Herman Wijffels zette met stuurmanskunst het centrumlinkse kabinet Balkenende IV in elkaar. De PvdA moest in de onderhandelingen behoorlijk wat inleveren, maar kreeg ook een aantal ministers in het kabinet, die verwachtingen wekten. Ministers als Cramer, Plasterk, Ter Horst of Vogelaar doen dat nog wel steeds. Maar tijdens de rit kwamen er zaken aan de orde waarover alsnog een compromis nodig bleek. Dat kan even ‘au doen’. Het gaat daarbij om kwesties als een tweede EU-referendum, topinkomens, Uruzgan, lerarensalarissen en niet te vergeten het ontslagrecht. Vooral de laatste was enige tijd sfeerbedervend in de coalitie.

De linkse oppositie is overigens verdeeld in de kwestie van het ontslagrecht. PvdA en SP zijn mede onder druk van de vakbeweging fel tegen een versoepeling van de huidige ontslagprocedure, terwijl GroenLinks en D66 vóór zijn. Die versoepeling verzwakt de rechtspositie van gevestigde werknemers, terwijl jongeren erdoor mogelijk eerder aan een baan komen. Mogelijk, want helemaal zeker is dat niet. Specialisten zijn hierover verdeeld. GroenLinks zat in een moeilijke positie. Door hard te pleiten voor versoepeling, zou de partij immers minister Donner in de kaart spelen en zich te zeer vervreemden van bondgenoten en de vakbeweging.

Donner hield de spanning er lang in, maar haalde ten slotte bakzijl, zij het tijdelijk. Voor zich uitschuiven van een tijdbommetje heet dat. Vervroegde verkiezingen lokken overigens niet aan. Er zijn sluimerende etnische spanningen, het electoraat divergeert naar populisten als Geert Wilders en Rita Verdonk, en de economie heeft door de hypotheekcrisis in de VS een wat onzeker perspectief.

Verder kan de oppositie haar draai nog niet zo vinden. Bij de SP zijn er interne strubbelingen, die vooral te maken hebben met de interne democratie. Jan Marijnissen geeft de media de schuld, maar de SP doet zelf weinig om van haar imago van centralisme af te komen. Er zou al veel gewonnen zijn, als zij een adequate machtsscheiding aanbracht tussen fractie, bestuur en partijraad met voor elk een aparte voorzitter. Het congres van 24 november bracht daarin echter geen verandering.

GroenLinks is wat weinig zichtbaar. Dat komt mede omdat GroenLinks tijdens de kabinetsformatie te snel afhaakte. Anderzijds moet de oppositie een kabinet ook enige tijd de kans geven. GroenLinks profileert zich zeker wel op het groene vlak, maar een iets krachtiger geluid in het algemeen zou in 2008 welkom zijn. Consistentie is daarbij van belang. Helaas heeft de samen met de SP en de vredesbeweging gevoerde actie tegen een tweede termijn van de Nederlandse Uruzganmissie niet het gewenste resultaat gehad.

Islamofobie
In een verklaring van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) van medio oktober wordt gesproken van een groeiende islamofobie in de meeste Europese landen. Migratie leidt tot diversiteit, en deze veroorzaakt angst en onzekerheid over je eigenheid. Angst die eigenheid kwijt te raken, gaat al gauw over in het uiten van vooroordelen en vijandschap jegens een zondebok. In dit geval jegens de nieuwkomer, die zich op zijn beurt ook bedreigd voelt of in een kramp schiet. Tel uit je winst. Als je wilt dat moslims zich sneller aanpassen of hun waarden veranderen, bereik je op deze manier dus het tegendeel.

Wilders en Verdonk zien dat niet, maar hebben er veeleer behoefte aan mensen extra bang te maken. Bijvoorbeeld door te beweren dat je vaderland of de joods-christelijke traditie -- ook al doet men er niets meer mee -- in de gevarenzone ligt. Wilders spant daarin de kroon. Hij pleit voor een Koranverbod, wil vluchtelingen op hun geloof discrimineren (een moslim zou als vluchteling of migrant het land niet meer in mogen), en onlangs kondigde hij een tv-film aan over de naar zijn mening ‘fascistische’ Koran.

In oktober ontvingen paus Benedictus XVI en andere christelijke leiders een brief ondertekend door ruim 130 islamitische schriftgeleerden die daarin pleitten voor meer begrip tussen beide religies en hun aanhangers. De briefschrijvers menen zelfs dat er ‘veel overeenkomsten zijn tussen de religies en dat daarin dezelfde God wordt aanbeden’. Jammer dat deze brief niet meer aandacht in de media kreeg. Het is het antwoord op de aantijgingen van Wilders.

Een geweldloos antwoord is tevens de website ‘KeerWildersdelinkerwangtoe. nl’, waarin mensen hun handtekening kunnen plaatsen tegen het willen laten verbieden van de Koran. Er staan ook ‘bloederige’ zaken in, net als in de Bijbel. Maar gelovigen hun heilig boek ontnemen, is hen op de ziel trappen. Wilders heeft vrijheid van meningsuiting, maar anderen hebben ook het recht solidair en geweldloos stelling te nemen tegen deze vernedering van nieuwe medeburgers.

De gedragscode van 29 november van de Britse moslims voor moskeeën en imams om extremisme in eigen kring tegen te gaan, is gelukkig een teken van hoop in dit jaar van onderdrukte spanningen, zoals ik 2007 zou willen typeren.
---
Dr. Hans Feddema is antropoloog, publicist en actief in de vredesbeweging

Dit artikel verscheen op 3 december 2007 tevens in het Leidsch Dagblad.