Brzmi to byc moze dosc paradoksalnie, ale Jerozolima jest geograficznym centrum teologicznej refleksji nie jednej zreszta tylko religii, ale wielu z nich. Jest miejscem, z ktorego Mahomet wstapil do nieba - wedle muzulmanow. Jest miejscem dzialania Jezusa i apostolow - dla swiata chrzescijanstwa. Jest wreszcie wybranym, darowanym przez Boga miastem - dla wyznawcow Judaizmu. Do tego mozna dodac jeszcze scientystow uwazajacych Jerozolime za jeden z waznych czakramow energetycznych Ziemi i mnostwo innych sekt, ktorych nazwy utworzylyby tu dluga liste.

Kiedy idzie sie uliczkami Jerozolimskiego starego miasta nietrudno jest sie o tym przeplataniu przekonac. Ze spokojnych, czystych, bezpiecznych i cichych uliczek Zydowskiego kwartalu nagle, praktycznie bez zadnej zapowiedzi, wpadamy w objecia dzielnicy arabskiej z calym jej agresywnym handlem, zagrozeniem kieszonkowymi kradziezami i zapachem nie wywiezionych resztek. Podobnie wyglada tez armenska, chrzescijanska enklawa, tam jednak, dla odmiany, nie trzeba sie bac kieszonkowcow handel jest za to prowadzony rownie agresywnie, jak w dzielnicy arabskiej.

Jest to bez watpienia miejsce bardzo szczegolnego ducha. Kazda z obecnych w nim nacji i religii z jakiegos powodu uwaza je za szczegolna wlasnosc swego obrzadku. Miasto-mozaika, ukladanka zbudowana z wielu ludzi zyjacych kolo siebie, ale niestety nie ze soba. Kazdy przy tym, kto pisze Jerozolimska “history”, pisze w rzeczy samej “his-story” albo “her-story”, jak wyrazil sie jeden z moich Zydowskich, Jerozolimskich przyjaciol.

W tym wlasnie miescie, gdzie zachod spotyka sie tak namacalnie ze wschodem, a polnoc z poludniem, gdzie na kazdym kroku dotyka nas witalnosc kultury orientu, dociera do serca i umyslu najpelniej to, ze nasze wlasne chrzescijanstwo rowniez nie narodzilo sie w zaciszu sredniowiecznych, europejskich zamkow rycerskich i klasztorow, ze nie jest wynikiem glebokich teologicznych refleksji scholastycznych teologow europejskiego sredniowiecza, ale jest wytworem tegoz wlasnie “Jerozolimskiego” orientu. Nie daje sie “uporzadkowac”, ale eksploduje feeria barw i odcieni. Nie jest tworem jednolitym, jak wytwory zachodniej filozofii, ale jego bogactwo i natura oparte sa na roznorodnosci, wrecz chaotycznosci form. Ta zreszta wlasnie roznorodnosc jest powodem bogactwa naszej wiary. Orientalny charakter wiary nie ma nas wobec tego dezorientowac, ale doprowadzac do pelni, do harmonii, do zjednoczenia z Bogiem i ludzmi, do doskonalej ekumenii milosci, w ktorej kazdy, niezaleznie od swej odmiennosci, jest jednakowo radosnie witany.

Tym chlopakiem byl Shlomo Hizak. Jak sam opowiada spytany o przeszlosc, ulice wypelniala wtedy wrecz dzwieczaca cisza cisza, slychac bylo glosne echo kazdego stapniecia. W pewnym momencie w tej ciszy mlody Shlomo uslyszal spiew. Kiedy podszedl blizej spostrzegl otwarte okno i pokoj, w ktorym ludzie spiewali piesni o Jezusie Mesjaszu.

Shlomo opowiada, ze czytal ten Nowy Testament z wypiekami na twarzy. Nagle znalazl bowiem brakujace ogniwo teologicznej lamiglowki, odpowiedzi na wszystkie swoje pytania.

Teraz po wielu latach mowi, ze to spotkanie mlodego wierzacego gorliwie Zyda z Bogiem w Jezusie to przeobrazenie sie w judeo-chrzesciajnina, jakby rodem z pierwszych lat istnienia chrzescijanstwa, spowodowalo, ze zapragnal dzielic sie tym co sam przezyl z innymi ludzmi, w tym rowniez ze swoimi etnicznymi bracmi. Po latach natomiast znalazl swoje powolanie w ukazywaniu ludziom prawdziwego oblicza (czy raczej prawdziwych oblicz) judaizmu, pokazywaniu “zachodnim”, czesto jakze przekonanym o swojej wyzszosci wobec judaizmu, chrzescijanom, jak bardzo ich wiara zakorzeniona jest w tymze judaizmie, budowaniu mostu laczacego te dwa religijne swiaty, Zydowski i chrzescijanski.

AMI Center, ktore Shlomo Hizak stworzyl i prowadzi jest doskonalym medium dla tego rodzaju dzialalnosci. Ludzie, ktorzy tam przyjezdzaja - jesli tylko chca sie poddac przewodnictwu Shlomo - spotykaja orient, judaizm, chrzescijanstwo, obserwuja wezly ich wzajemnych zaleznosci, przezywaja swiat otaczajacych ich religii, tendencji teologicznych, etc. w sposob zblizony do tego, ktory istnial w czasach ziemskiej dzialalnosci Najwiekszego Rabbiego.

Pustynia, nawiasem mowiac, byla zawsze przedmiotem fascynacji dzieci Izraela.

To jest odrobina biblijnej konotacji pustyni w swiadomosci Izraelitow, moje pytanie dotyczylo jednak tego, jak wy, moi drodzy, wyobrazacie sobie pustynie, co przychodzi wam do glowy, kiedy o niej mowa?

Musze wam jednak powiedziec, ze jest to jedynie, klasyczne u Europejczykow, wyobrazenie Sahary. Ten obraz zupelnie nie odpowiada wizerunkowi pustyni, o ktorej mowa jest w Biblii. Na pustyni Synaj mozna znalezc co prawda rejony odpowiadajace temu opisowi, ale generalnie jest to miejsce, na ktorym moze pomimo wszystko cos rosnac. Kiedy czlowiek wybierze sie na pustynie, moze np. wypasac tam swoje trzody. “Mitbar” ozn. wlasnie miejsce, gdzie mozna pasc bydlo. Skad o tym wiemy? Z samej Biblii, kiedy bowiem dzieci Izraela wyszly z Egiptu zabraly ze soba wlasnie bydlo.

Sprobuje udzielic wam kilku krotkich odpowiedzi na to pytanie, a nastepnie przejdziemy do najwazniejszego punktu chrzescijanskich i Zydowskich wierzen zwiazanych z pustynia, tj. do opisu kuszenia Jezusa, jako sumy najwazniejszych idei teologicznych zawartych chociazby w modlitwie “Sz^ema Israel...”

W Biblii znajdujemy opisy roznych rodzajow pustyni. W Ezech. 47 np. znajdujemy wizje odrodzonej pustyni nawadnianej malym strumykiem wyplywajacym z najswietszego miejsca trzeciej swiatyni, rozszerzajacym sie w szeroka i gleboka rzeke, pod ktorej “dotknieciem” pustynia zakwita. Wyrastaja na niej krzaki i drzewa, jest zielono, pustynia zyje.

Wrocmy teraz do srodka epoki brazu, tj. do ok. 2100 - 1900 roku a. Chr., kiedy rowniez i w tych rejonach znajdujemy slady osadnictwa, znikajace jednak ok. roku 1900 a. Chr. To znikniecie stanowi zreszta ogniwo laczace historie tego regionu z wydarzeniami opisanymi w Biblii. Ksiega Genesis podaje nam opis wojny prowadzonej przeciwko pieciu krolom. Dzialo sie to wtedy, gdy Abraham wyruszyl by ocalic swego kuzyna Lota, ktory zostal uwieziony.

Kolejne slady osadnictwa znajdowane na jej terytorium pochodza z okresu panowania Hasmodeuszy, tj. potomkow krolow Machabejskich wladajacych Izraelem w okresie panowania Aleksandra Macedonskiego (103 - 76 a. Chr.). Okolo III stulecia a. Chr. osiedlaja sie tam Nebuzyci przybywajacy z terytorium dzisiejszej Arabii Saudyjskiej, buduja na pustyni miasta, prowadza tamtedy glowny szlak handlowy i przez wiele lat wladaja bardzo silnym, pustynnym krolestwem. Jego istnienie konczy w zasadzie dopiero rzymska inwazja w 106r. a Chr., kiedy to rzymskie legiony podbijaja cale to terytorium.

Powod jest bardzo prozaiczny. Przez pustynie wlasnie przebiegal szlak przyprawowy. Wystarczy wyobrazic sobie, ze w drodze z Arabii Saudyjskiej do portow na wybrzezu Izraela ceny przypraw rosly stokrotnie, aby zyskac wyobrazenie o tym, jak bardzo oplacalo sie posrednictwo tym, ktorzy mieszkali posrodku tego szlaku, tj. na pustyni. Ludzie zacheceni wizja duzego i latwego zysku przybywali wiec i budowali nie tylko stacje handlowe, ale cale miasta na pustyni.

W VII stuleciu w imperium nastapil jednak kryzys. Persowie najechali ten rejon w 619-620 roku, a poniewaz nie byli oczywiscie chrzescijanami i na dodatek chrzescijanstwo traktowali jako zagrozenie i obraze dla swej wlasnej religii, wyplenili wszelkie objawy chrzescijanskiego zycia religijnego. W 629 roku Bizantyjczycy powrocili, udalo im sie wyprzec Persow, ale byli tak slabi, ze od 637 do 641 roku Arabowie ponownie zdominowali caly region.

Bez rozdeptanych przez owce tarasow i systemow irygacyjnych ludzie nie mieli koniecznych do zycia artykulow, zwlaszcza od kiedy przestaly przybywac karawany kupieckie.

Tak tez wyglada pustynia po dzis dzien, opuszczone, niechetnie odwiedzane przez ludzi miejsce gdzie goraco wpycha rozzarzone powietrze do pluc, a prazace slonce wypala mysli i chec do zycia.

Pierwsze pojecie, o ktorym chcialbym wspomniec to “mitbar”. Pojawia sie ono az 280 razy w hebrajskiej Biblii. Pojecie to odnosi sie do suchego, nieuprawnego regionu, w ktorym jednakze mozliwe jest wypasanie trzod. Rdzen tego slowa pochodzi od “prowadzic stada”. Kiedy w Biblii mowa jest o “mitbar”, slowo to odnosi sie do miejsca skladajacego sie z pastwisk i oaz, gdzie nieliczne zrodla i niewielkie opady deszczu w polaczeniu z ostroznym i rozwaznym gospodarowaniem zasobami wody czynia mozliwym powstawanie malych osiedli ludzkich specjalizujacych sie tak w hodowli, jak i zarzadzaniu szlakami karawan kupieckich.

Pustynia, do ktorej odnosza sie wszystkie te omowione przez nas powyzej terminy, jest jak mowilismy regionem opuszczonym, pozbawionym drog, szlakow, sciezek innych anizeli te wydeptane przez dzikie zwierzeta. Jest to miejsce, gdzie nikt nie moze czuc sie bezpiecznie bez przewodnika potrafiacego biegle odczytywac znaki terenowe i okreslac na ich podstawie dobry kierunek marszu. Jest to miejsce bardzo gorace podczas dnia i bardzo zimne, wrecz mrozne podczas nocy. W podrozy po pustyni bardzo waznym czynnikiem jest tez oczywiscie dokladna kontrola zasobow wodnych. Zaniechanie tej czynnosci naprawde moze skonczyc sie smiercia nawet w naszym XX wieku.

Pustynia z jaka stajemy oko w oko np. w Izraelu nie ma wiec wiele wspolnego z tymi wszystkimi romantycznymi wizjami roztaczanymi przed naszymi oczami przez kino i telewizje. Zycie tam wcale nie jest latwe i bezpieczne. Bialo odziani jezdzcy na wielbladach romantycznie przemierzajacy pustynie, Lawrence z Arabii, to wszystko jedynie tani kicz literacki. Z romantyzmem beduinow rozstajemy sie bezpowrotnie, kiedy na dlugo przed dojsciem do ich obozowisk czujemy dokladnie gdzie sa polozone, kiedy widzimy brudne, szaro-bure lachmany, w ktore sa przyodziani i kiedy wreszcie dowiadujemy sie jak naprawde malo romantyczne jest ich pelne wszelkiego rodzaju ograniczen ilosciowych zycie.

Powodem osadnictwa ludzkiego na pustyni nie jest oczywiscie pogon za przygoda, czy poszukiwanie romantycznego krajobrazu. W przeszlosci, tej biblijnej, jedyna przyczyna, dla ktorej ludzie decydowali sie na podjecie wyzwania i probe walki z pustynia byly pieniadze, a dokladnie zysk z zycia i dzialania wzdluz biegnacego tamtedy szlaku przyprawowego. Kiedy ten glowny powod ich wegetowania w termicznym piekle zniknal wraz z przemieszczeniem sie przyprawowego traktu, znikneli tez i ludzie bez chwili wahania porzuciwszy ow codzienny “romantyzm” swej walki o przetrwanie.

To gorace pieklo, w ktorym Jezus zostaje przez Ducha umieszczony staje sie dla chrzescijan symbolicznym miejscem ekspiacji, triumfu. Martwe piaski ozywia nadzieja zwyciestwa w podobnym do Jezusowego boju, ktora moze zywic kazdy czlowiek. Stad - poza oczywistym faktorem jakim sa niezwykle trudne warunki bytowe - pustynia byla “ulubionym” miejscem prorokow ST-owych, sekt przebudzeniowych w czasach Jezusa i eremitow w pierwszych wiekach chrzescijanstwa.

Azeby zrozumiec, czy chocby otrzec sie o zrozumienie fenomenu pustyni nie wystarczy jednak czytac o niej, czy ogladac zdjecia. Na pustynie trzeba pojechac, trzeba poczuc zar piasku na stopach i ogien slonca wysuszajacego cale cialo w jednej chwili i zmuszajacego do wypijania nieprawdopodobnych ilosci wody kazdego dnia. Piach, kepy kolczastych sino-burych zarosli, potworny upal, kojarzace sie dla mnie kiedys z jalowoscia i bezplodnoscia tej ziemi, po obejrzeniu ich z bliska, dotknieciu, powachaniu, wcale nie wygladaly juz tak beznadziejnie i martwo. Kiedy jest sie tam, widzi sie nie pustkowie wypalone sloncem, ale wizje biblijnej “eksplozji” zycia, wizje ozywienia pustyni w czasach ostatecznych. Pustynia tchnie atmosfera wysokiego potencjalu, gotowoscia, oczekiwaniem na ten jeden jedyny gest, ktory ja ozywi.

Kontakt z czyms tak doskonale przeksztalcajacym otaczajaca nas rzeczywistosc w locum sacrum i z sama wizja byl, dla mnie przynajmniej, naprawde fascynujacym przezyciem.

Tymczasem przyjechalem do kraju zyjacego co prawda w wiecznej swiadomosci zagrozenia, ale nie owladnietego wcale psychoza wojny. Zamachy, czy strzelanina zdarzaja sie tam co prawda dosc czesto, ale nie trwaja bez przerwy. Ludzie - zolnierze, policjanci, czasem cywile - nosza bron, nawet maszynowa, nagminnie, ale nie wydaje sie ona po przejsciu pierwszego “szoku kulturowego” zagrozeniem, a wrecz nabiera wymiaru symbolu bezpieczenstwa. Nie jestem negatywnie nastawiony do arabow, ale szczerze mowiac, kiedy znajdowalem sie np. w arabskim sektorze starej Jerozolimy, naprawde brakowalo mi obecnosci uzbrojonych, Izraelskich zolnierzy i bezpieczenstwa jakie ich obecnosc uosabiala. Z drugiej strony i ta sytuacje mozna opisac przy pomocy symboliki pustyni. Martwa ziemia, pelna srodkow do poglebiania jej martwoty - jak bron - czeka tylko na przebudzenie, kiedy wszystkie te “rekwizyty” tak bardzo nas obciazajace znikna zastapione ozywiona wizja szczescia i pokoju. Wtedy dopiero pustynia “eksploduje” zyciem, rozkwitnie, jak w prorockich wizjach dawnego Izraela.

Page last modified 1997-09-30