Achternaam: Arends

Voornaam: Jan

Doopnamen: Johannes Cornelis

Geboren: 13-02-1925

Te: Den Haag

Overleden: 21-01-1974

Te: Amsterdam

Pseudoniem(en): Jan Arends gebruikte de namen: Jan A., Jan Arends, J. Arends. Het is niet zeker of ook Joh. Arends door hem gebruikt is.

Werk:

Poëzie:

• Gedichten (1965)
• Lunchpauzegedichten (1974)
• Nagelaten gedichten (samengesteld door Remco Campert) (1975)
• Verzameld werk (Thijs Wierema met een inleiding van K. van Weringh) (1984)
• Vrijgezel op kamers. Verzameld werk (2003)

Proza:

• Lente/Herfst (1955)
• Keefman (verhalen) (1972)
• Ik had een strohoed en een wandelstok (verhalen) (1974)
• Keefman/ Vrijgezel op kamers (bibliofiel, 175 ex.) (1982)
• Verzameld werk (Th. Wierema met een inleiding van K. van Weringh) (1984)
• Vrijgezel op kamers. Verzameld werk (2003)

Brieven:

• 3 brieven uit 1957 van Jan Arends aan Heere Heeresma in NRC, 24-08-1979.
• 1 brief van Jan Arends aan Geert Lubberhuizen (omstreeks 1973) in 'Briefgeheim', samengesteld door René van Stipriaan (1993)

Vertalingen:

• Georges Simenon, De vriendin van Mevrouw Maigret (1955)
• Georges Simenon, Het stille restaurant (1955)
• In een brief van 15-04-1954 bood hij Bert Bakker aan voor zijn uitgeverij boeken te vertalen uit het Noors, Zweeds, Deens, Spaans of Italiaans, of uit de moderne talen.

Vertaald:

• Richard Huijing vertaalde 'Het ontbijt' en nam het als 'Breakfast' op in de bundel 'The dedalus book of Dutch fantasy' (1993)

Toneel:

• Smeer of De weldoener des vaderlands (nooit opgevoerd)

Bloemlezingen:

'Gebloemleesd'

Poëzie:

• 1 gedicht: 'Er' in: 'Het grote Nederlandse verhalenboek. Een bundel van de opmerkelijkste verhalen, gedichten en prenten uit de laatste 50 jaar' (red. Hella S. Haasse, Ad Petersen, Koos Postema en Willem van Toorn) (VARA, 1977)
• 1 gedicht: 'Het is' in 'De spiegel van de Nederlandse poëzie', samengesteld door Hans Warren (1979)
• 3 gedichten in 'De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw in 1000 en enige gedichten, samengesteld door Gerrit Komrij (1980)
• 3 gedichten in 'Is dit genoeg: een stuk of wat gedichten (2 delen), samengesteld door C. Buddingh' en Eddy van Vliet (1982)
• 1 gedicht: 'Ik ben een arme man' in 'Vader. Een blijk van genegenheid', samengesteld door Adam Arie Martinus (1986)
• 1 gedicht: 'Het is gevaarlijk dwalen' in '68 dichters op weg naar huis' (bulkboek 171), samengesteld door Patty Voorsmit (1987)
• 1 gedicht: 'Niet' in 'Als je goed om je heen kijkt zie je dat alles gekleurd is', samengesteld door Tine van Buul en Bianca Stigter (1991)
• 1 gedicht: 'Ik heb vannacht' in 'Ik heb de liefde lief. De mooiste liefdesgedichten uit de Nederlandse en Vlaamse poëzie', samengesteld door Willem Wilmink (1993)
• 2 gedichten in 'Domweg gelukkig in de Dapperstraat', samengesteld door C.J. Aarts en M.C. van Etten (1994)
• 3 gedichten in 'Dichten over dichten. Bloemlezing uit de Nederlandse poëzie van de 19de & 20ste eeuw, samengesteld door Atte Jongstra en Arjan Peters (1994)
• 1 gedicht: 'Niet' in 'Het boek der boeken. De bijbel in de Nederlandse literatuur', Bulkboek 220 (1994)
• 2 gedichten in 'Met gekleurde billen zou het gelukkiger leven zijn', 250 onvergetelijke gedichten met zorg verzameld door Jan van Coillie (1996)
• 1 gedicht: 'Ik heb' in 'De selectie van de eeuw. De 200 beste gedichten van Nederland en Vlaanderen', gekozen door Hugo Brems, Rob Schouten en Rogi Wieg (1999)
• 1 gedicht: 'Kanker...' in 'Groot verzenboek. Vijfhonderd gedichten over leven, liefde en dood. Een thematische bloemlezing uit de Nederlandstalige poëzie van de twintigste eeuw', samengesteld door Jozef Deleu (1999)
• 1 gedicht: 'Ik' in: 'Familie duurt een mensenleven lang. De honderd mooiste Nederlandse gedichten over vaders, moeders, dochters en zonen', samengesteld door Menno Wigman (1999)
• 1 gedicht: 'Jezus' in 'Het lichte gedicht. De grappigste en gekste gedichten van Nederland en Vlaanderen' (2002)

Proza:

• 1 verhaal: 'Het ontbijt' in 'Pondje proza Twee', door Ed Leeflang (1975)
• 1 verhaal: 'Het ontbijt' in 'De beste korte verhalen van De Bezige Bij', samenstelling Wim van Beusekom, Remco Campert en Oscar Timmers (1977)
• 1 verhaal: 'Trouwen' in 'Verhaal halen' (1980)
• 1 verhaal: 'Het ontbijt' in: 'Uitgelezen, 69 stukjes om te lezen', verzameld door André Aalsering e.a. (1982)
• 1 verhaal: 'Barre welvaart' in 'De geneugten van de roem. Nederlandse schrijvers over zichzelf en het publiek', samengesteld door Tilly Hermans en Wouter Donath Tieges (1985)
• 1 citaat in 'Kosmos groot citatenboek' (1986): 'Nu drinkt hij koffie in de serre van het gekkenhuis. Hij zou wat omhanden moeten hebben. Iets te timmeren of zo. Dan zou hij zijn aandacht beter kunnen richten om te begrijpen waarom de mensen zo zijn'. (uit 'Keefman')
• 1 verhaal: 'Barre welvaart' in 'Kort. Honderd Nederlandse en Vlaamse verhalen uit de twintigste eeuw', bijeengebracht door C.J. AartsM.C. van Etten (1993)
• 2 citaten op 'De beste Citaten cd-rom', samengesteld door Gerd de Ley (2000)

Tijdschriften:

• In 1949 publiceerde Jan Arends in 'Ad Interim'.
• 'Lente/Herfst' werd gepubliceerd in 'Maatstaf' juni/juli 1955. In datzelfde jaar werd het uitgegeven als 'Maatstafdeeltje 14'.
• Jan Arends publiceerde zijn eerste gedichten in 'Vertoning'. Dit tijdschrift verscheen alleen in het jaar 1956/1957.
• In maart 1962 publiceerde 'Podium' gedichten van Jan Arends'
• In 1962 werden in het juli-augustusnummer van 'Tirade' twee gedichten van Jan Arends opgenomen.
• In november 1962 publiceerde 'Gard Sivik' één bedrijf van Jan Arends toneelstuk 'Smeer of De weldoener des Vaderlands'.
• 'Keefman' en 'Het ontbijt' schreef hij in het Willem Arntsz Huis in Utrecht. Het werd voor het eerst gepubliceerd in 'De stethoscoop', het personeelsblad van deze inrichting (resp. 1971 en 1969).
• Ja Arends publiceerde een kerstverhaal in de 'Haagse Post'.
• In 'Vrij Nederland' van 11-03-1972 stond een groot interview met Jan Arends.
• In de 'Nieuwe Revu' van 5 mei 1973 stond een interview met Jan Arends.

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• De Engelbewaarder 15, Jan Arends 1925 - 1974
• J. Fontijn, Jan Arends I presume, in: De Revisor (november 1974)
• In 1977 werd 'Keefman' verfilmd door Wouter van Leeuwen.
• De documentaire 'Stil, Jan Arends moet schrijven' werd in de jaren tachtig op televisie uitgezonden en op 20-04-2003 door de TROS herhaald.
• Op 25-10-1978 zond de KRO een televisiebewerking van 'Keefman' uit.
• Een bijdrage over Jan Arends in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door Jan Fontijn (mei 1980).
• 'Keefman' werd in 1986 door C.J. Aarts en N. van der Meulen in hun boek 'Het literair eeuwboek. Honderd jaar het boek van het jaar' uitgeroepen tot het beste boek van 1972.
• Jeroen Brouwers wijdt een hoofdstuk (blz. 398-417) aan Jan Arends in 'De laatste deur. Essays over zelfmoord in de Nederlandstalige letteren' (1983)
• Lucebert maakte in 1983 in het Letterkundig Museum een grote wandschildering, waarin hij 36 literaire citaten verwerkte. Van Jan Arends is hier terug te vinden 'Ik ben een arme man / en ik verdien / mijn dagelijks brood / in schande'.
• Keefman uit 'Keefman' werd door Inez van Eijk en Rudi Wester beschreven in hun 'Honderd helden uit de Nederlandse literatuur.
• Frank Boeijen schreef en zong het nummer 'De prijs (van Jan Arends)'. Het is te vinden op de CD's 'Frank Boeijen Groep' (1981) en 'Frank Boeijen -Live- Door de jaren heen' (1999). (Voor de tekst: zie helemaal onderaan deze blz.)
• De Stichting Kongres Psychiatrie in Werkelijkheid organiseerde in 1987 'Keefmanlezingen', het doel was het wekken van intersesse bij 'niet-deskundigen' voor een discussie over vorm en inhiud van de psychiatrische hulpverlening. De lezingen werden verzorgd door Ischa Meijer, Simon Vinkenoog, Bram Vermeulen, Freek de jonge, Gerda Gavertong, Peter Faber, Renate Dorrestein en Herman Pieter de Boer en gebundeld in 'De Keefmanlezingen' (1988)
• 'Het Parool' nam 'Keefman' op in een (internationale) lijst van De honderd mooiste boeken van de eeuw.
• In Leiden is, in het kader van het project 'muurgedichten' een gedicht van Jan Arends te lezen op de muur van Botermarkt 12/Choorlammersteeg.
• Nico Keuning, 'Angst voor de winter. Het leven van Jan Arends' (2003)

Literaire prijzen:

• In principe was de Multatuliprijs 1973 aan Jan Arends toegekend. Het juryrapport was echter nog niet klaar toen hij overleed. Het doel van de prijs is 'het bevorderen van de scheppende kunst'. Bij een overleden auteur valt er weinig meer te bevorderen.
• Met het geldbedrag van de prijs (f 5000,-) werd eenmalig de 'Jan Arendsprijs' in het leven geroepen. Deze werd uitgereikt aan Jacques Commandeur van Toneelgroep Centrum, voor zijn unieke uitvoering van de monoloog 'Keefman'. Commandeur verzocht het fondsbestuur het geldbedrag een literaire bestemming te geven. Er werd een stipendium toegekend aan Martin Hartkamp voor het schrijven van een toneelstuk.
• Het studentenweekblad 'Propria Cures' stelde in 1979 de Keefman-bokaal in. De bedoeling was om begrip te kweken voor de thematiek van kamernood, afwijkend gedrag en zelfmoord in de Nederlandse letteren, maar vooral om de nagedachtenis van Jan Arends levend te houden. De wisselbokaal werd in 1979 uitgereikt aan A. Moonen en in 1983 aan Wim Heins.

Opmerkingen:

• Toen Jan Arends geboren werd, was zijn moeder (Gerardina Elizabeth Arends) niet getrouwd. Twee jaar later (1927) trouwde zij met Frans Barend Arensen. Uit dit huwelijk werden nog twee kinderen geboren.
• Van zijn achtste tot zijn dertiende zat hij op de (antroposofische) Vrije School. Hij was hier een buitenstaander wat achtergrond/milieu betreft. Hij werd gepest door de andere leerlingen en hield hier frustraties aan over.
• Op zijn dertiende ging Jan Arends naar het katholiek jongensinternaat 'De kruisvaarders van St. Jan' in Rijswijk. Zijn moeder was door haar reuma niet meer in staat voor het gezin te zorgen. Hij bleef tot zijn achttiende in dit internaat.
• In 1947 ging hij van Den Haag naar Amsterdam en liet zich inschrijven aan de toneelschool. In december 1947 werd hij 'afgewezen'.
• In deze tijd leerde hij Cieltje Lichtveld kennen, dochter van de schrijver Albert Helman.
• Hij woonde in Amsterdam in die tijd o.a. op Prinsengracht 410 en Reguliersgracht 54hs.
• Daarna had hij diverse beroepen (o.a. copywriter voor een reclamebureau (hij volgde Ernst van Altena op), schoenmaker, huisknecht - o.a. bij fam. Groeneveld -, hotelportier, krantenbezorger, broodbezorger, ijscoman) en woonde hij op diverse adressen. Ook werkte hij in Zweden, in de autofabriek van Scania.
• Jan Arends had een voorkeur voor de Franse literatuur en cultuur.
• Jan Arends debuteerde in 1955 met de novelle 'Lente/Herfst'. Deze novelle is iets gewijzigd (de eerste bladzijden zijn weg gelaten) in 'Keefman' opgenomen.
• Jan Arends bracht een groot deel van zijn leven door in psychiatrische inrichtingen en alcoholistenklinieken. Dit komt ook in veel van zijn werk terug. Vaak staat daarbij de inrichting model voor de samenleving als geheel. In zijn werk overheerst verder de eenzaamheid en de vervreemding (waardoor communicatie met anderen nauwelijke meer mogelijk is).
• Met de verhalenbundel 'Keefman' in 1972 kreeg hij bekendheid.
• Op 12-04-1973 zond de VPRO in 'Het gat van Nederland' een portret van Jan Arends uit.
• Toen Jan Arends 'Vrijgezel op kamers' (opgenomen in 'Keefman') schreef, zat hij in de Jelgersma-kliniek in Oegstgeest. In de 'Nieuwe Revu' van 5 mei 1973 zegt hij hierover: 'Ik schreef het toen om de psychiater duidelijk te maken, hoe het met mij gesteld was. Maar het werd niet serieus genomen. De psychiater zou zèlf wel uitmaken, wat de beste therapie voor mij was.'
• Op 26-11-1973 komt Jan Arends op uitnodiging van Geert Lubberhuizen naar een leden-auteurs vergadering van de Bezige Bij. Hij verstoorde de vergadering flink door steeds het woord te vragen en wanneer andere sprekers aan het woord waren te roepen: 'Ik krijg nog geld van je!'
• Jan Arends was berucht om zijn aanhoudende telefonades. Op alle uren van de dag en - vooral - nacht. Daar kon hij mensen mee achtervolgen. De uitgever Geert Lubberhuizen heeft hierdoor een ander telefoonnummer moeten nemen.
• Jan Arends 'koos voor een vrijwillige dood'. Hij sprong om acht uur 's avonds uit het raam van zijn flat aan het Roelof Hartplein 4. Dit was op 21-01-1974, dezelfde dag dat zijn bundel 'Lunchpauzegedichten' uitkwam.
  
  Teplettervallen
  is
  een goede dood.
  (Jan Arends, Nagelaten gedichten)
  
• Jan Arends werd op 25-01-1974 gecremeerd in Crematorium Westgaarde in Amsterdam. Waarschijnlijk is zijn as tien jaar later 'ambtshalve verstrooid'.
• Achter in 'Lunchpauzegedichten' (1974) is een aantal gedichten opgenomen uit het eerder verschenen 'Gedichten' (1965).
• 'Ik had een strohoed en een wandelstok' werd door de Bezige Bij samengesteld uit de literaire nalatenschap van Jan Arends. Per ongeluk werd hierin een verhaal van Eelke de Jong: 'Jan Arends I presume' opgenomen. Het betrof een drukproef die De Jong naar Jan Arends had opgestuurd. De drukproef was tussen de papieren van Jan Arends terecht gekomen.
• Tussen oktober 1975 en juni 1978 speelde Toneelgroep Centrum - met veel succes - de monoloog 'Keefman'.
• In 1997 werd een televisie-film over Jan Arends gemaakt. Uit de aankondiging van een radioprogramma hierover: 'Afgelopen donderdag ging op het Nederlands Film Festival de televisiefilm 'Arends' over de schrijver en dichter Jan Arends in premiere. Arends was tijdens zijn leven al een legende. Hij pleegde op 48-jarige leeftijd zelfmoord. In 'Opium Radio' op maandag 29 september een gesprek met de schrijfster Inez van Dullemen, die Arends vanaf zijn achttiende jaar kende, en acteur Jeroen Willems, die de rol van Arends in de film voor zijn rekening nam.'
• In 1998 speelde 'Zeensucht' een theatervoorstelling n.a.v. 'Keefman' Uit de aankondiging: 'Misschien dacht de schrijver Jan Arends dat zijn achternaam hem vleugels zou geven, toen hij op 21 januari 1974 uit het raam van zijn Amsterdamse flat sprong. Waarschijnlijker is dat zijn bizarre leven, dat hij voor een groot deel in psychiatrische ziekenhuizen doorbracht, gewoon beu was. Er lopen tegenwoordig heel wat 'Keefmannen' op straat. Dat was voor Erik Koningsberger (regie) en Chris Junge (spel) een van de redenen om deze uitdaging onder de vlag van ZEENZUCHT gezamenlijk aan te gaan.'

Anderen over Jan Arends:

• Bij Arends is de toon in wezen doodserieus, omdat het in elk van zijn grotere verhalen om zeer ernstige gevallen van geestesgestoordheid gaat, en Arends daarvan een nauwkeurige reportage van binnenuit geeft. (Wam de Moor, De Tijd, 15-04-1972)
• Tien voor elf: Marijke belt op, vraagt of ik nog van plan was morgen naar A'dam te komen waar Jan Arends' Lunchpauzegedichten tijdens de lunchpauze in boekhandel Ko van Leest ten doop zouden worden gehouden. Zei dat ik niet kon. Marijke: 'Het gaat ook niet door.' Ik: ' Waarom niet?' Marijke: 'Jan Arends heeft vannacht zelfmoord gepleegd. Is uit het raam gesprongen.' Afschuwelijk, afschuwelijk. Het was - ik heb hem maar oppervlakkig gekend - een enorm moeilijke man, moeilijk ook - in de eerste plaats - voor zichzelf, maar ik vond, de paar keer dat ik hem sprak, dat hij toch iets heel trouwhartigs had. Niet iedereen was er, nog maar weinige weken geleden, voor, hem uit te nodigen als lid van de Bij, maar de meerderheid vond gelukkig dat iemand beoordeeld moest worden op literaire kwaliteiten en verbondenheid en betekenis voor de Bij en niet op grond van zijn karakterstructuur. Ik zal me Jan altijd blijven herinneren zoals ik hem de laatste keer zag, nu acht dagen geleden, toen ik tegen half zes de Bij binnenstapte en hij beneden in het kantoortje bij Marijke op de grond zat, zijn handen om zijn opgetrokken knieen gevouwen, als een kind aan de voeten van zijn moeder. Je vraagt je af of angst voor een fiasco tijdens die lunchpauze-bijeenkomst (waar hij gedichten voorlezen zou) hem er ditmaal werkelijk toe heeft gebracht. (C. Buddingh', En in een mum is het avond, blz. 232/233, 22-01-1974)
• Ik herinner me zijn snelle kortaangebonden, iets lispelende manier van spreken met het grimmige grinnikje er achteraan. (Inez van Dullemen, De Engelbewaarder 15, Jan Arends 1925-1974, blz. 106)
• Maar zoveel is zeker, Keefman is een boek zoals er maar weinig geschreven worden, en voor een heel oeuvre met het niveau van het titelverhaal of een verhaal als 'Vrijgezel op kamers' zou ik de Nobelprijs geen overdreven beloning vinden. Toen ik 'Vrijgezel op kamers las dacht ik: dit zou van een Franse of Russische meester kunnen zijn. (Rudy Kousbroek, De Engelbewaarder 15, Jan Arends 1925-1974, blz. 112/113)
• Waar ik mij steeds meer over verbaasde en ook pas na langere tijd begon te begrijpen was zijn verpletterende eerlijkheid. Hij kòn eenvoudig niets verzinnen; ook als zijn verhalen uitermate fantastisch klonken, kon men er gif op nemen, dat hij niets dan de waarheid sprak. Hij kon niet liegen, bemantelen, verdoezelen en iedere illusie was hem vreemd. Deze alles verterende waarheidsliefde was de grond van zijn masochisme. (J.H. Donner, De Engelbewaarder 15, Jan Arends 1925-1974, blz. 118/119)
• Jan Arends is het soort huisknecht dat op het meest ongelegen moment tegen iemand kan zeggen: 'Bent u eigenlijk bij de padvinderij?', als hij heeft gezien dat het familiewapen de Franse lelie voert, of: 'Het spijt mij, maar ik geloof dat ik u vanmorgen de pillen van de hond heb gegeven en uw pillen aan de hond', of: 'Wat u ook doet, mevrouw, u zult helaas nooit zo deftig worden als mevrouw...' (Dick van de Pol in Jeroen Brouwers, Zachtjes knetteren de letteren, blz. 246)
• Veel mensen denken het van zichzelf maar hij was het: de eenzaamste man van de wereld. 'wat ik wil is praten met een ander', schreef hij mij begin januari in een brief. 'Dat lukt niet. Je kunt inderdaad net zo goed van het dak springen'. Een week later deed hij het. (Rudy Kousbroek, De Engelbewaarder 15, Jan Arends 1925-1974, blz. 146)
• We weten dat Jan Arends
  verlost is van de pijn:
  hij is in het land gevaren
  waar de witte dieren zijn.
  (Willem Wilmink, De gekken van Amsterdam (fragm.), Verzamelde liedjes en gedichten, bl. 314)
• Wie Arends leest, over zijn huisknechtzijn vooral, daalt af in de diepste diepten van menselijke ellende. Arends was niet in staat om met andere mensen bevriend te raken. Hij schrok zich een ongeluk als het er naar uit ging zien dat het onverhoopt zou gaan lukken. (J. Huisman, AD, 20-10-1984)

Mijn favoriete citaat:

Naar een overzicht van citaten van Jan Arends

Links:

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Jan Arends
• Ongebonden - Jan Arends
• Tekeningen naar gedichten van Jan Arends
• Gedicht - Ik wil alleen maar weten
• Muurgedicht - zonder titel : Botermarkt 12
• DBNL - Jan Arends

Bronnen o.a.:

• Lexicon van de moderne Nederlandse literatuur (1978)
• De Engelbewaarder 15, Jan Arends 1925 - 1974, C.J. Aarts en Thijs Wierema (1979)
• Jeroen Brouwers, De laatste deur (1983)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (1986)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Kosmos groot citatenboek (1986)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot (1997)
• Encarta '98 (1998)
• Vrij Nederland (12-01-2002)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)