แท้งซ้ำซาก

น.พ.วีระ สุรเศรณีวงศ์

จุดดลใจที่จะนำเสนอเรื่องดังกล่าวนี้ เกิดขึ้นเมื่อสัปดาห์ก่อนขณะเตรียมการสอนนิสิตแพทย์ ก็มีโทรศัพท์มาจากห้องผ่าตัดให้ช่วยลงมาดู คือ ขอปรึกษาก็ว่าได้ เป็นคนไข้ซึ่งอายุเพียงยี่สิบต้น ๆ กำลังเรียนอยู่ในระดับอุดมศึกษา เกิดชิงสุกก่อนห่ามตั้งครรภ์เกิดขึ้น โดยทั้งคู่ยังเรียน ไม่มีอาชีพ ไม่มีรายได้อื่น ยังต้องขอเงินจากพ่อแม่ส่งเรียน พ่อแม่ฝ่ายหญิงอยู่ต่างจังหวัด เธออยู่หอพัก ความอิสระห่างบ้านคงเป็นปัจจัยหนึ่ง เธอตั้งครรภ์ได้ 4 เดือน เธอและเขาหาทางออกโดยการ ไปทำแท้งมา โดยไปทำกับหมอเถื่อนคือ คนที่ทำงานหมอโดยไม่ได้จบหมอหรือจบแพทย์

เพราะการตั้งครรภ์ขนาด 5 เดือนเศษ นั้นการทำการสิ้นสุดการตั้งครรภ์หรือภาษาชาวบ้านเรียกว่า ทำแท้งนั้นอันตรายมาก อาจจะแท้งทั้งชีวิตทารกและชีวิตผู้เป็นแม่สูงมาก เพราะหมอเถื่อนไม่มีความรู้ ไม่เคยกลัวอะไรเลย นอกจากกลัวไม่ได้เงินก็จะรับทำให้ ในรายเธอผู้นี้หมอเถื่อนทราบว่า ได้ทำโดยการใส่สายยางสอดใส่ผ่านช่องทางคลอด แล้วเข้าสู่โพรงมดลูก และฉีดน้ำยาเข้าไป ทำลายทารกในครรภ์ และปล่อยให้คลอดออกมาเองสัก 1-3 วัน (จากคำบอกเล่าของผู้ป่วยถ่ายทอดให้ฟังถึงคำบอกกล่าวของหมอเถื่อนผู้นั้น)

แต่เพียงวันรุ่งขึ้นก็ออกฤทธิ์ เธอมีเลือดออกมามากขึ้นทางช่องคลอดและเริ่มมีไข้สูงหนาวสั่น เธอได้กลับไปหาหมอเถื่อนผู้นั้น พอไปถึงเพียงพบหน้าหมอเถื่อนผู้นั้น เธอก็ถูกไล่ให้ออกจากร้าน และรีบไปโรงพยาบาลทันที ปฏิเสธที่จะดูแลหรือพูดคุยด้วย เพราะขณะนั้นเธอมีอาการ ที่ใกล้สภาวะ ที่เรียกว่า ช๊อค คือ ระบบไหลเวียนโลหิตเริ่มมีปัญหาเพราะการติดเชื้อในโพรงมดลูก ลุกลามรุนแรง จนเชื้อโรคปล่อยสารพิษเข้าสู่กระแสโลหิต และได้รับการขอร้องว่าอย่าบอกถึงสถานที่ ที่เธอมาทำแท้งด้วยกลัวจะมีความผิด และได้บอกฝากญาติเธอมาว่า (ในเชิงข่มขู่) ถ้าแจ้งความ ก็จะผิดกฎหมายทั้งคนทำแท้ง และผู้ทำแท้งให้เธอ เพราะเป็นคดีอาญาถึงมีโทษพยายามฆ่าทีเดียว

เธอถูกนำส่งโรงพยาบาลในสภาพที่วิกฤตต้องรีบแก้ไขเพราะ เชื้อโรคเข้าสู่กระแสโลหิต ความดันต่ำ ไตเริ่มทำงานลดลง เธอเริ่มมีการแท้งเกิดขึ้น แพทย์ต้องรีบแก้สภาวะช๊อค และต้องดูแลการแท้ง เพราะจะทำให้เสียโลหิตมากจนอันตรายมากขึ้น ขณะเดียวกันการอักเสบในโพรงมดลูก ซึ่งมีเนื้อเยื่อทารกและรกที่เป็นอาหารอย่างดีกับเชื้อโรค ทำให้ต้องทำการเอาเนื้อเยื่อที่ติดเชื้อโรค ออกมา เพื่อลดปริมาณจุลินทรีย์ให้มากที่สุด

เธออายุเพียงเริ่มยี่สิบ เธอจะต้องมีครอบครัวมีบุตรไปยิ่งทำให้การดูแลต้องอนุรักษ์มากขึ้น การตัดมดลูกออกเป็นการควบคุมเชื้อโรคและโรคที่ดีแต่ก็ง่ายเกินไปที่จะทำ เพราะจะทำให้ เธอสูญเสียโอกาสของการเป็นแม่อีกต่อไป จึงต้องพยายามแก้ไขโรคโดยเก็บรักษามดลูกไว้ ให้เธอได้ทำหน้าที่แม่ในอนาคต

เธอคงจะต้องใช้เวลาอยู่โรงพยาบาลนานทีเดียว เพราะพบว่าในไตเธอถูกสารพิษที่ฉีดเข้าไปทำแท้ง อาจจะเป็นน้ำยาที่ใช้ฆ่าเชื้อโรคในเครื่องมือแพทย์หรือน้ำสบู่ก็เคยพบ น้ำยาฆ่าเชื้อในโรงพยาบาล จะพบบ่อยที่ถูกฉีดเข้าไปในโพรงมดลูก จะทำให้เด็กทารกเสียชีวิตเนื้อรกจะตาย และยามักจะแทรกซึมเข้าสู่กระแสโลหิต และไปเป็นพิษต่อไต กว่าจะรักษาจนไตคืนดีปกติ ก็เป็นเวลามากกว่าเดือน บางรายถึงกับสูญเสียไตถาวรไปก็มี เคยพบที่ไปทำแท้ง แล้วฉีดน้ำยาบางชนิด ซึ่งทำให้เนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกถูกทำลายเสียหายมาก จนเกิดเป็นแผลเป็นในเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูก ทำให้มีอุปสรรคต่อการตั้งครรภ์

สภาวะเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกเป็นแผลเป็นนี้ ก่อปัญหาเดียวกับการตั้งครรภ์ ทำให้การตั้งครรภ์ เป็นไปค่อนข้างลำบากอาจจะกลายเป็นการมีสภาวะมีบุตรยากหรือถึงกับกลายเป็นหมันไปเลย สภาวะแผลเป็นในโพรงมดลูกเมื่อสิบปีเศษพบมาก เพราะกิจกรรมการทำแท้งเฟื่องฟูมาก และยุคเศรษฐกิจฟองสบู่กำลังติดลบ วัยรุ่นตั้งครรภ์ก่อนแต่งกันมาก ธุรกิจทำแท้งไทยบุคลากร ที่ไม่มีความรู้เจริญแพร่หลาย การขูดมดลูก การดูดเอาเด็กออกเป็นกรรมวิธีที่พวกเหล่านั้นนิยมใช้ ขูดมดลูกกันคงจะมือหนักไปหน่อย หรือเพราะกลุ่มบุคคลเหล่านั้น ก่อนเปลี่ยนอาชีพ อาชีพเดิมเป็นช่างตีเหล็ก แบกหามก็เป็นได้ เพราะขูดมดลูกจนเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูก เสียหายเกิดเป็นแผลเป็น

เคยพบขูดจนเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกหมดไปกลายเป็นแผลเป็นทั้งโพรงมดลูก จนไม่สามารถจะมีระดูได้ กลายเป็นหมัน ต้องใช้เวลาแก้ไขกันนานทีเดียว สภาวะแผลเป็นของเยื่อบุโพรงมดลูก เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดการแท้งซ้ำซ้อนได้ เพราะเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกนั้นหน้าที่คือ เป็นเบาะที่จะเจริญให้เป็นที่เกาะยึดฟูมฟักทารก ที่เกิดจากการปฏิสนธิ เมื่อปฏิสนธิได้ 10 วันเศษ ไข่ที่ถูกปฏิสินธิจะเดินทางมาฝังตัวในเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกและเจริญแบ่งตัวสร้างอวัยวะ โดยมีเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกเป็นแผลเป็น ทำให้เป็นอุปสรรคต่อการเกาะยึดของไข่ที่ถูกปฏิสนธิ เจริญได้ถึงจุดหนึ่งก็จะแท้งออกมา และถ้าไม่ได้แก้ไขเมื่อปล่อยให้ตั้งครรภ์อีกก็จะแท้งซ้ำ ๆ ซาก ๆ

ในบางกรณีการตั้งครรภ์ สามารถดำเนินต่อไป ทารกก็จะเจริญเติบโตไปได้ แต่รกที่เป็นตัวเกาะกับ โพรงมดลูกแม่จะมีความผิดปกติคือจะมีขนาดใหญ่มาก รกที่ใหญ่ก็ เนื่องจากต้องชดเชยกับ การที่เนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกไม่สมบูรณ์ทั่วถึง มีแผลเป็นเป็นหย่อม ๆ เนื้อรกที่ใหญ่ก็จะกลายมาเป็น ตัวก่อปัญหาในแม่ต่อมา เพราะรกจะเป็นอวัยวะที่ฉีกขาดง่าย ก็จะก่อให้เกิดเลือดออกทางช่องคลอด ขณะตั้งครรภ์ หรือบางกรณีรกก็ขยายใหญ่แผ่จนคลุมปากมดลูก ขวางทางคลอดออกมาของทารก กรณีเช่นนี้ถ้าปล่อยให้คลอดเองย่อมเป็นไปไม่ได้ ทารกจะเสียชีวิต แม่อาจจะตกเลือดจนเสียชีวิต หรือบางกรณีก็จะเกิดมดลูกแตก เสียเลือดออกมากในช่องท้องจนเสียชีวิตได้

ในสมัยก่อนสักสี่ห้าปีมาการแพทย์ยังไม่เจริญและครอบคลุมเช่นปัจจุบัน หมอตำแยยังเป็นผู้ทำคลอดตามชนบท อุบัติการณ์แม่ตายคลอด ลูกตายคลอดสูงมาก จนการคลอดเป็นเรื่องน่ากลัวไป การคลอดในปัจจุบันเป็น เรื่องที่ให้ความปลอดภัยสูง ไม่ใช่เรื่องน่ากลัวอีกต่อไป เรื่องที่เป็นปัญหาทั้งแก่ผู้จะเป็นคุณแม่และแพทย์ก็คือ การแท้งซ้ำซ้อน

ที่ได้กล่าวเล่ามาตอนเบื้อต้นนั้นเป็น Man Made คือ โรคที่เกิดจากมนุษย์ทำ จนเกิดแผลเป็น ในโพรงมดลูก รู้ได้เร็วและแก้ไขได้ผลดี กลุ่มที่เกิดขึ้นเองเป็นกลุ่มที่แก้ไขได้ช้า เพราะต้องหาสาเหตุ และอาจจะได้ผลไม่เป็นไปตามคาดหวัง ในคุณผู้หญิงที่แท้งซ้ำซ้อนนั้น จะต้องได้รับการดูแล อย่างใกล้ชิด เพราะต้องอาศัยความร่วมมือในการตรวจวิเคราะห์ หาสาเหตุอย่างสลับซับซ้อนพอสมควร และสตรีหรือคุณผู้หญิงกลุ่มนี้จะมีบาดแผลทางจิตใจ ที่หยั่งลึกมาก เพราะการแท้งบุตรนั้นถือได้ว่า เป็นระดับความสูญเสียที่รุนแรง ฝรั่งเรียก Tragedy ทีเดียว อาจจะไม่แสดงออก แต่จะฝังเกาะ ในจิตใต้สำนึก จนบางคนกลัวการตั้งครรภ์ และลามปามไปจนถึงกลัวการมีเพศสัมพันธ์ เพราะจิตใต้สำนึกที่เข้าใจว่า การมีเพศสัมพันธ์เป็นต้นเหตุ ของการตั้งครรภ์ จนอาจจะก่อให้เกิดปัญหาครอบครัวตามมา ด้วยการหย่าร้าง

มีตัวอย่างคู่สามีภรรยาซึ่งเพรียบพร้อมไปทั้งเศรษฐานะขั้นมหาเศรษฐี การศึกษาก็สูงทั้งคู่ ประสบพบรักกันขณะทำปริญญาเอกที่ต่างประเทศทั้งคู่ กลับมาทำงานหน้าที่การงานใหญ่โต ในบริษัทข้ามชาติ ทั้งคู่คุมกำเนิดจนย่างเข้าเลข 3 เศษจึงยอมตั้งครรภ์ โชคเธอไม่ดีครรภ์แรกแท้ง ทารกตั้งครรภ์ได้ 3 เดือนเศษ เธอพยายามทำใจแม้จะเสียใจต่อเหตุการณ์ เพราะห่วงในการตั้งครรภ์มาก เธอพร้อมที่จะมีบุตรแต่ก็สูญเสียไป ไม่นานนักเธอก็ตั้งครรภ์อีก ก็แท้งอีกใน 3 เดือนต่อมา เธอเริ่มมีบุคลิกภาพเปลี่ยนไปหลังการแท้งครั้งที่สอง อีก 2 ปีต่อมา เธอก็ต้องแยกทางกับ สามีสุดที่รักของเธอไป ด้วยการพิเคราะห์โรคว่าเธอมีความวิตกกังวล ต่อการตั้งครรภ์ จนแสดงออกสู่การกลัวมีเพศสัมพันธ์และนำมาซึ่งปัญหาครอบครัว เป็นที่น่าเสียดาย ในอนาคตของครอบครัวที่เคยสมบูรณ์ในทุก ๆ ด้าน การแท้งซ้ำซ้อน จึงเป็นเรื่องที่มีความผิดปกติ ซ่อนเร้นอยู่มากทีเดียว ที่จะต้องแก้ไขทั้งสาเหตุและผลพวง

สาเหตุที่ประมาณว่าพบได้บ่อยคือ ความผิดปกติที่เกิดจาการติดเชื้อ กลุ่มโรคที่ภาษาแพทย์เรียกว่า กลุ่มโรคท๊อช ซึ่งเป็นการติดเชื้อจุลินทรีย์ที่ประกอบด้วยกลุ่มโรค 5 โรค ซึ่งสามารถตรวจพบได้ในน้ำเหลืองซึ่งจะตรวจพบทางอ้อมคือ ตรวจหาร่องรอยในน้ำเหลือง ถ้าพบว่าเป็นมากจะต้องให้การรักษา ซึ่งยาที่ใช้รักษาก็เป็นยาพื้น ๆ ไม่ได้แพงหรือ วิลิศมาหราอะไร

ตัวเลขปัจจุบันพบว่า การติดเชื้อโรคกลุ่มท๊อชนี้สูงขึ้น ๆ เมื่อให้การรักษาแล้วต้องตรวจติดตาม จนแน่ใจจึงให้ตั้งครรภ์ได้ กลุ่มโรคนนี้ไม่ค่อยได้พบตัวเชื้อโดยตรงหาตัวจริงค่อนข้างยาก ไม่เหมือนโรคหนองในหรือโกโนเลียที่พบเชื้อได้ง่าย ถ้าเป็นโรคหรือปวดบวมก็พบได้ง่าย ๆ พูดถึงหนองในหรือโกโนเลียนั้น เป็นที่หวาดกลัวเข้าใจผิดและได้รับคำถามบ่อย ๆ จากผู้มาใช้บริการทางการแพทย์ว่า เคยเป็นโรคหนองในหรือเป็นโรคหนองในขณะตั้งครรภ์ จะอันตรายต่อทารกไหม ยิ่งบางคนเชื่อว่า โรคหนองในถ้าเป็นขณะตั้งครรภ์จะทำให้ทารกพิการ "ไทกอ" มาขอปรึกษาเพื่อทำแท้ง ซึ่งเข้าใจผิดต้องอธิบายใช้เวลานานกว่าจะเข้าใจว่าการตั้งครรภ์ แล้วมีการติดเชื้อในช่องคลอดหรืออวัยวะเพศ โดยเฉพาะหนองในจะไม่เป็นอันตรายต่อทารก เพราะเชื้อเข้าไปในโพรงมดลูกไม่ได้ ยกเว้นซิฟิลิสหรือเอดส์นั่นเข้าไปสู่ทารกได้ เพราะเชื้อจะเข้าสู่กระแสโลหิต แต่เชื้อหนองในไม่เข้าสู่กระแสโลหิต จะอันตรายต่อทารก ก็เมื่อตอนคลอด

ถ้าแม่มีการติดเชื้อในช่องคลอด เชื้อหนองในอาจจะติดสู่ตาทำให้เยื่อบุตาอักเสบ แต่ไม่ถึงกับตาบอด เหมือนสมัยก่อน ๆ เพราะการดูแลดีได้รับการวินิจฉัยได้แต่เนิ่น ๆ และยาปฏิชีวนะปัจจุบัน ก็แสนจะเลอเลิศ

"ไทกอ" นั้นคือโรคเรื้อน เป็นภาษาจีนที่ใช้เรียกพวกที่เป็นโรคเรื้อนกับกระดูกจนแขนขากุด ซึ่งเชื้อโรคเรื้อนเป็นเชื้อกลุ่มเดียวกับซิฟิลิสแต่คนละสายพันธุ์

การแท้งซ้ำซ้อนที่พบได้บ่อยอีกสาเหตุหนึ่งคือ เกิดจากความผิดปกติของระบบทำงาน ของรังไข่ผิดปกติ คือระยะสร้างฮอร์โมนเพศหญิงโปรเจสเตอโรนสั้นกว่าปกติ ทั้งนี้ในธรรมชาติปกติแล้ว หลังจากไข่ตกจากรังไข่แล้วรังไข่จะอาศัยเนื้อเยื่อบริเวณที่ตกไข่ เป็นตัวสร้างฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน (จะเรียกว่าฮอร์โมน P) เข้าสู่กระแสโลหิตอยู่นาน 14 วัน และถ้ามีการปฏิสนธิของไข่กับตัวอสุจิ จะมีกลไกที่จะส่งข่าวสารให้รังไข่สร้างฮอร์โมน P ต่อไปอีกจนถึงประมาณ 2 เดือนเศษ เพื่อรอให้รกเจริญมารับหน้าที่สร้างฮอร์โมน P แทน ซึ่งฮอร์โมน P มีความสำคัญต่อการคงอยู่ ของตัวทารกผ่านทางขบวนการเปลี่ยนแปลงของเยื่อบุโพรงมดลูก ถ้าขบวนการส่งข่าวสารบกพร่อง รังไข่ก็จะไม่ถูกกระตุ้นให้สร้างฮอร์โมน P ต่อไป จนรกเจริญมารับหน้าที่ได้ ทารกก็จะแท้งออกมา พอตั้งครรภ์ครั้งใหม่ขบวนการนี้ ก็อาจจะบกพร่องอยู่อีก ก็จะเกิดการแท้งซ้ำซ้อนขึ้น

ปัจจุบันนี้เราสามารถที่จะเจาะเลือดตรวจดูระดับฮอร์โมน P ได้ ทำให้ในรายที่น่าสงสัย ก็จำเป็นที่จะต้องตรวจดูเพื่อการพิเคราะห์แยกโรค เพราะสภาวะพร่องฮอร์โมน P ชั่งระยะสั้น ๆ นี้สามารถแก้ไขได้โดยการให้ฮอร์โมน P เข้าสู่ร่างกายชดเชยให้ได้ อาจจะโดยการกินหรือฉีดก็ได้ จะเห็นว่าการแพทย์ปัจจุบันนั้น การรักษาไม่ใช่เรื่องยุ่งยาก สิ่งที่ยุ่งยากและเป็นหลักของการดูแลผู้ป่วย คือ การที่จะต้องหาสาเหตุของความผิดปกติให้พบโดยเร็ว ขอเน้นว่าโดยเร็ว ดังนั้นจึงควรจะเป็นที่เข้าใจ ได้เลยว่าการมีแพทย์ดูแลเฉพาะคน เป็นเรื่องสำคัญและเป็นประโยชน์ ต่อการดูแลรักษา เพราะปัจจุบันคนไทยเรานั้น ยังมีนิสัยของการเรียกว่า Shopping ตามคลินิกคือ พอไปหาหมอครั้งเดียว ไม่ถูกใจ ก็เปลี่ยนไปหาหมออื่น ๆ จึงทำให้ขั้นตอนการวางแผนการรักษา สะดุดไม่ก้าวหน้า ยิ่งในกลุ่มโรคความผิดปกติเกี่ยวกับการตั้งครรภ์นั้น ควรที่จะยึดสถานพยาบาลใด สถานพยาบาลหนึ่ง ดูแลตลอดไป เพราะปัจจุบันมาตรฐานการแพทย์แต่ละโรงพยาบาล หรือสถาบันการแพทย์ (ไม่ได้หมายรวมถึงคลินิก) ก็จะมีคุณภาพมาตรฐานเดียวกัน ดังนั้นในสตรีที่ผจญปัญหาแท้งซ้ำ ควรที่จะยึดสถาบัน หรือโรงพยาบาลใดโรงพยาบาลหนึ่ง ดูแลจนครบวงจร จะเกิดประโยชน์ต่อตนเองมากที่สุด

น.พ.วีระ สุรเศรณีวงศ์

main