นพ.อมรชัย หาญผดุงธรรมะ

"ไซนัสอักเสบเฉียบพลันในผู้ใหญ่จะมีอาการไข้ปวดบริเวณใบหน้าและน้ำมูกข้น เป็นหนอง ในเด็กอาการจะแตกต่างไป แทบไม่มีอาการปวดศีรษะหรือปวดบริเวณใบหน้า จะมีอาการไอร่วมกับไข้และน้ำมูกข้น การล้างไซนัส หรือการผ่าตัด อาจจำเป็นในรายที่ กลับเป็นซ้ำ หรือรายที่รักษาด้วยยาแล้วไม่ดีขึ้น"

ไซนัส คือ โพรงในกระดูกในหน้า ของเรา โพรงนี้จะเป็นคู่คืออยู่ข้างขวาและข้างซ้าย ไซนัสคู่ที่เกิดก่อนเพื่อนคือ ไซนัสบริเวณแก้ม เรียกว่า แม็กซิลลารี่ไซนัส เริ่มเกิดตั้งแต่ ยังอยู่ในท้องแม่ ต่อมาคือไซนัสใต้สันจมูกลงไป ปรากฏตอนเกิด เรียกว่า เอ็ทมอยด์ไซนัส เมื่ออายุราว 6 ขวบ จะเริ่มมีไซนัสบริเวณหน้าผาก เรียกชื่อว่า ฟรันเทิ่ลไซนัส สุดท้ายคือไซนัสบริเวณใต้สันจมูก ติดกับเอ็ทมอยด์ไซนัส เริ่มเกิดตอนอายุราว 9 ขวบ เรียกว่า สฟีนอยด์ไซนัส

ทุกโพรงไซนัสจะมีช่องหรือรูระบายลงสู่โพรงจมูกและมีเยื่อบุปกคลุมในโพรงทั้งหมด ไซนัสอักเสบก็คือ การอักเสบของเยื่อบุโพรงไซนัส นั่นเอง ซึ่งอาจอักเสบ 1 โพรง หรือหลายโพรงพร้อมกันก็ได้

เนื่องจากไซนัสเปิดสู่โพรงจมูกซึ่งมักมีเชื้อโรคอยู่ เชื้อโรคจึงเป็นตัวการสำคัญ ในการอักเสบ ของไซนัส หากปล่อยทิ้งไว้โดยไม่รักษาโรคไซนัสอักเสบเฉียบพลัน อาจมีอาการแทรกซ้อน เกิดขึ้นได้ เช่น การอักเสบของเนื้อเยื่อข้างเคียง เป็นฝีหนอง เยื่อหุ้มสมองอักเสบ (เพราะอยู่ใกล้กัน มาก แค่คนละฝั่งของกระดูก) กระดูกอักเสบ หรือเกิดการอุดตัน ของหลอดเลือดดำใต้สมอง ในเด็ก หากไม่รักษาอาจทำให้รูปใบหน้าไม่สมดุล บิดเบี้ยวไป หรืออาจเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดหอบหืดได้ เรียกว่าเป็นเรื่องยาวเลยทีเดียวไม่จบง่าย ๆ ละคราวนี้

กลไกการเกิดไซนัสอักเสบ :
ไซนัสอักเสบอาจเป็นผลลัพธ์ของการเปลี่ยนแปลงบางสิ่งบางอย่าง เช่น
-เปลี่ยนแปลงขนาด ของช่อง หรือรูที่ระบายสู่โพรงจมูก
-เปลี่ยนแปลงการทำงานของระบบไหลเวียนโลหิตของเยื่อบุไซนัส การแลกเปลี่ยนออกซิเย่น
-หรือ การเปลี่ยนแปลงของกลไกการทำงานของขนอ่อนและเยื่อเมือกในไซนัส

เยื่อบุไซนัสประกอบด้วยเซลล์บุผิวซึ่งมีขนอ่อนอยู่ที่ผิวเซลล์ด้านโพรงไซนัส ขนอ่อนที่ว่านี้ ไม่ใช่ขนหรือผมที่เราเห็นด้วยตาเปล่า แต่เป็นโครงสร้างของเซลล์ ที่เมื่อดูด้วยกล้อง จุลทรรศน์อิเล็กตรอนแล้ว ดูคล้ายขน ขนนี้จะพัดโบกอยู่ตลอดเวลา พัดจากในโพรงมาออก ทางรูระบายของไซนัสนั้น ๆ เป็นการขับถ่าย หรือทำความสะอาดโพรงไซนัส ที่ธรรมชาติสร้างไว้ รูระบายของแม็กซิลลารี่ไซนัสอยู่สูงขึ้นมาจากจุดต่ำสุดของโพรงเล็กน้อย ขนอ่อนจึงต้องพัดโบกสู้กับแรงโน้มถ่วงของโลก

ภาวะใดก็ตามที่มาลดการพัดโบกของขนอ่อนก็เท่ากับมาขัดขวางการทำความสะอาดไซนัส อาจทำให้ของเสียหรือเชื้อโรคคั่งค้างในไซนัส นำไปสู่การเป็นหนองได้ ปัจจัยสำคัญในการเกิดไซนัสอักเสบคือ การตีบแคบของรูระบายไซนัส อาจเป็นเพราะเยื่อบุ ที่กรุอยู่โดยรอบ บวมขึ้นมา หรือเป็นที่โครงสร้างกระดูกผิดปกติก็ได้ เมื่อรูระบายนี้อุดตัน จะทำให้ปริมาณออกซิเย่นในไซนัสลดต่ำลง

ปกติแล้วแรงดันออกซิเย่นในไซนัสจะอยู่ที่ 177 มิลลิเมตรปรอท เมื่อลดลงเหลือ 80 มิลลิเมตรปรอทหรือต่ำกว่าจะทำให้เชื้อโรคบางชนิดชอบ เช่นเชื้อแบคทีเรีย นิวโมค็อกไซ จะเจริญเติบโตเร็วขึ้น เวลาเกิดหนองขึ้นในไซนัสอาจทำให้อออกซิเย่นลดต่ำลงมาก ต่ำลงใกล้ศูนย์เลยล่ะ สภาวะเช่นนี้เชื้อแบคทีเรียที่ไม่ต้องการออกซิเย่น จะชอบมาก และเจริญเติบโตกันใหญ่ และภาวะแบบนี้ ยังไปขัดขวางการทำงานของเม็ดเลือดขาว ที่จะมาจับกินเชื้อโรคอีกด้วย

การที่รูระบายไซนัสอุดตันยังทำให้การถ่ายเทอากาศและการระบายสิ่งขับถ่ายเสียไปด้วย สาเหตุอื่น ๆ ที่ทำให้เสี่ยงต่อการเกิดไซนัสอักเสบเฉียบพลัน ได้แสดงไว้ในตาราง ถ้าการติดเชื้อยืดเยื้อออกไป หรือเป็นซ้ำ เยื่อบุไซนัสอาจถูกทำลายอย่างถาวร ทำให้เป็นไซนัสอักเสบเรื้อรัง เยื่อบุผิวซึ่งเดิม เป็นเซลล์ชนิดมีขนอ่อนไว้พัดโบก จะถูกแทนที่ด้วยเซลล์ชนิดใหม่ เป็นเซลล์ทรงแบน ที่ไม่มีขนอ่อน ทำให้การขับถ่าย หรือทำความสะอาดในไซนัสหย่อนประสิทธิภาพ เชื้อแบคทีเรียในไซนัสถูกขจัดออก ได้ช้าลง

ไซนัสอักเสบเฉียบพลันในผู้ใหญ่
อาการที่พบบ่อยที่สุดของไซนัสอักเสบเฉียบพลันในวัยรุ่นหรือผู้ใหญ่ คือ เป็นไข้ ปวดศีรษะ และบริเวณใบหน้า และมักเกิดตามหลังการติดเชื้อไวรัสของทางเดินหายใจส่วนบน บางทีอาการปวด หรือเจ็บใบหน้าอาจไม่มี หรือคิดว่าปวดฟัน หรืออาการเป็นแค่ครั่นเนื้อครั่นตัว เบื่ออาหาร แสบตาเวลามองแสงสว่าง

ตำแหน่งที่ปวดหรือกดเจ็บบนใบหน้า ช่วยบอกได้ว่า ไซนัสไหนอักเสบ

• แม็กซิลลารี่ไซนัสมักเจ็บหรือปวดบริเวณโหนกแก้มหรือฟันบน
• ฟรันเทิ่ลไซนัสอักเสบจะปวดบริเวณหน้าผากเหนือคิ้ว
• สฟีนอยด์ไซนัสอักเสบมักปวดลึก ๆ บริเวณหลังลูกตา
• เอ็ทมอยด์ไซนัสจะมีอาการปวดรอบ ๆ ลูกตาครับ

อาการปวดหรือความรู้สึกว่าหน้าตึง ๆ หนัก ๆ จะมากขึ้นเวลาเบ่ง เวลาไอ หรือเวลาก้มตัว ให้ศีรษะห้อยลง น้ำมูกหรือหนองอาจไหลออกทางจมูกข้างที่ไซนัสอักเสบ บางทีสิ่งที่ไหลออกมาอาจดูใส หรือเป็นเมือก ๆ ก็ได้ เมื่อมีอาการติดเชื้อของทางเดินหายใจ ส่วนบน เช่น เป็นหวัด ไอ เจ็บคอ แล้วตามด้วยอาการต่อไปนี้

- ไข้สูงเกิน 39 องศาเซลเซียส - น้ำมูกข้นเหมือนหนอง - รอบ ๆ ตาบวมตอนเช้า - ปวดบริเวณใบหน้า - ปวดศีรษะ หรือ - เป็นหวัดนานเกิน 10 วัน และมีน้ำมูกไหลหรือไอมากตอนกลางวัน

นี่คืออาการของไซนัสอักเสบเฉียบพลัน ซึ่งมาแทรกซ้อนนั่นเองครับ อย่าคิดว่าหวัดธรรมดา

ไซนัสอักเสบเฉียบพลันในเด็ก
ไซนัสที่อักเสบบ่อยที่สุดในเด็กคือ แม๊กซิลลารี่ไซนัส ส่วนฟรันเทิ่ลและสฟีนอยด์ไซนัส พบน้อยมาก เด็กที่เสี่ยงต่อการเป็นไซนัสอักเสบสูง คือเด็กที่มีโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ หรือโรคติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน

อาการที่ต่างจากผู้ใหญ่ก็คือเด็กมักไม่มีอาการปวดศีรษะหรือปวดใบหน้า อาการสำคัญคือ ไอ เป็นไข้ และน้ำมูกข้น

การวินิจฉัยไซนัสอักเสบ

• การเอ็กซเรย์ ใช้ได้ทั้งเด็กและผู้ใหญ่ ช่วยในการวินิจฉัยได้มาก ในเด็กอายุต่ำกว่า 1 ขวบ การเอ็กซเรย์ไซนัสจะไม่ได้ประโยชน์
• การเจาะแม๊กซิลลารี่ไซนัส มักกระทำเมื่อต้องการเพาะเชื้อเพื่อหาเชื้อที่เป็นสาเหตุ ของการอักเสบ

• ยาต้านเชื้อโรค ได้แก่ยาปฏิชีวนะต่าง ๆ
• ยาลดอาการคัดจมูก มีชนิดที่เป็นยากินและยาพ่นจมูก พบว่าอาจมีผลเสียต่อการ รักษาไซนัสอักเสบได้ จึงต้องใช้อย่างระมัดระวัง
• เจาะล้างไซนัส ช่วยระบายสิ่งที่คั่งค้างอยู่ออก ช่วยได้มาก อาจต้องทำหลายครั้ง
• การผ่าตัด อาจผ่าเพื่อเปิดช่องหรือรูระบายให้ใหญ่ขึ้นหรือระบายได้ดีขึ้น หรือกรณี รักษาด้วยยาแล้วไม่ดีขึ้นก็ต้องผ่าตัดช่วย

การป้องกัน
ต้องพยายามลดปัจจัยเสี่ยงต่าง ๆ ที่ผมให้ไว้ในตารางข้างต้น การดูแลรักษาสุขภาพในแง่ ของอาหาร การพักผ่อน การออกกำลังกาย ฯลฯ ก็สำคัญมาก อย่ามองข้าม สิ่งเหล่านี้ไปนะครับ

นพ.อมรชัย หาญผดุงธรรมะ

main