ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1998

Γράφει η Μ. Θεοδοσοπούλου

Άνδρας τον άνδρα 
Ένα μυθιστόρημα που παρακολουθεί την αύξουσα ανεκτικότητα και τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις της εποχής μας, περιγράφοντας με πάθος μιαν ανορθόδοξη σχέση.

Φωτό: Coming or Going. Έργο του Steve Walker.

Ο στίχος του Γεωργίου Τερτσέτη "άνδρας τον άνδρα ν' αγαπά", από το ποίημα "Η δίκαια εκδίκησις" της μιας και μοναδικής ποιητικής συλλογής που ο ζακύνθιος δικαστής εξέδωσε, το 1847, στην Αθήνα, με τίτλο "Απλή γλώσσα", εκφράζει κατά τον αβρότερο τρόπο το πάθος που οιστρηλατεί τα ερωτικότερα νεοελληνικά πεζογραφήματα των τελευταίων χρόνων. Διηγήματα και μυθιστορήματα κυρίως νεότερων συγγραφέων που διακινδυνεύουν τη θεματική πρόκληση διεκδικώντας ένα χώρο που μέχρι πρότινος ανήκε σχεδόν αποκλειστικά στην ποίηση. Προφανώς οι αφηγήσεις που πλέκονται γύρω από αυτήν την ιδιαίτερη ερωτική κατάσταση ποικίλλουν καθώς κινούνται από την έξαρση της ελευθεριότητας ως τους πλέον έμμεσους και υπαινικτικούς τρόπους διατύπωσης. Πάντως σε όλες τις περιπτώσεις, ακόμη και όταν το πάθος μένει συγκεκαλυμμένο και δεν κατονομάζεται ευθέως, εκείνο που εξαίρεται είναι η ερωτική διάθεση πέραν των ορίων του φύλου.
        Το πρώτο πεζογράφημα του Αλέξη Αρβανιτάκη, το "Γράμματα στον Μάριο", που δημοσιεύτηκε το 1982, είναι ένα πρώτο δείγμα αυτής της λογοτεχνικής εσοδείας. Μόλις 21 ετών τότε ο συγγραφέας, και κατέφευγε στην παλαιότερη μορφή του επιστολικού μυθιστορήματος. Είκοσι εννέα αναπάντητα γράμματα εξομολογούνται ερωτικές επιθυμίες προσπερνώντας τις κοινωνικές συμβάσεις. Ο Αλ. Αρβανιτάκης θα εκδώσει ακόμη δύο μυθιστορήματα, "Μόνα Λίζα" το 1985 και "Σχέσεις θανάτου" το 1987, και στη συνέχεια θα χαθεί απο το λογοτεχνικό προσκήνιο.
        Ένδεκα χρόνια αργότερα ο Αλ. Αρβανιτάκης επανέρχεται με ένα τέταρτο βιβλίο και δείχνει να διαφοροποιείται από όσους ομοτέχνους του εμπνέονται από το ίδιο θέμα. Στις μέχρι ώρας μυθιστορίες, από όσο γνωρίζουμε, όταν "άνδρας τον άνδρα αγαπά", το αίσθημα, ακόμη και αν δεν μένει κρυφό, είναι έκνομο και το ζευγάρι, λαθρόβιο, συνειδητοποιείται ως περιθωριακό. Σε αντίθεση, στο πρόσφατο μυθιστόρημα του Αλ. Αρβανιτάκη, η ομοφυλόφιλη ερωτική σχέση, τοποθετημένη στην Αθήνα την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα, αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο διαβίωσης ενταγμένο στο κοινωνικό σώμα.
        Το μυθιστόρημα δεν κάνει τίποτε περισσότερο από το να παρακολουθεί την αύξουσα ανεκτικότητα της εποχής του. Πρόκειται για μια κοινωνική διαφοροποίηση που βρίσκει με κάποια χρονική καθυστέρηση τη λογοτεχνική της αντανάκλαση. Τα αισθήματα έρωτος μεγαλύτερων ανδρών προς ωραίους νέους ή και μεταξύ ομηλίκων είναι πανάρχαια και έχουν μακρά παράδοση και στη νεοελληνική ποίηση. Ωστόσο, αυτή η καινούργια τάξη πραγμάτων, ως κοινωνική διεκδίκηση, είναι μάλλον επείσακτη και η λογοτεχνική της αποτύπωση, ως ένα βαθμό, επηρεάζεται από ξένα πρότυπα.

Φωτό:Ποδηλάτες. Έργο του Ανδρέα Καραγιάν

Δεδομένου του θέματος του βιβλίου, θα ήταν αναμενόμενο ο εικονογράφος του εξωφύλλου να αναζητήσει αντρικές φιγούρες σε έναν έλληνα καθιερωμένο ζωγράφο, όπως για παράδειγμα ο Γ. Τσαρούχης. Και αν αυτή η επιλογή κρινόταν εξαιρετικά κοινότοπη, ιδιαίτερα ταιριαστοί μας φαίνονται οι πίνακες του νεότερου κύπριου ζωγράφου Ανδρέα Καραγιάν με δημιουργική μαθητεία στον Τσαρούχη. Αντ' αυτών, προτιμήθηκε πίνακας του Στιβ Γουόκερ. Παρομοίως, ο αφηγητής και κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος στις νυχτερινές εξόδους του ακούει στο ραδιόφωνο του αυτοκινήτου τις τελευταίες επιτυχίες γνωστών ξένων συγκροτημάτων. Ακόμη, οι ερωτικές επιστολές, όπως και οι εξελληνισμένοι αγγλισμοί που διανθίζουν το λεκτικό, διαγράφουν με ευκρίνεια τα πρόσωπα.
        Ένας Αθηναίος, γύρω στα 30, πανομοιότυπο του ευρωπαίου ή και αμερικανού ομηλίκου του, συμβιώνει με τον φίλο του απολαμβάνοντας τη βολή ενός μακροχρόνιου δεσμού, όπως και το οποιοδήποτε ετερόφυλο ζευγάρι. Καθόλου απομονωμένοι, αφού μοιράζονται έναν τρόπο ζωής με άλλους ανθρώπους των ίδιων προτιμήσεων, ουδόλως περιθωριακους. Ευυπόληπτοι πολίτες, τραπεζικοί υπάλληλοι, ως και καλλιτέχνες.
        Αυτή η "συζυγική" ζωή και οι συνακόλουθες ερωτικές παρασπονδίες ενέπνευσαν την ξένη λογοτεχνία στις αρχές της δεκαετίας του '80, πιθανόν και νωρίτερα. Το μυθιστόρημα του Αλ. Αρβανιτάκη ανακαλεί, για παράδειγμα, τα μυθιστορήματα του Γάλλου Ντομινίκ Φερναντέζ που εγγράφουν την κοινωνική αποκατάσταση των ομοφυλοφίλων μετά τον Μάη του '68. Ωστόσο, ήδη το 1987 ο Ντ. Φερναντέζ στο μυθιστόρημα "Η δόξα του παρία", με θέμα το AIDS, παρουσιάζει την ασθένεια να ταράσσει τις σχέσεις των ηρώων και να απειλεί την κοινωνική αποδοχή τους. Σε αντίθεση, δέκα χρόνια αργότερα,στο μυθιστόρημα του Αλ. Αρβανιτάκη, ο θάνατος από AIDS, αν και στέκεται επώδυνος για ολόκληρη τη συντροφιά, δεν επηρεάζει τις σχέσεις. Και πολύ σωστά, αφού, όπως παρατηρούν και οι αμερικανοί κοινωνιολόγοι, οι νεότεροι έχουν μάθει να ζουν με την ασθένεια.
        Το μυθιστόρημα όμως της ξένης λογοτεχνίας που γοητεύει τον Αλ. Αρβανιτάκη και αποτελεί σημείο αναφοράς στα γραπτά του είναι το "Ο θάνατος στη Βενετία" του Τόμας Μαν. Ήδη στο δεύτερο βιβλίο του κάνει μια πρώτη απόπειρα να πλησιάσει τους ήρωες του γερμανού συγγραφέα. Το πάθος του αυτόχειρα ζωγράφου για τον Μόνα Λίζα, στο ομότιτλο μυθιστόρημά του, φαίνεται, τουλάχιστον αρχικά, να κινείται στο πρότυπο του πλατωνικού έρωτα του Γουστάβου Άχενμπαχ για τον έφηβο Τάτζιο. Στο πρόσφατο μυθιστόρημα ο Αλ. Αρβανιτάκης επανέρχεται εμπλέκοντας το "Ο θάνατος στη Βενετία" και στην υπόθεση της ιστορίας του.

Φωτό: Έργο του Γιάννη Τσαρούχη

Σκηνοθέτης το επάγγελμα ο αφηγητής, ετοιμάζεται να ανεβάσει μια διασκευή για το θέατρο του γερμανικού μυθιστορήματος. Έμμονη ιδέα του έχει γίνει ο ιδανικός φωτισμός στη σημαδιακή σκηνή που ο Άχενμπαχ πρωταντικρίζει στο σαλόνι του ξενοδοχείου τον έφηβο. Ο τίτλος του βιβλίου του Αλ. Αρβανιτάκη "Απογευματινό φως" δηλώνει ακριβώς τον φωτισμό της επίμαχης σκηνής. Ταυτόχρονα όμως πιστεύουμε πως δείχνει και την προσπάθεια του συγγραφέα να δημιουργήσει μια αντίστοιχη ατμόσφαιρα και να πλάσει παραπλήσιους χαρακτήρες.
        Στη σαγήνη και της κινηματογραφικής εκδοχής του "Θανάτου στη Βενετία" επιδιώκεται ένα κλίμα ασωτίας, με διογκωμένη την αίσθηση φθοράς και παρακμής. Επίσης, ένας ήρωας μάλλον υπερβαλλόντως αυτοκαταστροφικός. Σε κάθε περίπτωση, κάπου εδώ τελειώνει η συνομιλία με τον Τ. Μαν. Η ιστορία του άτακτου σκηνοθέτη που αναζητεί την ηδονή πέραν της "συζυγικής" στέγης και ελκύεται από ένα πλάσμα πάνω στην εφηβεία του αποκλίνει περισσότερο προς μια ιστορία τύπου "Λολίτα". Εκ πρώτης όψεως κοινότοπη, αν το πλάσμα δεν ήταν του ίδιου φύλου. Ανεξάρτητα αν, σύμφωνα με το μυθιστόρημα, οι συμπεριφορές ελάχιστα παραλλάσουν.
        Το μυθιστόρημα ακροβατεί μεταξύ της κοινωνικής συνιστώσας και της ψυχογραφικής. Στο ένα κεφάλαιο, σύντομες περιπέτειες με αλλοδαπούς στα στέκια της Αθήνας, ώστε να αναδειχθεί το κοινωνικό τοπίο όπως έχει διαμορφωθεί μετά τα πρόσφατα κύματα μετανάστευσης. Και στο επόμενο, οι σκέψεις και οι αντιδράσεις του αφηγητή. Η ισορροπία, ως ένα βαθμό, επιτυγχάνεται με την εναλλαγή μιας σωρευτικής μικροπερίοδης διήγησης με αποσπάσματα εσωτερικού μονολόγου. Τολμηρή η γλώσσα, δεν φείδεται περιγραφών. Ωστόσο, αν και οι καταστάσεις απογυμνώνονται, υπάρχει και στις περιγραφές και στους μονολόγους ποιητική έξαρση.
        Τέλος, να παρατηρήσουμε πως, ενώ η επιστήμη συνεχίζει να προβληματίζεται για τη βιολογική, ψυχολογική ή κοινωνική φύση της σεξουαλικής ταυτότητας, η ομοφυλοφιλία δεν παύει να εμπνέει τη λογοτεχνία και μέσα από τις κοινωνικές της ορίζουσες. Ωστόσο, μένει το ερώτημα αν βιβλία όπως το πρόσφατο του Αλ. Αρβανιτάκη προκαλούν το αναγνωστικό κοινό και την κριτική, όπως πριν από 20 χρόνια σόκαραν του Παριζιάνους τα μυθιστορήματα του Ντ. Φερναντέζ.

Επόμενη κριτική

Τι έγραψε ο Τύπος για το Απογευματινό φως

ΤΟ ΒΗΜΑ
Γράφει η Μ. Θεοδοσοπούλου
 Άνδρας τον άνδρα...

Η ΒΡΑΔΥΝΗ
Γράφει η Τζούλη Αγοράκη
Οι απελπισμένοι έρωτες στο μεγαλείο τους...

ΠΟΠ & ΡΟΚ
Γράφει η Μαρία Αναγνώστου
Πρώτης τάξεως λογοτεχνικό αποτύπωμα...

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Γράφει ο Βασίλης Χατζηβασιλείου
Ταράζοντας τα χρηστά ήθη...

Ο ΠΟΘΟΣ
Γράφει Ομάδα Συντακτών
Το gay μυθιστόρημα της Ελλάδας των 90'ς;...

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
Γράφει ο Αλέξης Ζήρας
Η παρουσία του θανάτου σ' ένα μεταιχμιακό σύμπαν...

ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ
Γράφει ο Γιώργος Χρονάς
Αληθινό σαν αυτοβιογραφία...