ทญ.สุมนา สวัสดิ์-ชูโต

รากฟัน คือ ส่วนของฟัน ที่ฝังอยู่ในเบ้ากระดูกขากรรไกร ซึ่งมีเนื้อเยื่อปริทนต์ช่วยยึด ให้ฟันอยู่กับที่ในช่องปาก และรับแรงบดเคี้ยวอาหารได้ โดยมีเหงือกคลุมทับ บนกระดูกขากรรไกรอีกชั้น ดังนั้นในสภาพปกติ รากฟันจะไม่โผล่ขึ้นมาในช่องปาก

รากฟันประกอบด้วย เคลือบรากฟัน (CEMENTUM) เป็นชั้นบาง ๆ อยู่ด้านนอกสุด ของรากฟันซึ่งต่างจากตัวนั้นที่มีเคลือบฟัน (ENAMEL) อยู่ด้านนอกสุด ส่วนชั้นถัดเข้ามา คือ เนื้อฟัน และตรงกลางรากฟันก็จะมีโพรงประสาทฟัน ซึ่งเป็นที่อยู่ของเส้นเลือด ประสาท ที่มาเลี้ยงฟัน เหมือนกับส่วนของตัวฟัน

รูปร่างและจำนวนของรากฟัน จะแตกต่างกันไปในแต่ละซี่ ฟันหน้า และฟันเขี้ยว ทั้งบนและล่าง โดยปกติจะมีเพียง 1 ราก ฟันกรามน้อยส่วนมากก็จะมี 1 ราก ยกเว้นฟันกรามน้อยบนอาจมี 2 รากได้ ฟันกรามบนมักจะมีราก 3 ราก ส่วนฟันกรามล่าง มักจะมี 2 ราก อาจพบได้น้อยที่มี 3-4 ราก รูปร่างของรากฟันมักจะรีไม่กลมเสียทีเดียว อาจมีแอ่งเว้าตรงกลาง หรือเป็นคอ คอดบริเวณที่ต่อจากตัวฟันลงมา

ได้กล่าวว่า ในสภาพปกติ รากนั้นจะผังอยู่ในเบ้ากระดูกไม่โผล่ขึ้นมาอยู่ในช่องปาก แต่ถ้าเกิดโรค โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคปริทนต์ มีหินปูนและแผ่นคราบฟัน ที่เกิดจากการแปรงฟันไม่สะอาด จะทำให้เหงือกอักเสบอ้าออกจากตัวฟัน หินปูนและแผ่นคราบฟัน จะลุกลามไปใต้เหงือก ถึงกระดูกที่หุ้มรากฟัน เกิดการอักเสบกระดูกละลายไป เหงือกร่น รากฟันก็โผล่ขึ้นมาได้

การแปรงฟันที่ผิดวิธี ใช้แปรงที่มีขนแปรงแข็งหรือแปรงฟันแรงเกินไป ก็จะทำให้ เหงือกร่นและรากฟันโผล่ได้ ถ้ายังไม่แก้ไขวิธีแปรงฟัน รากก็จะสึกเข้าไปเรื่อย ๆ จนถึงโพรงประสาทฟัน ทำให้ปวดฟัน หรือถ้ามีเชื้อโรคเข้าไปทางรอยทะลุนี้ ก็จะทำให้โพรงประสาทฟันอักเสบ

การถอนฟันไปนานๆ แล้วไม่ใส่ฟันปลอมทดแทน จะทำให้ฟันที่อยู่ตรงข้าม ยื่นยาวออกมาในช่องว่าง เพราะไม่มีฟันคู่สบกันไว้ หรืออาจทำให้ฟันซี่ที่อยู่ข้างช่องว่าง ที่ถอนไปล้มเอียง ฟันจะเอนเข้าไปหาช่องว่างที่อยู่ติดฟันซี่นั้น ทำให้รากฟัน ด้านที่อยู่ไกลจากช่องว่างโผล่ขึ้นมาเหนือเหงือกได้

รากฟันไม่มีเคลือบฟัน ซึ่งเป็นส่วนที่แข็งแรงที่สุด มีแต่เคลือบฟันบาง ๆ ที่อ่อนกว่า ดังนั้นเมื่อรากฟันโผล่ขึ้นมาในช่องปาก เคลือบรากฟันมักถูกทำลายไป หรือสึกหายไป จนถึงชั้นเนื้อฟัน เนื้อฟันที่ไม่มีอะไรปกคลุมจะเสียว เพราะเนื้อฟันมีปลายประสาทฝังอยู่ รากฟันจะสึกได้ง่ายและเร็วกว่าตัวฟัน

รูปร่างของรากฟันมักจะมีส่วน คอด เว้า หรือเป็นแอ่ง จึงเป็นที่สะสมของแผ่นคราบฟัน เพราะบริเวณเหล่านี้ทำความสะอาดได้ยาก เมื่อมีแผ่นคราบสะสมอยู่นาน ๆ ก็จะทำให้รากฟันผุได้ รากฟันนั้นผุได้ง่ายกว่าตัวฟัน เพราะเคลือบรากฟันไม่แข็ง จึงถูกกรดที่สร้างขึ้น โดยเชื้อแบคทีเรียในแผ่นคราบฟันกัดกร่อนได้ง่ายและเร็ว

รากฟันที่ผุจะทะลุถึงโพรงประสาทได้เร็ว โดยเฉพาะรากที่เรียวเล็ก เพราะมีเนื้อฟันน้อย รากฟันที่ผุถึงโพรงประสาทฟัน มักจะต้องถูกถอนเพราะจะเป็นรอยผุที่กว้าง การรักษารากฟันและบูรณะฟันนั้นทำได้ยาก

ดังนั้นจึงควรป้องกันไม่ให้รากฟันโผล่พ้นเหงือก ก่อนถึงเวลาอันสมควร โดยการป้องกันไม่ให้เป็นโรคปริทนต์ หมั่นตรวจเช็กฟัน และทำความสะอาดช่องปาก ด้วยการขูดหินปูน และขัดฟันทุก 6 เดือน แปรงฟันให้หมด แผ่นคราบหินปูนก็จะเกิดได้ยาก

ถ้าต้องถอนฟัน ควรใส่ฟันปลอมทดแทนหลังจากถอนไปแล้ว เพื่อป้องกันฟันล้มเอียง และฟันยื่นยาวออกมา ฟันที่ล้มเอียง หรือยาวนั้นระดับหันจะไม่เท่ากัน เวลาเคี้ยวอาหาร ทำให้เศษอาหารติดตามซอกฟันได้ง่าย แต่ทำความสะอาดได้ยาก จึงทำให้รากฟันผุได้

ผู้สูงอายุมักจะมีเหงือกร่น และกระดูกละลายไปตามวัย ทำให้รากฟันโผล่ได้ จึงควรป้องกันการผุโดยทำความสะอาดรากฟันให้ดี อย่าให้มีเศษอาหาร หรือแผ่นคราบฟันเกาะติดอยู่นาน ๆ รากฟันผุได้

การทำความสะอาดรากฟันด้วยการแปรงฟันเพียงอย่างเดียวมักไม่พอ เนื่องจากรากฟันมีส่วนคอด โค้ง เว้า การใช้ไหมขัดฟันทำความสะอาดก็ไม่หมด เพราไหมขัดฟันไม่สามารถเข้าไปทำความสะอาดบริเวณที่เป็นแอ่งได้ ต้องใช้แปรงเล็ก ๆ ที่สำรับแปรงซอกฟัน สอดเข้าไปถูบริเวณรากฟัน แปรงนี้ปัจจุบันหาซื้อได้ง่าย ตามซูปเปอร์มาเก็ต หรือที่คลินิกทันตแพทย์เกือบทุกแห่ง ถ้าไม่ได้จริง ๆ อาจใช้ผ้ากอซพับเป็นแถบยาว ๆ สอดเข้าไปแล้วโอบรอบรากฟันถูไปมา เพื่อกำจัดแผ่นคราบฟันออก

รากฟันที่โผล่แล้วนอกจากการแปรงฟันให้สะอาดเพื่อป้องันไม่ให้ฟันผุ อาจใช้น้ำยาป้วนปากที่ช่วยลดแผ่นคราบฟันร่วมด้วยก็ได้ ควรใช้ยาสีฟันที่ผสมฟลูออไรด์ หรืออมน้ำยาบ้วนปากที่ผสมฟลูออไรด์ถ้าเสียวรากฟันอาจใช้ยาสีฟันที่กันเสียว แต่ไม่ควรใช้ติดต่อกันนาน ๆ เพราะถ้าเริ่มฟันผุ จะไม่มีอาการเสียว จึงไม่รู้ตัว จนกระทั่งผุมากแล้ว หรือถึงโพรงประสาทฟัน จึงมาพบทันตแพทย์ ทำให้การรักษายากขึ้น

บริเวณที่เศษอาหารติดง่าย อาจต้องผ่าตัดตบแต่งกระดูกเพื่อให้ทำความสะอาดได้ง่าย และไม่เป็นที่กักเศษอาหาร ฟันที่ล้มเอียงหรือยื่นยาวออกมา ต้องแก้ไขไม่ให้เป็น ที่สะสมของเศษอาหาร และแผ่นคราบฟัน

ส่วนรากฟันที่ผุนั้น ปัจจุบันนี้มีวัสดุอุดฟันหลายชนิด ซึ่งใช้อุดรากฟันและยึดติดกับรากฟัน ได้ดี ถ้ารากฟันสึกเพียงอย่างเดียวไม่มีผุอาจอุดได้เลยโดยไม่ต้องกรอฟัน     ถ้าผุแล้ว ก็กรอเฉพาะส่วนที่ผุออกจนหมดก่อนแล้วจึงอุด

ท่านที่มีเหงือกร่น และรากฟันโผล่ จึงควรดูแลสุขภาพในช่องปากให้มากขึ้น และควรหมั่นไปพบทันตแพทย์เพื่อตรวจเช็กรอยผุ และทำความสะอาดฟันให้บ่อย ๆ ท่านก็จะมีฟันใช้ไปได้อีกนาน

ทญ.สุมนา สวัสดิ์-ชูโต

main