Reacties?
Mail Hans Feddema:
feddema@wish.net
Klik hier om
artikelen per Email
te ontvangen
Het kasteel 'Rambouillet', nabij Parijs
Rambouillet werd geen Dayton
Hans Feddema
1 maart 1999
Hoe moet het verder met Kosovo? De inspanningen die de internationale
gemeenschap zich heeft getroost om de strijdende partijen tot elkaar te brengen, waren wel
degelijk de moeite waard, maar kwamen te laat. Bovendien hebben de Kosovo-Albanezen als
onderliggende partij in ‘Rambouillet’ een kans op een voor hen gunstig akkoord
laten liggen. De verwachtingen die de internationale gemeenschap van de besprekingen had,
waren echter te hoog gespannen: de guerrillia van het UÇK is nog relatief pril, en ook de
Serviërs lijken niet bereid al in dit stadium volledig af te zien van de gewapende
strijd.
Het antwoord op de vraag hoe het in Rambouillet
bereikte 'deelakkoord' over Kosovo geëvalueerd moet worden, hangt samen met de
verwachtingen die men heeft geuit bij aanvang van de onderhandelingen. De co-voorzitters
van de conferentie, de Britse minister van Buitenlandse Zaken Cook en zijn Franse
ambtgenoot Védrine, dachten aanvankelijk in termen van een nieuw ‘Dayton’. Dat
was weinig realistisch, zo niet naïef. Vanuit zo'n optiek is het resultaat van
Rambouillet een grote tegenslag.
Een vergelijking met ‘Dayton’ gaat echter mank: in Bosnië waren de
strijdende partijen kort voor de vredesonderhandelingen oorlogsmoe; ze waren als het ware
‘uitgestreden’. Dat is in Kosovo niet het geval, wat ook de gevolgen zijn voor
de burgerbevolking.. Ook al ging het er medio vorig jaar wel even heet aan toe, in Kosovo
is de oorlog nauwelijks begonnen. De Servische militairen en het UÇK (Het
'bevrijdingsleger' van Kosovo) kunnen nog steeds elkaars bloed wel drinken.
Kwam het Europese initiatief om een conferentie als
in Rambouillet te organiseren dan te vroeg? Nee. Indien er hoop is om escalatie van
bloedvergieten te voorkomen, is elke poging om tot een oplossing te komen van belang.
Alleen, in de beginfase van een dergelijke oorlog mag men van vredesbesprekingen de
verwachtingen niet té hoog stellen. Verder moeten in die fase besprekingen uit de
prestigesfeer gehaald worden. Helaas gebeurde dat niet. Europa klopte zich vooraf wat op
de borst; het zou gaan bewijzen wat het waard was.
‘De Europese Unie (EU) is afgegaan door toedoen van het non- of deelakkoord van
Rambouillet’, zo luidt dan ook het commentaar in diverse media. Ook dat is onzin. De
pedanterie van de Europeanen - dat zij het varkentje wel even zouden wassen - is wellicht
enigszins afgestraft, maar een snel resultaat zou in dit stadium, en met een nog jonge
guerrillabeweging als onderhandelingspartner, een wonder geweest zijn. Ook de Amerikaanse
minister van Buitenlandse Zaken Albright kon met haar optreden uiteindelijk weinig of
niets bereiken. De fout ligt, nogmaals, bij het te hoog opschroeven van de verwachtingen
aan het begin.
De inspanningen van de EU en de VS komen te laat
De EU en de VS hadden wel iets substantieels tot stand kunnen brengen, als zij vóór (of in) 1996 een 'Rambouillet' hadden georganiseerd. Tot 1996 was de strategie van geweldloosheid van 'president' Rugova dominant in Kosovo. Die strategie bracht geen opzienbarende resultaten, maar was functioneel for the time being. Bloedbaden werden verhinderd en Rugova verwierf prestige en gezag in het Westen en daarbuiten (onlangs werd hij voor zijn vreedzame stijl van politiek bedrijven overigens nog bekroond met de Sacharov-prijs). Indien men in die tijd Servië krachtig onder druk had gezet om de autonomie in Kosovo te herstellen, of dit bijvoorbeeld had gerelateerd aan het akkoord van Dayton, zou dit door Miloševic zonder meer aanvaard zijn.
De wending kwam na de tumultueuze zomer van 1996 in
Albanië, toen daar de wapendepots werden geopend en de zwarte markt zich meester maakte
van de inhoud ervan. Even belangrijk is dat rond dezelfde tijd radicale Kosovo-Albanezen
besloten de strategie van lijdelijk verzet van Rugova vaarwel te zeggen, en te kiezen voor
de weg van de guerrilla. Daarmee was de geest uit de fles. Een jonge guerrillabeweging is
sterk gemotiveerd, overschat zichzelf vaak en wil ook het eigen volk overtuigen van de
juistheid van de gemaakte keuze. Kortom, ze wordt gekenmerkt door onverzoenlijkheid en een
radicale opstelling. Dit in ogenschouw nemend, is het 'bijna-akkoord' van 23 februari,
waarbij de Albanezen - zij het zonder handtekening - akkoord gingen met autonomie voor
Kosovo binnen Servië gedurende minimaal drie jaar, opmerkelijk te noemen.
Hetzelfde geldt voor de concessies van de Serviërs om Kosovo een eigen president,
regering, parlement, rechtspraak en politiemacht te geven. Alleen de bewaking van de grens
met de buurlanden zou in handen blijven van het Servische leger. Daarmee zou aan het
onderdrukkende apartheidsbewind van de Serviërs in Kosovo een eind komen. Naar mijn
overtuiging hadden de Kosovaren hier zonder meer voor moeten tekenen, hoe begrijpelijk het
verlangen naar onafhankelijkheid ook is. Militair gezien is hun positie echter zwak in
vergelijking met die van Servië (zowel in kwantitatief als in kwalitatief opzicht). In
elk geval is de Albanese positie niet zodanig, dat men zich de onbuigzaamheid kon
permitteren van het niet-tekenen van een interimakkoord van drie jaar, met bovendien het
vooruitzicht dat "de wil van de bevolking wordt verdisconteerd bij een definitieve
regeling"
De Albanezen hadden ‘Rambouillet’ in februari moeten tekenen
Nu is niet onmogelijk dat de Serviërs op dit alles,
of op delen van het akkoord, terugkomen op 15 maart, de datum waarop het overleg in
Rambouillet volgens afspraak wordt hervat. Een misser dus voor de Albanese delegatie. Te
meer omdat twee praktische consequenties van het 'akkoord', namelijk stationering van een
buitenlandse vredesmacht en het neerleggen van de wapens door het UÇK, verreweg het
heetste hangijzer blijken te zijn. Voor een prille guerrillabeweging is het nu eenmaal
moeilijk de wapens waaraan ze hun macht ontlenen, neer te leggen. En voor de Serviërs
impliceert het toelaten van een internationale vredesmacht in wezen het opgeven van de
soevereiniteit over Kosovo.
Beide punten liggen uiterst gevoelig bij de respectievelijke achterbannen. Het was
dus beter geweest, wanneer men in Rambouillet hierop in laatste instantie de
onderhandelingen had kunnen toespitsen. Nu is zelfs een nieuw Servisch offensief niet
uitgesloten. Recente Servische troepenconcentraties in Kosovo zouden in die richting
kunnen wijzen, ook al ontkent Servië zelf.
Met zo'n nieuw offensief zijn we overigens terug bij
af. De emoties zullen meteen oplaaien en hervatting van het vredesoverleg op 15 maart kan
men dan wel vergeten. Anders gezegd: was het gezien dit risico wel zo slim dat de Albanese
Kosovaren, evenals de organisatoren van de conferentie, de Servische delegatie hebben
laten weggaan met een ongetekend akkoord? Ze nu weer terughalen naar Frankrijk zou wel
eens een hele toer kunnen zijn.
Een lichtpunt is echter dat de Albanese Kosovaren op 25 februari een nieuwe
schaduwregering hebben gevormd, onder leiding van een UÇK-politicus. Een soort
ondergrondse regering, waarin nagenoeg alle groeperingen, ook de democratische beweging
van Rugova, vertegenwoordigd zijn. Het UÇK een belangrijke plaats geven in de Kosovaarse
politiek is van betekenis. Het zal daardoor voor het bevrijdingsleger gemakkelijker worden
de wapens neer te leggen, als daartoe medio maart in Rambouillet wordt besloten.
Zover is het echter nog lang niet. Ik voorzie
vertraging door het toestaan van overleg met de achterban tijdens of halverwege een
vredesconferentie. Onderhandelaars dienen een mandaat tot het nemen van besluiten te
hebben, anders dienen zij niet te participeren in de besprekingen. Het argument eerst met
de achterban te willen overleggen, alvorens het bereikte akkoord te ondertekenen, was een
zwaktebod. Zijn de twee conflictpartijen dan toch, zoals eerder gesuggereerd, nog te
weinig strijdensmoe? Voor het niet of half slagen van de besprekingen in Rambouillet
dragen ze overigens beiden evenveel schuld. Een zwarte piet kan in deze niet worden
uitgedeeld. Op zich een winstpunt. Voor de voorstanders van de
‘houwdeegbenadering’ vanuit het Westen is dat echter een nadeel. Niemand kan zo
immers 'tot vrede worden gebombardeerd', nog afgezien van de vraag of zoiets ooit mogelijk
is. Beter gezegd: veeleer hebben bombardementen een effect dat haaks staat op het bereiken
van vrede. Het drama op de zuidelijke Balkan is hoe dan ook nog niet ten einde.
_______
Dr J.P. Feddema is antropoloog, publicist en actief als
buitenlandspecialist binnen GroenLinks