Als tekenaar ben ik altijd geinteresseerd geweest in alles wat maar enigszins verband houdt
met perspectief, visuele indrukken, gezichtsbedrog en optische illusies.
Het zijn allerlei aspecten die aangewend kunnen worden in de teken- en schilderkunst.
Bepaalde interpretaties van onze visuele waarnemingen kunnen ons brein volledig op het verkeerde been zetten! 
3D-objecten in een twee dimentionaal vlak weergeven lijkt niet zo'n voor de hand liggend feit te zijn geweest;
de Oude Egyptenaren, Inca's, Azteken, Maya's en Oude Grieken hadden het perspectivisch inzicht
nog niet in hun tekenkunst kunnen verwezenlijken.
Een bestaand object ruimtelijk weergeven op een plat vlak heeft heel wat aarde aan de dijk gebracht.
Vandaag is het de doodnormaalste zaak, maar toch kan het soms nog gebeuren dat inwerking van bepaalde lijnen, kleuren en/of vlakken parten gaan spelen in de interpretatie waarmee wij dergelijke informatie gaan verwerken met onze zintuigelijke indrukken; de ogen, het middenoor en ons brein; we interpreteren soms de meest eenvoudige zaken op een totaal andere manier dan de werkelijkheid inhoudt.

De Duitse schilder M.C. Escher nam dankbaar gebruik van deze optische elementen en illusies. Hiernaast ziet u zijn meest bekende werk 'De Waterval'. Door middel van onmogelijke vormen en het linken van perspectivische elementen dat er een perpetual motion ontstaat; Het waterrad wordt aangedreven door het water dat de waterval steeds aanvoert vanuit een schijnbaar omhoog lopend waterkanaal en veroorzaakt zo een oneindige cyclus.. Een prachtige ets met een geniaal concept.

Het zelfde geldt voor een ander bekend werk van deze Meester;
'Klimmen & Dalen' waarin de trap eindeloos omhoog of omlaag blijkt te gaan; er blijk schijnbaar geen hoogste of laagste trede te bestaan.
Beide etsen werden gebaseerd op ideeen gecreeerd door de Engelse wiskundige Roger Penrose en zijn vader Lionel Penrose.

Hieronder vindt u een aantal bekende en minder bekende voorbeelden van optisch bedrog,
onderverdeeld in 4 categorieen:

1. VERVORMINGEN en STORINGEN

Deze soort van optisch illusionisme is de meest merkwaardige soort van allemaal. Het zijn de verstoringen die invoed hebben op ons waarnemingsvermogen (distortion of the perception). We zien en interpreteren de dingen anders dan ze in werkelijkheid zijn. Door toedoen van op het eerste zicht onschuldige kleinere nevenelementen wordt het totaal beeld door onze hersenen totaal verkeerd opgevangen. We zien dingen die er niet blijken te zijn. In deze gevallen schiet ons menselijk waarnemingsvermogen (perceptie) te kort. We zijn dus gewaarschuwd; soms zien we dingen die er gewoon niet zijn!...
Ook hier zijn er een aantal verschillende illusies in onder te brengen:

De Zollner-illusie

F. Zollner, een astroloog, ontdekte een illusie in een patroon van een kleed.
Zollners illusie toont aan dat parallel-lopende lijnen die gekruist worden door
korte diagonale lijntjes de indruk wekken dat de hoofdlijnen lijken te divergeren.
Als bij vele vervormings-illusies, is dit te wijten aan de verklaring dat hier ons gevoel voor diepte en perspectief parten speelt; Onze hersenen verwerken dit soort patroon alsof het deel uitmaakt van een drie-dimentionale scene. De korte horizontale en verticale lijntjes geven het effect dat de diagonale lijnen schijnbaar naar en van elkaar lijken te lopen, al naargelang de richting van de kleine lijntjes. De lijnen geven de indruk om in de verte toe te verkleinen met een perspectivisch effect.

De Poggendorf-illusie

In 1860 maakte J.C. Poggendorf aan de hand van een toegestuurde tekening van de illusie van Zollner, een extra verwijzing naar nog een zonderling feit;
Hij merkte op en beschreef dat een diagonale lijn die gekruist wordt door een
breder vlak een merkwaardig effect gaf en een schijnbare misleiding gaf aan de diagonale lijnen in Zollners figuren. Ons menselijk waarnemingsvermogen heeft moeite om te bepalen waar de lijn precies zal uitkomen achter het bredere vlak.

Kijk naar de afbeelding hiernaast:
Linksboven snijdt een diagonale lijn een verticale balk;
Ligt nu de bovenste of de onderste lijn in het verlengde hiervan ?
Het is moeilijk te interpreteren. Haal er maar een lineaal bij.

Ga met de cursor over bovenstaande figuur
om de balk transparant  te maken

De Hering-illusie

De twee horizontale lijnen lijken te convergeren
ten overstaande van elkaar.
Deze illusie wordt veroorzaakt door uit elkaar lopende lijnen vertrekkend vanuit een gemeenschappelijk vluchtpunt. Door de wijze waarop ze de horizontale lijnen snijden geven ze door hun varierende invalshoek een schijnbare vertekening van de lijndikte, waardoor deze bol lijkt te staan.
Indien je de uiteen lopende lijnen zou wegdenken kan je duidelijk merken dat de twee dikkere horizontale lijnen evenwijdig aan elkaar lopen

Ga met de cursor over bovenstaande figuur
om de convergerende stralen
te verwijderen

Een toespeling op de hering-illusie is de naaststaande afbeelding. Hier zorgen de concentrische cirkels ervoor dat de zijden van het vierkant lijken in te buigen.
Ook hier zorgen de meerdere lijnen door hun varierende invalshoek op de horizontale en verticale lijnen voor een vertekening van de lijndikte waardoor deze in dit geval concaaf lijkt te staan.

Hieronder staan enkele toepassingen van de Poggendorfillusie in de kunst.
Alle horizontale en virticale hoofdlijnen in de figuren worden door het lijnenspel
van kleinere diagonale elementen optisch verwrongen. Ze lijken bolvormig.

De Muller-Lyer-illusie

Waarschijnlijk is dit de meest bekende en bestudeerde illusie die tot op heden opgetekend werd. De Duitse psychiater Franz Muller-Lyer merkte in 1889 op dat er iets merkwaardigs aan de hand was hoe lijnen en vormen zich tot elkaar konden verhouden. De afbeelding hiernaast laat duidelijk zien dat twee gelijke lijnstukken die begrenst worden door pijlpunten, groter en/of kleiner gaan lijken tegen over elkaar, al naar gelang de punten uitwaarts of inwaarts gericht zijn.

Indien we deze afbeelding rechtopstaand zouden voorstellen, herkennen we er een buitenhoek en een binnenhoek in (zie pictogram onderaan). De binnenhoek van bv. een woonkamer lijkt door de toelopende lijnen (de zogenaamde pijlpunten) dichter bij de waarnemer te staan dan wanneer je kijkt naar een evengrote hoek waarvan de lijnen van ons afgekeerd zijn bv. de buitenhoek van een huisgevel; deze lijkt kleiner.

Beide lijnstukken zijn echter even lang; meet maar na!

Ga met de cursor over bovenstaande figuur
om de pijlpunten te verwijderen.

De Fraser-illusie

Verschillend van de voorgaande voorbeelden, komen bij de Fraser-illusies geen schuine of diagonale lijnen aan te pas.
Alle patronen zijn opgebouwd uit parallelle lijnen en vlakken; maar door een bepaalde schikking verhouding deze zich zeer vreemd tegenover elkaar. Er blijken toch nog elementen in te schuilen die het oog misleiden.
Kijk maar naar het voorbeeld rechts: 'The Cafe-Wall' genaamd.
Zelfs zonder een biertje op te hebben, lijkt het hele vlak te wankelen.

'The Cafe-Wall' is echt het neusje van de zalm; door er alleen maar naar te kijken raak je volledig gedesorienteerd. Horizontale lijnen lijken zowel naar links als naar rechts af te lopen of op te klimmen. Dat komt omdat de zwarte vlakken zich als zig-zaggende zuilen hebben opgesteld.
Hier volgen nog enkele andere toepassingen: vb. schranking enkel naar rechts geeft dan weer een totaal ander effect.

De afbeelding links heet 'Tower of Pizza' of 'Building Crash'.
Deze compositie is opgebouwd uit alleen maar horizontale en verticale lijnen. Door de schranking van de zwart/witte vlakken lijkt het alsof de hele compositie naar rechts schijnt af te schuiven. Indien de vlakken zich zouden verhouden zoals op een schaakbord (1/1), zou dit niet deze illusie opwekken.  De schikking van deze elementen is echter wel dezelfde als bv. een gemetselde muur, maar o.w.v. hun contrasterendheid (zwart/wit) en hun schranking (op 1/2 , 1/3 of 2/3) hebben de zwarte vlakken in dit geval de optische illusie om door te wegen op de witte vlakken en zo de hele constructie een effect van 'instabiliteit' te bezorgen.
Een extra bemerking hier is dat de vlakken aan de basis kleiner zijn dan die aan de top; dit om het effect van 'wankelheid' nog extra te accentueren.

Nog een andere toespeling op 'The Cafe-Wall' is deze figuur.
In dit patroon bevinden zich echter wel schuine lijnen.
Hier is het eveneens het contrasterend effect hoe zwarte en witte vlakken zich onderling verhouden die voor het effect zorgen.
Als je duidelijk kijkt, merk je dat hier alle verticale en horizontale lijnen wel een schaakbord-patroon opleveren, maar de driehoekige (en ook ongelijke vierhoeken) scheppen hier de illusie van overwicht; meer optische aantrekkingskracht in de zwarte basis van de driehoeken en uiteraard het tegenovergestelde in de witte vlakken die minder doorwegen op onze perceptief vermogen.

De relativiteits-illusie

Om deze eerste categorie af te sluiten zijn hier nog twee voorbeelden van optische illusie, te wijten aan de verkeerdelijke interpretatie van ons waarnemingsvermogen.

De linkse figuur stelt twee gebogen kaarten voor, waarvan de bovenste kleiner en korter lijkt dan de onderste.
De plaatsing van de kaarten t.o.v. elkaar versterkt de illusie.

De rechtse vergelijking laat eveneens een misinterpretatie zien van twee gelijke voorwerpen;
Hier zijn de twee middelste cirkels in beide figuren exact even groot.
Door ze te omringen met grotere cirkels en later door kleinere cirkels
wordt het algemeen beeld verstoord en lijken ze niet meer aan elkaar gelijk te zijn.

Ga met de cursor over
bovenstaande figuur
om de twee vlakken te vergelijken..

Ga met de cursor over
bovenstaande figuur
om de omringende cirkels te verwijderen.

KLIK HIER
VOOR MEER
OPTISCHE ILLUSIES

[Hallo, Hier Hollywood]  [Ogen Bedrogen]  [Digital Diaries]  [Hollyweetjes]  [Film Fan]  [Linke Links]  [LoadBrain]  [Bondige Bio]  [Contact Contract]