Hans Feddema
28 oktober 2007

De natiestaat is weer eens ‘in’. We konden het al afleiden uit het aantal zetels dat de PVV van Geert Wilders bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen verwierf of uit zijn opgang in de opiniepeilingen. Maar de vreemde en overtrokken reactie op ‘de toespraak’ van prinses Maxima maakte duidelijk dat er in het onderbewuste van de Nederlandse ziel een en ander gaande is. De kern van Maxima’s betoog was dat onze samenleving “veelzijdig en niet in één cliché is te vatten”. Je kunt dit zien als een compliment, maar sommige media en opiniemakers – vooral Paul Scheffer, maar ook Wilders – gingen het uitleggen als beledigend. En meteen kwamen er meer verontruste geluiden, zelfs van oranjeverenigingen.

Het duidt op angst, die al langer sluimert, ook in andere landen. Angst dat wij onze eigenheid kwijt raken. Sociologen zien dat als onzekerheid over een te snel oprukkende buitenwereld. Dus dat we meer Europees, mondiaal en multicultureel aan het worden zijn. De moslim in ons midden wordt zo de katalysator van een brede angst. We gaan ons ineens vastklampen aan de joods-christelijke traditie, hoewel we er in meerderheid allang niets meer mee deden. De buitenwereld wordt gezien als bedreigend, en dan is de nationale identiteit, hoe ongrijpbaar ook en hoezeer ook in ontwikkeling, een toevlucht. Populisten spelen daar op in en genieten ervan het wij-zij-denken in de samenleving aan te wakkeren, of het vijanddenken, door angst jegens een bevolkingsgroep te voeden.

De zeer ouderen onder ons herinneren zich dat mechanisme wellicht nog van de jaren dertig. Nationalisme wordt dan al snel een gevaarlijk voertuig voor haat. Recente cijfers van het Centraal Bureau voor de statistiek (CBS) tonen aan dat er in Nederland niet één miljoen, maar 850.000 moslims wonen, dus een op de twintig Nederlanders. Maar het zal het angst aanjagen van populisten over een toenemende islamisering van ons land niet doen verstommen. ‘Trots op Nederland’, zoals de beweging van Rita Verdonk zal heten, zal veel zetels halen. Opiniepeilingen zeggen niet alles, maar haar score van 29 zetels in de peiling van vrijdag jl. zegt niettemin genoeg. Het lijkt te werken, als je de mensen maar bang maakt, bijvoorbeeld door hun te vertellen dat hun vaderland in de gevarenzone ligt, ook al is dat helemaal niet het geval. En voorts dat er een zondebok voorhanden is, op wie kan worden afgereageerd. Zo begon het vaak en dan zijn we later verbaasd, dat het soms met veel geweld uit de hand liep.
---
Dr. Hans Feddema is antropoloog, publicist en actief in vredesbeweging

Dit artikel verscheen op 15 november 2007 ook in Vredesmagazine.