Reacties?
Mail Hans Feddema:
feddema@wish.net
Klik hier om
artikelen per Email
te ontvangen
De tweede grote vergissing
van Links?
Hans Feddema
20 april 1999
Hoe langer de NAVO-bombardementen op
Joegoslavië duren, des te duidelijker wordt dat het gehanteerde middel erger is dan de
kwaal. Onze minister van buitenlandse zaken, Jozias van Aartsen, blijft dat echter
ontkennen. Ook ontkent hij dat de NAVO medeverantwoordelijk is voor de humanitaire ramp
die zich in Kosovo aan het voltrekken is. Er zou volgens hem een "een vals
beeld" worden geschetst (HP/De Tijd, 15 april 1999).
Andere politici steunen Van Aartsen in zijn opstelling. Begrijpelijk, omdat zij als
vanzelfsprekend hun goedkeuring hebben verleend aan de NAVO-acties, zowel binnen als
buiten het parlement. Nu zij bovendien kennis hebben genomen van de gevolgen van de
bombardementen, hebben zij moeite het eigen wanbeleid onder ogen te zien.
Met de Belgische Balkankenner Raymond Detrez, vraag ik me af of de NAVO nog wel
functioneert. Ongeveer alles wat ze niét wilde, heeft de alliantie nu immers gekregen:
etnische zuiveringen, escalatie in de vorm van vluchtelingenstromen, spanningen met
Rusland en een achter zijn leider verenigd volk. Daarbij zijn ernstige bezwaren tegen de
bombardementen lichtzinnig en arrogant van tafel geveegd, in de trant van 'het zal wel
niet zo'n vaart lopen' en 'we hebben tenminste iets gedaan'.
Patstelling
In een radiodebat met Marijke Vos (GroenLinks) en in
verschillende publicaties heb ik reeds in november vorig jaar het dreigen met
luchtaanvallen door de NAVO afgewezen. Immers, alleen al door deze dreigementen zagen
hulporganisaties zich gedwongen de 50 duizend Kosovaarse vluchtelingen in de bergen te
verlaten, en kwamen de ontheemden van de regen in de drup. De gevolgen zouden echter pas
écht rampzalig worden, als de daad bij het woord zou worden gevoegd. Er zou dan, zo heb
ik toen betoogd, spoedig een militaire patstelling ontstaan, waarbij niemand zou kunnen
winnen. Dit is precies de situatie waarin we thans, vier maanden later, verkeren.
De NAVO heeft zich steeds bediend van argumenten die een humanitaire interventie
moesten rechtvaardigen. Het is volstrekte onzin gebleken. 'We doen het voor de Kosovaren',
zo riep men. Juist zij zijn nu het slachtoffer. Nog voordat de bombardementen op 24
maart begonnen, vroeg men zich in Priština al af of de NAVO wel in haar overwegingen
had meegenomen, dat de Serviërs mogelijk wraak zouden nemen.
'Balkangeest'
Ook het achteraf-argument, dat alles van tevoren was gepland,
klopt niet. Etnische zuivering maakt helaas al deel uit van de geschiedenis van de Balkan
sinds de desintegratie van het Osmaanse rijk. Overigens kennen we het fenomeen
'landje-pik' ook al van het ontstaan van de staat Israël. De Grieken pasten het toe, de
Serviërs en ook de Bulgaren. Het is, kortom, latent aanwezig in de 'Balkangeest'. De
strategische blunders van het UÇK en (vooral) de NAVO hebben deze geest weer manifest
gemaakt, nog afgezien van de verbetenheid die luchtaanvallen nu eenmaal veroorzaken bij
het gebombardeerde volk. Het één roept het ander op. Gezien deze sluimerende gevoelens,
komt het gebruik van (tegen-)geweld op de Balkan overeen met het gooien van olie op het
vuur.
De NAVO begrijpt er niets van. Haar beleid, bestaande uit dreigementen, sorteerde
vorig jaar reeds een negatief effect. Hetzelfde geldt voor het UÇK en zijn
geweldsstrategie. Er kwam een ontwikkeling op gang die maakte dat het Servische leger zich
steeds nadrukkelijker ging voorbereiden op de strijd. De overeenkomst met Holbrooke gaf
even respijt. De terugtrekking van de Servische troepen werd echter teruggedraaid, zo
constateerden de OVSE-waarnemers, nadat het UÇK zijn aanvallen had hervat.
Dat Hashim Thaqi, vooraanstaand lid van het UÇK, vervolgens bij de
vredesbesprekingen in Rambouillet de Albanese delegatie leidde, was voor de Serviërs
onbegrijpelijk. Inzake Kosovo draaide bij hen alles om het uitschakelen van het
'terrorisme'. Toen weer later de NAVO begon te bombarderen, sloegen in Belgrado de stoppen
door. Marcel van Dam stelt de NAVO daarom "verantwoordelijk voor de omstandigheden
die door de bombardementen zijn gecreëerd" (De Volkskrant, 15
april 1999).
Dat was bij velen tegen het zere been. Volgens Felix
Rottenberg zou Van Dam "een neurotisch debat voeren met zichzelf" (Het Parool, 16 april 1999). Van Dam heeft
echter gelijk. Mijn geweten zou niet rustig zijn, als ik in de schoenen stond van de NAVO
en van de politici die hun goedkeuring aan het NAVO-besluit hebben verleend. Temeer omdat
voor de huidige ellende in voldoende mate is gewaarschuwd.
Links: 'het
doel heiligt de middelen'
Politiek-rechts staat momenteel achter de bombardementen
omwille van het te behalen prestige en de handhaving van de geloofwaardigheid van de NAVO.
'Rechts' geeft ook nu de toon aan inzake de wetten van oorlogsvoering. Zo stelt de
voormalige Amerikaanse minister van defensie Casper Weinberger, dat het doel van de oorlog
nu de overwinning moet zijn en niets minder dan dat. Zo bleek zelfs een kleine adempauze
van 24 uur, conform het Duitse vredesvoorstel, taboe. 'Links' echter, rechtvaardigt de
NAVO-acties met de opvatting dat het doel de middelen heiligt. Het opinietijdschrift Elsevier
spreekt niet voor niets over 'de heilige oorlog van links' (Elsevier,
15 april 1999).
Inderdaad maakt in de meeste Europese landen de
sociaal-democratie de dienst uit. De toegepaste middelen blijken echter een averechts
effect te hebben in het licht van de te bereiken humanitaire doelstellingen. Ik verklaar
dit falen uit:
1) Het geloof van 'links' in de militaire weg als een 'snelle' manier van
conflictoplossing en haar ongeduld bij uitvoering daarvan;
2) Het gelijkstellen van Kosovo met Bosnië, waar uiteindelijk ook zou zijn
ingegrepen.
Het eerste punt stoelt op een
misvatting, en de vergelijking genoemd onder punt twee gaat mank.
De militaire weg lijkt snel, maar brengt zoveel mechanismen van actie-en-reactie,
polarisatie en destructie tot stand, dat die in de praktijk bijna altijd een lange en
bloedige weg blijkt. Ter vergelijking: het slepende conflict in Noord-Ierland en de Koude
Oorlog, welke tot stand kwam door toedoen van een sterke ideologische polarisatie tussen
Oost en West en waarvan Oost-Europa nog steeds de ellende ondervindt. Ook toen heiligde
het doel het geweldsmiddel. En ook toen bleek dat middel al spoedig erger dan de kwaal.
Boycot
Een snellere weg blijkt vaak het van onderop géén, of niet
te veel geweld toepassen, en het hebben van een lange adem. Zuid-Afrika is daarvan een
goed voorbeeld. Het land is niet bevrijd door militaire interventie, maar door het
instellen van een boycot en door een politiek van isolatie. Dat wapen bracht overigens ook
Milosevic zover dat hij in 1993 het vredespad insloeg, hetgeen in 1995 leidde tot het
Dayton-akkoord.
Vergeten wordt ook, dat de boycot Servië in drie jaar tijd voor 100 miljard dollar
schade toe heeft gebracht. Verder had Bosnië als deelrepubliek ten tijde van de oorlog
daar een eigen (Moslim)regering, waardoor de VN en de NAVO er min of meer legaal aanwezig
waren. Kosovo is echter onderdeel van Servië. De burgeroorlog staat er bovendien nog aan
het begin. De vechtlust is volop aanwezig, terwijl in Bosnië in 1994 de oorlogsmoeheid
reeds had toegeslagen. De Moslims waren net als de Kosovaren geen partij voor het militair
sterke Servië, maar zij konden meestal rekenen op de steun van de Kroaten. Dat gaf
uiteindelijk tijdens de onderhandelingen in Dayton de doorslag. De paar NAVO-bommen op het
Servische bolwerk Pale speelden voor het ontstaan van 'Dayton' nauwelijks een rol. De
strijd was toen al gestreden. Het Westen maakte in 1992 en 1993 de grote fout Kroatië en
Bosnië te erkennen, zonder dat de kwestie van de nationale minderheden geregeld was.
Impliciet betekende dit een oorlogsverklaring aan Servië.
Spelen met
vuur
De grote fout van het Westen inzake Kosovo was, dat het
gedurende acht jaar nimmer heeft ingespeeld op de vreedzame strategie van de Kosovaarse
leider Ibrahim Rugova. En dat het vervolgens indirect het UÇK heeft aangemoedigd de
'gewonde Servische beer' te tarten met zijn guerrilla. De krachtsverhoudingen tussen beide
partijen zijn vergelijkbaar met die tussen Luxemburg en Duitsland. In het geval van een
dreigend conflict, zou niemand het in zijn hoofd halen Luxemburg aan te moedigen een
confrontatie aan te gaan met zijn grote buur. Dat men de Kosovaren wél - zij het op
subtiele wijze - heeft aangezet het op te nemen tegen Servië, was spelen met vuur.
De NAVO is in een fuik beland en is nu zelf partij geworden in het conflict. Dit
gegeven vormt één van de ernstigste overtredingen bij een operatie van 'peace-keeping'.
Na Somalië lijkt de NAVO-luchtoorlog in Joegoslavië, zonder goedkeuring van de VN, de
grootste miskleun van westerse militaire interventie te zijn geworden. De 'heilige oorlog
van links'? Na het omarmen van het 'reëel bestaande socialisme' in Oost-Europa, waarvan
ook toen gold dat het doel de middelen heiligde, zou het wel eens de 'tweede grote
vergissing van links' kunnen worden.
__________
Dr. J.P. Feddema is antropoloog, publicist en actief als
buitenlandspecialist binnen GroenLinks