เรียบเรียง โดย น.พ.สมชาย โตวณะบุตร

สมอง เป็นอวัยวะเพียงอย่างเดียวที่สามารถพัฒนาไปถึงขั้นสูงสุด จนทำให้มนุษย์แตกต่างจากสัตว์อื่น การทำงานของระบบสมอง ค่อนข้างมีกลไกที่สลับซับซ้อน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เซลสมองนั้น ถือได้ว่า เป็นเซลล์ที่เปราะบางมากที่สุด ในบรรดาเซลล์ทั้งหมดของร่างกาย ที่สำคัญ เป็นเซลล์ที่ไม่สามารถเกิดขึ้นใหม่ ทดแทนเซลล์ส่วนที่ตายไปแล้วได้ เหมือนกับเซลล์อื่น ๆ

ปริมาณและจำนวนของเซลล์สมองในคนปกติจะค่อย ๆ ลดลงเรื่อย ๆ เมื่ออายุมากขึ้น ตามขบวนการธรรมชาติ จนทำให้เกิดอาการสมองเสื่อมได้ แต่ก็มีบางครั้ง ที่คนเรามีการสูญเสียเซลล์สมองมาก และเร็วกว่าปกติ ด้วยเหตุปัจจัยที่แตกต่างกัน เช่น การดื่มเหล้า ภาวะเส้นเลือดสมองตีบ แตก ตัน สมองขาดเลือด และน้ำตาล อุบัติเหตุต่อสมอง หรือสารพิษบางชนิด ที่ทำลายเซลล์สมอง และยังมีโรคสมอง จากพันธุกรรม เช่น โรควิลสัน ที่เกิดจากการ มีสารทองแดงคั่งในสมอง และตับ โรคการติดเชื้อของสมอง อาทิ เยื่อหุ้มสมองอักเสบ และสมองอักเสบจากไวรัส โรคลมชัก ที่ไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้อง

จากการวิจัยทั้งในยุโรปและสหรัฐอเมริกาพบว่า 15% ของผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม มีสาเหตุมาจาก โรคหลอดเลือดสมอง ทั้งหลอดเลือดสมองตีบ อุดตัน และแตก ซึ่งสามารถป้องกันได้ ส่วนโรคสมองเสื่อม ประมาณ 5-10% สามารถป้องกัน และรักษาได้ผลดี เช่น เลือดคั่งในสมอง เนื้องอกในสมองระยะต้น ภาวะขาดสารไวตามิน ภาวะซึมเศร้าต่าง ๆ เช่น การควบคุมระดับน้ำตาล ระดับไขมัน คอเลสเตอรอลในเลือด การควบคุมระดับความดันโลหิตให้ปกติ การใส่หมวกกันศรีษะ ขณะขับขี่รถ จักรยานยนต์ การเลิกดื่ม สุราทุกชนิด ทั้งนี้สิ่งที่จำเป็น และสำคัญที่สุดในการรักษาก็คือ การที่ผู้ป่วย ได้รับการวินิจฉัยโรคต่าง ๆ โดยเร็ว และรักษาได้ทันท่วงทีก่อนที่สมองจะถูกทำลายลง

คนไข้อีกประมาณ 60% ของผู้ป่วยที่มีภาวะเสื่อมเกิดเนื่องจากโรคอัลไซเมอร์ ซึ่งจนถึงขณะนี้ ยังไม่ทราบสาเหตุ และไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ นอกจากใช้ยาชะลออาการสมองเสื่อม ที่เกิดขึ้น ทำให้เซลล์สมองตายลงช้าที่สุด ทำให้ผู้ป่วยมีสภาพชีวิตที่ดี ไม่เป็นภาระต่อผู้ดูแล และสามารถ อยู่ในครอบครัว ได้อย่างเป็นสุข

main