ช่วงสามเดือนแรกได้ไปติดต่อเพื่อเรียนต่อสาขาประติมากรรมที่หมู่บ้านศานติมิเกตัน เพราะตั้งใจจะทำงานสามมิติ แต่มาสมัครเรียนไม่ทันเทอมนั้นปิดรับสมัครไปแล้ว บังเอิญได้พบกับแม่จิตตะจี ซึ่งเคยเป็นศิลปินมีชื่อของอินเดีย ปัจจุบันท่านได้ละออกจากสังคมเมืองมาอยู่ในหมู่บ้านเล็กๆ ชื่อ ศานติมิเกตัน ท่านได้รับผมไว้เป็น ศิษย์และลูกมือช่วยท่านทำงานสลักหิน วันต่อมาท่านได้ให้หินก้อนเล็กๆ แก่ผมไปลองหัดทำ การเริ่มงานสลักหินครั้งแรกทำให้ผมได้รู้ว่าแท้จริงแล้วหินมีความเปราะบางและนิ่มนวลมาก และมีความแห้งจนอณูเกาะยึดกันอย่างละเอียด ถ้าเราแกะสลักแรงมากหินก็จะแตก ต่างจากไม้ที่ดูเหมือนจะอ่อนกว่าหิน แต่จริงๆ แล้วไม้มีความเหนียว และความชื้น การแกะสลักจึงต้องใช้แรงมากกว่าหิน ผลงานประติมากรรมที่ทำส่วนใหญ่ใช้พื้นฐานของวิชาสัดส่วนที่เรียนมาจากคณะมัณฑนศิลป์ เราจะทำอย่างไรให้ประติมากรรมเป็นตัวสร้างวัตถุและที่ว่างให้มีผลซึ่งกันและกัน ไม่ใช่นำวัตถุไปตั้งที่พิพิธภัณฑ์แล้วให้คนมาดูแต่คนไม่มาดู…"

"โอมมณีปัทเมหุม"
(Om Mani Padme Hum)
ขนาด 110 x 55 ซม.
(Wood and Bamboo Stick)


"…การทำงานประติมากรรมตอนนี้ลดลงไปบ้างเนื่องจากผมต้องกลับไปทำงานประจำ เพราะผมยังเลี้ยงตัวเองไม่ได้และผมยังอยากเดินทางอีกจึงจำเป็นต้องหาทุนมาสนับสนุน ผมมีความรู้สึกว่าผมได้งานจากการเดินทางด้วย ถ้าอยู่เฉยๆ ผมจะไม่ค่อยคิดอะไรมาก งานที่ทำเกิดจากสิ่งที่เราเห็นมันผ่านมาจากตา, จมูก, ลิ้น, กาย, ใจ ของเรา ทุกเวลาที่ต้องการจะกลับไปอีกครั้ง คือประเทศอินเดีย

ปัญหาในการทำงานประติมากรรมของผมในตอนนี้ คือ หินดีๆ ในเมืองไทยหายากและราคาแพงเช่น หินอ่อน, หินแกรนิต, หินทราย แต่ในอินเดียทุกก้าวย่างที่คุณเดินจะมีหินอยู่มากมาย และอินเดียเขามีชื่อเสียงมากในการสร้างงานประติมากรรมจากหิน สำหรับงานประติมากรรมไม้ที่ผมทำส่วนหนึ่งเป็นผลงานที่เกิดขึ้นก่อนการเดินทางไปประเทศอินเดีย งานประติมากรรมทั้งหมดมีจุดเริ่มต้นมาจากธรรมชาติ ตัวอย่างเช่น ผลงาน "บัวในตม" สร้างขึ้นมาคู่กับ "โอมมณีปัทเมหุม" วัตถุดิบไม้ที่ใช้ได้มาจากกองขยะในหมู่บ้าน ส่วนใหญ่เป็นไม้ขนุนที่คนในหมู่บ้านนิยมปลูกไว้หลังบ้านและตัดกิ่งก้านออกเมื่อต้นขนุนโตมากเกินจำเป็น ผมก็ไปลากไม้ขนุนนั้นมา ไม้บางส่วนเป็นไม้สักที่มีราคาค่อนข้างแพงผมจึงเลือกใช้ไม้อ่อนเพื่อได้ราคาที่ถูกลงแต่คุณภาพจะไม่ดีเท่าไม้สักที่โตเต็มที่ แต่ก็ได้อารมณ์บอกความเป็นเด็กของไม้ นอกจากนี้ก็มีไม้ไผ่ กระดาษสี โดยเฉพาะไม้ไผ่เรียกได้ว่าเป็นวิถีชีวิตของคนไทยอย่างแท้จริง ไม้ไผ่ทำอะไรได้หลายอย่าง สร้างบ้าน ทำเครื่องมือเครื่องใช้ในการดำรงชีวิต เป็นความพิเศษของวัสดุที่คนไทยมีและเป็นสิ่งที่บอกความเป็นโลกตะวันออก ทำไมชาวตะวันตกไม่ทำสิ่งต่างๆ ด้วยไม้ไผ่ นั่นเพราะภูมิประเทศและภูมิอากาศของเขาไม่เอื้ออำนวย เขาต้องใช้แต่เหล็กและวัสดุทางอุตสาหกรรมเพราะเป็นสิ่งที่เขาหาง่าย ไม้ไผ่เป็นสิ่งที่เราหาง่ายมันบอกสิ่งที่เป็นตัวเขา และสิ่งที่เป็นตัวเรา ถ้าตะวันออกรวมกับตะวันตกได้จะเกิดเป็นจุดที่สมบูรณ์ที่สุด

ลักษณะของงานที่ทำขึ้นส่วนใหญ่เป็นไปไนแนวนอน เพราะเราได้วัตถุดิบที่มีลักษณะนี้มาเหมือนกันกับทำไมเดี๋ยวนี้คนสร้างอาคารในแนวสูงก็เพราะพื้นที่แนวราบแพงขึ้น ผมได้สิ่งใดมาผมก็จัดการกับสิ่งนั้น ตามทรรศนะของผม ต้นไม้ครั้งหนึ่งเคยยื่นกิ่งก้านออกมา แต่หลังที่มันสูญเสียความชื้นก็ผุพังแห้งตายไปในที่สุด ชีวิตล้วนไม่ยั่งยืนเหมือนคุณกับผมไม่ถาวร เดี๋ยวก็เปลี่ยนแปลง…"

ขนาด 130 x 50 ซม.
(Wood, Bamboo Stick and Glass Color Paper)

"...ผมเป็นมัณฑนากรตกแต่งภายในให้ใครต่อใครมากมาย แต่มันไม่ได้ช่วยแก้ปัญหาด้านจิตใจให้แก่ผู้อยู่อาศัยได้เลย ในขณะที่บ้านตกแต่งเป็นหลุยส์ เจ้าของบ้านยังนุ่งผ้าขาวม้ามานั่งดูดบุหรี่ที่เก้าอี้หรู ราคาแพง แถมยังพูดจาไม่สุภาพอีก ทำไมเราไม่ทำบ้านที่เข้ากับการใช้ประโยชน์ของเขาให้เข้ากับ กิจวัตรประจำวันของเขา เป็นการแสดงให้เห็นว่างานสามมิติยังไม่สามารถแก้ปัญหาให้เขาได้จริงๆ เพราะเจ้าของบ้านมองเห็นแต่สิ่งผิวเผินไม่สามารถมองทะลุผ่านเข้าไปในจิตและความต้องการที่ซับซ้อนได้ ผมจึงอยากศึกษาเพิ่มเติมในสาขาประติมากรรมเพื่อนำเสนอภาพมิติที่สี่ให้เขานำไปแก้ปัญหาของเขาได้ การที่ผมไม่เลือกเรียนจิตรกรรมและประติมากรรมแต่แรก เพราะผมคิดว่าไม่จำเป็นศิลปะไม่ไค้แยกกัน คนต่างหากที่แยกมันออก อย่างดาวินซีเขายังเป็นทั้งแพทย์, วิศวกร, สถาปนิก และประติมากรในเวลาเดียวกัน

เป้าหมายของชีวิตในวันนี้ของผมขอแค่เพียงได้มีกินมีอยู่ มีเงินซื้อไม้และอุปกรณ์มาทำงาน มีเงิน เก็บสักก้อนเพื่อเดินทางแสวงหาธรรมชาติสูงสุด ความเป็นจริงคนเราทำงานเพียง 6 เดือนในหนึ่งปีก็พอแล้ว ทุกวันนี้คนเราทำงานหนักมากไม่ค่อยมีเวลาได้ผ่อนคลายทั้ง ๆ ที่มนุษย์มิได้ถูกออกแบบให้มาทำงานหนักขนาดนี้ ผมคิดที่จะแสดงงานถ้าโอกาสจะเดินทางมาถึง แต่เมื่อถึงวันนั้นผมจะหวั่นไหวหรือเปล่าในคำติ คำชม และคำถามว่าทำไม ทำไม และทำไม ตอนนี้คงต้องอาศัยเวลาทำงานให้นานขึ้นเพราะเวลาเหลือน้อยลง และถ้าทำตรงนั้นจนสามารถเลี้ยงตัวเองได้ในแง่ของ งานและชีวิตเป็นเรื่องเดียวกัน เมื่อนั้นผมคงจะลางานประจำออกมา สร้างงานศิลปะอย่างเต็มตัวเสียที"

ศิลปะในความหมายของคนทั่วไปอาจแบ่งแยกประเภทอย่างเด่นชัด แต่ศิลปะใดๆ ก็ตามในความหมายของชายหนุ่มถือเป็นสิ่งเดียวกันที่ล้วนเกิดขึ้นจากก้นบึ้งแห่งจิตใจที่แท้จริง สิ่งต่างๆ เบื้องหน้ายังรอคอยให้เขาเดินทางไปให้ถึง ประติมากรรมสามมิตินำไปสู่มิติที่สี่ที่มองไม่เห็นด้วยตาแต่รู้สึกด้วยใจได้อย่างไรคุณผู้อ่านเท่านั้นที่จะหาคำตอบให้แก่ตนเอง ลองใช้เวลามากขึ้นอีกหน่อยอย่ามัวแต่ทัศนาเพียงความงามที่ฉาบอยู่ภายนอกงานศิลปะ คุณอาจจะได้รับรู้อะไรมากกว่าที่คุณคิดก็เป็นได้.