|
|
|
Από την αρχαιότητα ο άνθρωπος προσπαθούσε να δαμάσει τις δυνάμεις της φύσης και να τις χρησιμοποιήσει προς όφελός του. Πολλές απ' τις προσπάθειές του ήταν σχετικές με την χρήση του νερού.
Η Σάμος, πατρίδα του Πυθαγόρα, γνώρισε στην αρχαιότητα μεγάλη ακμή. Σημαντικότατο τεχνολογικό επίτευγμα της περιόδου του 520 π.Χ. ήταν η σήραγγα που σκάφτηκε στην Σάμο με ταυτόχρονη διάνοιξη και από τα δύο άκρα, «αμφίστομη» όπως την αποκαλεί ο Ηρόδοτος. Έγινε με εντολή του τυράννου της Σάμου Πολυκράτη.
 |
| μέσα στο Ευπαλίνιο όρυγμα, διακρίνεται στο πλάι το αυλάκι για το νερό |
Η σήραγγα χρησιμοποιείται για την μεταφορά πόσιμου νερού από την πλούσια πηγή των Αγιάδων, μέσα από τα σπλάχνα του βουνού της Στυλιανής, στην πρωτεύουσα του νησιού. Το νερό περνούσε μέσα από πήλινες σωλήνες σχήματος «U» τοποθετημένες στο κάτω μέρος της σήραγγας μέσα σε ειδικά σκαμμένο όρυγμα. Το υλικό των σωλήνων λέγεται ότι είχε την ιδιότητα να κατακρατεί τα άλατα του νερού. Το όρυγμα βρίσκεται 55 μέτρα πάνω απ' το επίπεδο της θάλασσας και 180 μέτρα κάτω απ' την κορυφή του βουνού. Σχεδιάστηκε από τον γιο του Ναυστρόφου Ευπαλίνο από τα Μέγαρα, κορυφαίο υδραυλικό μηχανικό της εποχής του. Το μήκος της σήραγγας είναι 1036 μέτρα και η μέση διάμετρός της 2.5 μέτρα. Η υψομετρική διαφορά της αρχής από το τέλος του ορύγματος είναι μόλις 4 εκατοστά. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι η ταυτόχρονη διάνοιξη και από τα δύο άκρα. Κάτι τέτοιο θεωρείται αρκετά δύσκολο να επιτευχθεί ακόμα και από τους σημερινούς τεχνικούς με τα τόσο εξελιγμένα τεχνικά μέσα. Για την ολοκλήρωση της διάνοιξης της σήραγγας χρειάστηκαν 8 χρόνια. Η απόκλιση στο σημείο που συναντήθηκαν οι δύο ομάδες εργασίας ήταν εντυπωσιακά μικρή (40 εκατοστά κατά ύψος και 70 κατά πλάτος) και μάλιστα με ευθύγραμμα τμήματα επί της αυτής ευθείας και όχι υπό γωνία που η συνάντηση θα ήταν εξασφαλισμένη εφ' όσον απλά θα διατηρούσε το οριζόντιο επίπεδο!
Στο σημείο ένωσης στην μέση του τούνελ υπάρχει σιφόνι 30 εκατ. διαμέτρου εντελώς λείο, η μέθοδος λείανσης παραμένει ανεξακρίβωτη. Η κλίση σε όλη την διαδρομή της σωλήνωσης παραμένει σταθερή σχεδόν 0.5%. ενώ η βατή από ανθρώπους (για καθαρισμό και συντήρηση) σήραγγα παραμένει εντελώς οριζόντια. Υπήρχαν και αρκετά πηγάδια περίπου 30) από τα οποία ήταν δυνατή η πρόσβαση στο όρυγμα.
Ιδιαίτερο εντυπωσιακό παραμένει το γεγονός ότι κατά την διάνοιξη ένας σεισμός μετέβαλε την στάθμη της πηγής τροφοδοσίας με νερό αλλά παρ' όλα αυτά επέλεξαν την εκβάθυνση του ορύγματος σχεδόν 4 μέτρα για να εξασφαλίσουν την ροή του νερού.
 |
| κατατοπιστικό σχέδιο του Hermann Kienast για την θέση του Ευπαλινίου ορύγματος στην Σάμο |
Το Γερμανικό αρχαιολογικό ινστιτούτο με καθηγητή τον Hermann Kienast μελέτησε το Ευπαλίνιο όρυγμα και βρήκε αρκετά εντυπωσιακά στοιχεία άγνωστα μέχρι σήμερα. Οι εργάτες έσκαβαν εκατέρωθεν του βουνού αλλά όχι σε ευθεία γραμμή! Η σήραγγα ακολουθεί τεθλασμένη πορεία και για να αποφύγει εύθραυστο πέτρωμα αποκλίνει 200 μέτρα απ' την ευθεία! Παρ' όλα αυτά ξαναβρίσκει την πορεία της και ενώνεται με το υπόλοιπο τμήμα. Πόσοι δούλευαν στην σήραγγα; Μόνο από 4 μέχρι 15 εργάτες! Μάλιστα λέγεται ότι χρησιμοποιήθηκαν κυρίως αιχμάλωτοι απ' την Λέσβο. Συνολικό μήκος αγωγού 2.436 μέτρα, μήκος σήραγγας 1.036 μέτρα.
Κάποιοι απ' το «αττικό μετρό» θα τους ζήλευαν σίγουρα... ;-)
Όταν αργότερα η Σάμος συγκρούσθηκε πολεμικά με την αρκετά ισχυρότερη Αθήνα, ηγέτιδα τότε της Αθηναϊκής ηγεμονίας (439 π.Χ.), πέρασε τελικά σε παρακμή. Η πολιορκία κράτησε 9 μήνες και οι Αθηναίοι δεν μπόρεσαν να βρουν το Ευπαλίνιο όρυγμα και να αποκόψουν την τροφοδοσία της πόλης με νερό.
Η πηγή τροφοδοτούσε με νερό για 1000 χρόνια την πόλη της Σάμου παρέχοντας μέχρι 400 κυβικά μέτρα το 24ωρο. Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι αν και το νερό μπορούσε να μεταφερθεί περιφερειακά του βουνού, προτιμήθηκε η λύση του ορύγματος ίσως για λόγους ασφάλειας σε περίπτωση πολιορκίας. Λειτούργησε μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα και από τον 5ο μέχρι τον 7ο αιώνα λειτούργησε σαν χριστιανικό νεκροταφείο. Αργότερα καταστράφηκαν οι είσοδοι από επιχωματώσεις.
Αρκετοί σύγχρονοι ερευνητές ασχολήθηκαν με το Ευπαλίνιο όρυγμα. Το 1841 ο Ρος προσπάθησε μάταια να το ανακαλύψει, το 1856 ο Γκερέν βρήκε την μισή υπόγεια διαδρομή της πηγής. Το 1882 δύο μοναχοί ο Κύριλλος και ο Θεοφάνης βρίσκουν το βόρειο και νότιο άνοιγμα αντίστοιχα. Το 1884 ο Γερμανός Fabricius διαπίστωσε πρώτος το ευθύγραμμο της κατασκευής. Το 1971 ξεκινάει από τον H.Kienast (του γερμανικού αρχαιολογικού ινστιτούτου) εικοσαετής διαδικασία αναδιάνοιξης, καθαρισμού και μελέτης-ανάλυσης του έργου. Ο νομπελίστας Αρθουρ Κέστλερ έγραψε σχετικό βιβλίο 1000 σελίδων.
Ο τύραννος των Μεγάρων Θεαγένης είχε φτιάξει κι αυτός υπόγειο σύστημα τροφοδοσίας του διάσημου υδραγωγείου της πόλης των Μεγάρων από δύο κοντινές πηγές.
Επίσης αντίστοιχο σύστημα λέγεται ότι υπήρχε κοντά στην Ακρόπολη της Αθήνας αλλά ακόμα δεν βρέθηκε.
 |
| Σήραγγα Γκιχόν - Σιλοάμ, στο Ισραήλ |
Η Εβραϊκή ιστορία αναφέρει ότι ο βασιλιάς Εζεκίας γύρω στο 700 π.Χ. κατασκεύασε υπόγειο κανάλι για να φέρει νερό στην Ιερουσαλήμ με τρόπο που τα αποθέματά του σε νερό να παραμένουν μυστικά για τους Ασύριους με τους οποίους είχε φορολογικές διαφορές. Έτσι έφερε νερό από την πηγή Γκιχόν έξω από την πόλη στην δεξαμενή Σιλοάμ μέσα στην πόλη.
Το μήκος του τούνελ είναι 533 μέτρα και έγινε με ταυτόχρονη διάνοιξη και από τα δύο άκρα. Οι αρχαιολόγοι Henry Sulley και Dan Gill που μελέτησαν την σήραγγα συμφωνούν ότι οι εργάτες ακολούθησαν μια φυσική ρωγμή στον βράχο γι αυτό κι έκαναν 40% μεγαλύτερη διαδρομή απ' ότι αν έσκαβαν σε ευθεία.
Η σήραγγα ανακαλύφθηκε τυχαία το 1880 και αργότερα καθαρίστηκε κι έγινε προσβάσιμη στο κοινό.
για περισσότερα: δείτε Daily Bible Study
αλλά και στο Congregation Ohav Sholom
Στην κοιλάδα Megiddo του Ισραήλ υπήρχε πανάρχαια πόλη από την εποχή του βασιλιά Σολωμόντα. Σε αυτή την πόλη τα αποθέματα νερού βρισκόταν εκτός των τειχών της οπότε και πάλι σκάφτηκε ένα τούνελ (με ταυτόχρονη διάνοιξη και από τα δύο άκρα) ώστε να υπάρξει ασφαλής πρόσβαση σε νερό σε περίπτωση πολιορκίας. Το τούνελ αποτελείται από ένα κατηφορικό τμήμα 34 μέτρων και από ένα οριζόντιο 60 μέτρων που οδηγεί τελικά σε πηγάδι βάθους 29 μέτρων. Το σημείο ένωσης των δύο ομάδων που σκάβανε από αντίθετες κατευθύνσεις έχει απόκλιση μόλις 30 εκατοστών. Η πρώτη ιστορική αναφορά στην πόλη Megiddo είναι από το 1479 π.Χ. στον πόλεμο του Αιγύπτιου φαραώ Τούθμωση του 3ου. Το τούνελ υδρεύσεώς της υπολογίζεται να κατασκευάστηκε τον 9ο αιώνα π.Χ..
για περισσότερα Virtual Israel Experience - Megiddo
και στο : the Megiddo expedition
Αν αναρωτιέστε τι σας θυμίζει το όνομα Megiddo, πρόκειται για την κοιλάδα του Αρμαγεδδώνα που αναφέρει η Αποκάλυψη του ευαγγελιστή Ιωάννη όπου θα γίνει η τελική μάχη Χριστού και Αντίχριστου.
Αλλά μιας και αναφερθήκαμε στην Σάμο ας θυμηθούμε και την προβλήτα και κυματοθραύστη της! Είχε βάθος 35 μέτρα και μήκος 335 μέτρα και θεωρείται απ' τα σημαντικότερα αρχαία λιμενικά έργα. Από 66.000 τ.μ. που ήταν αρχικά, σήμερα έχει περιοριστεί μόνο σε 33.000 τ.μ. μιας και το μεγαλύτερο τμήμα του έχει πια βυθιστεί. Το κομμάτι όμως που σώζεται χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα.
Όμως η χρήση κυματοθραύστη υποδηλώνει λιμάνι με έντονη ναυτική δραστηριότητα και επιτακτικής ανάγκης επέκτασης της ικανότητας λιμενισμού σκαφών. Ας δούμε πώς την ανέπτυξε η Σάμος.
Στην Σάμο εντοπίστηκαν ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας από την 4η χιλιετηρίδα π.Χ. Βρέθηκαν επίσης οικισμοί της εποχής του χαλκού (2800-1900 π.Χ.). Η ακμή της Σάμου αρχίζει γύρω στο 1000 π.Χ. με την άφιξη των Ιώνων και κορυφώνεται στον 6ο π.Χ. αιώνα με τον Πολυκράτη. Την εποχή εκείνη η Σάμος ήταν ιδιαίτερα ισχυρή ναυτική δύναμη στην Μεσόγειο με 100 τριήρεις (κάποιοι αναφέρουν και επίσημη πειρατεία) αλλά είχε και έντονο εμπόριο με την Ασία μιας και απέχει απ' αυτή μόλις 1500 μέτρα! Τα κρασιά της ήταν (αλλά και εξακολουθούν να είναι) παντού περιζήτητα. Αυτό της έδωσε την οικονομική ισχύ να αναπτύξει τον πολιτισμό της αλλά και να πλουτίσει το νησί με έργα όπως και το περιβόητο Ηραίο (ναός λατρείας της Θεάς Ήρας) που για αρκετό καιρό ήταν ο μεγαλύτερος ναός στην Ελλάδα. Είχε 109 μέτρα μήκος 55 μέτρα πλάτος με ύψος πάνω από 20 μέτρα και 155 συνολικά κολώνες σε διπλές κιονοστοιχίες αλλά δεν κατάφερε να ολοκληρωθεί. Επίσης για την προστασία της πόλης, προφανώς απ' τα αντίποινα της πειρατείας, κατασκεύασε τείχος μήκους 6.200 μέτρων και 2.5μ πλάτος και μάλιστα με ισόδομη δόμηση. Αργότερα ο ανταγωνισμός των εμπορικών πλοίων στην Μεσόγειο αυξήθηκε δυσκολεύοντας την Σάμο να διατηρήσει περισσότερο την ηγετική της θέση.
Στην αρχαιότητα τα λιμάνια ήταν φυσικά σε κάποιον καλά προστατευμένο κόλπο και συνήθως εκεί δημιουργούταν και πόλη. Το μόνο τεχνητό λιμάνι που αναφέρεται ήταν της Κορίνθου με όνομα Λεχαίον. Συνδεόταν μάλιστα με την Κόρινθο με δύο μακρά τείχη μήκους 12 σταδίων. Αυτό ας μην προκαλεί εντύπωση γιατί η αρχαία Κόρινθος που καταστράφηκε από σεισμό ήταν μακριά από την θάλασσα σε σχέση με την σημερινή παραθαλάσσια πόλη της Κορίνθου.
Η πρώτη εκτροπή ποταμού αναφέρεται στην μυθολογία όταν ο Ηρακλής άλλαξε την ροή του ποταμού Αλφειού για να καθαρίσει την κόπρο του Αυγεία στην Ήλιδα. Αυτός ήταν και ο έκτος άθλος του Ηρακλή.
Αρκετά αργότερα ο Ηρόδοτος αναφέρει την εκτροπή του Αλιός ποταμού απ' τον Θαλή τον Μιλήσιο. Στο συγκεκριμένο μεγάλης κλίμακας χωματουργικό έργο ο Θαλής χρησιμοποίησε τα μαθηματικά για τον υπολογισμό της βελτιστοποίησής του. Έτσι περνάμε απ' τους εμπειροτεχνίτες στους επιστήμονες μηχανικούς.
Μία άλλη πολύ πιο επώδυνη εκτροπή ποταμού γνώρισε η Βαβυλώνα κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. όταν οι Ασσύριοι εκτρέπουν γειτονικό ποταμό πνίγοντας και την Βαβυλώνα και την επανάσταση των κατακτημένων Σουμερίων που απειλούσε την εξουσία τους στον χώρο.
Το νερό ήταν πάντα απαραίτητη πηγή ζωής για ανθρώπους, ζώα και φυτά. Οι πόλεις χτιζόταν σε σημεία επιλεγμένα με τρόπο που να παρέχεται μεταξύ των άλλων προϋποθέσεων και εύκολη υδροδότηση των κατοίκων. Η συνήθως απρόβλεπτη ανάπτυξη των πόλεων όμως, συχνά αύξησε υπερβολικά τις ανάγκες για νερό και έτσι χρειάστηκε να βρεθούν διάφορες λύσεις μεταφοράς του.
Το πρώτο γνωστό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης για ολόκληρη πόλη το συναντάμε στην Κνωσό. Οι ανασκαφές του 'Αρθουρ Έβανς στις αρχές του αιώνα έφεραν στο φως ένα εντυπωσιακό σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης. Το νερό μεταφερόταν μέσα σε πήλινες σωλήνες από αρκετά μακριά απ' τις περιοχές Κουνάβων και Αρχανών στο υδραγωγείο της πόλης και από εκεί διανεμόταν στα σπίτια. Ακόμα και σήμερα το αρχαίο αποχετευτικό δίκτυο στην Κνωσό είναι σε θέση να απομακρύνει ταχύτατα τα νερά της βροχής!
Παρόμοιο σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης με αυτό της Κνωσού, αποκαλύφθηκε και από τις ανασκαφές στην Θήρα.
Ένα κανάλι ιδιαίτερα εντυπωσιακό για την εποχή του και τις διαστάσεις του κατασκευάστηκε στην Ασσυρία. Στα 691 π.Χ. ο βασιλιάς της Ασσυρίας Σενναχερίμπ (πολυτάλαντος επιστήμονας εκτός από βασιλιάς) έφτιαξε ένα κανάλι μεταφοράς νερού από ένα ποτάμι 55 χιλιόμετρα μακριά απ' τους κήπους και τα χωράφια του στην Νινευή. Το κανάλι που κατασκευάστηκε σε κάποιο σημείο περνούσε και από μία τοξοειδή γέφυρα ύψους 9 μέτρων ειδικά σχεδιασμένη γι' αυτό.
Αυτό χρειαζόταν για τις νέες καλλιέργειες φυτών που προωθούσε, όπως του βαμβακιού και έλυνε το πρόβλημα που δημιουργούσε στην άρδευση η χαμηλότερη στάθμη του ποταμού Τίγρη.
'Αλλο σημαντικό επίτευγμα για την εποχή ήταν το πέρασμα κάποιων πλοίων του από τον ποταμό Τίγρη στον Ποταμό Εφράτη διά μέσω ξηράς!
'Αλλο κανάλι στην ίδια σχεδόν περιοχή βρίσκεται κοντά στο Mandali του Ιράκ και φτιάχτηκε σχεδόν το 4000 π.X. Σήμερα σώζονται μόνο τμηματικά ερείπιά του.
 |
| τμήμα του καναλιού μεταφοράς νερού από το υδραγωγείο της Νικόπολης |
Στην νότια Ήπειρο, κοντά στην σημερινή Πρέβεζα, ήταν την Ρωμαϊκή εποχή η Νικόπολη. Ιδρύθηκε το 30 π.Χ. απ' τον Οκτάβιο Αύγουστο σε ανάμνηση της νικηφόρας ναυμαχίας του Ακτίου και σχετικά σύντομα ο πληθυσμός της έφτασε τις 300.000 κατοίκους! Διέθετε τρία λιμάνια, ένα στον Αμβρακικό κόλπο, ένα στο Ιόνιο και ένα στην Θέση Μάργωνα. Ένα τεράστιο υδραγωγείο είχε κατασκευαστεί για τις ανάγκες της, μόνο που το υδραγωγείο ήταν 70 χιλιόμετρα μακριά (στην Φιλιππιάδα) κοντά στις πηγές του Λούρου και το νερό μεταφερόταν από εκεί. Οι Ρωμαίοι στα περισσότερα υδραγωγεία τους συνήθιζαν να κατασκευάζουν δεξαμενή κοντά στις πηγές πριν αρχίσουν την μεταφορά του νερού ώστε να διατηρούν σταθερή ροή και πίεση. Η μεταφορά του νερού γινόταν από τα γνωστά αψιδωτά τμήματα που με κλίση 1:1000 εξασφάλιζαν σταθερή ροή.
Η μεταφορά δεν ήταν ιδιαίτερα εύκολη μιας και χρησιμοποιήθηκαν τρεις διαφορετικοί τύποι αγωγών. Το μεγαλύτερο μήκος ήταν με κάποιο αυλάκι σκαμμένο ή σκαλισμένο (όπου ήταν ανάγκη) που σκεπαζόταν με τοξωτό στεγανοποιημένο χτιστό κάλυμμα και ανοίγματα εξαερισμού και καθαρισμού ανά διαστήματα. Στην περιοχή του Κοκκινόπυλου χρειάστηκε να διανοιχτεί σήραγγα και σε πολλά σημεία γεφυρώματα (όπως στην δίπλα φωτογραφία) επέτρεπαν στο μεταφερόμενο νερό να περάσει πάνω από φυσικά εμπόδια.
Το υδραγωγείο της Νικοπόλεως ήταν αρκετά μεγάλο για να καλύπτει επί μήνες τις ανάγκες της πόλης. Από τον ίδιο αγωγό τροφοδοτούταν και το υδραγωγείο του Νυμφαίου. Δυστυχώς η οχύρωση και η άμυνα της Νικόπολης δεν ήταν σε αντίστοιχα ψηλό επίπεδο και έγινε εύκολος στόχος λεηλασιών από Γότθους, Σαρακηνούς και Βουλγάρους μέχρι που καταστράφηκε ολοσχερώς και εγκαταλείφθηκε.
Οι Έλληνες αρχικά για την μεταφορά του νερού βασιζόταν στην βαρύτητα και φτιάχνανε τα υδραγωγεία τους και τα κανάλια μεταφοράς νερού με κλίση σταθερά καθοδική. Φυσικά αυτό ήταν αρκετά δύσκολο μιας και απαιτούσε κατασκευή πολλών έργων για γέφυρες αλλά και διατρήσεις βράχων κλπ.
Αργότερα ο Ήρωνας κατάφερε να μεταφέρει νερό μέσα σε σωλήνες και με την πίεσή του να το κάνει να κινείται τμηματικά και αντίθετα στην βαρύτητα. Για να το πετύχει αυτό βασίστηκε μάλιστα και στο φαινόμενο του σιφωνισμού. Τέτοια κατασκευή του τροφοδοτούσε με νερό το φρούριο της Περγάμου. Υπολογίζεται ότι η πίεση που ασκούταν στις σωλήνες μεταφοράς ήταν 21 κιλά ανά τετραγωνικό εκατοστό σε μεταλλικές σωλήνες. Οι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες ικανότητες στεγανοποίησης των ενώσεων των σωλήνων θεωρούνται φυσικά δεδομένες για τέτοιας κλίμακας έργο.
Στις 'Ανδεις η διαχείριση του νερού για τις αγροτικές καλλιέργειες ήταν κρίσιμη κάνοντας τους αγρότες ιδιαίτερα προσεκτικούς αλλά και ευρηματικούς. Διαμόρφωσαν καλλιεργήσιμες πλαγιές σε διαδοχικά επίπεδα ώστε να συγκρατείται όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα το διαθέσιμο χώμα και νερό. Αυτό βέβαια το συναντάμε και σε πλήθος ελληνικών νησιών. Αυτό που δεν συναντάμε είναι το πλήθος καναλιών και δεξαμενών σε υψηλότερα επίπεδα που χρησίμευαν για άρδευση των κατώτερων περιοχών. Πλήθος δεξαμενών αποθήκευαν σε διάφορα επίπεδα το νερό για την κατάλληλη στιγμή χρήσης. Τα κανάλια είχαν σταθερή κλίση άλλα και ήταν φτιαγμένα με τρόπο που να επιτρέπει την σταθερή ταχύτητα ροής ανάλογα με την ποσότητα νερού που διοχέτευαν. Κατασκευάστηκαν πριν από την περίοδο των Ίνκας αλλά τελειοποιήθηκαν απ' αυτούς.
Μια άλλη τεχνική συλλογής νερού σε κανάλια είναι παρόμοια με την υδρομάστευση που συναντάμε και στην Ελλάδα.
Οι αγρότες του αρχαίου Περού προσέγγισαν όμως το πρόβλημα έλλειψης νερού για τις καλλιέργειές τους και με έναν άλλο ιδιαίτερο τρόπο. Διαπίστωσαν ότι αν οι καλλιέργειές τους βρίσκονται σε χωράφια που είναι κοντά στον υδροφόρο ορίζοντα δεν χρειάζονται καν πότισμα μιας και το χωράφι έχει πάντα την υγρασία που χρειάζεται. Ανοίγοντας πηγάδια διαπίστωναν ότι σε κάποιο βάθος υπήρχε αρκετό νερό. Μετακίνησαν λοιπόν τεράστιους όγκους χώματος ισοπεδώνοντας εκτάσεις και κατεβάζοντας το επίπεδο των χωραφιών τόσο ώστε τα φυτά να έχουν εύκολη πρόσβαση στο νερό.
Παρόμοια μέθοδος δημιουργούσε μια βύθιση 1-2 μέτρων στην καλλιεργούμενη έκταση ώστε να συγκεντρώσει αρκετό νερό κατά την εποχή των βροχών. Στην συνέχεια η υγρασία που παρέμενε στο έδαφος ήταν συνήθως αρκετή για να στηρίξει μια ικανοποιητική καλλιέργεια.
Σήμερα γίνονται προσπάθειες ανακατασκευής και συντήρησης αυτού του παλιού δικτύου για κάλυψη των σύγχρονων αναγκών, αλλά χρόνια εγκατάλειψης κάνουν πολύ δύσκολη όχι μόνο την συντήρηση αλλά και την κατανόηση των αρχών και τον στόχων της λειτουργίας του. Η σύγχρονη βιομηχανική γεωργία έχει διαφορετικές ανάγκες βλέποντας τα μεγέθη σε άλλη κλίμακα. Οι κοινωνικές αλλαγές και η διαφοροποίηση της παραγωγής έφεραν τελικά έλλειψη νερού και αγροτικών προϊόντων εκεί που υπήρχε επάρκεια.
Το παλιότερο και μεγαλύτερο κατασκευαστικά έργο που προσπαθούσε να δαμάσει το νερό φτιάχτηκε πριν από 3.500 χρόνια στην πεδιάδα της Κοπαΐδας κοντά στην πόλη του Ορχομενού. Εκεί υπήρχε μία λίμνη που οι συχνές πλημμύρες της προκαλούσαν πολλά προβλήματα στους κατοίκους των γύρω περιοχών. Έτσι άνοιξαν ένα βασικό κανάλι και πολλά περιφερειακά μικρότερα ώστε να διοχετεύσουν τα νερά της λίμνης στην θάλασσα. Μ' αυτόν τον τρόπο οι Μινύες που κατασκεύασαν το δίκτυο αγωγών, και τις πλημμύρες απέφυγαν και νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις απέκτησαν!
Το βασικό κανάλι ήταν 43 χιλιόμετρα μακρύ, με 40 μέτρα πλάτος και 5 μέτρα βάθος! Ένα δίκτυο από αρκετά μικρότερα κανάλια αποστράγγιζαν όλη την περιοχή οδηγώντας τα νερά στο κεντρικό κανάλι. Αυτό το κανάλι παρέμεινε σε λειτουργία σχεδόν μέχρι το 1100 π.Χ. που κάποιοι ισχυροί σεισμοί σχεδόν το κατέστρεψαν. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ότι μεγάλο τμήμα του μεγάλου καναλιού προς την θάλασσα ήταν υπόγειο! Για την κατασκευή του είχαν ανοιχθεί αρκετά τετράγωνα πηγάδια σε σταθερές αποστάσεις μεταξύ τους, τα οποία ενώθηκαν με σήραγγα όλα στο ίδιο βάθος. Μερικά κανάλια παρέμειναν σε λειτουργία μέχρι αρκετά αργότερα αλλά η έλλειψη συντήρησης τα έκανε σιγά σιγά άχρηστα. Η προοδευτική καταστροφή τους σύντομα οδήγησε σε επανασχηματισμό της λίμνης που αποξηράνθηκε ξανά τον 20ό πια αιώνα!
Ο Φενεός είναι πανάρχαιη Αρκαδική πόλη και ο Όμηρος την αναφέρει στον πόλεμο της Τροίας. Σύμφωνα με τον Παυσανία, στην κοιλάδα του Φενεού υπήρχε μια λίμνη με έκταση περίπου 32 χλμ2. και βάθος 40 - 50 μ. Ο Ηρακλής έσκαψε ένα βάραθρο και άλλαξε την κοίτη του Όλβιου ποταμού (Αροάνιος), καταφέρνοντας με τον τρόπο αυτό να αποστραγγίζει την κοιλάδα και τα νερά να καταλήγουν στα ποταμό Λάδωνα.
Παρόμοια δίκτυα αγωγών με αυτά των αποστραγγιστικών έργων, έχουν χρησιμοποιηθεί και σε αρκετές άλλες περιοχές αλλά κυρίως για συγκέντρωση πόσιμου νερού, με υδρομάστευση. Σε αρκετές περιπτώσεις το δίκτυο παρέμενε υπόγειο σε μεγάλο τμήμα του διαθέτοντας και αρκετά πηγάδια. Η μέθοδος λέγεται ότι συναντήθηκε και στους Πέρσες τον 7ο αιώνα π.Χ. Στις πόλεις Στρύμη της Θράκης, Όλυνθο, Περαχώρα Κορίνθου, Αίγινα, Σκύρο, 'Αβδηρα Θράκης κ.α. συναντάμε παρόμοια συστήματα υδροδότησης. Το μεγαλύτερο σωζόμενο δίκτυο αγωγών για υδροδότηση πόλης είναι αυτό του Χορτιάτη Θεσσαλονίκης κατασκευασμένο επί τουρκοκρατίας με συνολικό μήκος σχεδόν 20 χιλιομέτρων. Στην Αθήνα πάνω από το μοναστήρι της Καισαριανής σώζεται παρόμοιο σύστημα μικρού μεγέθους που λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Αρκετά αργότερα απ' την αποξήρανση της λίμνης Κοπαΐδας έγινε αντίστοιχη αποξήρανση και στην Νότια Εύβοια στην λίμνη των Πτυχών (Δύστου), έξω απ' την Ερέτρια. Εδώ δεν είναι τόσο εντυπωσιακό το μέγεθος όσο η τεχνική σύμβαση ανάληψης του έργου που διασώθηκε! Το έργο ανατέθηκε από τον δήμο Ερετριαίων στον μηχανικό Χαιρεφάνη. Αρχικά περιγράφεται λεπτομερώς το έργο με τις προσεκτικά διατυπωμένες τεχνικές του ιδιαιτερότητες, (κατασκευή αποχετευτικών αγωγών, υδροφρακτών, δεξαμενής κλπ.) δίνεται ο χρόνος παράδοσης μετά από τετραετία, κανονίζεται φορολογική ατέλεια στην εισαγωγή υλικών για το έργο, και προβλέπονται και σαφέστατες ποινικές ρήτρες τόσο υλικής όσο και ηθικής φύσεως! Αυτά γύρω στο 330 π.Χ.
 |
| ο κοχλίας του Αρχιμήδη |
Αρκετά γνωστές στο πέρασμα των αιώνων παρέμειναν οι αντλίες νερού του Αρχιμήδη που δουλεύουν με ένα περιστρεφόμενο κοχλία σε ένα σωλήνα ώστε να αντλούν νερό σε αρκετά υψηλότερο επίπεδο. Η ίδια μέθοδος χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα σε αρκετές εφαρμογές από άντληση νερού σε αιγυπτιακά χωράφια μέχρι αντλίες αίματος σε ιατρικά μηχανήματα. Οι αντλίες αυτού του τύπου έχουν το σοβαρό πλεονέκτημα ότι δεν ανεβάζουν την πίεση του αντλούμενου υγρού σε όποιο ύψος και αν το αντλήσουν συνδυασμένο μάλιστα με τέτοια σχεδιαστική απλότητα που μεγιστοποιεί την αξιοπιστία.
Ιδιαίτερα γνωστό παραμένει το «Εύρηκα» του Αρχιμήδη. Παίρνοντας το μπάνιο του συνειδητοποίησε ότι κάθε σώμα λόγω διαφορετικού ειδικού βάρους έχει και διαφορετικό όγκο, κατά συνέπεια και διαφορετικό εκτόπισμα βυθιζόμενο στο νερό, και ενθουσιασμένος βγήκε γυμνός στους δρόμους φωνάζοντας «εύρηκα» για την λύση που έψαχνε.
 |
| αντλία νερού που λειτουργεί με την βοήθεια ζώου |
Ενδεικτικό της πρωτοπορίας της αντλίας του Αρχιμήδη παραμένει ότι ακόμα δεν έχει διαδοθεί η χρήση της όσο θα έπρεπε. Στην διπλανή φωτογραφία βλέπουμε μια τυπική αντλία που χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα για άρδευση αγροτικών εκτάσεων στην βόρεια κυρίως Αφρική αλλά και σε Ασιατικές περιοχές.
 |
| αντλία νερού ή αέρα |
Οι αντλίες αυτές σχεδιασμένες και πρωτοκατασκευασμένες απ' τον Κτησίβιο χρησιμοποιήθηκαν τόσο στην ύδραλιν όσο και σε άλλες του κατασκευές. Φυσικά μεταγενέστερους κατασκευαστές τις χρησιμοποίησαν σαν πολύτιμο εργαλείο. Μπορούν να αντλήσουν τόσο νερό όσο και αέρα ανάλογα με τον βαθμό στεγανότητας που επιτεύχθηκε στην κατασκευή. Σε πολλές εφαρμογές χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα λόγω απλότητας της κατασκευής αλλά και αξιοπιστίας.
Οι εμβολοφόροι κινητήρες εσωτερικής καύσης που έχουμε και στα αυτόκίνητά μας βασίζονται στο ίδιο βασικό σχέδιο της αντλίας του Κτησίβιου, το οποίο βέβαια έχει μετεξελιχθεί κατάλληλα.
Ο φόν Γκέρικε στην Γερμανία το 1650 μας ξαναχάρισε την εφεύρεση της αεραντλίας.
Σημαντική εφεύρεση του Κτησίβιου είναι πυροσβεστικό μηχάνημα με διπλή αντλία. Πράγμα ιδιαίτερα χρήσιμο για τις πολυκατοικίες της εποχής στις πυκνοκατοικημένες συνοικίες της Αλεξάνδρειας.
Παρόμοιες πυροσβεστικές αντλίες βρισκόταν σε χρήση στην αρχή του 20ου αιώνα σε αρκετές μεγάλες πόλεις του Δυτικού κόσμου από τις τοπικές πυροσβεστικές υπηρεσίες.
Σχεδόν όμοια διπλή αντλία με του Κτησίβιου αλλά που αντλούσε εύφλεκτο υγρό αποτέλεσε τμήμα μεγάλου πολεμικού φλογοβόλου της αρχαίας εποχής.
 |
| Αιγυπτιακός τύπος αντλία νερού που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα |
Για να δούμε πόσο μπροστά βρέθηκε και πάλι ο Κτησίβιος απ' την εποχή του παραθέτουμε δίπλα την δημοφιλέστερη μηχανή άντλησης νερού παγκοσμίως. Ένας μοχλός με ένα αντίβαρο σαν γερανός και με την ανθρώπινη παρέμβαση βοηθάει στο πότισμα με πολύ κόπο.
Δυστυχώς πολλοί άνθρωποι δεν έχουν καν άλλη επιλογή και είναι ευχαριστημένοι με την ύπαρξη του νερού που εμείς θεωρούμε τόσο δεδομένη...
Πολλά σπίτια στην Κνωσό είχαν ενταχθεί σε ενιαίο σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης που υποστήριζε σχεδόν όλη την πόλη. Αυτό βασιζόταν σε κάποιες δεξαμενές στις οποίες αποθηκευόταν το νερό που μεταφερόταν από αρκετά μακριά.
Στα παλάτια της Κνωσού στην Κρήτη συναντάμε για πρώτη φορά την χρήση σιφονιού στις αποχετεύσεις. Έτσι κατάφερναν ταυτόχρονα την αποτελεσματικότερη απομάκρυνση των λυμάτων όσο και την αποφυγή δυσάρεστων αναθυμιάσεων και οσμών. Σχεδόν το ίδιο συναντάμε και στους οικισμούς της Θήρας.
Πρωτοποριακή υδραυλική εφαρμογή που συναντάμε στην Κνωσό είναι και η ενδοδαπέδια θέρμανση. Κάτω από το δάπεδο ορισμένων δωματίων του παλατιού υπήρχαν σωληνώσεις που μετέφεραν ζεστό νερό θερμαίνοντας έτσι τον χώρο.
Οι αρχαίοι, όπως και εμείς, εκτιμούσαν ιδιαίτερα ένα δροσερό ποτήρι νερό στην ζέστη του καλοκαιριού. Για την ψύξη του χρησιμοποιούσαν κανάτια που τοποθετούσαν σε σημείο με ρεύμα αέρα. Το λίγο νερό που πέρναγε τον πηλό του κανατιού και έβρεχε την εξωτερική του επιφάνεια ήταν αρκετό ώστε η εξάτμιση του νερού στην επιφάνεια του κανατιού να ρίχνει την θερμοκρασία του κι έτσι το νερό στο εσωτερικό του γινόταν αρκετά πιο δροσερό.
'Αλλη μέθοδος ακόμα αποτελεσματικότερη χρησιμοποιούσε μεταλλικό δοχείο νερού και κάποιο ύφασμα που έντυνε εφαρμοστά το δοχείο. Όταν το ύφασμα βρεχόταν και το δοχείο τοποθετούταν σε ρεύμα αέρα, το νερό στο εσωτερικό του κρύωνε ακόμη πιο γρήγορα!
Φυσικά η μέθοδος χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα από όσους δεν έχουν πρόχειρο ψυγείο αλλά ξέρουν τις εναλλακτικές λύσεις... Ένα μεταλλικό δοχείο με νερό ντυμένο με βρεγμένο ύφασμα και τοποθετημένο σε ρεύμα αέρα είναι ικανό να σας πείσει! Τα παλιότερα στρατιωτικά αλουμινένια παγούρια, που ίσως μπορείτε να βρείτε ακόμα σε είδη κατασκήνωσης, ήταν ντυμένα με μάλλινο ύφασμα και είναι σχεδιασμένα με αυτή την αρχή λειτουργίας.
 |
| η πλωτή αρένα |
Μιας και αναφερόμαστε σε χρήσεις του νερού θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε τα επιτεύγματα των Ρωμαίων. Στις μεγάλες πόλεις τους εκτός απ' το ότι είχαν πολύ καλό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, είχαν επίσης δίκτυο ζεστού νερού!
Τα υδραγωγεία των Ρωμαίων που μετέφεραν νερό στις πόλεις τους έμειναν διάσημα μέχρι σήμερα. Ενδιαφέρουσα είναι η τεχνική που χρησιμοποιούσαν όπου χρειαζόταν να τρυπήσουν κάποιο βράχο για να περάσει το νερό. Θέρμαιναν τον βράχο με φωτιά και στην συνέχεια τον κρύωναν απότομα με νερό. Η απότομη συστολή του βράχου λόγω του νερού μετά την διαστολή του απ' την φωτιά, προκαλούσε συνήθως ράγισμα και αποκόλληση ενός τμήματός του. Μετά συνέχιζαν το ίδιο πιο μέσα μέχρι να πετύχουν πλήρη διάτρηση!
Οι ικανότητες τους στην άντληση ήταν εντυπωσιακές μιας και λέγεται ότι η αρένα του Κολοσσαίου μπορούσε πολύ γρήγορα να γίνει πλωτή σε πλοιάρια για εικονικές ναυμαχίες και αυτό στα διαλείμματα ανάμεσα στις άλλες διασκεδάσεις. Βλέποντας όμως σήμερα ότι οι ανασκαφές έδειξαν κάτω απ' την αρένα του Κολοσσαίου ολόκληρο δίκτυο διαμερισμάτων και αποθηκών αυτό θα ήταν μάλλον απίθανο. Ο Ρωμαίος ιστορικός Δίων Κάσσιος αναφέρεται ότι αυτό συνέβαινε τον 2ο αιώνα μ.Χ. αλλά η πιθανότερη αρένα που φιλοξένησε τις ναυμαχίες θεωρείται η αυτή του Τραστέβερε απέναντι από τον ποταμό Τίβερη.
Κάποιες πληροφορίες αναφέρουν ότι με τον ίδιο τρόπο γινόταν εικονικές ναυμαχίες και στο Θέατρο του Διονύσου κάτω απ' την Ακρόπολη της Αθήνας, αν και όπως το είδα μου φάνηκε μάλλον μικρό για κάτι τέτοιο. Το πιθανότερο είναι να είχανε παρωδίες ναυμαχίας με πολύ μικρές βάρκες!
Μεγαλόπνοο έργο των Ρωμαίων που παρέμεινε στα σχέδια ήταν και ζεύξη με γέφυρα της Ιταλίας με την Σικελία.
Τον Απρίλιο του 2001 ξαναρχίζει η υλοποίηση της ιδέας.
Στην Βαβυλώνα εκτός από τους περιβόητους κρεμαστούς κήπους πού ήταν τεχνητά αρδευόμενοι με σύστημα αντλιών, υπήρχε και μια τεχνητή σήραγγα κατασκευασμένη κάτω από το ποτάμι που χρησίμευε για το πέρασμα από το ένα άκρο του ποταμού Ευφράτη στο άλλο. Κατασκευάστηκε το 2180 π.Χ. για να ενώσει το βασιλικό παλάτι με τον απέναντι ναό. Είχε 900 μέτρα μήκος και ήταν χτισμένη με τούβλα. Κατασκευάστηκε με μερική εκτροπή της κοίτης του ποταμού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες που το νερό ήταν πολύ λιγότερο. Οι μηχανικοί της εποχής προφανώς δεν φοβήθηκαν ούτε το βάρος του νερού και των επιχωματώσεων πάνω από την σήραγγα ούτε τα όποια προβλήματα στεγανοποίησης.
Οι ανάγκη για συντομότερους και ασφαλέστερους θαλάσσιους δρόμους οδήγησε στην διάνοιξη διωρύγων σε κάποια σημεία. Έτσι η ναυσιπλοΐα βρήκε σημαντική βοήθεια απ' τους πολιτικούς μηχανικούς της εποχής.
Η ιδέα και οι προσπάθειες για την διάνοιξη διώρυγας στον ισθμό της Κορίνθου που θα επέτρεπε την αποφυγή του επικίνδυνου περίπλου της Πελοποννήσου και την συντόμευση της διαδρομής, ξεκίνησαν από αρκετά παλιά. Ο τύραννος της Κορίνθου Περίανδρος τον 6ο π.Χ. αιώνα είχε μελετήσει την πιθανότητα ένωσης του Σαρωνικού και του Κορινθιακού κόλπου, αλλά οι τεχνικοί της εποχής τον απέτρεψαν γιατί παρατήρησαν διαφορά στάθμης στις δύο πλευρές που θα προκαλούσε ροή του Κορινθιακού μέσα στον Σαρωνικό με άγνωστες συνέπειες και ίσως πλημμύρες παραλίων της Αττικής.
 |
| η Δίολκος όπως σώζεται σήμερα |
Μετά από αυτό ο Περίανδρος προσπάθησε να δώσει λύση στο πρόβλημα κατασκευάζοντας τoν Δίολκο που ήταν ειδικός δρόμος στρωμένος με πλάκες πωρόλιθου από το λιμάνι Λέχαιον στον Σαρωνικό, μέχρι το λιμάνι Κεγχρεές στον Κορινθιακό. Τα πλοία φορτωνόταν σε ειδικά οχήματα και σερνόταν δια μέσω ξηράς από τον 5 μέτρων πλάτους δίολκο μέχρι τον απέναντι κόλπο. Φυσικά το κόστος για κάτι τέτοιο ήταν αρκετά υψηλό και κυρίως εξυπηρετούταν πολεμικά πλοία. Ο δίολκος λειτουργούσε μέχρι τον πρώτο αιώνα μ.Χ. που ο Νέρωνας αποφάσισε το 67 μ.Χ. να ανοίξει αυτός την διώρυγα χρησιμοποιώντας 6.000 δούλους απ' την Ιουδαία, αλλά δεν πρόλαβε λόγω προβλημάτων στην Ρώμη, που οδήγησαν στην δολοφονία του. Αργότερα η Ηρώδης ο Αττικός δοκίμασε κι αυτός να συνεχίσει την διάνοιξη, αλλά χωρίς καλύτερο αποτέλεσμα. Το 1881 Ούγκρος επιχειρηματίας Istvan Turr προσπάθησε να ανοίξει την διώρυγα αλλά το έργο σταμάτησε λόγω χρεοκοπίας του. Η προσπάθεια συνεχίσθηκε αργότερα από ελληνική εταιρεία και συμμετοχή του Ανδρέα Συγγρού. Τελικά η διώρυγα ανοίχθηκε το 1893 μετά από εργασίες 11 ετών. Το 1944 την ξανάκλεισαν (πεισματικά αλλά ευτυχώς μάλλον πρόχειρα) οι Γερμανοί οπισθοχωρώντας και μετά το 1948 ξανά ανοίχθηκε και δόθηκε σε χρήση. Σήμερα εξυπηρετεί περίπου 3.000 αυτοκίνητα ημερησίως και 9.000 πλοία ετησίως.
Ο Ξέρξης το 481 π.Χ. προσπαθώντας να αποφύγει τις δοκιμασμένα καταστροφικές για τον στόλο του τρικυμίες στην ταραγμένη θάλασσα της Χαλκιδικής προσπάθησε να ανοίξει διώρυγα. Ένωνε την 'Ακανθο με το ανώτατο σημείο του Σιγγιτικού κόλπου (τέμνοντας την χερσόνησο που σήμερα είναι γνωστή απ' το 'Αγιο Όρος) για να αποφύγει τις φουρτούνες του Ακρόθωου, ακρωτηρίου του 'Αθωνα. Συνάντησε όμως σθεναρή αντίσταση από τα λιοντάρια της περιοχής που του έφαγαν πάρα πολλές απ' τις καμήλες του!
Για την εκτέλεση του έργου χώρισε τον στρατό του ανά έθνος και ζήτησε από κάθε έθνος να σκάψει κομμάτι συγκεκριμένου πλάτους και βάθους. Όλοι υπάκουσαν ακριβώς τις εντολές εκτός από τους Φοίνικες που προτίμησαν στο κομμάτι τους να διπλασιάσουν το πλάτος. Όταν τέλειωσαν όλοι και άφησαν τις θάλασσες να επικοινωνήσουν, η ορμητικότητα του νερού παρέσυρε χώματα και βράχους κάνοντας το κανάλι ακατάλληλο για πλεύση. Έτσι αναγκάστηκαν να βγάλουν τα νερά και να ξανα ανοίξουν όλα τα κομμάτια εκτός των Φοινίκων που κάπως (άγνωστο πώς) κατάφεραν να προβλέψουν το πρόβλημα και να αποφύγουν τον πολλαπλό κόπο!
για περισσότερα : Ηροδότου Ιστορία
Η απόσταση της Λευκάδας από την Στερεά Ελλάδα είναι σχεδόν 25 μέτρα. Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού οι Λέλεγες, λέγεται ότι άνοιξαν εκεί διώρυγα για ευκολότερη ναυσιπλοΐα. Σήμερα μια γέφυρα επιτρέπει την εξίσου εύκολη διέλευση τόσο οχημάτων όσο και πλοίων απ' το σημείο αυτό.
Ενδιαφέρουσες είναι και κάποιες μελέτες που υποστηρίζουν ότι η σημερινή Λευκάδα είναι η Ιθάκη της αρχαιότητας, βασιζόμενες στις περιγραφές σημείων του νησιού από την Οδύσσεια.
Ο Πτολεμαίος Β' ο Φιλάδελφος μεταξύ πολλών άλλων έργων, άνοιξε την διώρυγα μεταξύ Νείλου και Ερυθράς Θάλασσας. Πανίσχυρος και πάμπλουτος ηγεμόνας είχε επεκτείνει τις εμπορικές του σχέσεις μέχρι και με τον Ινδό βασιλιά Ασόκα.
Στην Κίνα έκτος απ' το διάσημο τεράστιο Σινικό τείχος υπάρχει κι ένα λιγότερο γνωστό τεράστιο κανάλι! Η κατασκευή του ξεκίνησε τον 6ο αιώνα π.Χ. και ολοκληρώθηκε το 1327. Συνδέει τις πόλεις Tianjin και Hang-Chou (πρωτεύουσα της Κίνας τον 12ο - 13ο αιώνα) έχοντας μήκος 1782 χιλιόμετρα. Είναι πλωτό σε όλο του το μήκος και χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα.
 |
 |