Reacties?
Mail Hans Feddema:
feddema@wish.net
Klik hier om
artikelen per Email
te ontvangen
Evalueer Kosovo-oorlog op effectiviteit van toegepaste middel
Hans Feddema
28 maart 2000
Een jaar geleden startte de NAVO haar oorlog in Kosovo. Als we nu terugkijken, valt het publieke oordeel kritischer uit dan tijdens het vallen van de bommen. Op het moment van oorlogvoering wordt men kennelijk gedwongen tot partijkiezen voor de eigen club. We zagen dat ook heel nadrukkelijk tijdens de Falkland-oorlog, toen premier Thatcher alle Britse neuzen dezelfde kant op kreeg. Echter, na verloop van tijd ontwaakt men uit zijn roes. Dat is nu ook het geval bij de bombardementen op Joegoslavië.
De media zijn plotseling veel kritischer. Omdat er nieuwe feiten boven water komen, maar ook omdat anarchie, haat en geweld momenteel de boventoon voeren in Kosovo en er minstens even sterk aanwezig zijn als vóór de oorlog. Het dagblad Trouw lijkt vooralsnog niet mee te doen aan deze kritischere benadering. In een redactioneel commentaar wordt gesproken van "een brede steun via VN-resoluties inzake Kosovo, waarmee ook Rusland en China instemden". Een steun die volgens het commentaar "deze oorlog een onmiskenbare rechtvaardiging" verleende (Trouw, 25 maart).
Resolutie 1199 van de VN-Veiligheidsraad stelde
eisen aan zowel het UÇK als -vooral- het militair sterkere Joegoslavië. Een resolutie
die echter geenszins een legitimatie inhield van het gebruik van geweld tegen dat land.
Het betrof daarentegen een algemene uitspraak zoals die voorafgaand aan oorlogen wel vaker
overeengekomen wordt; een uitspraak waaraan de NAVO geenszins een rechtvaardiging kon
ontlenen om eigenmachtig over te gaan tot bombardementen.
Dat er niettemin sprake zou zijn van een VN-mandaat, is een mythe die mede door minister
Van Aartsen in het leven is geroepen. Tijdens een debat in de Tweede Kamer in oktober 1998
werd de betreffende resolutie 1199 abusievelijk niet meegezonden met de stukken aan de
Kamerleden, maar behalve de SP sprak geen van de fracties de minister tegen.
Inmiddels weet men wel beter. Trouw voegt er in het eerder aangehaalde commentaar
dan ook aan toe dat Rusland en China "uiteindelijk een gewapend ingrijpen om deze
resoluties gestand te doen, afwezen". De woorden ‘uiteindelijk’ en
‘gestand doen’ zijn echter suggestief. Wat ook de verborgen agenda’s mogen
zijn geweest van sommige westerse landen, Rusland en China hadden niet
‘uiteindelijk’, maar nooit de bedoeling gewelddadig optreden van de NAVO
te legitimeren.
De machtspositie van de NAVO is door de Kosovo-oorlog inderdaad vergroot. Het is echter de vraag of we daar blij mee moeten zijn. Een en ander gaat immers impliciet ten koste van de VN. De NAVO kan op verzoek dan wel in een enkel geval hand- en spandiensten ten goede verrichten, maar zij is als belangenorganisatie van het machtige Westen geen onderdeel van de internationale rechtsorde. Al onder president Reagan openbaarde zich een zekere animositeit van de VS jegens de VN. Vreemd genoeg is onder Clinton deze, mijns inziens onwenselijke koers om VS en NAVO te versterken ten koste van de VN, versterkt doorgevoerd. Dat Joegoslavië binnen de Russische invloedssfeer ligt en er door dat land strategische transportroutes lopen naar de Zwarte Zee, speelde in dit verband mogelijk een rol. Indien wij nu als West-Europa akkoord gaan met het NAVO-ingrijpen in Kosovo, honoreren we daarmee deze door de VS ingezette beleidslijn.
Radicale Albanese Kosovaren begrepen destijds dat de
NAVO niets zou doen, als zij hun geweldloze verzet niet verruilden voor een militair
uitdagen van de Servische beer. Vandaar de plotselinge doorbraak van het UÇK in 1998.
Michaël Ignatieff verwoordde het in Foreign Affairs zo: "De NAVO zei op te
komen voor de mensenrechten, maar in werkelijkheid werd zij in een oorlog gesleept door
een onderdrukte etnische minderheid, het UÇK, dat zelf de mensenrechten schond."
Het nieuws van vorige week, dat een geheim gehouden Fins lijkschouwingsrapport aantoont
dat er in januari 1999 in het Kosovaarse plaatsje Raçak geen executie van 39 burgers
heeft plaatsgevonden, lijkt dat te bevestigen. Alles wijst er nu op dat een groep
Albanezen (het UÇK zelf?) de lijken van in de regio gesneuvelde UÇK-strijders na het
terugtrekken van de Servische troepen speciaal voor OVSE-waarnemers en journalisten bijeen
heeft gebracht in een greppel nabij Raçak.
In een recente BBC-documentaire wordt duidelijk hoe ‘Raçak’ de aanleiding werd
tot de NAVO-oorlog. De leider van de OVSE-missie, de Amerikaan Walker, belde onmiddellijk
president Clinton en andere westerse politieke leiders en lichtte hen in over de vermeende
slachting. Werd Raçak het alibi voor de Amerikanen? Ik denk van wel, ook al zal hierover
nog nader onderzoek moeten plaatsvinden. De situatie was in maart 1999 in Kosovo, aldus de
Britse defensiespecialist Jonathan Eyal "niet dringender dan een jaar tevoren".
Ook bleek niet, dat "de situatie zich zou gaan verslechteren", maar er was een
redenering nodig "ter rechtvaardiging dat de NAVO zonder raadpleging van de
Veiligheidsraad overging tot gebruik van geweld" (NRC-Handelsblad, 23 maart).
Stuurden de Amerikanen bewust aan op een confrontatie met de Serviërs? Het lijkt erop. De
Serviërs werden in elk geval bij de onderhandelingen in Rambouillet, zo blijkt ook uit de
BBC-documentaire over de oorlog, dusdanig voor het blok gezet, dat ze niet anders konden
dan ‘neen’ zeggen.
Bij etnische conflicten over territorium is etnische
zuivering een wapen. Dit kan men abject vinden, maar de vraag is niet hoe wij het zien. De
vraag is of bombardementen een effectief middel zijn om etnische zuivering tegen te gaan.
Onderzoeken tonen aan dat ingrijpen in burgeroorlogen door derden in drie opzichten
escalerend werkt: 1) de oorlog duurt langer, 2) het aantal doden wordt groter en 3) het
conflict breidt zich uit over de regio, het zogenaamde spillover effect.
Kan men deze conclusie ook trekken voor de interventie in Kosovo? Het is zaak die vraag te
beantwoorden. Eén effect is in elk geval dat momenteel in en rond Kosovo, vooral in
Zuid-Servië, Albanese guerrillagroeperingen in toenemende mate actief zijn. ‘Geweld
loont’, lijkt voor hen de boodschap van de bombardementen.
Hoe dan ook, laten we bij de evaluatie van de
Kosovo-oorlog niet blijven steken in de rechtvaardiging ervan en niet langer het accent
leggen op enkel de doeleinden, maar vooral aandacht besteden aan de vraag of de toegepaste
middelen adequaat waren en of deze niet juist de haat en de strijd hebben aangewakkerd. Is
er bijvoorbeeld een samenhang tussen de bombardementen en de toegenomen haat in Kosovo? De
interventie in Somalië was een echec. De NAVO vreest nu hetzelfde in Kosovo. Een
evaluatie van het toegepaste middel ter lering voor nu en later lijkt dan ook van het
grootste belang.
_________
Dr. J.P. Feddema is antropoloog, publicist en actief als
buitenlandspecialist binnen GroenLinks