Vita Sanctæ Agnetis,
as found in Acta Sanctorum

Vita Sanctæ Agnetis. Acta Sanctorum. Vol. 2. Ed. Joannes Bollandus. Paris: V. Palme, 1863. 715-18.

Vita Sanctæ Agnetis is the fifth century Latin source for Ælfric of Eynsham’s Natale Sancte Agnetis. Ælfric follows the traditional but erroneous attribution of this text to Saint Ambrose of Milan (c 340–4 April 397), but scholars have dated its composition to the fifth century, after Ambrose's lifetime (Denomy, Alexander Joseph. The Old French Lives of Saint Agnes and Other Vernacular Versions of the Middle Ages. Cambridge: Harvard UP, 1938.). Ælfric's Old English translation is collected in Ælfric’s Lives of Saints, which was edited for the Early English Text Society by Walter.W. Skeat.

This transcript of Vita Sanctæ Agnetis does not include the extensive editorial notes from Acta Sanctorum.

VITA
S. AGNETIS
AUCTORE S. AMBROSIO

CAPUT I.
S. Agnes P.V. filio nubere recusat.

Servus Christi Ambrosius Virginibus sacris.

Diem festum sanctissimæ Virginis celebremus. Hinc psalmi resonent, inde concrepent lectiones. Hinc populorum turbæ lætentur, inde subleventur pauperes Christi. Omnes ergo gratulemur in Domino, et ad ædificationem Virginum, qualiter passa sit Agnes beatissima, ad memoriam revocemus. Tertiodecimo ætatis suæ anno mortem perdidit, et vitam invenit, quia solum vitæ dilexit auctorem. Infantia computabatur in annis, sed erat senectus mentis immensa: corpore quidem juvencula, sed animo cana; pulchra facie, sed pulchrior fide.

2. Quæ dum a scholis reverteretur, a Præfecti Urbis filio adamatur. Cujus parentes cum requisisset et invenisset, cœpit offerre plurima et plura promittere. Denique detulerat secum pretiosissima ornamenta, quæ a B. Agne veluti quædam sunt stercora recusata. Unde factum est, ut juvenis majori perurgeretur amoris stimulo. Et putans eam meliora velle accipere ornamenta, omnem lapidum pretiosorum secum defert gloriam: et per seipsum, et per amicos et notos et affines cœpit aures Virginis appellare; divitias, domos, possessiones, familias, atque omnes mundi delicias promittere, si consensum suum ejus conjugio non negaret.

3. Ad hæc B. Agnes tale fertur juveni dedisse responsum: Discede a me fomes peccati, nutrimentum facinoris, pabulum mortis: discede a me, quia ab alio jam amatore præventa sum, qui mihi satis meliora teobtulit ornamenta, et annulo, fidei suæ subarrhavit me, longe te nobilior et genere et dignitate. Ornavit inæstimabili dextrochirio dexteram meam, et collum meum cinxit lapidibus pretiosis: tradidit auribus meis inæstimabiles margaritas, et circumdedit me vernantibus atque coruscantibus gemmis. Posuit signum suum super faciem meam, ut nullum præter ipsum amatorem admittam. Induit me cyclade auro texta, et immensis monilibus ornavit me. Ostendit mihi thesauros incomparabiles, quos mihi se donaturum repromisit si ei perseveravero. Non ergo potero ad contumeliam prioris amatoris vel adspicere alium, et illum derelinquere, cum quo sum caritate devincta: cujus est generositas celsior, possibilitas fortior, adspectus pulchrior, amor suavior, et omni gratia elegantior: a quo mihi jam thalamus collocatus est, cujus mihi organa modulatis vocibus resonant, cujus mihi virgines justissimis vocibus cantant. Jam mel et lac ex ore ejus sascepi: jam amplexibus ejus castis adstricta sum: jam corpus ejus corpori meo sociatum est, et sanguis ejus ornavit genas meas. Cujus mater virgo est, cujus pater feminam nescit. Cui Angeli serviunt, cujus pulchritudinem sol et luna mirantur: cujus orore reviviscunt mortui, cujus tactu foventur infirmi: cujus opes numquam deficiunt, cujus divitiæ non decrescunt. Ipsi soli servo fidem. Ipsi me tota devotione committo. Quem cum amavero, casta sum; cum tetigero, munda sum; cum accepero, virgo sum. Nec deerunt post nuptias filii, ubi partus sine dolore succedit, et fœcunditas quotidiana cumulatur.

4. Audiens hæc insanus juvenis, amore carpitur cæco, et inter angustias animi et corporis, anhelo cruciatur spiritu. Inter hæc lecto prosternitur, et per alta suspiria amor a medicis aperitur. Fiunt nota patri, quæ fuerant inventa a medicis; et eadem paterna voce, quæ fuerant jam dicta a filio, ad petitionem Virginis revolvuntur. Abnegat Agnes beatissima, et se nullo pacto asserit prioris sponsi fœdera violare. Cumque pater diceret, in fascibus constitutum se præfecturam agere, et idcirco sibi, quamvis illustrissimum, minime debere præferre; cœpit tamen vehementer inquirere, quis esset sponsus, de cujus se Agnes potestate jactaret. Tunc extitit quidam ex parasitis ejus, qui diceret hanc Christianam esse ab infantia, et magicis artibus ita occupatam, ut dicat Christum sponsum suum esse.

5. Audiens hæc Præfectus lætus efficitur, et missa apparitione cum ingenti strepitu suis eam tribunalibus præcipit sisti. Et primo quidem blandis eam sermonibus secretius provocat, deinde terroribus pulsat. Sed Christi Virgo nec blandimentis seducitur, nec terrore concutitur: sed eodem vultu, eodemque animo perseverans, et terrentem similiter, sicut et blandientem, animo deridebat. Videns itaque Symphronius Præfectus tantam in puella constantiam, parentes ejus alloquitur. Et quia erant nobiles, et vim eis inferre non poterat, titulum eis Christianitatis opposuit. Sequenti namque die Agnen sibi præsentari jubet, et iterum iterumque repetens, cœpit replicare de juvenis amore sermonem. Cumque omnis sermo ejus casso labore deficeret, sisti eam iterum suis tribunalibus jussit; cui et dixit: Superstitio Christianorum, de quorum te magicis artibus jactas, nisi a te fuerit segregata, non poteris insaniam abjicere pectoris, neque æquissimis consiliis præbere consensum. Unde te ad venerandam Deam Vestam properare necesse est, ut si tibi perseverantia virginitatis placet, ejus die noctuque sacrificiis venerandis insistas.

6. Ad hæc B. Agnes dixit: Si filium tuum, quamvis iniquo amore vexatum, tamen viventem hominem, recusavi, hominem utique, que est rationis capax, qui et audire, et videre, et palpare, et ambulare potest, et fulgore lucis hujus cum bonis perfrui; si ergo hunc, caussa amoris Christi, nulla possum ratione respicere, quomodo possum idola muta et surda et sine sensu et sine anima colere, et ad injuriam summi Dei cervices meas vanis lapidibus inclinare? Audiens hæc Symphronius Præfectus dixit: Cupio consultum esse infantiæ tuæ, et adhuc te Deos blasphemantem idcirco differo, quia annos tuos infra sensum adspicio. Noli ergo temetipsam ita despicere, ut motus Deorum incurras. B. Agnes dixit: Noli infantiam corporalem ita in me despicere, ut putes me te velle habere propitium. Fides enim non in annis, sed in sensibus, geritur: et Deus omnipotens mentes magis comprobat, quam ætates. Deos autem tuos, quorum me motus incurrere non vis, ipsos irasci permitte: ipsi loquantur, ipsi hoc mihi præcipiant, ipsi jubeant se coli, ipsi jubeant se adorari. Verum quoniam ad hoc video te tendere, quod impetrare non poteris, quicquid tibi videtur, exerce.

Symphronius Præfectus dixit: Unum tibi e duobus elige, aut cum virginibus Deæ Vestæ sacrifica, aut cum meretricibus scortaberis in contubernio lupanari. Et longe erunt a te Christiani, qui te ita magicis artibus imbuerunt, ut hanc calamitatem intrepido animo te perferre posse confidas. Unde, ut dixi, aut sacrifica Deæ Vestæ ad laudem generis tui, aut ad ignominiam natalium tuorum, eris publicæ abjectionis scotum. Tunc B. Agnes cum ingenti constantia dixit: Si scires quis est Deus meus, non ista ex tuo ore proferres. Unde ego quia novi virtutem Domini mei Jesus Christi, secura contemno minas tuas, credens quod neque sacrificem idolis tuis, neque polluar sordibus alienis. Mecum enim habeo custodem corporis mei Angelum Domini. Nam unigenitus Dei filius, quem ignoras, murus est mihi impenetrabilis; et custos mihi est numquam dormiens, et defensor mihi est numquam deficiens. Dii autem tui, aut ærei sunt, ex quibus cucumæ melius fiunt ad usus hominum; aut lapidei, ex quibus plateæ ad evadendum lutum melius sternuntur. Divinitas ergo non in lapidibus vanis habitat, sed in cœlis; non in ære, aut aliquo metallo, sed in regno consistit superno. Tu autem et similes tui, nisi ab istorum cultu recesseritis, similis vos pœna concludet. Sicut enim illi igne conflati sunt ut funderentur, sic colentes eros perpetuo incendio conflabuntur: non ut fundantur, sed ut confundantur in æternum, et pereant.

8. Ad hæc insanus Judex jussit eam expoliari, et nudam ad lupanar duci sub voce præconius discentis, Agnen virginem sacrilegam Diis blasphemiam inferentem, scortum lupanaribus datam. Statim autem ut expoliata est, crine resoluto, tantam densitatem capillis ejus divina gratia concessit, ut melius videretur eorum fimbriis quam vestibus tecta. Ingressa autem turpitudinis locum, Angelum Domini illic præparatum invenit, ut circumdaret eam immenso lumine, ita ut nullus posset eam præ splendore nec contingere nec videre. Fulgebat enim tota cella illa, quasi radians sol in virtute sua: et quanto quis curiosior oculis esse voluisset, tanto sibi visus acies obtundebatur. Cumque se in orationem Domino prostravisset, apparuit ante oculos ejus stola candidissima. Et apprehendens eam induit se, et dixit: Gratias tibi ago Domine Jesu Christe, qui me in numero ancillarum tuarum computans, vestem hanc mihi largiri præcipisti. Ita namque ad mensuram corpusculi ejus aptum erat indumentum, et ita nimio candore conspicuum, ut nullus dubitaret hoc non nisi Angelicis manibus præparatum.

9. Interea lupanar locus orationis efficitur: in quo omnis, qui fuisset ingressus, adoraret et veneraretur et dans honorem immenso lumini, mundior egrederetur foras, quam fuerat intus ingressus. Cumque hæc agerentur, Præfecti filius, qui auctor erat hujus sceleris, venit ad locum cum sodalibus suis juvenculis, quasi insultaturus puellæ, cum quibus libidinis suæ se posse credebat ludibrium exercere. Et ingressos ante se furentes pueros et turpiter sævientes, videns cum omni veneratione et ingenti admiratione egressos, cœpit impotens arguere, atque vanos et molles ac miseros judicare. Et irridens eos, locum, in quo Virgo orabat, audacter ingressus est. Et videns tantum lumen circa eam, non dedit honorem Deo: sed irruens in ipsum lumen, priusquam vel manu eam contingeret, cecidit in faciem suam, et præfocatus a diabolo, expiravit. Videntes autem socii ejus, quod moras intus innecteret, putabant obscœnis eum operibus occupari. Et ingressus est unus de juvenibus, qui ei familiarior erat, quasi ut congratularetur insultationi ejus: et mortuum eum inveniens, exclamavit voce magna, dicens: Piissimi Romani succurrite, Magicis artibus ista meretrix Præfecti filium interfecit.

10. Fit repente concursus populorum ad theatrum et varia furentis populi acclamatio. Alii dicebant magam, alii innocentem, alii sacrilegam conclamabant. Præfectus autem audiens filium suum interisse, cum ingenti tumultu et luctu venit ad theatrum. Et ingressus locum in quo corpus filii ejus jacebat exanime, cum ingenti clamore dicebat beatissimæ Virgini: Crudelissima omnium feminarum, in filium meum voluisti apodixin tuæ artis magicæ demonstrare? Et cum talia, atque alia hujuscemodi verba repeteret, et caussas mortis ejus ab ea vehementer inquireret, ait ad eum beatissima Agnes: Ille, cujus voluntatem volebat perficere, ipse in eum potestatem accepit. Quare autem omnes qui ad me ingressi sunt, sani sunt? Quia universi dederunt honorem Deo, qui mihi misit Angelum suum, qui et induit me hoc indumento misericordiæ, et custodivit corpus meum, quod ab ipsis cunabulis Christo consecratum est et oblatum. Videntes ergo splendorem Angelicum, adorabant omnes, et abscedebant illæsi. Hic autem impudens statim ut ingressus est, sævire cœpit et fremere; cumque manum suam ad me contingendam aptaret, dedit eum Angelus Domini in reprobam, quam conspicis, mortem. Dicit ei Præfectus: In hoc apparebit, quia non magicis artibus ista gessisti, si deprecata fueris ipsum Angelum ut restituat mihi filium meum sanum. Cui B. Agnes dixit: Licet fides vestra hoc impetrare non mereatur a Domino, tamen qui tempus est, ut virtus Domini mei Jesu Christi manifestetur; egredimini omnes foras, ut solitam ei orationem offeram. Cumque universi fuissent egressi, prosternens se in faciem plorans rogare cœpit Dominum, ut juvenem suscitaret. Orante autem illa, apparuit Angelus Domini, qui elevavit eam flentem, et confortans animum ejus, juvenem suscitavit. Qui egressus foras, cœpit voce publica clamare et dicere: Unus est Deus in cœlo, et in terra, et in mari, qui est Deus Christianorum. Nam omnia templa vana sunt; dii qui coluntur, omnes vani sunt, et penitus nec sibi possunt, nec aliis aliquod auxilium exhibere.

11. Ad hanc vocem omnes aruspices, et templorum Pontifices conturbantur, et fit per eos vehementior, quam fuerat, seditio populorum. Atque omnes una voce clamabant: Tolle magam, tolle malificiam, quæ et mentes immutat, et animos alienat. Præfectus autem videns tanta mirabilia, obstupuit. Sed veritus proscriptionem, si contra templorum Pontifices ageret, et Agnen contra suas sententias defensaret; Vicarium ad seditionem populi Judicem dereliquit. Ipse autem tristis abscessit, quod eam non potuit post suscitationem filii sui liberare. Tunc Vicarius, Aspasius nomine, jussit in conspectu omnium ignem copiosum accendi, et in medium eam præcepit jactari flammarum. Quod cum fuisset impletum, statim in duas partes divisæ sunt flammæ et hinc atque illinc seditiosos populos exurebant, ipsam autem B. Agnen penitus in nullo contingebat incendium. Eo magis hoc non virtutibus divinis, sed malificiis deputantes, dabant fremitus inter se populi, et infinitos clamores ad cœlum. Tunc B. Agnes expandens manus suas in medio ignis his verbis orationem fudit ad Dominum: Omnipotens, adorande, colende, tremende, Pater Domini nostri Jesu Christi, benedico te, quia per filiuum tuum unigenitum evasi minas hominum impiorum et spuricitias diaboli impolluto calle transivi. Ecce et nunc per Spiritum sanctum rore cœlesti perfusa sum: focus juxta me moritur, flamma dividitur, et ardor incendii hujus ad eos, a quibus ministratur refunditur. Benedico te, Pater prædicande, qui etiam inter flammas intrepidam me ad te pervenire permittis. Ecce jam quod credidi, video; quod speravi, jam teneo; quod concupivi, complector. Te confiteor labiis, te corde, te totis visceribus concupisco. Ecce ad te venio unum et verum Deum; qui cum Dominio nostro Jesu Christo filio tuo, et cum Spiritu sancto, vivis et regnas in cuncta secula seculorum. Amen.

12. Cumque complesset orationem, ita omnis ignis extinctus est, ut nec tepor quidem incendii remaneret. Tunc Aspasius, Urbis Romæ Vicarius, populi seditionem non ferens, in guttur ejus gladium mergi præcepit. Atque hoc exitu roseo sui sanguinis rubore perfusam. Christus sibi sponsam et Martyrem consecravit.

Parentes vero ejus, nullam penitus tristitiam habentes, cum omni gaudio abstulerunt corpus ejus, et posuerunt illud in prædiolo suo, non longe ab Urbe, in via quæ dicitur Numentana. Ubi cum omnis turba Christianorum concurreret, insidias a paganis perpessi sunt: et videntes populum infidelium supervenientem armatum, omnes fugerunt. Aliquanti tamen lapidum ictibus læsi evaserunt. Emerentiana autem, quæ fuerat collactanea ejus, virgo sanctissima, licet catechumena, constanter stabat intrepida et immobilis, et his verbis exprobrabat eis: Superflui, miseri, caduci atque atrocissimi, eos qui Deum omnipotentem colunt occiditis, et pro defensione lapidum homines innocentes jugulatis. Hæc et his similia dum turbis furentibus diceret, lapidata est ab eis, et orans juxta sepulchrum Agnetis beatissimæ emisit spiritum. Unde non dubinum est quod in suo sanguine sit baptizata, quæ pro defensione justitiæ, dum confiteretur Dominum, mortem constanter excepit. Eadem denique hora fit terræ mortus vehementissimus: et cum nimia esset cœli serenitas, tantæ coruscationes, tantaque fulgura et tonitrua extiterunt ut pars maxima insani populi expiraret. Unde factum est ut nullus penitus ex eo advenientibus ad sepulcra Sanctorum, aliquas molestias excitaret. Venientes autem parentes B. Agnetis cum Sacerdotibus nocte, abstulerunt corpus sanctæ Virginis Emerentianæ, et sepelierunt illud in confinio agelli beatissimæ Virginis Agnetis.

14. Cum igitur parentes B. Agnetis assiduis pernoctationibus vigilarent ad tumulum ejus, vident in medio noctis silentio exercitum Virginum, quæ omnes auro textis cycladibus indutæ cum ingenti lumine præteribant: inter quas vident beatissimam Agnetem simili veste fulgentem, et ad dextram ejus agnum stantem nive candidiorem. Hæc itaque dum viderent parentes ejus, et qui simul erant, quasi stuporem mentis incurrunt. Sed B. Agnes rogat sanctas Virgines parumper gradum figere, et stans parentibus suis dixit: Videre ne me quasi mortuam lugeatis: sed congaudete mihi, et congratulamini, quia cum his omnibus lucidas sedes accepi, et illi sum juncta in cœlis, quem in terris posita, tota animi intentione dilexi. Et his dictis pertransiit.

15. Hæc visio publice ad omnibus qui viderant, quotidie vulgabatur. Unde factum est, ut post aliquantos annos ad Constantiam Constantini Augusti filiam hoc factum ab his qui viderant narraretur. Erat enim ipsa Constantia Regina, Virgo prudentissima, sed ita obsessa vulneribus, ut a capite usque ad pedes nulla membrorum pars libera remanisisset. Accepto autem consilio, spe recuperandæ salutis, venit ad tumulum Martyris nocte: et licet pagana, tamen credula animi intentione preces fideliter fundebat. Quod dum faceret repentina somni suivitate corripitur, et videt per visum beatissimam Agnetem, talia sibi monita proferentem: Constanter age Constantia, et crede Dominum Jesum Christum filium Dei esse Salvatorem tuum, per quem modo consequeris omnium vulnerum, quae in corpore tuo pateris, sanitatem. Ad hanc vocem Constantia evigilat sana, ita ut nec signum, in ejus membris alicujus vulneris remaneret.

16. Reversa igitur ad palatium sanissima, facit gaudium et patri Augusto, et fratribus suis Imperatoribus. Coronatur civitas tota: fit lætitia militantibus, et privatis, atque universis audientibus hæc. Infidelitas gentium confundebatur, et fides Dominica lætabatur. Interea patrem et fratres Augustos rogat, ut basilica B. Agnetis construeretur, et sibi illic mausoleum collocari præcipit. Currit hæc opinio ad omnes, et quotquot credentes ad ejus tumulum advenissent, salvabantur, quacumque fuissent infirmitate detenti. Quod facere Christum nullus amigat usque in hodierum diem. Perseveravit autem Constantia, Constantini Augusti filia in virginitate: per quam multæ virgines, et mediocres, et nobiles, et illustres, sacra velamina susceperunt. Et quia fides mortis damna non patitur, usque in hodiernum diem multæ Virgines Romanæ Agnetem beatissimam, quasi in corpore manentem, attendunt; et ejus exemplo provocatæ, viriliter integræ perseverant, credentes sine dubio, quod perseverantes perpetuæ victoriæ palmam acquirant.

17. Hæc ego Ambrosius servus Christi, dum in voluminibus abditis invenissem scripta, non sum passus infructuoso silentio tegi. Ad honorem igitur tantæ Martyris, sicut gesta ejus agnovi, conscripsi: et ad ædificationem vestram, o Virgines Christi, textum passionis ejus credidi destinandum, obsecrans caritatem Spiritus sancti, ut labor noster in vestra imitatione fructum in conspectu Domini valeat invenire. Amen.

E-mail me if you have any comments, questions, or suggestions concerning the Latin Vita Sanctæ Agnetis or Ælfric's Natale Sancte Agnetis. I look forward to hearing from you.

© 2006 Herr Detlef

This page hosted by Get your own Free Home Page