuda geçmektedir. Bu oran şahıstan şahısa ve yaşla birlikte değişmektedir. Aşırı derecede uyku veya uykusuzluk belli başlı uyku bozukluklarındandır.

Araştırmacılara göre insanlarda uyku ihtiyacını arttıran en önemli uyarıcılar: sıcaklık, ağır geçen yemek öğünleri, cinsel ilişki, ışıkların yanıp sönmesi ve aynı tonda devam eden yüksek sesler gibi tekrarlayıcı monoton uyaranlardır.

Dikkat kavramının birçok tanımı yapılmakla beraber, en yaygın ve en çok kullanılan hali ile, süreç esnasındaki seçiciliğe dayandırılmaktadır.Bu tanımdan hareketle diyebiliz ki, aynı anda bir çok kararları gerektiren problemlerle başa çıkmak zor olduğu için sözkonusu problemlerin bazılarına daha yoğun bir şekilde eğilmeliyiz.

Öğrenme ile ilgili araştırma ve incelemelerin tarihçeside, öğrenmenin iki şekli, kılasik şartlanma ile operant şartlanma özellikle üzerinde durulan iki temel öğrenme yolu olmuştur.

Operant Tartlanma: Operant şartlanmada organizma, kendi çevresinde işlem yapmaktadır. Bu işlem sonucunda bir davranış ortaya çıkmaktadır. Ama bu davranışın tekrarlanıp tekrarlanmaması onun sonucuna (mükafatla takviye edilip edilmemesine) bağlıdır. (Operant Şartlanmaya da en güzel örnek Skinner’in fareler üzerinde yapmış olduğu deneydir.)

Öğrenme konusunda olumlu davranışları pekiştirmek için ödül (teşvik amacıyla) yönteminin yanısıra ceza (olumsuz davranıştan caydırmak amacıyla) yöntemi de yeri ve zamanına göre uygulanmalıdır.

Hafıza olmadan öğrenme denilen şey gerçekleşmez, edindiğimiz tecrübelerden geriye hiçbir şey de kalmazdı. Çünkü kısa bir süre önce öğrendiğimizi, hafızaya dayanarak hatırlar ve uygulamaya koyarız.

Hafıza denilen bu harika sistemin süreçlerini üç aşamada açıklamak mümkündür:

Genellikle üç tip hafıza deposundan bahsedilir:

-Duyusal Hafıza Deposu

-Kısa Süreli Hafıza

-Uzun süreli Hafıza

Bu modele göre çevreden gelen malumat duyusal depolar tarafından alınır. Bu depolar görme işitme gibi kendine has ayrı depolardır, malumatı çok kısa süre için tutarlar. Bu depoya giren malumatın bir kısmına dikkat sarfedilir ve daha sonra kısa süreli hafıza deposu tarafından proseslenir.Kısa süreli hafızada proseslenmiş olan malumatın bir kısmı uzun süreli depoya aktarılır. Tabi malumatın uzun süreli depolanışı tekrar safhasına bağlıdır.

Motivasyon konusunda en önemli görüşlerin başında Mc Dougall , Freud ve Maslov ‘un fikirleri gelir.

İçgüdü terimini ilk kullanan kişi Mc Dougall bütün düşünce ve davranışlarımızın ;öğrenme ve yaşantılarla yönetilişi değiştirilebilir olan bir grup kalıtsal içgüdünün sonucu olduğunu savunuyordu. Içgüdü teorisine göre insan,hedef ve amaçlarını seçen bir varlık olmayıp,davranışı tayin eden veya onu motive eden içgüdüsel güçlerin -ki Mc Dougall 18 içgüdü sayıyordu- elindeydi.

Freud’da insan davranışının tayin edilmesinde iki temel,ama bilinç altında işleyen,kuvvetli bir motivasyonel gücün varlığını savunuyordu. Bu güçlerden biri cinsel davranışı idare eden hayat içgüdüleri diğeri ise saldırganlık hareketlerin temelini oluşturan ölüm içgüdüleridir. Her iki grup içgüdü de bilinç altında işlediği için bireyin hareketlerinin hedefi ve hareketleri seçme sebebi hareketin gerçek olan sebebinden ve hedefinden bağımsızdır ve aralarında hiçbir ilişki bulunmamaktadır.

Maslov,motivleri mertebeli bir düzen içerisinde düşünmüştür. Mertebenin en altında doğuştan gelen biyolojik dürtüler, en üstünde kendini gerçekleştirme ihtiyacı yer alır. Maslov’a göre temeldeki bir motivin ihtiyaçları giderilmeden üst seviyedeki güdüler insanı etkileyemez. Aç bir insan genelde karnını doyurmadan emniyetine dikkat etmez, kendini gerçekleştirme ortada bile olamaz.

Açlık, susuzluk, analık davranışı, merak motivi ve cinsel motivler insanları motive eden en önemli belli başlı güdülerdir.

Motivler ve heyecanlar birbirleriyle çok yakından ilişkili olmasına rağmen, şu yönleriyle birbirlerinden ayrılırlar: Heyecanlar genellikle dış olaylarla canlanır ve tepkiker bu olaylara yapılır. Motivler ise bunun tersine iç olaylarla canlandırılır ve doğal olarak yiyecek, su veya eş gibi çevrede bulunan özel nesnelere yönlendirilir. Ayrıca motivler genellikle özel bir ihtiyaçtan çıkarken heyecanlar çok çeşitli uyaranlar tarafından çıkartılabilmektedir.

Heyecan halinin uyanması, canlanması esnasında meydana gelen fizyolojik değişiklerin hemen hepsi bedenimizi acilen gerekecek bir hareket için hazır tutan otonom sinir sisteminin sempatik kısmının canlanması sonucudur.

Her heyecansal halin sonucunda organizma bazen canlı ve atik hale girerken bazen de durgunlaşıp uyuşuk hale girebilmekte veya saldırgan bir davranışta bulunabilmektedir.

Düşünme bir zamanlar basit olarak; olayların içsel görünümü, takdimi olarak tarif ediliyordu. Buna göre doğru cevabın (yani tepkinin) tallep edildiği bir stuasyondan dış çevreden ilgili ip uçlarının sağlanamadığı bu sebeple de, organizmanın kendisi tarafından ip uçlarının sağlanması gerektiği anlarda davranışın meydana getirdiği herhangi bir stuasyondan düşünmenin ortaya çıktığı ifade edelir. Öyleyse dütünmeti, “problem çözme kapasitesi” olarak tarif edebiliriz.

Lisan, insanoğlunun çıkardığı seslerin biraraya gelmesiyle meydana çıkan ve belirli bir yapı arzeden sistemdir.

Bazı bilim adamları lisan kabiliyetinin yualnızca doğuştan gelen bir kabiliyet olmayıp aynı zamanda da insan türüne has bir kabiliyet olduğunda ısrarlıdırlar. Onlara göre diğer canlı türlerinin de iletişim sistemleri vardır, ama bu insanın kullandığı lisandan farklıdır.

Organizma ile onun çevresi arasındaki davranışsal işlemler, değişen çevresel uyarılmanın ve büyüme ile yaşlanmata ait biyolojik süreçlerin kontrolü altında durmaksızın şekil değiştirir. Çevrenin sebep olduğu değişikliklere öğrenme, büyüme; yaşlanmanın sebep olduğu değişikliklere ise olgunlaşma adı verilir.

Büyüme, bir özelliğin miktarındaki azar azar artışlardır. (Boyun uzaması, kalbin, beynin ağırlığının artması vs.) Sonuçta yaş ilerledikçe değişmez bir sıra takip eden davranışsal değişimlere “gelişimseldir” diyebiliriz.

Hangİ konuda olursa olsun uygun bir mevkiye uygun kişileri yerleştirebilmek önemli bir husustur. İçte bu uygunluk zihinsel testler ile sağlanabilir.

Zihinsel testler çok çeşitlidir. Bazıları “Başarı testleridir.” . (Kişinin belli bir sahada şimdiki bilgi ve yeterliliği çerçevesinde şuan ne yapabildiğini ölçmeye çalışan testler.) Diğerleri yetenek testleridir. (Kişinin uygun eğitim ve motivasyon ile daha sonra neler yapabileceğini ölçmeye çalışan testler.)

Zihnsel testlerde aranan en önemli husus, testin güvenirli ve geçerli olmasıdır.

Bir testin güvenirliliği çok yüksek bile olsa geçerli bir test olmayabilir. Oysa geçerli olan bir test güvenirli olmak zorundadır.

Şahsiyet, bir kişinin veya kişilerin girdikleri davranışların yapısal ve dinamik özelliklerini gösterir. Şahsiyet hakkında başta Freud olmak üzere birçok kişinin yaklaşımları vardır. Fakat daha önceki bölümlerde bu yaklaşımlara yer yer değindiğimiz için tekrarını yazmaya lüzüm yoktur.

Aaştırmacılar, çalışmaları neticesimde akıl sağlığı ile akıl bozukluğunu kesin çizgilerle birbirinden ayırdetmişlerdir. İşte arştırmacıların, normal şahısların anormal şahıslardan daha büyük ölçülerde sahip olduklarını öne sürdükleri krıterler:

Belli başlı akıl bozukluklarından en önemlilerini şöyle sıralamak mümkündür:

• Kaygı ile ilgili bozukluklar (yaygınlaşmış kaygı bozukluğu, fobik bozukluklar vs.)
• Bedende görülen bozukluklar (konversiyon bozukluğu, psikojenik ağrı bozukları vs.)
• Psikozlar (En önemlisi hastane bakımı gerektiren bir tür akıl hastalığı olan Şizofrenidir.)
• Madde kullanım bozuklukları (Uyuşturucu, narkotik gibi merkezi sinir sistemini etkileyen maddelerin kullanımı sonucu görülen hastalıklardır.)
• Kişilik bozuklukları (Kişiyi her yönüyle derinlemesine etkileyen bozukluklar.)

anlamda tedavisine “psikoterapi” diyoruz. Kullanılan başlıca psikoterapi yöntemleri; Psikoanaliz, Davranışcı Terapi, İnsancıl Terapi, Grup Terapi, Esnek Yaklaşım ve Biyolojık Tedavi yaklaşımlarıdır.

Sosyal psikoloji, bizim sosyal çevremizde nasıl düşünüp, hissedip ve hareket ettiğimizi ve aynı şekilde sosyal çevremizin bizim düşünce his ve hareketlerimizi nasıl etkileyeceğini inceleyen bir sahadır. Diğer insanların davranışlarını ve motivlerini nasıl algılar ve yorumlarız? Tutumlarımız ve inançlarımız nasıl şekillenir, nasıl etkilenir ve nasıl değişir? Sorularına cevap arar.

Tutum: Bugün genel olarak kabul edilen tarife göre tutum, bir kişiye atfedilen ve onun psikolojik obje ile ilgili kognisyon, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan bir eğitimdir.

Tutum değişiminde potansiyel rolü olan iki tip süreç vardır. Bunlardan biri “tutuma zıt bir davranışta bulunmak” ikincisi ise “ikna edici bir iletişime maruz kalmaktır.”

Hepimiz doğumumuzdan itibaren belli grupların gelecek üyelerinin birer temsilcileri olarak yetiştiriliriz. Milliyetimiz, dinimiz, cinsiyetimiz , mesleğimiz bu gruplardan sadece birkaçıdır. Bu çeşitli gruplardaki üyeliklerimiz bizim düşünce tarzımızı, davranış şeklimizi etkiler. Grup süreçleri, bizim için psikolojik manada önem taşıyan grup özelliklerinin tanımlanmasını ve bu özelliklerin grup üyesini nasıl etkilediğinin incelenmesini kapsar.

Kişi için çok önemli olduğu ve onun için psikolojik bir anlam taşıdığı görülen grup nedir? Tasviri bir şekilde ifade edilecek olursa grup; kendilerini aynı grubun üyeleri olarak algılayan dolayısıyla grup içerisinde değerleri ile aynı psikolojik anlam ve önemi paylaşan, bu grup üyeliğinin özellik ve değerleri hakkında sosyal bir anlaşmayı bir ölçüde sağlayan kişiler topluluğudur.