พญ.จันทรา เจณณวาสิน

ร่างกายสตรีทุกคนนอกจากมีฮอร์โมนเพศหญิง คือ "เอสโตรเจน" (Estrogen) และ "โปรเจสเตอโรน" (Progesterone) แล้วยังมีฮอร์โมนเพศชายชื่อ "แอนโดรเจน" (Androgen) ไหลเวียนตามกระแสโลหิต แต่ในปริมาณที่น้อยมาก ดังนั้นการที่บางครั้ง สตรีจำต้อง ลุกขึ้นถือดาบมาแกว่งไกว ป้องกันบ้านเมือง ดังเช่นท้าวเทพกษัตริย์ และท้าวศรีสุนทร ที่ป้องกันเมืองถลาง (เกาะภูเก็ต) จากพม่า ไว้ให้ลูกหลานได้เป็นที่พักอาศัย และหย่อนใจ (แต่ไม่ช่วยกันรักษาดูแลให้สมกับที่ท่านทั้งสอง ได้พยายามรักษาไว้เต็มความสามารถ ของท่าน) นั่นไม่ได้เป็นผลของฮอร์โมนเพศชาย ที่อยู่ในร่างกายของท่าน แต่เกิดจาก ความเป็นวีรสตรีของท่านทั้งสอง ดังคำกล่าวที่ว่าเหตุการณ์คับขัน สร้างวีรบุรุษหรือวีรสตรี แม้แต่การพิสูจน์น้ำใจของมิตรและศัตรู

ฮอร์โมนที่กำหนดความแตกต่างของบุรุษและสตรี คือฮอร์โมนเพศชายและหญิง สามชนิดดังกล่าวแล้ว ฮอร์โมนเพศชาย แอนโดรเจน มีความสำคัญในการกำหนดลักษณะ รูปร่างโครงกระดูก แบบลักษณะชายชาตรี, รวมทั้งลักษณะประกอบอื่น ๆ ให้ดูเข้มแข็ง สง่างามมากขึ้น เช่น การมีหนวดเครา, เสียงห้าวก้องกังวาน และลักษณะขนตามร่างกาย รวมทั้งบริเวณอวัยวะเพศ ซึ่งมีแนวรูปการเรียงต่างกันในสตรี บุรุษเพศมีลูกอัณฑะเป็นแหล่งสำคัญ ในการผลิตฮอร์โมนชนิดนี้, ส่วนต่อมหมวกไต (Adrenal Gland) ซึ่งอยู่บนส่วนยอดของไต ช่วยผลิตฮอร์โมนเพศชาย และเพศหญิงบ้าง แต่ในปริมาณน้อย เพราะหน้าที่หลักของมันคือการผลิตออร์โมนที่ใช้ในการต่อสู้ หรือการเตรียมตัวหนี เช่นยามเกิดเพลิงไหม้ และผลิตฮอร์โมนที่เกี่ยวกับการควบคุม ระดับเกลือแร่ในร่างกาย ส่วนอวัยวะที่ผลิตฮอร์โมนสตรีเพศคือรังไข่ซึ่งฝังอยู่ในท้องน้อยทั้งสองข้างของปีกมดลูก รังไข่ผลิตฮอร์โมนเพศชายแต่เพียงเล็กน้อย แต่บางกรณีเซลล์ในรังไข่ขยันทำงานมากขึ้น หรือรังไข่มีเนื้องอกผลิตฮอร์โมนเพศชายออกสู่กระแสเลือดมากขึ้น อันก่อให้เกิด ความเปลี่ยนแปลงในร่างกายของสตรีผู้นั้นได้หลายประการ ดังที่คนไข้คนหนึ่ง มีปัญหาน้ำหนักตัวเพิ่มมากขึ้น มีขนขึ้นดกตามใบหน้าและลำตัว ประจำเดือนมาไม่เป็นปกติ ดังนั้น ผลจากการมีระดับฮอร์โมนเพศชายสูงขึ้นในร่างกายสตรี ย่อมก่อให้เกิดปัญหา ที่พบได้ดังต่อไปนี้

1. การเริ่มมีสิวขึ้นมากตามใบหน้าและผิวหนังแถมหรือบริเวณอวัยวะเพศ สิวเกิดจาก การที่ต่อมไขมันทำงานมากขึ้น ฮอร์โมนเพศชายมีประสิทธิภาพในการกระตุ้นการทำงาน ของต่อมไขมันให้ผลิตไขมันมากขึ้น (Sebum) จึงทำให้เกิดหัวสิวตามที่ต่าง ๆ 2. ขนขึ้นดกตามใบหน้าและลำตัวผิดปกติ (Hirsutim) ฮอร์โมนเพศชายเป็นตัวสำคัญใน การกระตุ้นการเจริญเริ่มแรกของขนตามร่างกายในวัยรุ่น เมื่อแตกเนื้อหนุ่มเนื้อสาว ในกรณีของเด็กผู้หญิงที่ตามปกติมีฮอร์โมนเพศชายอยู่เพียงเล็กน้อย แต่พอที่จะกระตุ้น ให้ขนเกิดขึ้นบริเวณรักแร้และในร่มผ้า แต่ถ้าสตรีใดมีระดับฮอร์โมนเพศชายสูงผิดปกติ เนื่องจากเหตุใดก็ตาม ผลที่เห็นชัดคือสตรีผู้นั้นมีขนขึ้นตามตัวและใบหน้าแบบผู้ชาย คือมีหนวดและเครา เรื่องราวของการมีขนตามลำตัวนี้ เป็นที่สนใจของนักวิทยาศาสตร์ และมนุษย์วิทยา เริ่มตั้งแต่ทฤษฎีของชเรลส์ ดาร์วิน ที่แถลงว่ามนุษย์และลิง มีบรรพบุรุษร่วมกัน แต่ยังไม่มีผู้ใดสามารถพิสูจน์ให้ชัดแจ้งว่า มนุษย์สลัดขนที่ยาวรุงรังแบบลิงไปตั้งแต่เมื่อใด ? บางคนได้เสนอทฤษฎีว่า บางช่วงของวิวัฒนาการนั้น บรรพบุรุษของมนุษย์ กลับลงไปอยู่ ในน้ำอีก เช่น พวกลิงน้ำ (Water Monkey) ที่อาศัยอยู่ตามชายทะเล แต่เมื่อลงไปอยู่ในน้ำ นาน ๆ การมีขนยาวรุงรังไม่สะดวกแก่การว่ายน้ำ, ขนขนาดยาวจึงหดหายไปเหลือแต่ขนสั้นๆ บาง ๆ ที่ยังมีทิศทางในการเรียงตัวช่วยในการว่ายน้ำได้เร็วขึ้น 3. ลักษณะการมีผมร่วงบางลงหรือร่วงเป็นหย่อม (Alopecia) โดยทั่วไปสตรีไม่มีปัญหา เรื่องหัวล้าน แต่ถ้าสตรีใดมีระดับฮอร์โมนชายในร่างกายของเธอสูงกว่าปกติ และคงอยู่ระดับนี้เป็นเวลานาน เธอผู้นั้นอาจเริ่มมีผมร่วง หรือเริ่มร่วงเป็นหย่อม ตรงกลางศีรษะแบบผู้ชายได้ แต่ถึงกระนั้น แนวชายผมบริเวณหน้าผากไม่ถดถ้อยเถิกขึ้นไป แบบท่านชายผู้ทรงปัญหาทั้งหลาย นอกจากนี้กรณีผมร่วงอาจเกิดได้จากหลายสาเหตุ ตั้งแต่ชนิดของน้ำยาสระผม จนถึงความเครียดซึ่งเป็นสาเหตุที่สำคัญมาก

การเปลี่ยนแปลงของร่างกายที่เกิดขึ้นเนื่องจากระดับฮอร์โมนเพศชายสูงขึ้นในสตรี มีอีกมากมาย ที่พบบ่อยได้แก่ปัญหาประจำเดือนมาไม่ปกติ หรือขาดหายไป น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น ความผิดปกติเกี่ยวกับระดับน้ำตาลในเลือด และระดับไขมัน โคเลสเตอรอลในเลือดสูงขึ้น รวมถึงการเป็นหมัน เนื่องจากไข่ไม่สุก และผลิตออกมาจากรังไข่

สาเหตุของการที่สตรีมีมีอาการผิดปกติดังกล่าวมีมากมาย และบางครั้งเป็นการยาก ที่จะบ่งชี้ให้ได้แน่นอน ทั้งนี้เนื่องจากมีส่วนทางพันธุ์กรรม หรือเชื้อสายมาเกี่ยวข้อง ในบางราย ดังเช่นสตรีที่สืบเชื้อสายมาจาก ชนแถบทะเลเมดิเตอเรเนียนมักมีปัญหา เรื่องการมีขนขึ้นตามลำตัวและใบหน้า มากกว่าสตรีทางทวีปเอเซียแถบแปซิฟิก ในครอบครัวใด ถ้าแม่หรือน้ามีขนขึ้นมากกว่าปกติ ลูกหลานมีความโน้มเอียงในการเกิด ปัญหาแบบเดียวกัน สตรีเหล่านี้ ส่วนมากระดับฮอร์โมนชาย อาจไม่สูงหรือสูงเพียงเล็กน้อย แต่ร่างกายของเขาไวต่อฮอร์โมนชาย กรณีแบบนี้การเยียวยารักษาไม่ได้ผล นอกจากการเสริมสวยตบแต่ง เช่นการใช้เครื่องมือกำจัดขนบริเณที่ไม่ต้องการ บางครั้งคนไข้มีปัญหาเนื่องจากความผิดปกติของรังไข่ หรือต่อมหมวกไตเกิดขยันทำงาน ผลิตฮอร์โมนเพศชายมากขึ้น หรือเกิดมีเนื้องอกที่อวัยวะสองแห่งนี้ ซึ่งต่างผลิตฮอร์โมน เพศชายเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ สาเหตุที่พบบ่อยคือ คนไข้มีรังไข่ทั้งสองข้างเพิ่มขนาดโตขึ้น เนื่องจากไข่ที่อยู่ในรังไข่มีขนาดโต เพราะกระบวนการของการผลิตไข่หยุดชะงัก ไม่เจริญเติบโตต่อไป จนถึงขั้นไข่สุก แล้วหลุดลอกออกจากรังไข่ เพื่อมาพบกับตัวเชื้ออสุจิ ดังนั้น ภายในรังไข่ของสตรีเหล่านี้ ประกอบไปด้วยถุงน้ำเล็ก ๆที่มีไข่ ซึ่งไม่โตเต็มที่ อยู่มากมาย และผนังของรังไข่หนาตัวเป็นเปลือกหนาห่อหุ้มรอบรังไข่ กั้นไม่ให้ไข่ หลุดออกมา นอกรังไข่เรียกว่า "โพลีซัสติก โอวารี" (Polycystic Ovaries) ดังนั้น คนไข้ผู้นี้ นอกจากมีอาการประจำเดือนมาไม่ปกติ หรือขาดประจำเดือน, มีขนขึ้นตามใบหน้าตามลำตัว, น้ำหนักตัวเพิ่ม รวมทั้งการเป็นหมัน

วิธีการแก้ไขแต่ละสาเหตุนั้นแตกต่างกันไป บางกรณีใช้การเยียวยา แต่อาจถึงการผ่าตัด โดยเฉพาะรายที่เป็นเนื้องอก ส่วนอาการดังกล่าว อาจเกิดขึ้นจากผลข้างเคียง หรือแทรกซ้อน ของยาบางชนิด ที่ใช้รักษาโรคอื่น ๆ แพทย์จึงมีหน้าที่ในการเตือนคนไข้ ให้ทราบถึง ผลข้างเคียงของยา และคนไข้ควรสังเกต การเปลี่ยนแปลงของร่างกายที่เกิดขึ้น แต่ไม่ถึงกับหวาดระแวงไปหมด ดังนั้น ถ้าคนไข้หยุดรับประทานยาที่เป็นต้นเหตุเสีย อาการแทรกซ้อนที่ไม่ต้องการ อาจลดลงหรือหายไป นอกจากนี้ เสียงห้าวที่เกิดขึ้น อาจไม่เปลี่ยน แต่วิธีการกำจัดขนมีหลายแบบ ในบางคนที่ผมร่วงลงมาก อาจต้องใช้ผมปลอม หรือวิกช่วย ถึงแม้ว่าปัญหาเหล่านี้ ไม่เกี่ยวกับสุขภาพทางกายโดยตรง แต่อาจทำให้ สุขภาพทางใจทรุดโทรมลงได้มาก โดยเฉพาะในยุคนี้ ที่ความสวยงามทางกายเป็นใหญ่ มีความสำคัญไม่น้อยไปกว่าความงดงามทางด้านจิตใจเลย

พญ.จันทรา เจณณวาสิน

main