Julio Baghy (1891
- 1967) estis verkisto kaj aktoro. Naskita en Hungario, li lernis Esperanton
en 1911 kaj komencis sian senlacan laboron por la movado dum ses-jara milita
kaptiteco en Siberio. Baghy estis emocie lirika interpretanto de tiu fundamenta
homeco, kiu estas la komuna bazo de la internaci-lingva kolektivo. Pro tio li
estas unu el la plej "esperantistaj" poetoj, kiun neesperantisto povas
nur malfacile kompreni. Liaj poemoj estas melodiecaj kaj abundas je formoj propraj
al Esperanto. Ilia ritmo dependas de la momenta inspiro. La materialo por lia
poezio kaj prozo venas grandaparte el liaj spertoj dum la siberia militkaptiteco
kiu rezultis de la unua mondmilito.
Lia unua poemaro aperis en 1922: Preter la Vivo, kiu estas ankaŭ verŝajne lia ĉefverko.
Sekvis la poemaro
Pilgrimo en 1926, kaj
La Vagabondo Kantas, en 1933. La plej lirikeca
estas la unua. En la lasta lia ritmo- kaj rim-abundo kovras mankojn de inspiro
kaj de temanalizo. In 1966 aperis
Ĉielarko, versa reverko de fabeloj
de 12 popoloj. Lia lasta poemaro,
Aŭtunaj folioj, estis publikigita postmorte
en 1970.
Baghy aperigis siajn novelojn en Dancu Marionetoj!, 1927; Migranta Plumo, 1929; Verdaj Donkiĥotoj (kun unu romaneto), 1933; La Teatra Korbo, 1934; kaj en Koloroj, 1960, (tiam konsistanta nur el jam aperintaj). La noveloj kaj rakontoj de Baghy neniam havas tre komplikan framon. Ofte ili pli similas al skizoj. Lia tongamo iras de plej milda trankvilo, kun ia kompata sento por la homaj febloj, ĝis plej satira karikaturo, kie la aŭtoro grimace prezentas la maljuston kaj la hipokritecon.
Estas momentoj de
etike pravigita fajra eksplodo en la romanoj
Viktimoj, 1925 (2-a eld.
1930) kaj
Sur Sanga Tero, 1933, ambaŭ temantaj pri lia siberia militkaptiteco.
Ili reaperis unuvolume en 1971. Malpli sukcesa estas la satira romano
Hura!,
1930, en kiu li skurĝas la morojn de la tiutempa Europa socio. Baghy skribis
daŭrigon de tiu romano,
Insulo de Espero, malaperintan dum la dua mondmilito.
La romano
Printempo en la Aŭtuno, 1931, estas iom tro patosa. Tamen ĝi
malkovras la manon de majstro kiu kompetente ĉizis la psikologion de la protagonistoj.
Baghy ankaŭ ludis ĉefrole en la flegado de nova talento. Lia influo en la malmergiĝo de Eli Urbanova ekzemple, meze de la kvindekaj jaroj, legeblas fascinadetale en la lastatempe aperinta aŭtobiografio de tiu poeto: Hetajro Dancas.
